Шымкент келбеті

Шымкенттік делегация Ұлы Абай елі – Семейге аттанды. Арнайы делегацияны Шымкент қаласы әкімінің бірінші орынбасары Шыңғыс Мұқан сәт-сапар тілеп, шығарып салды.

Делегация құрамында Шымкент қаласы және Түркістан облысынан ақындар, жазушылар, мәдениет саласының қызметкерлері, Рухани жаңғыру жобалық кеңсесінің өкілдері, журналистер мен блогерлер бар.
Ұлы Абайдың 175 жылдығына арналған сапар 15-17 қыркүйек аралығын қамтиды. Шараның бастамашысы және ұйымдастырушысы –«Серпіліс» қоғамдық қоры.
Саяхат сапарда түрлі сала өкілдері ұлы ақын Абай Құнабайұлы мен Шәкәрім Құдайбердіұлының шығармалары, тарихи орындар және құнды жәдігерлермен терең танысып, тұлғалардың рухына тағзым етеді.

Елімізде қауіпті дерттің таралу деңгейі төмендеді. Эпидемиологиялық ахуал жақсарып келеді. Бұған қала көлеміндегі аурудың статистикалық көрсеткіші дәлел.

Мәселен, өткен аптада Шымкентте коронавируспен ауырғандар тіркелген жоқ. Науқастар жатқан реанимациялық төсек-орын қажеттілігі – 67, жедел жәрдем шақыртушылар саны – 80 пайызға төмендеген. Әйтсе де, мамандар ауру басылды деп арқаны кеңге салуға болмайтынын айтады. Төрткүл дүниені дүрліктірген жұқпалы індет маусымдық тұмаумен қайта күшеюі мүмкін.
Иә, елді елеңдеткен екінші толқын жөнінде болжам көп. Пікірлер әралуан. Біреулер «болуы ықтимал» десе, біреулері «болмайды» деп көптің күпті көңілін жұбатады. Денсаулық сақтау министрлігінің пневмониямен 1000-ға жуық адамның тіркелгені туралы ресми ақпараты көпшілікті бейжай қалдырған жоқ. Өлім-жітім азайғанымен кез келген уақытта көрсеткіш күрт артуы мүмкін. Әзірге күмәні көп қауіпті дерт қашан тоқтайтыны белгісіз. Күзде қайталануы ықтимал екінші толқынға қаншалықты дайынбыз? Жұрт әдепкідей дәрі іздеп, әуреге түспей ме?
Денсаулық сақтау министрі Алексей Цой коронавирустың жаңа толқыны қазан айында болатынын айтып отыр. Күз айларында тұмаудың белең алатыны тағы бар. Оған қоса коронавирус инфекциясы күшейсе, эпидемиологиялық жағдайдың ауыр болатынын аңғару қиын емес. Сондықтан аурудың алдын алу шараларының маңызы артпақ.
Шымкент қалалық денсаулық сақтау басқармасы алдағы күз-қыс маусымына дайындалып жатыр. Дәрі тапшылығы болмайды деп сендіріп отыр. Бүгінге дейін үшінші мегаполистегі медициналық ұйымдар препараттардың 150541620,92 мың теңгеге екі айлық көлемімен қамтылған. Яғни дәрі-дәрмек қоры науқастарды емдеуге жеткілікті.
Рас, жаз маусымында бірінші толқынның соққысы ауыр болды. Үшінші мегаполисте наурыз айынан бүгінге дейін 5182 жағдай тіркеліп, коронавирустан 4498 адам жазылып шыққан. Қазіргі таңда 622 науқас ем алып жатыр. Өкінішке қарай, 105 науқас жұқпалы дерттің құрбаны болды. Елімізде 2000 мыңға жуық адам індеттің ілмегінен қайтыс болғанын ескерсек, ес жиятын кез келді. Биыл елімізде тұмауға қарсы екпе 15 қыркүйектен басталмақшы. Бұл мерзімнен екі апта ертерек.
Қалалық жұқпалы аурулар ауруханасы бас дәрігерінің міндетін атқарушы Бақтығали Аюбайұлының айтуынша, екінші толқынға аурухана дайын. Бұрын жасанды тыныс алу аппаратының саны 15 дана болған. Оған қосымша тағы 88 данасы алынған. Жансақтау орны 100 орынға көбейтілген. Қазір мұнда инфекциялық аурға шалдыққан науқастар қабылдануда. Модульдік ауруханада бүгінде 70 науқас ем қабылдауда.
