Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев «Халыққа құқықтық көмек көрсету – мемлекеттің басты міндеті. Әрбір азаматтың заңды сауаттылығы жоғары болмаған жағдайда, қоғамда әділетсіздікке жол беріледі», – деген еді. Осы ұстанымға сай Шымкент қаласы Әділет департаменті азаматтарға заңгерлік қолжетімділікті арттыру және қызмет көрсету сапасын күшейту бағытында жүйелі бастамаларды жүзеге асырып отыр.
Заңгерлік қызметтің жаңа дәуірі
Бүгінде Шымкентте 328 нотариус, 504 адвокат, 1331 заң кеңесшісі тіркелген. Бұл цифрлар – тұрғындарға құқықтық қолдау көрсетудің сенімді инфрақұрылымының негізі.
Қазіргі таңда заңгерлік қызметтің жаңа дәуірі басталды десек болады.
– Құқықтық көмек бұрынғыдай тек кеңселерде ғана көрсетілмейді. Қала тұрғындары бүгінде құқықтық көмекке бұрынғыдан да оңай әрі тиімді жолмен қол жеткізе алады. Енгізілген бірқатар цифрлық шешімдер азаматтардың құқықтық сауатын арттырып, дауларды заң негізінде жылдам шешуге ықпал етіп отыр. Мәселен,
«Е-заң көмегі» мобильді қосымшасы мен жасанды интеллект жүйесіндегі чат-боттар арқылы халық тәулік бойы тегін кеңес ала алады. Бұл сервистер «E-gov» платформасында және «adilet.zan.kz» сайтында қолжетімді. Цифрландырудың арқасында әрбір азамат үйінен шықпай-ақ, заңгер кеңесіне жүгіну мүмкіндігіне ие. Біз тұрғындарды «Е-заң көмегі» қосымшасын белсенді пайдалануға шақырамыз. Бұл – уақытты үнемдеп, заңды мәселені тез әрі дұрыс шешудің тиімді жолы. Жыл басынан бері қаламызда 5 мыңнан астам адам осы мүмкіндікті пайдаланып үлгерген, – дейді Шымкент қаласы Әділет департаментінің басшысы Айнұр Исабекова.
Оның айтуынша, қосымшада отбасы, еңбек, жылжымайтын мүлік, алимент, борышкерлік және басқа да бағыттар бойынша кеңестер қамтылған. Ал жасанды интеллектпен жұмыс істейтін чат-бот құқықтық ақпаратты тәулік бойы ұсынады және пайдаланушының сауалына бірнеше секунд ішінде жауап қайтарады. Әрине, ботқа сенімсіздік танытуыңыз мүмкін. Дегенмен, мамандар ол өте сирек жағдай екенін және бот қолданған сайын жетіле түсетінін алға тартып отыр.
Нотариат саласында да тың серпін байқалады. Шымкенттегі 328 нотариус жарты жылдың ішінде 390 мыңнан астам қызмет көрсетсе, соның 15 мыңнан астамы онлайн форматта жүзеге асырылған. Бұрын жиі сынға ұшыраған атқару жазбалары да қазір автоматты түрде борышкерге SMS арқылы жеткізіліп, азаматтар қарсылығын онлайн түрде жолдай алады.
– Азаматтар олардан қарыз өндіру бойынша атқару жазбасы шыққанын білмегені туралы көп шағымданатын. Осы сұраныс ескеріліп, қазіргі таңда борышкерге атқару жазбасы 1414 нөмері арқылы автоматты жіберілетін болды. Азамат онымен танысып, келіспеген болса, ол туралы уәждерді келтіріп, онлайн-форматта қарсылықты нотариусқа жолдай алады. Ол үшін борышкер атқарушылық жазба жайлы хабарлама алғаннан кейін, «Мобильді үкімет» қосымшасы «Қарсылық» батырмасын басып, себебін жазып, ЭЦҚ арқылы растау қажет. Бұл жүйе қағазбастылықты азайтып, азаматтардың уақытын үнемдеуге және заңдық мәселелерді жеңіл әрі тиімді шешуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар, онлайн тәртіпте сенімхаттарды куәландыру қызметі бар. Мүлікті иеліктен шығару сенімхатынан бөлек, жұбайлардың ортақ мүлкін иеліктен шығаруға келісімін алуға немесе азаматтың некеде тұрмайтындығы туралы хабарламаны онлайн куәландыруға болатынын ескерткім келеді, – дейді департамент басшысы.
Электронды апостиль жүйесі де кеңінен қолданылып отыр. АХАТ, нотариус және мемлекеттік органдар құжаттарына апостиль қою енді «Egov» арқылы оңай рәсімделеді. Бұл жаңашылдық, әсіресе, шетелге құжат жіберетіндер үшін маңызды жеңілдік. Бұл – халықаралық деңгейдегі заңды рәсімдердің цифрландырылуы.
Жалған өндірушілердің жолын кесті
Айта кетерлік тағы бір жаңалық – «географиялық нұсқама» ұғымының енгізілуі. Шымкент кәсіпкерлері бұл мүмкіндікті тиімді пайдаланып, «Сайрам-Нан», «Тассай ет», «Шымкент макарон» сынды брендтерді заңмен қорғауға алды. Бұл олардың өнімін нарықта танымал етіп қана қоймай, мемлекеттік қолдауға жол ашады.
