Елбасы биылғы Жолдауында «Баршаға арналған тегін кәсіптік-техникалық білім беру» бағдарламасына баса мән беріп өтті. Негізі бұл бағдарлама 2015 жылғы Жолдауда да қамтылып кеткен еді. Мемлекет тегін кәсіп үйреніп, ісін ұқсататындарға үлкен мүмкіндік туғызып отыр. Бұл жобаға ынта танытқандар тегін оқиды, қосымша шәкіртақы алады, жайлы жатақханасы тағы бар. Ең тиімді тұсы, оқуын аяқтаған соң жұмыс іздеп әуре болмайды. Өйткені, кәсіптік білімге баулитын оқу орындары өнеркәсіп ошақтарымен ұдайы тығыз байланыста.
Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша биылғы оқу жылында 9105 шәкірт кәсіптік білім алуда. Жалпы, өңірде 43 – мемлекеттік, 45 – жекеменшік кәсіптік колледж бар. Бұл оқу ордалары аспаз, даяшы, қызметші, құрылысшылардың тұтас буынын тәрбиелеуде. Біз колледж басшылары мен әдіскерлерін, салаға жауапты мамандарды дөңгелек үстел басына шақырдық. Кәсіби оқытудың жаңа заманға бейімделуде қандай мәселелері бар? Аталған колледждердің материалдық-техникалық базасы қандай? Кәсіби оқыту бағдарламасының оқу процесіне жаңа инновациялық технологияларды енгізуге әлеуеті жете ме? Міне, осы сауалдарға көп болып жауап іздедік.
Дөңгелек үстелге ОҚО Білім басқармасының КжТБ бөлімінің басшысы Нұрсұлу ҚАЛИЕВА, №3 колледж директоры Тлек ИСАХМЕТОВ, №6 колледждің бөлім меңгерушісі Әлия ЖАМАЛБЕКОВА, №5 колледж директорының орынбасары Ақжүніс Ермекбаева, №2 колледж әдіскері Раушан НҰРМЕТОВА, Шымкент қалалық әкімдігінің Жұмыспен қамту орталығы директорының орынбасары Ержан СЕРІКБАЕВ, «Электроаппарат зауыты» ЖШС-нің директор орынбасары Сергей СУВОРОВТАР қатысты. Жиынды «Шымкент келбеті» және «Панорама Шымкента» газеттерінің бас редакторы Айгүл ҚАПБАРОВА жүргізді.
А. ҚАПБАРОВА: Биылғы Жолдауда Елбасы «Егер шеберліктің шыңына жете білсеңіздер – мамандықтың бәрі жақсы, – деп атап көрсетті. Яғни бүгінде, кәсіби сананы арттырып, жаңа формация мамандарын тәрбиелейтын уакыт жетті. Мамандық таңдауда еңбек нарығындағы ахуалға назар аударып, романтик емес, прагматик болуды есепке алатын кез келді. «Баршаға арналған тегін кәсіптік-техникалық білім беру» жобасы әлеуметтік жаңғыртудың, тұтынушылық қоғам қалыптастырудың жаңа моделі. Бұл қалай жүзеге асады?! Қарапайым еңбек адамын культ деңгейіне қалай жеткізуге болады? Бүгінгі «дөңгелек үстел» басындағы мәжілісте осы мәселелер төңірегінде ой өрбітсек дейміз.
Т.ИСАХМЕТОВ: Екінің бірі кәсіпкер бола алмайды. Кәсіпкер мен кәсіпкерге жалданып жұмыс істейтін жұмысшылар болады. Осы орайда Елбасы шағын және орта бизнесті дамытуға баса мән беріп отыр. Президенттің бастамасымен тегін кәсіптік-техникалық білім алатындардың алғашқы легінің 3 айлық курстары 1-сәуірден басталады. Бұл курстарға 20 мен 45 жас аралығындағы жұмыссыз жүрген, білім алмаған азаматтар қатыса алады. Тегін оқумен қатар біз оларды бір мезгіл ыстық тамақпен қамтамасыз етеміз.
Мектептерге кәсіби бағдар жүргізгенде міндетті түрде осы мәселенің барлығын қамтимыз. Мемлекет тарапынан шәкіртақы алатынын, тамақпен қамтылатынын, жолақысы төленетінін, жұмыспен қамтамасыз етілетінін түсіндіріп айтамыз. Мәселен, №3 колледжде жылына 300-350 оқушыға мемлекеттік тапсырыс беріледі. Алайда, құжат тапсыратындар саны 500-ден асып кетеді. Яғни, сұраныс бар. Бірақ, оның бәрін тегін оқыта алмаймыз, кейбірі ақылы түріне тапсырады. Келген адамның бетін қақпаймыз. Ақылы оқу аса қымбат емес, айына 7 мың теңгеден төлеп оқиды.