–Ауру көрсеткіші төмендеп еді, көпшілік қауіпсіздік шараларын ұмытты. Ел маусым мен шілдедегі эпидемиялық жағдайды естен шығармауы тиіс. Көпшіліктің арасында әлі де індеттің барына сенбейтіндері бар. Дерттен сақтанудың жолдары қарапайым ғана. Бетперде, антисептик, арақашықтықты сақтау, көпшілік ортаға бармау. Әйтсе де, қалалықтардың аурудан сақтану деген ұғымының әлі толық жетпегені қынжылтады, - дейді Бақтығали Ережепов.
Дәрігердің сөзінің жаны бар. Анығы, дерт тоқтады деп босаңсуға болмайды. Мамандар алдымызда індеттің үлкен толқыны келе жатқанын айтып, дабыл қағуда. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев кезекті Жолдауда пандемияның екі жылға созылатынын айтып, қауіпсіздік шараларын барынша сақтау қажеттігін ескертті.
Коронавирустың болжамды екінші толқыны балаларға ауыр тиюі мүмкін. Статистикаға сүйенсек, осы уақытқа дейін Шымкентте 300 бала індеттің ілмегін жеңіл түрде өткеріп, жазылып шыққан.
Тамыздан бері емханалар жаппай жұмысын бастады. Медицина ұйымдарына дертіне дауа іздеген адамдар күн сайын ағылады. Маусымдық тұмау басталса, көпшіліктің індетті жұқтыру мен таратуға себепкер болатыны айтпаса да түсінікті. Қазақстанның қай өңірін алсаңыз да, қауіпті аурудан аманы жоқ. Оған қоғамдық көлік, дәмхана, мейрамхана, саябақ, демалыс және тамақтану орындарында сақтық шараларына салғырт қарап, бетпердесіз жүрген үлкен-кішіні қосыңыз. Үшінші мегаполисте 400-ге жуық тұрғын айыппұл арқаласа да, карантин талаптары сақталмай келеді. Оған қоса, сенбі, жексенбі күндері жасырын жұмыс істейтін дәмханалар мен мейрамханалар және сұлулық салондарына тыйым болар емес. Жасырын тойлар да тоқтамай тұр. Дәмханалар мен мейрамханаларға жиналатын адамдарды көріп, қауіпсіздік ережесінің аяқсыз қалғанын пайымдауға болады. Қалада мониторингтік топтар құрылғанымен олардың бекітілген санитарлық талаптарды қаншалықты орындағанын бақылауға қауқары жетпейді.
Бәрін айт та, бірін айт, пандемия елімізге ауыр сынақ болды. Алдыңғы шепте жұмыс істеп жүрген денсаулық сақтау ұйымдарының қызметін жоққа шығара алмаймыз. Әйтсе де, сын сәттердегі кезең белсенді әрекет пен қарқынды талап етеді. Мұнан әрбір азаматтың денсаулығына жауапкершілігі алдыңғы орында тұрғанын айтқымыз келеміз. Анығында әлемді әбігерге салған дерт адам таңдамайды. Сақтанғанды ғана сақтайды.

Шымкент қаласында өткен тәулікте коронавирус инфекциясын жұқтырған 1 науқас тіркелді. Ал, емханалар жанынан құрылған мобильді топ тәулік ішінде 100-ге жуық тұрғынның үйіне барып, алғашқы медициналық-санитарлық көмек көрсеткен. Сондықтан медицина мамандары босаңсуға болмайтынын қатаң ескертуде. Сақтық шараларын мейлінше күшейтіп, карантин талаптарын ұстануға шақырады.

Карантин талаптары жеңілдетілгеннен кейін қала тұрғындары қайта жаңарған саябақтар мен гүлзарларда еркін серуендеуде. Жағымды жаңалықты Шымкент қалалық энергетика және тұрғын үй-коммуналды шаруашылық басқармасының мамандары хабарлады.

