Шымкент келбеті

Оңтүстік Қазақстан облысы шағын және орта кәсіпкерліктің дамуы бойынша облыстар арасында бірінші орында келеді.  2016 жылдың қорытындысы бойынша, өңірдегі кәсіпкерлік субъектілерінің саны 173 770 жетіп, елдегі осы саладағы үлестің 14,6 пайызын көрсеткен.

Елімізде бүгінде кәсіпті дамыту бағытында түрлі мемлекеттік бағдарламалар жүзеге асырылуда. Тиісінше қаржы-несиелік қолдау саясаты да жетілдіріліп келеді. Осы қолдаулардың арқасында шағын және орта кәсіпкерлік саны мен олармен өндірілетін өнімдердің көлемі артуда. 

ОҚО әкімінің баспасөз қызметінің дерегіне сүйенсек, өткен жылдың тоғыз айында шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерімен өндірілген өнім көлемі 627,6 млрд теңгеге жетіп, 2015 жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 44 млрд теңгеге немесе 7,5%-ға өскен. Облыстағы шағын және орта бизнестің дамуына үлесін қосып келетін Кәсіпкерлерге қызмет көрсету орталығы бір жыл ішінде 37 232 кәсіпкерге көмек көрсетті. Сонымен қатар, өз ісін бастаймын деген азаматтарға «Жұмыспен қамту – 2020» бағдарламасы аясында 2 339 кәсіпкерге қаржылай (6,6 млрд тг.) қолдау көрсетілді. 

«Бизнестің жол картасы 2020» бизнесті қолдау мен дамытудың бірыңғай бағдарламасының іске асырылуынан бастап жалпы құны 628,3 млрд теңгені құрайтын 1 300 жоба мақұлданып, 17 981 жұмыс орны ашылды. Оның ішінде, 2016 жылы 146,2 млрд. теңгеге 303 жоба іске қосылып, 2 126 жұмыс орны құрылды. 

Ал кәсіпкерлікті қолдау мақсатында, «Оңтүстік» аймақтық инвестициялық орталығы жобаларды 7% мөлшерінде несиелендіруде. Ауылдар мен шалғайдағы елдімекендердегі кәсіпкерлікті қолдайтын орталық 2016 жылы 7,4 млрд. теңгені құрайтын ауыл шаруашылығы бағытындағы 2024 жобаны қаржыландырған. Нәтижесінде 1 635 тұрақты және 3 мыңға жуық маусымдық жұмыс орындары ашылды.

Оңтүстіктің бұл өніміне сұраныс жоғары

Күнгей өңір нағыз жылыжайлар отаны екені баршаға аян. Статистика деректеріне сүйенсек, еліміздегі жылыжайлардың 80 пайыздан астамы Оңтүстік өңіріне тиесілі. Бұл – әрине қуанарлық жәйт. Бүгінде жергілікті диқандар таңсық көрінетін цитрус өнімдерін де өсіруді қолға алыпты. Мәселен, кәдімгі тропикалық климатта өсетін лимон біздің өңірде жайқалып өсіп тұр. «Қалауын тапса, қар жанар» деген осы шығар. Осындай шаруамен айналысатын диқан барын естіп, Төлеби ауданы, Кемеқалған ауылдық округіндегі Әңгір ата ауылына бардық. «Береке А» корпорациясы» ЖШС-іне қарасты «Нематулла» шаруа қожалығының берекелі тірлігіне қуанып қайттық.

450 теңгеден сатылып жатыр

Еңбегін сауып, кәсібін дөңгелетіп отырған азаматтардың ісіне сүйсіндік. Қожалық төрағасы Рахмитдин Мамарахимов үш гектар жерге егілген жылыжайдың бүгінгі жағдайын әңгімелей жөнелді. Сап-сары лимондары самсап, пісіп тұр. Бағасы да қолжетімді: әр келісі 450 теңгеден сатылып жатыр.
Қазір өнімді жинайтын кезең. Мамарахимовтың жылыжайының өнімі биыл алғаш рет терілуде. Лимон ағашы төрт жыл дегенде жемісін береді екен.
– Желтоқсанның он бесіне жинау маусымы басталды. Биыл 20 тоннадай өнім алу жоспарда тұр. Қазірдің өзінде он жеті жарым тоннасы жиналды. Қаңтарда теріп бітуіміз керек. Өйткені, ақпанда күтіп-баптау жұмыстарына кірісеміз: қырқу, оны емдеу шаралары, тыңайтқыш себу, қысымын тексеру, т.б., жұмыстар істелінеді. Сәуірде гүлдей бастайды. Соған дейін дайындық аяқталуы тиіс, – дейді диқан биылғы түсімнің жайын айтып.
Терілген он жеті тонна өнім таратылып кеткен. Корпорацияның өз жұмысшылары, қызығушылық танытқандар таласып-тармасып әкетіп жатыр.
Бір рет дәмін татқандар екінші рет қайта сұрайтын көрінеді. Келешекте көрші облыстарға, тіпті шетелге экспортқа шығару ойда бар.

«Бір түптен 100 келі алуымыз керек»