Н.ҚАЛИЕВА: 2016-2017 оқу жылында облыс бойынша 9105 бала кәсіптік білім алуда. Келесі оқу жылында бұл көрсеткіш 12 000-ға жетеді деп күтілуде. Колледждердің 43-і – мемлекеттік, 45-і – жеке меншік колледждер. Қазақстанға бір жоба бекітілсе, біздің өңірімізге бірден 3 жоба түсті. Біріншісі – 1-6 ай аралығындағы қысқа мерзімдік курстар. Бірақ, «Жұмыспен қамту орталығымен» ақылдаса келе, тек педагогикалық мамандықтарды қайта даярлау курстарын ғана 6 айға созып, қалғанын 3 айлық курстарға сыйғызбақпыз. Екіншісі – «Нәтижелі жұмыспен қамту» бағдарламасы. Тегін кәсіптік-техникалық білім беруге арналған қысқамерзімдік (1 жыл 10 ай), яғни, материалдық-техникалық базаны нығайтатын курстар. Бұл екеуі де – пилоттық жоба. Үшіншісі – «Жастар корпусын дамыту», кәсіби стандарттар даярлау. 9-11 сыныпты бітіріп, аттестат ала алмай, жұмыссыз жүрген 18-29 жас аралығындағы жастарға арналған. Бұл жобаларға еліміздің бірнеше өңірлері таңдалынып алынған. Соның ішінде ОҚО-ны үш жобаға да қатыстырған. Оның себебі, Оңтүстік Қазақстан облысының халқы көп.
А.ЖАМАЛБЕКОВА: Жыл сайын бізге 200-250 балаға мемлекеттік тапсырыс беріледі. Жұмысшы мамандықтары дегенде аспазшы, кондитер, даяшы, ресторатор, қызметшіні айтып отырмын. ОҚО-да туризм саласы жақсы қарқын алып, жаңадан көптеген қонақүйлер салынуда. Қонақүйлерге қызметшілерді оқытудамыз. Алайда, «қызметші мамандығы – ең төмен сатыдағы оқу» деген қасаң пікір қалыптасып қалған және оның насихаты аз. Осы орайда қонақүй ұйымдастырушыларына «өздеріне қажетті мамандарға бос орындарды жариялап отырса» деген бір ұсынысым бар. Оңтүстік Қазақстанға келуші туристер жыл санап көбейіп келеді. Сол үшін қызмет көрсету сапасын, оған даярланған арнайы кәсіби мамандар санын арттыруымыз қажет. Мемлекеттік тапсырыс көлемінен артық бала қабылдай алмаймыз, себебі, ғимарат тарлық етеді. Ғимарат мәселесін шешіп берсе болғаны.
А.ЕРМЕКБАЕВА: №5 колледжде тігін және тоқыма өндірісіне мамандар даярланады. Бізде де сұраныс жоғары, 350 адамнан кем алмаймыз. Инклюзивті топтарымыз да бар. Шымкент қаласындағы мүгедек балаларға арналған мектептерден жыл сайын 25 балаға сұраныс келеді. «Гауһар», «АЛАТЕХ», «СОВТЕХ», «ТОМИРИС», «БалТЕКСТИЛЬ», «НазарТЕКСТИЛЬ» және т.б. үлкен мекемелер жыл сайын 150 балаға сұраныс білдіреді. Тіпті, нашар оқитын балаларды да жұмыстың жеңіл түріне алып кетеді. Біз өндіріс орындарымен төртжақты келісімшартқа тұрамыз. «Дуальды оқыту» бағдарламасы бойынша баланың еңбекақысы төленсін делінген. «Азала текстиль» кәсіпорнында 18-ден асқан студенттеріміз 45 мың теңге, ал 18-ге толмағандары 25 мың теңгеден жалақы алады. «СОВТЕХ» те тура солай төлейді.
А.ҚАПБАРОВА: Колледждердің бір артықшылығы бар, олар жұмысқа орналастыра алады. Сергей, сіздердің мекемеге келген студенттер өз саласындағы жұмысын игеріп кете ала ма?
С.СУВОРОВ: Біз, әсіресе, №3 колледжбен тығыз жұмыс істейміз. Олар бізге келгенде 60 пайыз – практикаға, 40 пайыз – теорияға көңіл бөледі. Студенттер бізге келгенде ешнәрседен қорықпайды. Өйткені, оқу орнында өндіріс әліппесін толық оқып, үйренген. Біз мақта өңдейміз.