Қазақ жерінде елді ортақ мақсат-мүддеге жұмылдыруда Дала парламенті заң шығарушы орган ретінде жұмыс істеді. Онда елдік мәселелер хандар мен билер жиналып, бас қосатын орында дала демократиясының құжаты реттеліп, заңдық кодекстер шешімін тапқан. Сондай-ақ ел ішіндегі даулы әңгімелер де билер талқысына салынып, солардың байламымен дауласқан тараптар мәмілеге келіп отырды. Дала даналарының тамаша дәстүрі бүгінге дейін құндылығын жойған жоқ.
Айталық, кешегi биiңiз – бүгiнгi судья. Ол азаматардың тағдыры мен дауын шешеді. Құқығы мен бостандығын қорғайды. Десе де, судья қандай болуы керек? Сот процесінде не маңызды? Оған Әл-Фараби аудандық соты төрағасының міндетін атқарушы, судья Ғани Байарыстанмен болған сұхбаттан қаныға аласыздар.

Елімізде 17 тамыздан бастап шектеу шаралары кезең-кезеңімен жеңілдетілді. Жұмысын бастайтын кәсіпкерлік нысандар карантин талабын қатаң сақтауы тиіс.

Осыған орай, қала әкімінің орынбасары Айбек Сәттібаев қалалық кәсіпкерлік басқармасы, Атамекен ҰП, тауарлар мен қызметтердің сапасы және қауіпсіздігін бақылау департаментінің Абай, Еңбекші аудандарының мамандарынан құрылған комиссиямен базарларды аралап көрді.
«Самал», «Айна», «Мега планет», «Шымкент плаза» сауда орталықтары мен «ЦУМ» СҮ-нің жай-күйімен танысты. Алайда, «Самал», «Айна» базарларында карантиндік ережелердің сақталмағаны анықталды. Қол өңдейтін санитайзер жоқ. Дезинфекциялық туннельдер саны аз. Сауда қатарларында 2 метр арақашықтық сақталмаған. Залалсыздандыру жұмыстары дұрыс жүргізілмеген. Мұндай жағдайда талапқа сай келмейтін сауда орындарына жұмыс істеуге рұқсат берілмейді. Арнайы топ өкілдері базар басшылығына жіберілген кемшіліктерді жоюды, карантин талаптарын қатаң сақтауды тапсырды.
Ал ашылатын нысандарда жұмыс істейтін кәсіпкерлер жұмысын бастау үшін «Info Kazakstan» сайтына тіркелуі қажет. Ұйымды электронды цифрлық қолтаңба арқылы тіркеп, кәсібіне қойылатын талаптармен танысады. Нысанды талапқа сай дайындаған соң, электронды өтінім беру арқылы растай алады. Санитарлық эпидемиологиялық қызметке сай болса, жұмысын жалғастырады.
–Нысандардың барлығы «Info Kazakstan» сайты арқылы тіркеліп, жұмысын бастауға рұқсат алуы керек. Шымкент қаласындағы Абай, Әл-Фараби, Еңбекші, Қаратау аудандары бойынша 20 мониторинг топ құрылды. Бұл топтар сайт арқылы тіркелген нысандарға тексеру жұмыстарын жүргізеді. Егер талапқа сай болса, 17 тамыздан бастап, сауда орталықтары қызметін бастайды. Сонымен қатар, фитнес залдары, бассейнсіз моншалар, балабақшалар карантин талабын дұрыс орындаса жұмысын жалғастырады, - деді қала әкімінің орынбасары Айбек Берікұлы.
Ал тұтынушылар аталмыш сайт арқылы сақталмаған талап шағымдарын суретке түсіріп, жолдауына болады. Індет қаупі сейілмейінше, сауда орталықтары мен базарлар карантин талабын қатаң сақтауы тиіс. Ал бекітілген ережені ескермеген нысандар қайта жабылуы мүмкін.

Шілде басталмай, сауда орындары мен базарларда бау-бақша өнімдерінің саудасы қызды. Тіпті көшелердің бойында да қауын-қарбызды көлікке тиеп сатып жатқандар аз емес. Қай-қайсысының да бағасы былтырғымен салыстырғанда қымбаттау. Қарбыздың келісі базарларда 50-55 теңге, қауын - 90 теңгеден сатылуда. Бірақ көпшілік бағамен санасып жатқан жоқ. Індеттің өршіп тұрғанына қарамастан, шөл басатын әуес асқа тәбеті тартқандар одан дәм татуға асығуда.

