Шымкент келбеті

Заман ағымы той тойлайтын емес, ой ойлайтын уақытқа ығысып келеді. Қазір талантына тамсанып қарайтын ізденімпаз жастардың қарасы қалың. Сөзімізге жуырда өткен ұлттық жобалар байқауы дәлел болса керек. Шымкенттік жастардың әлеуметтік белсенділігі мен азаматтық жауапкершілігін арттыру мақсатында ұйымдастырылған бәйгеде бағы жанған үздік бестікті әңгімеге тартқан едік.

Әлеуметтік, білім, экологиялық, стартап жобалар және инфрақұрылымды жақсартуға бағытталған «Ұлттық жобалар» байқауының жеңімпаздарының бірі – Дәулет Ниязбек. Ол аталған байқауға білім беруге арналған онлайн платформа жобасын ұсыныпты. Жоба авторының айтуынша, қазіргі пандемия кезінде балаларды білім нәрімен сусындайтын платформалар жоқтың-қасы. Ал Дәулет оқушыларға ыңғайлы әрі түсінікті оқу құралын құрастырған. Онда балалар интернет арқылы бизнес жүргізудің негіздері мен ағылшын тілін меңгере алады. Сондай-ақ, онлайн курс арқылы геометрия және алгебра пәнаралық байланысын, география мен биология пәнаралық байланысын оқытады.
– Қазір білімді жастардың уақыты. Бүкіләлемдік пандемия кезінде оқушыларға онлайн платформалар ауадай қажет екені айтпасада түсінікті. «EASY» ақылды мектебі атты жобамды байқауға ұсынып, жеңіске жеттім. Байқауды ұйымдастырған қалалық ішкі саясат және жастар істері жөніндегі басқармасы, Жастар ресурстық орталығына алғыс айтамын. Бұл жастардың дамуына, өз күшін сынап көруге бастайтын үлкен мүмкіндік, - дейді Д.Ниязбек.
Ал белсенді жас Динар Бенсейтовтің жобасы ауыл шаруашылығын дамытуға арналған. Ол еліміздегі кәсіпкерлердің жұмысын жеңілдету мақсатында жылыжай жасау технологиясын әзірлеген. Бұл стартап жоба қуат көзін тиімді пайдалануға үйретіп, арнайы қондырғының көмегімен жылыжай жұмысын автоматтандырады. Байқау жайлы әлеуметтік желіден көрген ол жобасы жеңіске жетелегеніне қуанады.
– Шымқала қолынан іс келетін, ойлы да биік рухты, жігерлі де жалынды жастарының көптігімен ерекшеленеді. «Не шықса да Шымкенттен шығады» деген стреотиптің қалыптасуы бекер емес. Байқау әділ өтті. Барлық санитарлық-эпидемиологиялық талаптар сақталды, - дейді жас кәсіпкер.
Миллионның жартысын қанжығаға байлаған грант иегерінің бірі – Азиза Құрбан. Ол қалдық заттардың қоршаған ортаға зиянымен күресіп жүрген эковолонтер. Табиғатты ластамауға үндейтін белсенді жеуге жарамды ыдыс ойлап тапқан. Инноватордың сөзінше, жақын болашақта жеуге жарамды ыдыс пластикалық құтылардың орнын алмастырады. Бұл экологиялық таза әрі денсаулыққа зияны жоқ ыдыстар болып табылады. Бұрын ғарышкерлер қолданған эко-құтылар алдағы уақытта базар сөрелерінен орын алмақ.