Бұдан бөлек, зияткерлік меншік құқығын қорғау бағытында жүргізілген тексерулер нәтижесінде жалған өнімдерге қатысты 14 іс қозғалып, 1,6 миллион теңгеден астам айыппұл салынған. Заңсыз айналымнан 30 мыңнан аса контрафактілік тауар тәркіленген. Оның жалпы құны 17 772 903 теңгені құраған. Мұндағы жасанды тауарлар, тұрмыстық химия мен тағам өнімдері, яғни адам денсаулығына қауіп төндіруі мүмкін заттар қатарына жататыны алаңдатады. Осы орайда, күнделікті өмірде қолданатын тауарларды сатып алу барысында әр адам мұқият болғаны абзал.
Қорыта айтқанда, Әділет департаментіндегі атқарылған жұмыстар құқықтық қызметті цифрлық кеңістікке көшіру арқылы тұрғындарға қолжетімділігі артқанын, құқықтық мәдениеттің жаңа деңгейге көтеріген көрсетіп отыр.
Жұмысты жеделдетеді
Сот орындаушыларда мыңдаған іс атқарушылық өндірісте тұр. Сәйкесінше, әрбір істе екі тарап (өндіріп алушы мен борышкер) барын ескерсек, халықта сот орындаушылардың қызметіне қатысты сұрақтар көп туындайды. Осы орайда, мәселелерді тез арада шешу, сот орындаушылар мен өндіріс тараптарының өзара қарым-қатынасын оңтайландыру үшін бұл салада да цифрлық технология құралдарын пайдалану аясы кеңейіп келеді.
– Бүгінде қалада 8 мемлекеттік және 162 жеке сот орындаушы жұмыс істейді. Жарты жылдың ішінде 12 800-ден астам атқарушылық іс автоматты түрде орындалып, мемлекет пайдасына 268 миллион теңге өндірілді. Бұл ретте жеке сот орындаушылар қызметіне төленетін 67 миллион теңгеден астам қаражат үнемделгені – сот жүйесі тиімділігінің арта түскенін көрсетеді, – дейді Айнұр Исабекова.
«Робот-сот орындаушы» туралы бұрын да айтылған-ды. Ол бойынша мемлекет пайдасына 20 АЕК-ден аз соманы өндіру бойынша істер, алдымен, автоматтандырылған тәртіппен орындалады. Жүйенің өзі азаматқа хабарлама жолдап, есеп шоттарын тыйымға қояды, шотта ақша бар болса, оны автоматты түрде өндіріп алады. Жүйенің халыққа тиімділігі – жеке сот орындаушыға төленетін қаражат үнемделіп, борышкердің қалтасында қалады.
Цифрлық серпін
Сот актілерінің орындалу барысын қадағалауды оңайлату мақсатында «Кабинет сторон» атты жаңа цифрлық сервис іске қосылды. Бұл жүйе өндіріп алушы мен борышкерге сот орындаушысымен тікелей байланыс орнатуға мүмкіндік береді. Енді олар өтінішін онлайн форматта жолдап, істің орындалу кезеңдерін жасыл және қызыл түспен белгіленген интерфейсте бақылап отыра алады.
Сот орындаушы бес жұмыс күні ішінде өтінішке жауап бермеген жағдайда, жүйе оны өңірлік палатаға автоматты түрде жолдайды. Бұл – кері байланыс механизмін жеделдетіп, азаматтардың арызына селқос қарауды болдырмауға бағытталған маңызды бастама.
– Баланың құқығы – мемлекеттің басты назарында. Осы орайда, алимент төлемеу мәселесі де жіті бақылауға алынған. Қалада 13 727 алимент өндіру ісі тіркелген. Жарты жылдың ішінде 29 азамат алимент төлемегені үшін қылмыстық жауапкершілікке тартылса, тағы 121 борышкер әкімшілік жаза ретінде қамаққа алынған. 630 адам төлеуден жалтарған. Бұл – алиментке қатысты шаралардың бұрынғыдан әлдеқайда қатаңдағанының айғағы. Сондай-ақ, атқарушылық құжаттарды уақтылы орындамаған 363 азаматқа да әкімшілік жауапкершілік жүктелген. Мұндай жүйелі әрекеттер борышкерлердің жауапкершілігін арттырып, сот шешімдерінің орындалу сапасын жаңа деңгейге көтеріп отыр, – дейді департамент басшысы.
Онлайн сервистерді пайдалану үшін азаматтардың цифрлық сауаттылығы жоғары болуы қажет. Ауылдық жерлерде немесе аға буын өкілдері арасында бұл қызметтерді пайдалану қиындық туғызуы мүмкіндігі де ескерілген. Ондай азаматтар департаментке барып, қағаз жүзінде көмек ала алады.
Жүйедегі жаңалықтар халыққа қызмет етуге бағытталғанымен, оларды жетілдіру мен бақылау жұмысы үнемі назарда болуы тиіс. Тек сонда ғана сот шешімдерінің орындалуы шынайы нәтижеге қол жеткізіп, әділдік пен заң үстемдігіне деген сенім нығаяды.
Салтанат ЖАМАЛДИНОВА