Негізі оңтүстікте бақша өнімдері маусымның ортасына қарай піседі. Шілдеден бастап, олар жергілікті сауда орындарына шығарылады. Қазір жеміс-жидек пен көкөністің саудасы қызып тұрған кез. Десе де, бау-бақша өнімдерінің сапасына алаңдаушылық білдіретіндер де жоқ емес. Сатылып жатқан қауын-қарбыз нитраттан қаншалықты таза? Адам денсаулығына зиянды әсері жоқ па деген сауалдарға жауап іздеп көрдік.

Базар және баға

Шымкенттегі көпшілік-тің аяғы басылмайтын «Қазыбек би» әмбебап базарына келдік. Шілденің күні күйіп тұр. Бірақ базардағы сауда аптап ыстықтан бетер қызып жатыр. Көліктерімен қаз-қатар тізіліп, қауын-қарбыз сатып тұрғандардың дені бұл өнімдердің негізінен Түркістан, Жетісай, Шардара жақтан әкелінгенін айтады.
– Шымкенттің тұрғынымын. Қауын-қарбызды Түркістаннан әкелемін. Биыл да нарықтағы бағасы адамдарға қолжетімді. Әйткенмен қауынның бағасы жылдағыдан сәл қымбаттау. Алғашқы сатылым кезінде көпшілік сапасына күдікпен қарады. Бірақ қазіргі кезде пісіп жатқан өнімдердің денсаулыққа зияны жоқ. Тұтынған адамдар алғыс айтпаса, шағым түсірмейді, - дейді сатушы Руслан Жарылқасын.
Көтерме базар болғандықтан бау-бақша өнімдерін саудалаушылардың қатары аз емес. Олардың кейбірімен тілдесіп көрдік. Алайда біраз тұтынушы қауын-қарбыздың сапасына көңілі толмайтынын да айтты.
– Бала кезіміздегі қауын-қарбыз жоқ қой қазір. Тәттілігі таңдайыңнан кетпейтін, қарбыздың бір тілімін жесең, шөлің басылатын. Қауындар да шекер татып тұратын еді. Қазіргі қарбыздың дәмі жоқ. Себебі құрамында тыңайтқышы көп, - дейді қала тұрғыны Әбдіразақ Жүсіпұлы.
Ал зейнеткер Маржан Бейсенова сатылымдағы қауын-қарбыздар денсаулыққа қауіпті деп санайды. Өзі бұл өнімдердің ешқайсысын әзірге алмайтынын, немерелеріне де жегізбейтінін айтады.
Десек те сатушылар бақша өнімдерінің сәуір-мамыр айларында тыңайтқыштың күшімен пісетінін жасырмады. Ал жаз мезгілінде оның сапасынан қорқудың қажеті жоқ дейді.

Өнім сапаға сай ма?

Базарлардағы сапаны бақылаушы мамандар көкөніс өнімдерін саудаға шығармас бұрын зертханаларда сынама алынатынын айтады. Сондай сынаманың нәтижесінде Айна базарында екі жүк көлігіндегі қарбыздан нитрат мөлшері шамадан көп екендігі анықталып, сатуға тыйым салыныпты. Ал «Қазыбек» әмбебап базарында осындай себеппен үш жүк көлігіндегі қауын-қарбыздың «көзі жойылған».
Еңбекші ауданы бойынша Тауарлардың сапасын сақтау басқармасының маманы Азамат Әбдікәрімұлының айтуынша, департамент мамандарының тарапынан бұрынғыдай сауда орындары мен базарлардағы өнімдер жоспарлы түрде тексерілмейді. Себебі, 2018 жылдың маусым айынан бастап, кәсіпкерлерді тексеруге мораторий жарияланған. Тек тұрғындар тарапынан түскен арыз-шағым ескеріледі. Алайда бүгінге дейін түскен шағым болмапты.

Мамандар не дейді?