Бар қиындыққа төзіп, күн-түн демей өнімді баптап жүрген – өз ұлы Бахритдин. 25 жастағы жігіт бұл кәсіптің қыр-сырын біледі. Әкелі-балалы диқандар шаруашылықты 2012 жылы бастаған. Жыл санап, жылыжайлардың саны көбейіп келеді. Жалпы, мұнда 15 жылыжай болса, оның 4-і бес жылдық. Төрт, үш, екі, тіпті бір жылдықтары да бар. Есеп бойынша бір жылыжайда екі жүз түп лимон өседі екен.
Күтіп-баптау жұмыстарымен таныстық. Бұл жайқалып өсіп тұрған – «Мерей» сұрыбы. Түйін салғаннан кейін тоғыз айда піседі. Қарашаның соңында теріле бастайды.
Жыл сайын қырқу жұмыстары жүргізіледі. Оның негізгісі ақпан мен наурызда атқарылады.
– Жалпы, лимон ағашы сәуірде гүлдеп, түйіндейді. Қазір де гүлдеп, түйін салғаны бар. Жылына төрт рет гүлдейді. Негізінен, наурыздың соңы мен сәуірдің басындағы түйінін сақтап қалу керек. Күзгі өнім алу үшін. Кейінгі гүлдері өзі гүлдеп, өзі түсе береді. Одан кейін, өз уақытысында ауа, жылуын, тыңайтқышын берген жөн. Бәрінің тәртібі бар, – дейді негізгі ерекшеліктерін атап өткен бағбан.
Бір қуантарлығы, тыңайтқыш алыстан әкелінбейді, осы өзіміздің жергілікті өнімдер.
Қызық көріп, бір түп лимон қанша өнім беретінін сұрадық. Ол негізінен жасына байланысты екен. Қырқу жұмыстары дұрыс атқарылса, өнім көлемі жыл сайын қосыла береді. «Бір түп ағаш келешекте жүз келі лимон беруі керек. Жоспарымыз да сол. Қазір 20-30 кг өнім алып отырмыз. Жақын бес жылдың ішінде межеленген жоспарға жетеміз», – дейді шаруа Рахмитдин Мұсаұлы.
Бұл – бейнеті көп тірлік. Бахритдин осындағы көшеттің елу пайызын өзі отырғызып, жетілдірген. Көшеттің жайын дайындаудың өзіне екі жыл уақыт кетеді. Мұндағы қат-қабат шаруаны бес жұмысшы ғана атқарып жүр. Бәрі де қазақ азаматтары екенін естіп, ішіміз жылып қалды.
Еңбекпен көгеріп отырған шаруа бір жылдық табысты есептеп көрді. Келешекте өндіріс көлемі 5 гектарға ұлғайса, шамамен 100 тонна өнімнен 50 млн теңгеге жуық табыс табуға болады екен.
Шығын да аз емес. Жыл бойы атқарылған жұмыстардың жалпы шығыны 10 млн теңгеге жуықтайды.

Көп ауруға қарсы тұрар дәрумен

Бізге жылыжай орны неліктен таудың етегінен орын тепкені қызықтырды. Оның себебі мынада екен: Жалпы, лимонарий қара топырақты қажет етеді. Жанында көл болса, тіптен жақсы. Диқандар таудан түсіп жатқан таза суды келешекте осыған бұрып, әкелмек.
Әрине, қиындықты жеңе білсең ғана, жетістікке жетесің. Бастапқыдағы түрлі кедергілер кезіккен. Басқа көк жоқ болғандықтан, төңіректегі құрт-құмырсқалар жылыжайға лап қояды. Соған қарсы тұрудың өзі үлкен мәселе.
Лимонның ерекшеліктері көп-ақ. Мәселен, гүлдей бастағанда бір айға жуық температураны жіті бақылау керек. Егер, бес минут іштегі ауа райы режимі бұзылса бір жылдық өнім зая кетеді. Бұл да диқан айтқан көп сырлардың бірі.

Қазір іштегі жылылық 5 градус. Қыс маусымында + 5 градустан жоғары болса, жетіп жатыр. Жаз кезінде 35-40 градуста ұстаса болады.
Қышқылтым дәмді лимонның тұмауға қарсы тиімді ем екенін көпшілік білер. Соған қоса, адамның қан қысымын қалыпты ұстап тұрады, тәбетті ашады. Қазіргі жаңа зерттеулер бойынша, лимонмен обырды бастапқы сатысында емдеуге болады екен.
Келешекте шаруашылықты бұдан да кеңейтіп, апельсин, мандарин егу жоспарда тұр. Көшеттеріне Өзбекстанға тапсырыс беріп қойыпты. Олардың лимонға қарағанда нәзік тұсы көп. Бірақ, болашақта оны да қолға алмақ. Оның бәрі табанды еңбекті талап етеді. Қомақты қаржы керек.
Рахмитдин Мұсаұлының айтуынша, мемлекеттен әзірге бұл жеміс түрін өсіруге қолдау болмай тұр. Лимонарийға субсидия берілмейді екен. Бұл әрине шағын бизнес есебінде жүріп жатыр. Болашақта Үкімет тарапынан қолдау болар деген үмітте екендіктерін де айтып қалды.

Атакәсіпті одан әрі дамытпақ

Мамарахимовтар отбасы Өзбекстанның Ташкент облысы, Янгиюль ауданынан көшіп келген. Негізінен, бұл кәсіпті әкесі Мұсадан үйреніпті. Өзбекстанда тұрған кезінде он соттық жерге лимонарий орналастырып, оны өсірудің қыр-сырына қанығыпты. Атажұртына келгеннен кейін үйренген шаруашылықты қайта қолға алып, дамытуды мақсат етіпті.
Бахритдин бүгінде М. Әуезов атындағы ОҚМУ-дың «Заңтану» факультетінде 4-курста оқиды. Әрі білім алады, әрі кәсіп үйреніп, еңбек етеді. Бәріне уақыт тауып жүрген жігіттің тұрмыс-тіршілігі де түзу. Уақытында жалақысын алады, астында қызметтік көлік, енді неге жұмыс істемеске?
Ұлы ақын Абай «Әуелі бір Аллаға сыйынып, екінші қайратыңа сүйеніп, еңбегіңді сау, еңбек қылсаң, қара жер де береді, құр тастамайды» дейді. Рас, талап қылғанға, ниет еткенге жұмыс табылары анық.
...Біз кетуге жиналып жатқанда қоңырау соғып, мазалаушылар көбейді. Сірә, өнімге сұраныс айтып, саудаласып жатқандар болса керек.