– Экология адамзаттың зиянынан зардап шегіп жатқанын күнделікті өмірде көріп, естіп жүрміз. Бірақ онымен қалай күресуге болатынын ойлайтындар аз. Өкініштісі волонтерлікті тек сенбіліктерде қоқыс жинау деп түсінетіндер көп. Тазалықты жаным қалайды. Бірақ адамдардың қалған қалдықтарынан жан-жануарларға да айтарлықтай залал келіп жатыр. Онымен қазір күреспесек болмайды. Жобамды жеңіске лайық деп тапқан әділқазылар мен осындай байқаудың өтуіне ұйытқы болған жандарға алғыс білдіремін, - дейді А.Абылайқызы.
Ал Мөлдір Төленбаеваның байқауда бағын жаққан жоба – дамуында тежелуі бар балаларға арналған әдістемелер жинағы. Ол сөйлеу және есту жағынан кеміс туылған ерекше балаларды үш жылдан аса зерттеп келеді. Мөлдір Нұралықызы дамуында тежелуі бар балалардың ата-аналарына арнап парақша жүргізеді. Ұсыныстан сұраныс туып қазір ерекше балаларға арналған ойыншықтар мен түрлі әдістемелер әзірлеп жүр.
– Байқаудың бір ұнаған жері қиыннан қиыстырып ештеңе жасаудың қажеті жоқ. Бар болғаны өз идеяңды шындыққа айналдырып қағаз жүзінде жазып өткізесің. Қазір кәсіпке бейім, өз ісін ашуға тырысып жүрген жастар көп. Олардың алғашқы қадамдарын жасауға осындай байқаулар түрткі болады деп айта аламын. Ешкім біліп, үйреніп туылмайды. Өмір бізді барлық нәрсеге үйретеді. Ал «Ұлттық жобалар» байқауы қатысушыларға өз қорқынышымызды жеңуге үйретті десем артық айтқандық болмас, - дейді ол.
Байқаудағы инновациялық жобалардың бірі һәм бірегейі талқанхана болғаны рас. Толғанай Тоқташ қаладан талқан сататын арнайы орын ашуды көздейді. Ол жобасы арқылы шаһарға турист тартуға болатынын айтады. Жеңімпаздың жобасы жұртшылықтың қызығушылығын оятқанын да жасырмады.
– Бізде кофе ішу мәдениеті қалыптасып келеді. Бұл қуантарлық жағдай. Алайда жастардың кофеинге тәуелді болуы денсаулыққа зиян. Өзім талқанға сүт қосып жегенді ұнатамын. Өкініштісі ешбір мейрамханалардың ас мәзірінен талқанды таппайсың. Ал базар сөрелерінде санитарлық талаптарға сай сатылмайды. Оны көргенде тәбетің жоғалады. Өз жобам арқылы осы олқылықтардың орнын толтыратын арнайы орын ашуды қалаймын. Жобада жеңіске жеткеніме әлі де сене алар емеспін. Байқауда түрлі идеялар болды, - дейді Толғанай.
Иә, қарап отырсаңыз жыл санап жастар саясатының дамуына, ел жастарының азаматтық белсенділігін арттыруға бағытталған шаралар жанданып келеді. Бұл бастамалар жастардың жан-жақты қабілетін шыңдайды деуге де толық негі бар. Шырайлы шаһардың шырайын ашатын жастардың жобалары тек елімізде емес, дүниежүзінде сұранысқа ие болатын күн алыс емес.