Қауын-қарбызды сатып аларда нені ескеру керек?
Бау-бақша өнімдерін тұтынғанда гигиеналық тазалықты қатаң сақтаған жөн. Мысалы, сатып аларда дақылдың сыртын мұқият тексеріп, үйге әкелген соң, жақсылап жуу керек. Қабықтарында артық сызат, жарық болмауы тиіс. Тілінгені де керек емес. Себебі, онда нитраттар жиналуы мүмкін. Мұндайда әсіресе, сәбилер улануға бейім келеді.
Қауын-қарбыз көлеңкелі орындарда, жерден 20 сантиметр биіктікте сақталуы қажет. Сондықтан көше бойындағы өнімдерді алуға құмартпаңыз. Оның үстіне, көліктен шығатын газ сіңіп қалуы мүмкін. Ал тоңазытқышта қауынды бір күннен артық сақтауға болмайды, дейді мамандар.
Әрине, уақытымен пісіп, дәмі тіл үйіретін қауын, қарбыздың адам ағзасына пайдасы көп. Ми белсенділігін арттырады. Артық салмақтан арылтады. Холестеринді түсіреді. Қуық пен бүйректің қабынуын басады. Бауырды тазалайды. Күніне екі келі қарбыз жеу қаназдықтан құтқарады екен. Алайда бақшалық бұл өнімдерді сатып аларда оның сапасы мен дәміне мән берген жөн.

Соңғы екі аптада індет қатты асқынды. Күрделі жағдай Шымкентте ғана емес, еліміздің түпкір-түпкірінде ушықты.

Алғашқыда төтенше жағдай жарияланып, карантин шектеулері енгізілген кезде тұрғындар азық-түлік дүкендерінде ұзынсонар кезекке тұрды. Қазір ахуал басқаша өзгерді. Енді дәріханалардың алды адам қарасы азаймайтын жағдайға жетті. Ең қиыны, көпшілік іздеген дәрісін таппай жүр.
Рас, күні кешеге дейін дәрі-дәрмекке бақылау болмады. Аса қажетті дәрі-дәрмектің қолжетімсіздігі көпшіліктің наразылығын туғызды. Мемлекет басшысы Қасым-
Жомарт Тоқаев негізсіз қымбаттауға байланысты шағымды орынды деп қабылдады. Пандемия кезінде бұндай заңсыздықтарға жол беруге болмайтынын айтып, мәселені Үкімет пен құқық қорғау органдарына тапсырды. Сөйтіп жаппай дәріханаларға тексеру жүргізілді. Сол екен, медициналық препараттарды қымбат бағаға сатқан алыпсатарлардың жолы кесілді. Заңсыз дәрі қоймалары әшкере болып, медициналық препараттар тәркіленді.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің Шымкент қаласы бойынша департаментінің жанынан құрылған арнайы мониторинг тобы да қаламыздағы «Зерде», «Фарм лайн», «120-80» дәріханаларындағы жағдайды бақылады. «Адалдық алаңы» жобалық кеңсесі және БАҚ өкілдерінен құрылған топ аса қажетті дәрілердің бар-жоғын, бағаларының қолжетімділігін анықтады. Сондай-ақ медициналық препараттардың тапшылық туындауының себеп-салдарын анықтады.
«Зерде» ЖШС дәріханалар желісінің меңгерушісі Жанар Шалдарбекқызының сөзінше, Шымкентке күн сайын дәрі-дәрмек тонналап келіп жатыр. Бірақ алушылардың шектен тыс көбеюі дәрі тапшылығын туындатып отыр.
Өкініштісі, бақыланған дәріханаларда «Парацетамол», «Аскорбин қышқылы», «Цефтриаксон», «Ингавирин», «Азитрамицин», «Немисил» жоқ. Сосын сатып алушыларға талап күшейтілген. Дәрілер дәрігерлердің нұсқауынсыз берілмейтін болған. Оған кезекте тұрған тұрғынның пікірі дәлел.
– Бір апта қатты тұмауратып ауырдым. Дәм-иіс сезбедім. Ауруым асқынғанда тыныс алуым қиындады. Кеселдің өкпеме қарап өтіп жатқанын білдім. Мен тіркелген №1 емханада күрделі жөндеу жұмыстары жүріп жатыр. Дәрігерден қажетті дәрілерді жаздырып алып, дәріхананың процедурасынан ем қабылдадым.
Қазір әлеуметтік желілерде ем-домдар туралы кеңестер көп. Бірі укол, система алу керек десе, бірі алуға болмайды дейді. Алғашқыда өз бетімше қорап-қорап дәрі іштім. Уақытша ғана басылғандай болды. Кейін сырқатым бұрынғыдан бетер өршіп кетті. Бұл аурудың алдын алмаса қиын екен. Жұрттың көбі өз бетінше емделіп жатыр. Менің ойымша, дәрігердің нұсқауынсыз ем алуға болмайды, - дейді қала тұрғыны Бибайша Ибраева.