Фото авторы:
Данияр ҚОЖАБЕК

Бүгінде жеке кәсібін ашып, тасын өрге сүйреуге бел буған әр азаматқа мемлекет мол мүмкіндіктер беріп отыр. Атап айтқанда, ОҚО Әкімдігінің «ONTUSTIK» Кәсіпкерлерге қызмет көрсету орталығынан 2012 жылдан бері 110 мыңнан астам адам кәсіби кеңес алған. Сондай-ақ, орталық арқылы 10 мыңнан астам рұқсатнама құжаттар, 3 мыңнан астам бизнес және маркет жоспарлар әзірленген. Мұның ішінде 4 мыңнан астам жобаға қаржылай қолдау көрсетілген. 27 мыңнан астам тыңдаушы «Кәсіпкерлік мектебінде» оқытылып, оның 1 248-і өз ісін бастады. Осы мүмкіндіктерді пайдалана отырып, бүгінде мал бордақылауды қолға алған кәсіпкердің бірі – Әлішер Убайдуллаев.

Бейнеттің зейнеті

40 жылдан астам уақыт Шымкенттегі футбол мектебінде жаттықтырушы болып жұмыс істеген Әлішер Убайдуллаев зейнетке шыққаннан кейін жеке кәсіппен айналысу үшін үйіндегі ірі қарасын көбейтуді ойлайды.

– Бұрын үйде үнемі үш сауын сиыр болатын. Олардың жұмысы үйдегі әйел затынан артылмайды. Сүт-қаймағын алып, базарға сатып, аз-маз қажеттіліктің орнын толтырып жүретін. 

Зейнетке шыққанда қарап отыра алмадым. Үйдегілермен ақылдаса келе, сиыр басын көбейтетін болдық. Мал бағу – табысты кәсіп. Оның үстіне, «Дануна» ЖК ретінде ауыл шаруашылығына арналған 20 гектар жерім бар. «Ырыс» шағын несиелендіру ұйымынан 500 мың теңге несие алып, ірі қараны көбейттім, – дейді кәсіпкер.

Шағын несиені үш жыл төлепті. Ауыл шаруашылығына арналған жерінен малдың жем-шөбін өндіріп отырған. Ірі қарасының саны артқан соң Әлішер Пірназарұлы «Дануна» ЖК ретінде құжаттарын қайта рәсімдеп жерді пайдалану мақсатын өзгертеді. Жер телімінің бір бөлігіне бұзау, тайынша, құнажын, бесті сиырларға арнап, айналдыра бөлек-бөлек қора салған екен.

– Жұмыстың көбейгені кәсіптің кеңейгенін білдіреді. Демек, біз соған лайықталуымыз керек. Мал бордақылаудан түскен табысты тек кәсіпті кеңейтуге жұмсап отырдық. Кәсіпті кеңейтудің жолдарын, қаражатты басқаруды, құжаттарды рәсімдеуді «ONTUSTIK» Кәсіпкерлерге қызмет көрсету орталығы Сайрам аудандық филиалының мамандары үйретіп келеді, – дейді Ә.Пірназарұлы.

Мейірман БАТЫРБЕКҰЛЫ,
«ONTUSTIK» Кәсіпкерлерге қызмет көрсету орталығы Сайрам аудандық филиалының бизнес-тренері:

– 2016 жылы кәсібін енді ғана бастаған және бастауға ниетті 140 азамат біздің «Кәсіпкерлік мектебінде» төрт күндік сабақ алды.
Мұндай сабақта біз шағын және орта бизнесті дамытудың жолдары мен мүмкіндіктерін таныстырамыз. Яғни, кәсіпкердің психологиясы, заңды қыры, менеджмент, маркетинг, салық, бизнес-жоба жасау сынды 6 тақырып бойынша жұмыс жүргізуді үйренеді. Сол оқудан кейін арнайы сертификат беріледі. Ал бұл сертификатты алғандар кәсібін бастауға немесе кеңейту мақсатында жеңілдетілген несиелерді ала алады.

Асыл тұқымды «Әулиекөл»

«Кәсіпкерлік мектебінде» оқып, сертификат алған Әлішер Пірназарұлы өткен жылы сиырдың «Әулиекөл» атты етті тұқымынан 2 тайынша сатып алыпты. Асыл тұқымды ірі қараға бөлінетін субсидияны да мал бордақылау ісіне жұмсаған ол кәсіпкерлікке шындап кіріседі.
– Сиырдың «Әулиекөл» деген тұқымы біздегі ауа райына тез бейімделеді. 2 жасқа қараған өгізшелердің салмағы жарты тоннаға жуық болады.
2015 жылы 2 тайыншаға «Сыбаға» мемлекеттік бағдарламасы арқылы субсидия алдым. Сол 1 миллион теңгеден астам қаражат бізге едәуір көмек болды. Жер алдық. Жаз маусымында жайылымға арналған жерді ауылымызға жақын орналасқан Төле би ауданынан жалға аламыз. Таулы аймақтың өте құнарлы шөбін жеген ірі қараның еті дәмді болады. Бүгінгі таңда «Әулиекөл» тұқымының алғашқы төлін алып үлгердік. Жақында тағы 10-20 сиыр бұзаулағалы тұр. Енді қорамызды кеңейту жұмыстарына кірісіп жатырмыз, – деген Әлішер Убайдуллаев құрылыс жұмыстарымен таныстырды.

Ғани ИСАНҚҰЛОВ,
«ONTUSTIK» Кәсіпкерлерге қызмет көрсету орталығы Сайрам аудандық филиалының жобаларды жетелеу бөлімінің менеджері:

– Асыл тұқымды бір бұқаны бағатын адамға мемлекет тарапынан 154 мың теңге субсидия бөлінеді. Ал, асыл тұқымды бір бұқаға 30 сиырды қосып бақса, әр сиырға 18 мың теңге көлемінде субсидия алуға болады.
Кәсіпкерлікке қолдауды тиімді пайдаланып жүрген «Дануна» ЖК таяуда тағы 80 бұқаға құны 12 млн теңге тұратын бизнес-жобаға өтініш берді. Сол өтініш негізінде біз алдағы 5 жылда атқаратын жұмыстарға жоспарын әзірледік. Кәсіпкер алдағы уақытта мал бордақылаумен ғана шектелмей, сүт өндіру кәсібіне де өз үлесін қоса алады.