Р.НҰРМЕТОВА: Біз көбінде дәнекерлеуші, ағаш ұстасы, сылақшы, краншы, құрылысшы мамандарын дайындаймыз. Бала 9-сыныптан кейін белгілі бір мамандық алғысы келіп, колледжге құжат тапсырды делік. Алайда, байқаудан құлап қалғандарының ақылы оқуға қалтасы көтермей, мектепке кері қайтуына тура келеді. Ал мектепке қайта барғысы келмейді, себебі, онда оған қызықсыз. Өйткені, 11-сынып бағдарламасы – жоғарғы математика, ЖОО-на дайындық. Осы тұста жасөспірімдер арасындағы психологиялық проблемалар, суицид мәселесі алға шығады. Бала өмірінде алғаш рет қоғамнан шеттетіледі. Жоғарыда аталған бағдарламалардан кейін ынта білдірген барлық балаларды қабылдап, кері қайтармайтын шығармыз деген үміттемін. «Баршаға арналған тегін кәсіптік-техникалық білім беру» бағдарламасы – колледждерге үлкен жолдама. Бізге әртүрлі балалар келеді. Шындығына келсек, мектепте орын қалмаған «қиын балалар», толық емес отбасының балалары, әртүрлі этнос өкілдері келеді. Бір қызығы, сол балалар 3-курсты бітіргеннен кейін өте тәртіпті, еңбексүйгіш болып шығады. Олар қатты өзгереді. Ортасы оларды тәрбиелейді.
А.ЖАМАЛБЕКОВА: Мектепте орта және нашар деңгейлі балалар көбіне назарсыз қалып жатады. Ал біздің колледжге келгендерінің бәрі жаппай жұмысқа араласады. Содан кейін жан-жақты ашылады. Бітірген кезде өзін-өзі бағалауы бір саты жоғары болады.
Е.СЕРІКБАЕВ: Дәл қазіргі кезеңде орта арнаулы оқу орындарында түсіндіру жұмыстарын жүргізудеміз. Үшінші бағыт «Әлеуметтік жұмыс орындары және жастар практикасы» бағдарламасы бойынша орналасқандардың жалақысы да 56 мыңға көбейді. 22 400 теңгесін мемлекет, қалған 32 мың теңгесін жұмыс беруші төлейді де, ары қарай тұрақты жұмысқа алып қалады. Бұл – мемлекет тарапынан үлкен мүмкіндік дер едім.
А.ҚАПБАРОВА: Колледждерге аз қамтылған, толық емес отбасының балалары, «қиын балалар» барады, «щарага» деген стереотип бар. Сол стереотип бұзылды ма?
Н.ҚАЛИЕВА: Қазір істі болып, шартты түрде сотталған балалардың өздері де колледждерде білім алуда.
А.ЕРМЕКБАЕВА: Мен өзімнің 30 жылдық еңбек өтілімнен алған тәжірибем бойынша айтар болсам, қазір қоғамдық көзқарас, сана өзгерді. Бұрын талапкер жинау үшін үй-үйді аралайтынбыз. Есігін ашпай қоятындар да кездесті. «Сен менің баламды кім деп тұрсың? Ол ЖОО-да оқиды» деп дүрсе қоятындары да кездескен.
Н.ҚАЛИЕВА: Қазір ЖОО бітіріп келгендердің өзі аспазға, электрикке, т.б. қайта даярлау курстарынан өтіп жатыр.
А.ҚАПБАРОВА: Біз кәсіптік-техникалық білімсіз экономикамыз дамымайтынын, әлеуметтік мәртебе беру керектігін енді түсіндік. Шынында, қарапайым даяшы немесе қызметші болу үшін оның кәсіби білімі болуы керек. Қазір әлемде 4 мыңға жуық мамандық бар болса, біз соның 1000-ға жуығын ғана біледі екенбіз. Заман ағымына қарай мамандықтар да жаңарып отыр. Мәселен, бір танысым медициналық орталығына қымбат құрылғы сатып алыпты. Соны қосып беретін маман таппай отыр. Яғни, техниканың тілін білген қор болмайды.
А.ЖАМАЛБЕКОВА: Біз дайындап шығарған мамандардың өзі екі-үш жылдан кейін қайта біліктілігін арттыруы керек болады. Кеңес кезінде кәсіптік-техникалық училищелерге кәсіпорындар тарапынан керемет қолдау көрсетілетін.
Т.ИСАХМЕТОВ: Барлық колледждердің әлеуметтік серіктестері бар. Мемлекет тарапынан сол кәсіпорындарға да қолдау көрсетілсе, құрылғы немесе аспаптарды арзан бағаға сатып алып берсе нұр үстіне нұр болар еді.
Дөңгелек үстел басындағы әңгімені жазып алған
Мөлдір КЕНЖЕБАЙ