Мәліметтерге сүйенсек, мегаполисте 740 дәріхана бар. Олардың 300-і қала басшылығының бақылауында. Қалғандары жекеменшік болғандықтан өз қалауынша сауда істейді.
– Үш дәріханаға кіріп, қажетті антибиотиктерді сатып алдым. Атап айтсақ, «Фарм лайнда» балаларға арналған «Анаферон» - 1445, «Генферон» - 4160 теңге. Ал «Зердеде» бағалар төмендеу. Мұнда «Анаферон» - 1260, «Аскорбин қышқылының» таблеткасы - 325, «Анальгин» - 180 теңге екен. Үшінші дәріхана Ерімбетов көшесі бойындағы «Зердеде» балаларға арналған «Парацетамолдың» әр қорабы 30 теңгеден сатылуда. Оны ересек адамдарға екі таблеткадан тұтынуға болады. Байқағанымыздай, дәріханалар арасында бәсекелестік бар. Бірақ бәрінде бірдей баға болуын қамтамасыз ету қиын. Меже мақсаты – белгіленген бағадан аспау, - дейді арнайы мониторинг топ мүшесі Әсет Әссанди.
Қысқасы, рейд кезінде бетперде, антисептик сияқты вирусқа, микробқа қарсы медициналық заттар мен дәрі-дәрмектің тапшылығы анықталды. Көпшіліктің иммунитет көтеріп, күш-қуатты арттыратын дәрумендерді аяғынан тозып іздеп жүргені жасырын емес. Мұнан бөлек, дертімен айқасып жатқандар да, кеселден көз жұмғандардың қатары да азаймай тұр. Өкініштісі тұмаумен басталған дерт қатты асқынып, өкпеге өтіп жатыр. Десе де, провизорлар ең қажетті антибиотиктер мен препараттар осы аптада барлық дәріханаларға түгел жеткізілетінін айтып, көптің күпті көңілін орнына түсірді.

Биылғы ҰБТ-ның талабы бұрынғыдан өзгерек болды. Жылда сынға ілігетін тестілеу бәз-баяғыдай өткенімен, ережеге темірдей тәртіп енгізілді. Білім сынағы 20 маусымнан 1 шілде аралағында өткізу жоспарланды. Өйткені санитариялық талаптарға орай, аудиторияны толтыруға болмайды. Карантинге байланысты талапкерлер тест тапсыратын ғимаратқа кірмес бұрын дезинфекциялық туннелден өтті. Қолдарын антисептикпен залалсыздандырды. Дене қызуы өлшеніп, жаңа маска берілді. Аудиторияларда арақашықтық екі метрден болды.