Кәсібін дөңгелетіп, табысын еселеген іскер адамдар жайында газетімізде аз жазылып жүрген жоқ. Олардың бірі зауыт ашса, енді бірі шағын цехтің жұмысын жандандырып келеді. Барлығы дерлік жұмыссыздарға екі қолға бір күрек тауып беруде. Арасында мемлекеттік қолдаудың көмегімен миллионер атанғысы келетіндері де баршылық. Алайда жүре келе кәсіпкерлікті меңгергендері қаншама. Біз сөз еткелі отырған кейіпкеріміздің де оқиғасы осыған ұқсас.

Шымкентте қыс маусымына арналған техникалардың, жол қызметi мен жеке құрамның дайындығы пысықталды.

Іс-шараға қатысқан қала әкімі Мұрат Әйтенов жауапты мекемелердің қысқа əзірлік жұмыстарымен танысты. Шаһар басшысы олардың өз міндеттерін атқару деңгейіне, құрал-жабдықтармен қалай қамтамасыз етілгеніне, техникалардың жай-күйіне баса көңіл бөлді.
Үшінші мегаполисте биыл жол қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету үшiн 5 мың тонна тұз, 17 мың текше метр құм дайындалған. Көшені қардан тазалау үшін 210 техника сақадай-сай тұр. Жалпы 5 компанияның жеке құрамында 670 адам және 182 техника жұмылдырылған. Ол мекемелер қаладағы 300-ге жуық көшенің тазалығына жауапты.
Қысқа дайындық барысында жол қызметiне қатысты өзге де мәселелер сөз болып, тиiстi сала басшыларына нақты тапсырмалар жүктелдi. Ал анықталған барлық кемшіліктер қалалық төтенше жағдайлар комиссиясының отырысында қаралмақ.

Шымшаһарда үй кезегінде тұрған азаматтардың саны бүгінде 40 мыңнан асып жығылады. Иә, баспана – қай кезде де басты мәселе. ҚР Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев таяуда жариялаған Жолдауында баспана кезегінде тұрғандардың мәселесін тездетіп шешу керектігін баса айтқан еді. Бұл тұрғыда қалада қандай жұмыстар жүргізіліп жатыр? Мемлекеттік бағдарламалардың пәрмені қандай?

«7-20-25»: Мыңнан астам отбасы баспаналы болды

Мемлекет әлеуметтік осал топтардан бастап, мемлекеттік қызметкерлер тағы сол секілді бірнеше санаттағы азаматтарды баспанамен қамтамасыз ету үшін түрлі бағдарламаларды іске асырып келеді. Шымкент қалалық Тұрғын үй басқармасының басшысы Ғалымжан Төлеповтың айтуынша, жыл басынан бері мыңнан астам азамат несиелендіру шарты негізінде тұрғын үймен қамтылған. Оның ішінде 224 отбасы «2-10-20» әлеуметтік несиелендіру арқылы баспаналы болса, «Бақытты отбасы» кредиттік тұрғын үй бағыты бойынша бастапқы жарнасының бір бөлігіне әлеуметтік көмек ретінде қайтарымсыз негізде жергілікті бюджет есебінен 101 азаматқа 100 млн. теңге көлемінде тұрғын үй сертификаттары табысталған. Ал 885 жанұя қаладағы бірінші нарықтағы пәтерлерге ие болған. Аталған азаматтар мемлекеттік бағдарламаның «7-20-25» бағыты аясында баспанаға қол жеткізген.
– Жыл соңына дейін «7-20-25», «2-10-20» бағыттары бойынша несиелік 4 үй (264 пәтер), «5-20-25» бағыты бойынша «Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі» АҚ арқылы кезекте тұрғандарға көп қабатты несиелік 16 үй (1048 пәтер), жоғарыда аталған банк салымшыларына кредиттік 6 үй (372 пәтер) тапсырылады деп жоспарланған. Қазіргі таңда тұрғын үймен қамтылған азаматтардан бюджетке 768,5 млн. теңге түсім түсті, - дейді Ғ.Әнуарұлы.
Ал «Нұрлы жер» мемлекеттік бағдарламасымен 1596 пәтер азаматтарға сатып алу құқығынсыз жалға берілген. Оның ішінде, Ұлы Отан соғысының ардагерлері, жетім және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар, көпбалалы отбасылар, халықтың әлеуметтік жағынан әлсіз тобы, жұмыс істейтін жастар бар. Ғалымжан Төлеповтың айтуынша, жыл соңына дейін бағдарлама аясында аталған санаттағы азаматтарға тағы 976 пәтер үлестірілмек.
– 2018 жылға дейін үйлердің бәрі жекешендірілу құқығымен берілген болса, «Нұрлы жер» бағдарламасы қолданысқа енгелі сатып алу құқығынсыз үлестіріп жатқанын атап өткім келеді. Олар арендалық ақы төлеп тұрады, дегенмен жеке меншігіне тіркей алмайды. Тағы бір атап өтетін мәселе – жетім және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға Тұрғын үй қатынастары заңына сәйкес, әлеуметтік әлсіз тобына берілетін пәтерлердің 20 пайызын құрайды. Жұмыс істейтін жастарды тұрғын үймен қамтамасыз ету мақсатында қазіргі таңда Құрылыс басқармасы мемлекеттік сатып алу конкурсын ұйымдастыруда. Желтоқсан айында жастар конкурс арқылы баспаналы болады. Құжаттарды онлайн өткіземіз деп жоспарлап отырмыз, – дейді ол.