Үлкен жобаларға жол ашады

«Дануна» ЖК бордақылау кезеңінен өтіп, дайын болған ірі қараны «Ет Агро-Манкент» ауыл шаруашылық өндірістік кооперативіне өткізеді. Ал сүт өнімдерін «Фуд-Мастер» компаниясына тапсырады.

60 сауын сиырға қазір 2 ғана сауыншы жұмыс істейді. Кәсіпкердің 6 ұлы да әке жолын таңдапты. Одан бөлек, «Дануна» жеке кәсіпкерлігі «Жұмыспен қамту – 2020» бағдарламасы аясында 5 адамды жұмысқа қабылдаған.

Ауылдық ветеринария орталығынан арнайы бөлінген мал дәрігері күніне екі рет, таңертең және кешкісін сиыр, бұқа, тайынша, бұзауларды тексереді. Ірі қарасы ауырғанда «табысым тоқырады» демей, ауырған малға жаны ашитын Әлішер Пірназарұлы кәсіптің қиындықтарын да еске алды.

– Қандай іс болмасын өздігінен дөңгелеп жүре бермейді. Ірі қара ауырса, оның шығыны зор. Қанша күш жұмсап бордақылаған сиыр, бұқалар бір аптада салмағын жоғалтады. Жаздың күндері терісін көбелек жарып шығарда жаппай қиналады. Дегенмен, кәсіпті бастаған адам пайда табудан бұрын сол кәсіпке жан-тәнімен берілуі керек. Сонда қиындықтар кездескенде «табыс таппадым» деп күйзелудің орнына, кәсібіне жанашырлықпен қарайды, – дейді ол.

«Дануна» жеке кәсіпкерлігінде 60 сиыр, 25 бұқа бар. Ірі қараны 200 басқа көбейтіп, күніне 1 тонна сүт өткізетін болса, сүт өндірісіне де субсидия алуға мүмкіндігі бар. Айта кетерлік бір жайт, кәсібін сүйген Әлішер Пірназарұлы ірі қараның жем-шөптен қалған қалдығын кәдеге жарату үшін ғана үйрек-қаз ұстайды екен. Әйтсе де, алдағы 5 жылға жоспары бар кәсіпкердің ет өніміне болашақта құс еті де үлес қосуы әбден мүмкін.

Облыс орталығында кәсіпкерлікті дамыту үшін бүгінде қажетті жағдайлар жасалып отыр. Бұл туралы «Нұр Отан» партиясы Шымкент қалалық филиалының қоғамдық кеңес және кәсіпкерлікті қолдау кеңесінің бірлескен отырысында айтылды.

Жиында мемлекеттік қызмет көрсетудің сапасы мен қолжетімділігіне байланысты мониторинг қорытындылары туралы партиялық бақылау комиссиясының төрағасы Қанат Мейірманов
мәліметтер келтірді.
– Шымкентте кәсіпкерліктің дамуы жоғары. Ол үшін барлық жағдайлар жасалған. Облыстың инвестициялық тартымдылығын арттыру мен шағын және орта бизнесті дамыту мақсатында барлық қалалар мен аудандарда 11 индустриалдық аймақтар құрылған. Қазіргі уақытта индустриялық аймақтарда жалпы құны 212,5 млрд теңгені кұрайтын 168 жоба жүзеге асырылуда. 12 мың жаңа жұмыс орны ашылған. Сондай-ақ, кәсіпкерлерге қызмет көрсету орталықтары ашылып, «бір терезе» қағидасы бойынша қызмет көрсетілуде, – деді комиссия төрағасы.
Шымкент қалалық кәсіпкерлікті қолдау бөлімінің бас маманы Қарлығаш Шукен қала көлемінде дамып келе жатқан кіші және орта бизнес туралы баяндады.
– Ағымдағы жылдың қаңтар-тамыз айларында қалада тіркелген бизнес субъектілерінің саны 74569 бірлік, шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерімен 280374,9 млн теңгеге өнім өндірілгенін немесе өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 102,5 пайызды құрап отыр, – деді ол.
Жиын барысында кәсіпкерлікті дамыту мәселелері бойынша кәсіпкерлер өз пікірлерін білдіріп, ұсыныстарын айтты. Бұл ретте барлық пікір, ұсыныстар тиісті мемлекеттік органдарға жолданатын болады.

Шымкент қаласында «Тоқыма өнеркәсібіне арналған тауарлар мен жабдықтар – MACHTEX-2016» II қазақстандық халықаралық көрмесі мен форумы өтуде. Екі күнге жалғасатын шараның ашылу салтанатына облыс әкімі Ж.Түймебаев қатысып, көрмені аралап көрді.

«Machtex 2016» көрмесі тоқыма өнеркәсібіне арналған Қазақстандағы жалғыз мамандандырылған іс-шара болып табылады. Көрмеге Қазақстан, Италия, Қытай, Қырғызстан, Польша, Ресей, Түркия, Өзбекстан және Жапония елдерінен 50-ден астам компания қатысуда.

«Machtex 2016» көрмесінің қатысушылары тоқыма өнеркәсібіне арналған жабдық, мата мен ұсақ-түйек заттар, өнеркәсіп компанияларына арналған арнайы киім, сервистік қызмет көрсетуге арналған бірыңғай формалар мен мектеп формасын, ұлттық киім, балалар мен үйге арналған тоқыма және кілем өнімдерін, ерлер мен әйелдерге арналған киім-кешектер ұсынуда.

ОҚО әкімінің баспасөз қызметінің мәліметінше, бүгінде Шымкенттегі «Оңтүстік» АЭА-та құны 27,8 млрд теңге болатын 10 жоба жүзеге асырылып, нәтижесінде 2 мыңнан астам азамат жұмыспен қамтылған. Ал 2010-2015 жылдар ішінде жеңіл өнеркәсіп өнімдерінің көлемі 2 есеге, яғни 11,2 млрд теңгеден 21,7 млрд теңгеге дейін өскен.

