Шымкент келбеті

Шымқаланың түнгі шырайы артып, қауіпсіз қалаға айнала түскенін газетіміздің өткен нөмірлерінде жазған едік. Қаланың түнгі келбетін көріктендіру, жарықтандыру ісі одан әрі жүзеге аса бермек. Бүгінгі қаланың түнгі келбеті қандай? Тұрғындар қайда серуендейді? Біз де кешкі қалаға көз салып, сейіл құрып қайтқан едік.

Қала көрiктене түсуде

Қаланың қай орталық көшесі болсын, жарқыраған шамдар шуақ шашып тұр. Көше бойларындағы ою-өрнектер еріксіз назар аудартады: ұлттық нақыштармен безендірілген өрнектерге, көше бойындағы атрибуттарға көзіңіз түседі. Мәселен, Тәуке хан даңғылы, Б.Момышұлы көшесі бойында, «Колос» аялдамасы маңында да түрлі нақышта безендірілген өрнектер ілінген.
Д. Қонаев, Бәйдібек би даңғылы бойымен жүргендердің бірден жарық шамдарына көзі түсер. Бұл – диодты шамдар. Энергия көзін аз қажет етеді әрі жарықты молырақ түсіреді.
Жастардың негізінен барар жері – демалыс орындары. Барлық саяжайлар мен аллеяларда бозбала мен бойжеткендердің шүйіркелесіп, салауаттылықты насихаттап жүргенін көресіз.
Алғашқы бағытымыз – «Тәуелсіздік саябағы». Желбіреген көк Ту алыстан көрінеді. Жарық шамдары сәулесін төгіп тұр. Бұл орынды демалыс орнына айналдырған бір топ жастардың бас қосу сәтіне кезіктік. Гитараны нақышына келтіре тартып, жастарды ұйытып отырған белсенді жас – Әли Мұстафа. М. Әуезов
атындағы ОҚМУ-дің филология факультетінің 1 курс студенті. Жанында қошеметтеп отырғандар – Жаңа технологиялар және «Авиценна» колледжінің шәкірттері екен. Осында келіп жүргендеріне екі жылға жуықтаған. Кешкі сағат тоғыздан түнгі 00.00-ге дейін осында сейіл құрады. «Сағыныш сазы» әнін әуелетіп еді, бәрі қосыла шырқап кетті. Патриоттық әндерді де орындап, бойда намыс, жүректе жалын лаулағанын да байқатты.
Демалыс орындарындағы жаттығу алаңын тұрғындар мен қонақтардың жиі жағалайтыны бұған дейін де айтылып, жазылды-ақ. Бастысы, тегін әрі заманауи үлгіде жабдықталған. Айлы түннің саясында жаттығатын жастарды көріп қуандық біз. Жаттығу алаңшасында дене әлеуеттерін шынықтырып жүрген жастарды да әңгімеге тарттық. Бәрі де фармацевтика академиясының колледжінде оқитын шәкірттер екен. Оразхан Әбу мен Ерлан Нахановтың күнделікті жүздесетін орны осы жер.
– Күнде кемінде екі сағат уақытымыз осында өтеді. Ара-тұра айналып жүгіреміз де. Үшке дейін қыдырсақ та, уақыттың қалай өтіп кеткенін аңғармай қаламыз. Осында келіп жүргенімізге үш жыл болыпты. Түнгі қала әдемі. Әсіресе Туды осы жерге қойғаны дұрыс идея. Замандастарым мұндай мекенді қадір тұтулары керек, – дейді олар. Айтар уәждері де бар екен. 50 метр биіктіктегі қасиетті туды қараңғылық көлегейлеп тұрғандай. Астындағы жарық түсіретін фонардың қуатын арттыру керек дейді олар. Желбіреген рәміз айшықтана түсіп, тұрғындардың көзайымына айналар еді сол кезде.

Саябақты шыр айналып жүр

Түнгі серуен қызықтарының бірі – велосипед ершігіне отыру. Жаз шықты дегенше, кеш батысымен саябақтарда велосипед жалға берушілер де көбейе түседі. Мұндай іспен шұғылданып жүргендерді «Тәуелсіздік» және «Абай» саябағында кездестірдік.
«Ордабасы» алаңындағы жігіттер бұл ісін жастарды спортпен шұғылдануға, салауаттылықты насихаттау екенін айтады. Үш-төрт жылдан бері сергектік пен салауаттылыққа үндеп жүр.
Темірхан Сыбанбаевтың айтуынша, велосипедті жалға алатындар негізінен жастар. Бір сағат серуендегеніңіздің құны – 500 теңге. Екі сағаты – 800 теңге. Жалпы, велосипедті күніне 30-ға жуық адам жалға алады. Өздерінің тұрақты тұтынушылары да бар. Болашақта кәсібін заңды етпек. Сағат 11-ден асқанда жастардың қарасы көбейе бастағанын аңғардық.
Күнделікті осы көрініс: «Тәуелсіздік» саябағында шыр айналып жүрген қыз-жігіттер шаршамайды да, шалдықпайды. Салауаттылықты насихаттап жүргеніне тәнті боласыз.

