Биыл Қазақстан Республикасының Конституциясына 30 жыл толып отыр. Бұл кезең — мемлекетіміздің құқықтық және саяси дамуындағы аса маңызды белес.
Конституция осы уақыт барысында саяси тұрақтылықты сақтау, институционалдық реформалар жүргізу, экономикалық өсім мен әлеуметтік өзгерістерге құқықтық негіз қалау ісінде маңызды рөл атқарды.
Конституция — барлық заңдар мен нормативтік актілердің бастауы. Ол — мемлекеттік биліктің, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының негізін белгілейтін басты құжат. Онда мемлекеттік басқару жүйесінің құрылымы анықталып, азаматтардың құқықтары мен бостандықтары кепілдендірілген.
1995 жылы 30 тамызда бүкілхалықтық референдум барысында қабылданған Қазақстан Республикасының Конституциясында тәуелсіздік заң жүзінде бекітіліп, демократиялық, құқықтық, зайырлы және әлеуметтік мемлекет ретінде Қазақстанның бағыты айқындалды.
Осы уақыт ішінде Конституцияға бірнеше рет өзгерістер енгізіліп, қоғам мен уақыт талабына сай жаңартылып отырды.
Конституцияға өзгерістер енгізілуі — заңды әрі қажетті құбылыс. Уақыт өте келе әлемде, мемлекетте, қоғамда өзгерістер болады. Ал сол өзгерістерге бейімделу үшін Ата заңға түзетулер мен толықтырулар енгізу оның өміршеңдігін, заман талабына сай болуын қамтамасыз етеді.
Өздеріңізге мәлім, Қазақстанда 2007, 2017 және 2022 жылдары үш ірі конституциялық реформа жүргізілді. Бұл реформалар елдің саяси жүйесін жетілдіру, билік тармақтары арасындағы тепе-теңдікті орнату және азаматтардың құқықтарын кеңейту мақсатында жүзеге асырылды. Ал, 2022 жылғы Конституциялық реформалар адам құқықтарын қорғауға бағытталған маңызды қадам болды. Бұл өзгерістер елдегі құқықтық жүйені жаңғыртып, азаматтардың құқығын қорғау механизмдерін күшейтуге жол ашты.
Сот әділдігін күшейту, заң үстемдігін толық қамтамасыз ету, білім мен құқықтық сауаттылықты арттыру, әлеуметтік осал топтардың құқығын қорғау, сөз бостандығы мен ақпаратқа қол жеткізу еркіндігін қамтамасыз ету, сайлау және саяси құқықтарды толық іске асыру, құқық қорғау тетіктерін қалыптастыру (Омбудсмен институтының күшеюі, Конституциялық Сотқа тікелей шағым беру мүмкіндігі) — еліміздегі адам құқықтарын қамтамасыз ету саласындағы басым міндеттер осылар. Қазақстандағы бұл реформалар жаңа саяси дәуірге аяқ басудың нақты көрінісі болды. Биліктің ашықтығы, азаматтардың құқықтарын қорғау және демократияны дамытуға бағытталған шынайы жүйелі өзгерістер іске асты.
Бүгінгі Қазақстан Республикасының Конституциясы қазақстандықтардың құқықтық тәртібін және дербестігін құқықтық тұрғыдан толық қамтамасыз ететін басты құжат.
Құқықтық мүмкіндіктерді Конституция айқындайды, ал олардың орындалуы билік пен қоғамның бірлескен еңбегіне байланысты. Осы ортақ мақсаттарды орындауда, іске асыруда өзара сенім, ашық диалог пен жауапкершілік басты рөл атқарады.
Жәмила САРИЕВА,
ҚР Президентінің жанындағы
мемлекеттік басқару академиясы
Шымкент қаласы бойынша филиалының аға оқытушысы