Айта кетейік, қазіргі таңда облыста 2 ірі кілем фабрикасы мен дайын өнім шығарудан шикі мақта өсіруден матаға дейінгі жабық циклін жүзеге асыратын «Азала текстиль» фабрикасы жұмыс істейді. Сонымен қатар, облыста шұлық шығаратын және дайын тоқыма бұйымдары мен арнайы киім тігетін фабрикалар іске қосылған.

«Аға сарапшылар қызметі» халықаралық бағдарламасы ОҚО Кәсіпкерлер палатасы қолдауымен 2013 жылдан бастап жүзеге асып келеді. Қазір өңір кәсіпкерлері бұл бағдарламаның игілігін көруде. Германия елінен келген тәжірибелі керомогранит өндіретін «Зерде-Керамика» зауыты мен «Алтын адам» тігін фабрикасы қызметкерлеріне бар білгенін үйретуде.

Германиялық Ульрих Клоке маркетинг, бизнес идеяларды жүзеге асыру, сатылымды ұлғайту, нарықтық талдау жасау сияқты салаларды зерттеуге бар өмірін арнаған жан. 1974 жылы Германияда құрылыс заттары дүкенін ашып, керамогранит өңдеумен айналысып келеді. Әлемнің біраз елінде болып, осы саланың қыр-сырын бөлісіп жүр.

– Қазақстанға алғаш рет жолым түсті. «Зерде-Керамика» зауытының жұмысы шетелдік стандарттарға сай жүргізіледі екен. Қызметкерлердің бойында «білсем», «үйренсем» деген құштарлық басым. Зауыт өнімінің сапасын арттырып, оны қолжетімді ету үшін талдау жүргізіп, өз жобаларымды ұсынып отырмын – дейді ол.
«Зерде-керамика» зауыты жылына 2 млн шаршы метр керамикалық плиткалар шығаруға қабiлеттi. 175 адам жұмыспен қамтылған. Олар үш ауысыммен жұмыс істейді. Зауыт мамандары алдағы уақытта кафельдерге ою-өрнек салу, түрлi-түстi етiп безендiру iсiн де қолға аламыз деп отыр.

– Өнім түрлерін арттыру және оның сапасын жоғарылату мақсатында «Аға сарапшылар» бағдарламасының берері мол. Бізде күніне 800 мың шаршы метр өнім шығарады. Итальяндық құрал-жабдықтар орнатылған. Еліміздің ірі қалаларында 42 дилерлiк орталығымыз бар. Сондай-ақ, Өзбекстан, Қырғызстан, Тәжiкстаннан да тапсырыс берушiлердің қатары артып келеді, – дейді «Зерде-керамика» зауытының коммерциялық директоры Артур Пазылбеков.

Ал ерлер және әйелдердің классикалық үлгідегі костюмін тігетін «Алтын адам» фабрикасы енді қыз-келіншектерге арнап, күздік, қыстық сәнді пальтолар тігуді қолға алды. «Аға сарапшылар қызметі» бағдарламасы аясында Германиядан арнайы маман алдырып, жұмысшыларды оқытуға кірісті. Себебі, бұл кәсіпорында білікті дизайнерлер тапшы.

Ятта Хайдельманн зауыт қызметкерлеріне он күннен бері дәстүрлі нақыштарды сақтай отырып заманауи үлгідегі сырт киімдерді қалай жасауға болатынын үйретуде. Ол атақты Erwastil, Хиршберг, Finnkarelia Mode GmbН сән үйлерінде модельер-конструктор болып қызмет еткен, сән саласының тәжірибелі маманы. Тігін фабрикасының дизайнері Ақбота Өнербаева болса шетелдік маманның жанынан күнұзақ айналшықтап шықпайды.

– Жұмысым өзіме қатты ұнайды. Бала күнімнен қолөнерге жақын болып өстім, бос уақытым бола қалса кесте тігетінмін. Бүгінде классикалық үлгідегі және сырт киімдерге ерекше ою-өрнек салып, нәзікжандылардың көңілінен шығатындай етіп, ұсынып жатырмын – дейді Ақбота.

Осылайша, таяу күндері қыз-келіншектер отандық пальтоларды киюге мүмкіндік алады. Бағасы қолжетімді болмақ. Ал «тапсырыс берсе, ер-жігіттерге арналған сырт киім тігіп беруге дайынбыз» дейді зауыт қызметкерлері.

– Адами капиталды дамыту, маркетингтік сараптама жасау, сату мен бизнес мақсаттарды жүзеге асыру – әр кәсіпорының дамуына түрткі болатын бірден-бір себеп. Шетелден келетін сарапшылардың келіп-кету мен жалақы шығындары бағдарлама есебінен төленеді. Ал кәсіпкерлерден сарапшыны тұратын орынмен қамтамасыз ету ғана талап етіледі, – дейді ОҚО Кәсіпкерлер палатасының Адами капиталды дамыту бөлімі басшысы Берік Кенжебаев.

ОҚО Кәсіпкерлерге қызмет көрсету орталығы жыл басынан бері 21 мыңнан астам адамға кеңес берген. Кәсіпкерлік мектебінде толық оқу курсын 4 376 адам бітіріп шыққан, рұқсаттама құжаттарын рәсімдеу бойынша 2 460 адамға қызмет көрсетілген. Кәсіпкерлерге қызмет көрсету орталығының директоры Олжас Тоғаев ОҚО Аймақтық коммуникациялар қызметінде өткен брифингте 6 айды қорытындылады.

Облыста 2012 жылы «Кәсіпкерлерге қызмет көрсету орталығы» ашылып, жұмысын бастаған еді. Бүгінде бұл орталық «бір терезе» қағидасы бойынша әрекеттегі кәсіпкерлерге, жаңадан бизнес бастаушыларға жан-жақты қызмет көрсетіп келеді. Алты айда 21 117 азамат Орталық мамандарынан кеңес алуға жүгінген. Ал маркетингтік және бизнес жоспарлау бөлімімен 892 жоба жасалып, оның 574-і қолдау тапқан. Жалпы сомасы 1,6 млрд.теңге қаржыландырылыпты.
Айта кетерлігі, есепті кезеңде Кәсіпкерлік мектебінде толық оқу курсын 4 376 адам бітірген.

