Жұмекен Нәжімеденовтің туғанына – 90 жыл
Қазақ поэзиясының көгіне өз үнімен, өз өрнегімен өрлеп шыққан дара тұлға –
Жұмекен Сабырұлы Нәжімеденов. Ол – өлеңнің киесін сезіне білген, сөздің салмағын биік ұстап, поэзияны ар мен ойдың айнасы еткен ақын. Биыл қазақ әдебиетінің алып тұлғасының туғанына 90 жыл толып отыр.
Жұмекен поэзиясы – терең ой мен тұтастықтың, биік сезім мен адалдықтың символы. Ақынның әр өлеңінен адамның ішкі жан әлемі, қоғамның рухани келбеті, уақыттың күрделі тынысы сезіледі. Ол өлеңді «сезімнің емес, ар мен ойдың үні» деп таныды. «Жыр жазам – жырым менің жанымның үні, жанымның оты – өлеңнің тұнығы» деген жолдарында ол өз поэзиясының табиғатын дәл сипаттап өткен.
Жұмекеннің өлеңдерінде шынайылық пен тереңдік қатар өріледі. Ол өмірдің сыртқы көрінісінен гөрі адамның ішкі дауысын, жанның қозғалысын тыңдай білді. Өлеңге адалдық, сөзге жауапкершілік – оның басты шығармашылық ұстанымы болды.
Жұмекен Нәжімеденов есімі ел жадында ең алдымен «Менің Қазақстаным» әнінің авторы ретінде мәңгі сақталды. Бұл туынды кейін еліміздің Мемлекеттік Әнұранының негізіне айналды. Ақын бұл өлең арқылы туған ел мен жерге деген сүйіспеншілікті, еркіндік пен тәуелсіздікке ұмтылған ұлттың үмітін айшықтады. «Менің елім, менің жерім, гүлдене бер, Қазақстан!» – деген жалынды жолдардан халыққа деген махаббат пен елжандылық рухы анық сезіледі.
Нәжімеденов бұл әнді небәрі 21 жасында, 1956 жылы Алматыда жазған. Жұбайы Нәсіп апайдың айтуынша, өлең алғашында Қазақстанның астық жетістігіне арналғандай көрінгенімен, шындығында бұл ел мен жерге деген перзенттік сүйіспеншілік пен еркіндік рухының үні болған. Коммунистік жүйе оны тыймақ болған сәтте әнші Жамал Омарова ара түсіп, халыққа жеткізуге мүмкіндік алған. Осылайша, тағдырлы ән ширек ғасыр өткен соң тәуелсіз Қазақстанның ресми Әнұранына айналды.
Жұмекен тек ақын емес, прозашы ретінде де әдебиетімізге зор үлес қосты. Оның «Ақ шағыл», «Кішкентай», «Даңқ пен дақпырт» романдары қоғам мен адам арасындағы күрделі қатынастарды, рухани тазалық пен ардың салмағын терең бейнеледі. Әр шығармасы оқырманды ойлануға, толғануға, өз ішіне үңілуге жетелейді. Ә.Тәжібаев «Жұмекен – ұлттық мақтанышымыз, алтын сандықтағы асыл байлығымыз» десе, Ғафу Қайырбеков «Тозуды білмейтін мәңгілік қазына, сарқылмайтын құбылыс дәрежесіне жеткен ақын» деп бағалаған. Ал жерлесі Әбу Сәрсенбаев «Жұмекен – замана салмағын бүкіл болмысымен сезінген, ұлттың дертімен өлең арқылы күрескен ақын» деген болатын.
Азаттықтың ұлы жыршысы Махамбет пен күй атасы Құрманғазы туған қасиетті топырақта дүниеге келген Жұмекен де сол ұлы рухтың жалғасы еді. Әбіш Кекілбаевтың сөзімен айтқанда, ол «бір тақырда асық атып, бір құмнан құмаршық терген, бұғалыққа көнбес бұла мінезді ақын». Ақынның көзі тірісінде 19 кітабы жарық көрсе, кейінгі жылдары шығармалары 15 рет қайта басылып, жаңа буынмен қауышты. Бұл оның өлеңдерінің өміршеңдігін, поэзиясының мәңгілік екенін дәлелдейді.
Жұмекеннің әр жыры – тұтас бір әлем. Оны самарқау оқуға болмайды. Ол көргенін де, сезінгенін де жүрек сүзгісінен өткізіп, адам болмысының терең қабаттарын аша алды. Ақынның поэзиясы – оқырманды ойға жетелейтін, рухты серпілтетін мәңгілік мектеп. Өз сөзіндей:
«Өлмейді өлең – өлмейді жыр да,
Ақын кетер, сөзі қалар мұнда».
Иә, Жұмекен Нәжімеденов – қазақ сөз өнерінің тұңғиығына бойлаған, ұлттық рух пен адамдық биіктіктің жыршысы. Оның шығармалары уақыт өткен сайын биіктей береді, жаңа ұрпаққа рухани бағдар, өмірлік темірқазық болмақ.
Динара ҮЙСІНБЕКОВА,
А.Пушкин атындағы қалалық әмбебап кітапханасы
Сирек қор бөлімінің меңгерушісі