Үйі барлар кезектен шығарылады

Шымшаһарада тұрғын үй кезегінде тұрған баспанаға мұқтаж 40 мыңнан астам азаматтың 4456-сы кезектен алынып тасталған. Ғалымжан Әнуарұлы аталған азаматтардың ішінде иелігінде тұрғын үй тіркелген, басқа елдімекенге қоныс аударған, санатын жоғалтқан, қайтыс болу себептерімен тіркеуден шығарылғанын айтады.
– Биыл тұрғын үй кезегіне тіркелген азаматтар (отбасы мүшелерімен бірге) бойынша 118 678 рет өңдеу жүргізілді. Қазір тіркеу халыққа қызмет көрсету орталықтары және Электронды үкімет порталы арқылы жүзеге асырылуда. Ал база Қазақстанда автоматтандырылған, ол басқа базалармен бір-бірімен байланыстырылған. Кезек реттілігі бұзылды, менен кейінгі азаматтарға үй берді деген түсінбеушіліктер болады. Бұл базада әрбір әрекеті енгізілген. Тіпті, тапсырған секундына қарай оларға реттік нөмір беріледі. Отбасы мүшелеріне де арнайы тексеру жүргізіледі. Ол азаматтың қайда тіркелгені, бала-шағалары бәрі-бәріне назар аударамыз. Атында кем дегенде 5 жыл жылжымайтын мүлік болмауы керек. Егер үйі бар болса, база ол адамның өтінішін қабылдамайды. Сол секілді мүгедектігін растау, көп балалы екенін, халықтың әлеуметтік әлсіз тобы санатына жататын мұқият сараланады. Ал біздің тексеріс нәтижесінде 4456 азаматтың ҚР «Тұрғын үй қатынастары туралы» №94 Заңында көрсетілген талаптарға сәйкес келмейтіні анықталды, - дейді Тұрғын үй басқармасының басшысы.

Мегаполистер көшінен қалмайық...