Кәсіпті дөңгелетіп әкету үшін оның қыр-сырын меңгеру керек. Бастапқыда қиындықтар кезігер. Бастысы, жобаңызды тереңінен зерделей біліп, қаржыны мақсатты жұмсай білсеңіз, еңбегіңіз зая кетпесі анық. Бүгінде кез келген қарапайым шаруа үшін «Ырыс» микро қаржы ұйымы қол болып тұр. Жеңілдетілген пайыз несиелерін алып, жұмыс істеп жатқандар көп. Шымкент қаласының тұрғыны Мамырхан Нұрлыбай таяуда ұйымнан 12 млн теңге несие алып, мал бордақылау кәсібін бастады. Тәуекел еткен. Алдағы жоспарлары ауқымды.

«Ырыс» арқылы ырысқа кенелген

«Ырыс-Нұр» жеке кәсіпкерлігі ата-бабадан мұраға қалған кәсіпті дамытуды қолға алыпты. Басты меже – жылына 35 тонна ет өндіру. Таңдау төрт түліктің ішіндегі жылқыға түскен. Ата-бабаларымыздың түліктің ішіндегі ең жақсы көргені де жылқы. Әрі тазасы. Ішсең сусын, кисең киім. Мінсең көлік.

«Бозарық» шағынауданы, 335 учаскеде орналасқан жылқы фермасына барып қайттық. Ауданы 1400 шаршы метр ферма 300 жылқыға арналып салыныпты: жылқыларды бордақылауға да, сүтті биелерді саууға да арнайы орын бөлінген. Барлық жағдай қарастырылған. Қазір бұл жерде 45 бас жылқы бар. Бордақыға байланғандарына бір ай он күн болған.
– Несиені 5 жыл мерзімге берді. Жалпы, ол қаражатқа 48 бас жылқы сатып алдық. Қазір жылқылардың біразы тауда. Еті қоңдылары. Арығандарын осында бағып жатырмыз. Бәрі – 81 бас. Басты мақсатымыз – жылқылардың басын көбейте беру. Жасына қарай әрқайсысының бағасы әр түрлі. Бұларды қыркүйектің аяғынан бастап, Манкент, Сайрамдағы мал сою орталықтарына апарып өткіземіз, – дейді кәсіпкер жұмыстың негізгі бағытымен таныстырып.
Мұнда толық инфрақұрылым жүргізілген: жол салынып, жарық, су келіп тұр. Жұмысшылар үшін ешқандай мұқтаждық жоқ. Қазір 4 адам ауысымда жұмыс істейді. Әрбірі 50 мыңнан 95 мың теңгеге дейін жалақы алады.
Төлем кестесіне сәйкес, әр алты айда бір рет несиені құюы тиіс. Сол себепті жұмысты ширату керек. Екі жылдың ішінде төлеп, ары қарай қаржыландыратындай жағдай болса, тағы несие алмақ. Қаржы көбейетін болса, мал басын ұлғайта бермек.
Нысанның қала маңынан салынуының да өз себебі бар. Себебі, қала халқы жылқыларды базардан алғанша, осы жерден арзандау бағада алса деген ниет. «Алыстан арбалағанша, жақыннан дорбалау».
Кәсіпкерлер келешекте жанына тағы осындай орын қосуды жоспарлап отыр. Сауын жылқыларын әкеліп, қымыз өндірісін де дамытпақ. Оның үстіне, бағаны аспандатып, қиындықтар тудырып жатқан делдалдардың жұмысын да реттеу керек. Өйткені, қымыз қолдан қолға өткеннен кейін бағасы аспандайды.

Мал сою бекетi керек

Келешекке жоспарланған тағы бір жобаның бірі – мал сою бекетін салу. Бұл – табысты екі есе арттырудың төте жолы. Ол үшін мұздатқыш болу керек. Жұмысшылардың жуынатын, киінетін орыны болуы тиіс. Бұл мақсатта тағы да несие алуды көздеп отыр.

– Мал соятын орталық ашу – көптен бергі арманым. Бір жылда 350-400 бас мал тұратын болса, қаражатты айналдыруға мүмкіндік бар. Базарға барсаң етті 1400-1500 теңгеден аласың. Егер жоба іске асатын болса, халыққа тиімді болар еді. Халықтың бәрінің жағдайы келе бермейді ғой. Мал сою бекеті қаржыға байланысты. Қосымша 1,5 гектар жеріміз бар. Оны да демалыс орны етіп, кез келген адам сейіл құрып кете алатын жағдай жасасақ. Яғни, биелерді қатар қойып, қымыз орталығын ашу. Қазір саумалдың бір литрі – 900 теңге болып жатыр. Неге осыны қарапайым халыққа қолжетімді
етпеске?! – дейді өзі.

Қасапшылар қалай қызмет етiп жүр?

Мамырхан Нұрлыбай Бәйдібек ауданында туған. 1988 жылы ең алғашқы кооператив құрғандардың қатарындағы азамат. Содан кейін 1991 жылы облыс бойынша жерді мақсатты игеріп, егін еккендердің бірі.
Кәсіп осылай басталды. Жылқының қасиетін ертеден білгенбіз. Өйткені, біздегі жылқылардың көбісі Жабы, Адай және Қарабайыр жылқылары. Неғұрлым жылқы үлкен болса оның етінің құнары нашарлау келеді. Орталау болып, тығыз болған жылқының еті тәтті болады.
Осыны айтқан кәсіпкер азамат қасапшылар мәселесін де қозғап өтті. «Мен қасапшыларды көремін. Адал сойып жүр. Баяғыда КСРО кезінде жылқы, ет соятын орынға кіріп бара жатқанда бұқалардың маңдайынан бір ұратын. Құлатып барып, бауыздайтын. Қаны толық ағып біткеніне мән бере бермейтін. Қазір олай емес. Өзіміздің дәстүріміз бойынша, мұсылмандық рәсімде сойылады», – дейді.
Мал союдың мәдениетін жетілдіру керек. Елімізде еттің сапасы жақсы. Қолдан жасалған дәрумендерден гөрі табиғи түрде семіртуді қолай көреміз. Негізінен, бидай жеген малдың еті тығыз болады. Шаруақор Мамырхан аға осындай ойларымен де бөлісті.
Мал бордақылау бағытында өнімді еңбек етіп келе жатқандардың бірі – «Мүталиева» жеке кәсіпкерлігі. Жанар Мүтәлиева Бадам-2 елдімекенінде етті бағытта кәсіп ашып, дөңгелетіп отыр. Олардың жоспары – жылына 10 тонна ет өндіру. Мамыр айында 36 ай мерзімге 5 млн теңге несие берілген. Яғни, кәсіпкерлер қосымша 23 бас жылқы сатып алыпты. Қазіргі таңда жылқы малын бордақылап, алдағы уақытта оның басын көбейтпек ниетте.