ҰБТ-ның тағы бір жаңалығы, тестілеу уақыты 10 минутқа ұзарды, түлектерге калькулятор мен көмекші құралдарды пайдалануға рұқсат берілді. Әйтсе де, биыл өтініш берушілердің саны елімізде рекорд деңгейіне жетті. Айталық, осы жылы 131 755 талапкер бағын сынауға ниет білдірген. Оның ішінде 2019-2020 жылы мектептен түлеп ұшқандар мен бұрынғы жылдары биікті бағындыра алмай қалғандар бар.
Ал Шымкентте биыл 6845 түлек бірыңғай ұлттық тестілеуге қатысуға өтініш берген. Жалпы қаламызда сынаққа қатысушылар саны өткен жылғы бітірушілерді қосқанда 8570 талапкерге жетті. М. Әуезов атындағы ОҚМУ, Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік педагогикалық универсиететі, SiIk Way жоғары оқу орындарында өткен тестілеуге жалпы 10 402 өтініш келіп түскен. Оның 1138-і
белгілі себептермен сынаққа қатыспаған.
Ең бастысы, бұрынғыдай талапкерлер айла жасай алмады. Өзгенің орнына кіріп, сынақ тапсырушылардың жолы кесілді. Түлектердің бет-әлпеті Face ID жүйесімен тексерілді. Яғни, тест тапсырушының бет-әлпеті арнайы нысанға алынды. Сөйтіп, талапкердің тестке қатысуы немесе қатыспауы 3-4 секундта анықталды. Сондай-ақ рұқсат етілмеген заттармен кірген жастардың маңдайынан ешкім сипамады. Бұрын ҰБТ-ның алдында барлығы тексеріліп, оқушылардан телефон, шпаргалкалар түгел алынатын. Бірақ ешқандай шаралар қабылданбайтын. Биыл 270 талапкерден ұялы телефон, көмекші құрал тәркіленді. Ал аудиториялардан смартфонмен ұсталған 89 талапкер бірден емтихан тапсыру мүмкіндігінен айырылды. Оның ішінде ұстаздардың ескертуін елемеген шымкенттік 144 оқушының тауы шағылды. Оларға акт толтырылып, тест тапсыру құқығынан айырылды. Ал 43 оқушы тыйым салынған ұялы телефон, көмекші құралмен кіріп, көздеген жоғары ұпайдан қағылды.
Бұдан бөлек, тест кезінде құқық қорғау органдарының қызметкерлері, антикордың өкілдері өтіп жатқан сынақты бейнежазба арқылы бақылады. Мұнан бөлек, емтихан материалдарын құпия ұстап, шашау шықпауы жіті қадағаланды. Өйткені тестілеудің жауаптарын алдын ала алып, жоғары ұпай жинаған түлектер жыл сайын анықталып жататын. Шынайы білімін ортаға салған талапкерлердің алдын осылай орап кеткендер биылға дейін аз болмаған. Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік педангогикалық университетінің Мемлекеттік комиссия хатшысы Шолпан Жақсылықызының айтуынша, емтихан материалдарын тест өткізілетін пункттерге жөнелту жұмыстарымен тек қана рұқсаты бар адамдар ғана айналысты. Ал тестке қажет дүниелер қойылған кабинеттер бейнебақылау камераларымен жабдықталды.
Яғни бейнежазбалардың бәрі ұлттық тестілеу орталығында 25-тамызға дейін талданады. Яғни тыйым салынған заттармен емтиханға кіргендер болса, олардың иеленген білім гранты қайтып алынатын болады. Ашығын айтқанда, заң бұзған түлектер еліміз бойынша Түркістан мен Шымкент қаласында көш бастап тұр.
– Түлектердің тәртіпке бағынбағаны өкінішті. Әлеуметтік желілерде қаншама рет ескертілсе де, өздерімен бірге тыйым салынған құралдарды алып келді. Ал пунктте талапкерлердің бәрі бақылаудан өткізілді. Жасырынып смартфон алып кіргендер анықталды. Қысқасы, олар бір жылын жоғалтты, - дейді Шымкент университетінің оқытушысы Бекежан Мырзаев.
Бәрін айт та, бірін айт айласын асырып, қулығын жүзеге асырмақшы болғандардың жолы осылай кесілді. Енді олар тек тамыз айында ақылы бөлімге сынақ тапсыра алады.
Сала мамандарының айтуынша, биыл шекті балл 50-ді еңсере алмаған түлектер көп. Ұлттық университтерге – ұпай 65 болса, педагогикалық мамандықтарға түсу балы 60-тан, 70-ке жоғарылады. Биыл жоғары оқу орындарына 55 мың грант бөлінген. Оның ішінде 14681 грант инженер кадрларын даярлауға, 8243 грант педагогика мамандықтарына бөлінген.
Сондай-ақ биылғы ҰБТ-да ұстаздар бұрынғыдай ерсі сұрақтар болмағанын айтады. Төртінші тоқсандағы тақырыптардан сұрақтар да қойылмаған. Олар оқулықпен жүйелі жұмыс істеген баланың барлық сұрақтарға жауап беретінін алға тартады. Десе де, ата-аналар тарапынан ҰБТ-ға қатысты айтылып жатқан сын да аз емес. Әсіресе уатсаптард әрқилы әңгімелер көп. Тест парақшасындағы сұрақтарды фотолармен көрсетіп, мұндай сұрақтарды кімдер құрастырған деп реніш білдіріп жатыр. Ол суреттер шынымен тестілеуде түсірілді ме? Әзірге қайдан алғаны, қайдан жүргені белгісіз.
Білеріміз, біліміне сенген талапкерге ҰБТ-дағы өзгерістер мен қатаң талаптар кедергі келтірмесі анық. Енді тест нәтижесінің қорытындысын алдағы уақыт көрсетеді.