Шымкент республикалық маңызы бар қала мәртебесін алғалы шаһарда көп қабатты тұрғын үйлердің құрылысы арта түсті. Жаңа шағынаудандар бой көтеруде. Дегенмен бір сәт елеміздің ірі мегаполистерінің тәжірибесіне тоқталсақ. Ел ордасы Нұр-Сұлтан қаласында қазіргі таңда 48 мың адам баспана кезегінде тұрған болса, еліміздің оңтүстік астанасы Алматы қаласында 25,5 мыңнан астам қала тұрғыны үй алу үшін өтініш білдірген екен. Міне, ашық дереккөздегі мәліметтерді салыстырып қарасақ, елордадағы көрсеткіш біздің қаламен шамалас. Ал Алматыда тіптен төмен.
Мүмкін ірі мегаполистегі тәжірибені қолдансақ шырайлы қаладағы баспанаға мұқтаждардың басты мәселелері шешімін табар ма еді?! Ауқымды жұмыстар атқарылуда деп есеп берген басқармалардың жұмысына басшылар оң бағасын беріп жатады. Дегенмен үйсіз-күйсіз жүргендердің мәселесі толық шешілуі үшін ондаған жылдар кетуі мүмкін. Хош, қос мегаполисте баспанамен қамтамасыз ету ісінде қандай ерекшелік бар?
Мысалы, ел астанасында бастапқы жарнасыз баспана алуға болады екен. Нұр-Сұлтан қаласы әкімдігінің «Тұрғын үй қоры» сатып алу құқығымен жалға берілетін тұрғын үйге құжаттардың қабылданатынын хабарлаған. Бағдарламаға үй кезегінде тұрған барлық санаттар және Нұр-Сұлтан қаласының әкімдігіне ведомстволық бағынысты білім беру, денсаулық сақтау, мәдениет, спорт және әлеуметтік қорғау саласының қызметкерлері болып табылатын азаматтар, сондай-ақ полиция және төтенше жағдайлар Департаментінің қызметкерлері қатыса алады. Нұр-Сұлтан қаласында кезекте тұрған азаматтарға баспана 20 жылға дейін сатып алу құқығымен жалға беріледі. Тұрғын үй жалға алу мерзімі өткеннен кейін жалға алушының меншігіне өтеді.
Ал Алматы қаласында «Алматы Жастары 3.0» қалалық жеңілдетілген несие беру бағдарламасы жұмыс істеп келеді. Бұл ретте денсаулық сақтау және білім беру салалары (санаттары) бойынша резервке енгізілген тізімдердің болуын ескере отырып, мәдениет, спорт, жоғары оқу орындары және ғылыми зерттеу институттары мамандары, журналистер, әлеуметтік сала қызметкерлерін қамтиды. Қарап тұрсаңыз, жап-жақсы жобалар. Бір ескеретіні қос мегаполисте әлеуметтік сала қызметкерлерінің баспана мәселесін шешуде ұтымды жобалар әзірлеген. Ал біздің қаламызда аты аталған сала өкілдеріне арналған арнайы бағдарламалар мен қолдаулар өкінішіке қарай жоқтың қасы. Тұрғын үй құрылыс жинақ банкі арқылы баспаналы болу үшін алдымен кезекте, сосын банк есепшотында бастапқы жарнаңыз болуы ескеріледі. Ал жоғарыда көрсетілген әлеуметтік сала өкілдері үй кезегіне тұруы үшін не көп балалы болуыңыз керек немесе халықтың әлсіз тобы санатына енуіңіз керек. Ендігі жауапты мамандар мен басшылар назарға алып, осындай тиімді жобалар жасайды деп сенейік.

Елімізде еңбек адамының құқығын қорғайтын «Еңбек кодексі» бар. Аталған заңда жұмыскер мен жұмыс берушінің құқығы айқын көрсетілген. Дегенмен күнделікті өмірде құқығы тапталып, бейнеттенген еңбегінің ақысын ала алмай жүрген азаматтар кездесіп жатады. Үшінші мегаполисте еңбек құқығы заңнамасы қаншалықты сақталып жатыр? Әлеуметтік әріптестік және еңбек қатынастарын реттеу бойынша құрылған үшжақты комиссия немен айналысуда?

Жыл өткен сайын адамзат цифрландыру заманының сиқырлы әлеміне еніп барады. Бүгінде сауда-саттық жасау, тапсырыс беру, есеп айырысу, тіпті мемлекеттік қызметтерді де ғаламтор кеңістігінде онлайн түрде оңай әрі жылдам алудың жолдары қарастырылған. Бұл үрдістен бәсекеге қабілетті экономиканы дамытуды және халқының тұрмыс сапасын жақсартуды ойлаған мемлекеттердің ешбірі бас тартпайды. Елімізде цифрлық жүйеге ауысуда жыл санап ілгерілеушілік байқалады. Ал білім саласын цифрландыру қай деңгейде жүріп жатыр?

Еріктілер жылында басын бәйгеге тігіп, халыққа қолдан келген көмек қолын созып жүрген шымкенттік жоғары оқу орынының студенттері жеңілдікке ие болды.

«Құсты қанат ұшырады, жасты талап ұшырады». Осындай тақырыпта шаһардағы Silkway Халықаралық университетінде «Жастардың айтары бар» жобасы аясында белгілі айтыскер ақын Біржан Байтуовпен кездесу өтті. Іс-шара қалалық ресурстық орталығымен бірлесіп ұйымдастырылды.