Жоба арқылы 11 586 адам жұмыспен қамтылды

Елбасымыздың кәсіпкерлікті қолдау және дамытуға байланысты саясатын іске асыру мақсатында облысымыздың басшылары жергілікті бюджет есебінен қаржы бөлдіріп, бүгінде «Ырыс» мекемесі арқылы заңды тұлғаларға, жеке кәсіпкерлерге, шаруа қожалықтарына өз кәсіптерін бастауға және әрі қарай дамытуға арзандатылған, қолжетімді несие беруде.
«Ырыс» микро қаржы ұйымы 2009 жылы «Максимум» аймақтық инвестициялық орталығының еншілес мекемесі болып құрылған. Ұйымының негізгі мақсаты – Оңтүстік Қазақстан облысының әлеуметтік бағыттағы салаларын несиелендіру арқылы өңіріміздегі кәсіпкерлікті дамыту.
Мекеменің қаржыландырудағы басым бағыттары: Мал бордақылау алаңдарын құру; Жанұялық тауарлы-сүт фермаларын құру; Жылыжай шаруашылығын дамыту; Ауылшаруашылық өнімдерін қайта өңдеу; Әлеуметтік маңызы жоғары жобаларды қолдау (бала-бақша, спорт кешендері, асхана т.б.); Көктемгі егін егу және жинау жұмыстарын ұйымдастыру.
Жалпы 2009-2016 жж аралығында жалпы сомасы 20,7 млрд теңгені құрайтын 13085 жобаны қаржыландырды. Соның нәтижесінде облыс бойынша 11 586 адам жұмыспен қамтылған.
Оның ішінде мал шаруашылығын дамыту бағытында 2009-2016 жылдар аралығында жалпы сомасы 14,4 млрд теңгені құрайтын 8 211 жоба қаржыландырылды. Атқарылған жұмыстың нәтижесінде 75 мыңға жуық бас мал бордақылау арқылы 63 мың тоннаға жуық ет өнімі шығарылды.
2016 жылдың 6 айындағы атқарылған жұмыстардың нәтижесінде мал бордақылау алаңдарын салу үшін 867,65 млн теңгеге 331 жобаға қаржы бөлінді. Сондай-ақ, шағын тауарлы сүт фермаларын ашу мақсатында құны 55,3 млн теңгеге 23 жоба іске асты.

Елбасының кәсіпкерлікті қолдау және дамыту міндеттемесін орындау мақсатында құрылған «ЫРЫС микроқаржы ұйымы» ЖШС-і 2009 жылдан бері несие үлестіріп келеді. Осы жылдар ішінде біздің өңірімізде 12 мыңнан астам жоба қаржыландырылған. Нәтижесінде 11 мыңнан астам адам жұмыспен қамтылды. Қаржы ұйымы қандай жобаларға қолдау көрсететінін сұрап, директоры Хилолла Назарметоваға жолыққан едік.

– Хилолла Бақтиярқызы, «Ырыс» микронесиесіне қалай қол жеткізуге болады, қандай талаптары бар?

– «Ырыс» микроқаржы ұйымы 2009 жылдан бастап жұмыс атқарып келеді. Басты мақсат – пайызы қолжетімді несие беру арқылы кәсіпкерлердің өз істерін ары қарай дөңгелетіп кетуіне жағдай жасау. Оның талаптарына келер болсақ, бірінші кезекте алынатын несиенің қайтарымын қамтамасыз ететін кепіл заты болу керек. Сосын нақты жобасы болу қажет. Алынған несие мақсатты түрде пайдаланылуы тиіс. Бұдан бөлек, несие тарихы, құжаттар толық заңды болу керек. Осы талаптарға сай келетін кез келген жоба иесі несие алуға өтініш білдіріп, 12 миллион теңгеге дейін қаржы ала алады. Негізінен «Ырыс» мекемесінің несиелері әлеуметтік аз қамтылған азаматтардың өз кәсібін жүргізуіне бағытталған, сондықтан тұрақты жалақысы немесе тұрақты табысы болуы керек деген талаптар жоқ.

– Қандай бағыт бойынша көмектесе аласыздар?

– Несие алғандардың 80 пайызы ауыл-аймақ тұрғындары. Мал, егін шаруашылықтарын ары қарай өрістету үшін несие алып, өз істерін жолға қойған кәсіпкерлер көп. Басым бөлігі мал шаруашылығы, оның ішінде мал басын көбейту, мал бордақылайтын алаңдар мен тауарлы сүт фермаларын ашу, егін шаруашылығы, оның ішінде көктемгі егін егу және жинау жұмыстарын ұйымдастыру, бау егу, әлеуметтік жобалар (балабақша, асхана, спорт кешендері), жылыжай шаруашылығын дамыту, ауылшаруашылық дақылдарын қайта өңдеу, тұтынушылық тауарлардың өндірісі және қызмет көрсету салалары бойынша жұмыстарын жандандырып отыр. Осындай салаларды дамытқысы келетін кез келген ауыл тұрғыны бізге келіп, өтініш беріп, арзан пайыздық несиеге қол жеткізе алады.

– Несиенің пайызы қанша және қанша мерзімге беріледі?

– Берілетін несиенің жылдық сыйақы пайызы, мерзімі жобаның ерекшілігіне және қандай бағдарлама аясында қаржылатындығына байланысты. «Ырыс» мекемесі жергілікті бюджет есебінен бөлінген қаражаттан бөлек басқа да қаржы институттар арқылы қаражат тартып, облыс кәсіпкерлеріне несие ретінде таратып отыр. Сонымен қатар «Жұмыспен қамту 2020 жол картасы», «Моноқалаларды дамыту 2012-2020» секілді елімізде іске асырылып жатқан бағдарламар аясында бөлініп жатқан қаражаттарды да несие ретінде беруде. Ал жылдық пайызына келер болсақ, «Ырыс» МҚҰ»-ның өз қаражаты есебінен (жергілікті бюджет есебінен) берілетін несиелер жылдық сыйақы 7 пайызбен, ал сырттан тартылған яғни, басқа қаржы институттар арқылы берілген несиенің жылдық сыйақы пайызы 14-ке дейін, қаржы лизингі - жылдық сыйақысы 9 пайызбен, республикалық бағдарламалар бойынша қаржыландыру – жылдық сыйақы пайызы 7-ге дейін, қаржыландыру мерзімі 5 жылға дейін беріледі.

– Біздің қаламыздың кәсіпкерлері қаншалықты осы ұйымнан қаржыландырылып, қолдау табуда?

– «Ырыс» қаржы ұйымы арзандатылған несиемен ауылдық жерлермен қатар қалада да жобаларды көптеп қаржыландыруда. Мысалы, 2009-2015 жыл аралығында 795 млн теңгеге 205 жоба қаржыландырылған болса, 2016 жылдың алты айында 182 млн теңгеге 38 жоба қаржыландырылды. Қазір қала аумағының ұлғаюына байланысты, несие алуға өтініш бергендердің де қатары артуда.

– «Ырыс» арқылы өз ісін жандандырып жатқан шаруа қожалықтарын атап өтсеңіз.

– Шымкент қаласы бойынша несиені бір емес бірнеше рет алып, өз ісін жолға қойған шаруашылықтар да бар. Несиенің арзан пайызы, төлем кестесінің ыңғайлылығы, оңайлатылған несие шарттары оларға тиімді болып отыр. Атап айтар болсақ жеке кәсіпкер Шухрат Пірімқұлов
2009 жылы несие алып, 30 соттық жерге жылыжай салған болатын. 2013 жылы қайта несие алып, жылыжайын 1,2 га жерге дейін ұлғайтты. Бұдан бөлек, мал бордақылаумен, қымыз өндірісімен айналысып жатқан кәсіпкерлер бар.

– Басым бөлігі қай салада жұмыс жасап жатыр?

– «Ырыс» микроқаржы ұйымы облыс бойынша 2009-2016 жылдар аралығында жалпы құны 19,9 млрд теңгені құрайтын 12 645 жобаны қаржыландырды. Оның ішінде мал шаруашылығын дамыту бағытында құны 14 097 млн теңгені құрайтын 8 100 жоба; жылыжай шаруашылығы бойынша 911 млн теңгеге 262 жоба; егін шаруашылығына 3 660 млн теңгеге 4 мыңға жуық жоба; ауылшаруашылық өнімдерін қайта өңдеу саласына 157 млн теңге жұмсалып, 24 жоба жүзеге асты. Әлеуметтік қызмет орындарын ашу, қызмет көрсету саласы бойынша 649 млн теңгеге 212 жоба қаржыландырылды. Сондай-ақ, басқа жобаларға 459 млн теңге бөлініп, 115 жоба жүзеге асып отыр.Жыл басынан бері бұл көрсеткіш 7,8 млрд теңгеден асты. Оның ішінде 80%-ы мал шаруашылығы, 15%-ы егін шаруашылығы, ал басқа да қызмет түрлері 5 %-ды құрайды.

– Балабақша ашу ісіне де «Ырыс» арқылы несие алуға болады дейді?

– Әрине, облысымызда балабақшалардың жетіспеушілігіне байланысты 890 орынға лайықталған 15 балабақша «Ырыс» арқылы берілген несиеге іске асырылды. Осылайша әлеуметтік маңызы бар мәселелелердің шешілуіне аз болса да ықпалымызды тигізіп отырмыз. Сонымен қатар, спорт кешені, наубайхана, асхана, секілді басқа да жобаларды қаржыландырамыз.

– Алдағы уақытта өздеріңізге қандай меже қойып отырсыздар?

– Жергілікті және халықаралық қаржы институттары арқылы қаржы тарту көзделіп отыр. Осылайша шағын кәсіп иелерінің санын арттырып, ел экономикасына үлес қосу. Сондай-ақ, қаржылық нәтижелердің шығынсыз деңгейін қамтамасыз ету, несиелік портфелді ұлғайту, сондай-ақ, кадр саясатын жетілдіру және қызмет сапасын жақсарту – біздің басты мақсатымыз.

– Әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқан
Ә. БЕГІМБЕТ

Үздік дәмханалар саласының майталманы, Елордадағы бірнеше атақты ресторандар жүйесінің иесі, «Good projekt» компаниясының жаңашылдықтарының ұйытқысы болған Гурген Басенцян Шымқалаға келді.

Қала әкімі Ғабидолла Әбдірахымовпен кездескен ол Шымкентте соңғы үлгідегі ресторан ашу туралы әңгіме қозғады. Басенцян мырза шымкенттіктердің өзінің гастрономиялық өнерін бағалай білетіндігіне сенімді. Атап айтар болсақ, Гурген Басенцян Қазақстандағы үздік 50 табысты азаматтардың қатарына кіреді. Грузиядан шыққан аспаз – ерекше мәзір мен жаңа философиялық қызмет көрсететін әйгілі «Мясо» және «МЁD» атты ресторандардың негізін қалаушылардың бірі.