Скейтборд алаңшасы болса...

Әрі қарай «Жастар» аллеясына бағыт бұрғанымызда бір топ жастардың скейтборд теуіп жүргенін байқадық. Олар аптасына үш күн осы «Қызғалдақ» субұрқағы алдына жиналады. Күндіз аптап ыстық. Түнгі самалдың лебінен қуат алған олар сағат онға дейін шұғылданады. Әр демалыс сайын «Орталық саябақта», «Абай» саябағында жүргені. Бүгін ауа райы қолайлы. Скейтбордшылардың көңіл күйі жақсы. Өйткені, демалыстың қызықты өтуі ауа райына байланысты.
– Бізде скейтпарк жоқ. Ол әзірге Алматыда ғана бар. Бізде жоқ болғандықтан осы жерде амалдап жүрміз. Шымкенттің түнгі келбеті көріктене түскен. Бәрі жақсы. Тек осы мәселені шешіп берсе екен, – дейді жиырма жасар бозбала Темірлан Атауов.

«Шымкентте өмiр сүрiп жатқаныма шүкiр деймiн»

Жарық қала – қауіпсіз қала екені белгілі жайт. Қаланың ең биік нүктесі саналатын Бәйдібек баба ескерткіші де тұрғындар көп жиналатын орын. Бергі жағында «Наурыз» алаңы, этносаябақтың шырайы артқан. Зәулім ескерткішке апарар Бәйдібек би даңғылы бойы да сүттей жарқырап тұр.
Әйгілі орынға түнде де қызықтап келушілер аз емес. Қараңғы түсе бастағаннан жастар көңіл көтеруге сол жаққа ағылады. Сейілбақта сейіл құрушылары бар, сөз байласып жүргендері бар дегендей. Бірі суретке түсіп мәз-мейрам. Бірі қауқылдасып, қаланы жоғарыдан қарағандарына қуанышты.
Сағат тілі он екіге таяғанда тойдан шыққан біршоғыр жас бет алды. Серуендеп жүр. Қаланы жоғарыдан тамашаламақ.
– Мұнда бірінші рет келіп тұрмыз. Қаланың сәулеті артып келеді. «Жеңіс» саябағына, Дендросаябаққа аптасына бір рет барамыз. Қаламыз көркейе берсін. Шымкентте өмір сүріп жатқаныма шүкір деймін. Осының қадірін білсек, – деп жас отау иелері Абзал Мінтаев пен Динара Әбенова ағынан жарылды. Келешекте алтыбақан қойылса деген ұсынысын да айтты.

Такси құны – 350 теңге

Түнгі мезгілде кәсібін қыздыратын таксистер қауымының да жұмысымен таныстық. «Экотакси» компаниясының өкілі Иманбек Сыздықов сегіз айдан бері тек түнде жұмысқа шығып жүр. Қаладағы ең арзан таксиіңіз осы. Өзінің айтуынша, дүйсенбі күні адам аз болады. Жұма, сенбі күндері жұмыс қыза түседі екен.
Басты көшелердің бәріне жарық қойылуы олардың да жұмысын жеңілдеткен. Бәйдібек баба ескерткішінен «Теріскей» шағынауданына дейін жеткізіп салған ол 350 теңге сұрады. Сөйтсек, тарифке ілініппіз. Олардың жеңілдіктері бойынша «Нұрсәттен» шеткері шағынаудандарға қарай мінсеңіз 400 теңге төлейсіз. Ал орталықтың ішінде әлгіндей баға.

Тәртiп сақшылары бақылап тұр

«Теріскей» шағынауданына келсек, мұнда Лаваш орталығының жұмысы қайнап жатыр екен. Олар түні бойы жұмыс істейді. Әсіресе, жастар көп келеді. Тағамдары арзан әрі сапалы. Көпшіліктің қалтасы көтеретіндей жағдай жасалған. Бес жылдан бері күндіз-түні тұрғындарға өз өнімдерін ұсынып келеді.
Мадина Абдукаримованың айтуынша, түнде әсіресе шаурма жақсы өтеді. Сағат он екіден кейін жастардың қарасы қалыңдай түседі. Түн мезетінде тамақ іздеп сабылғандарға жағдай жасап отырған олардың бұл талабын құптарсыз.
Біз куә болған түнгі қаланың келбеті осындай. Инспекторлар қала тыныштығын бақылап тұр. «Нұрсәт» аллеясындағы жергілікті полиция қызметі стационарлық бекеттің старшинасы Әділ Исабаев жастар тәртібі түзеле түскенін айтады.
– Күні-түні қала қауіпсіздігі басты назарда. Көпшілік жерлерде құқық бұзушылық болып тұрады. Әсіресе, тойдан шыққандар ішкен шөлмектерін лақтырып кетеді. Бүгін көріп тұрғаныңыздай, біздің аумақ тыныш. Құрал-жабдықтардың бәрі жеткілікті, – дейді тәртіп сақшысы.
Иә, жастық шақ – елең-алаң кезең. Қоғамның белсенділер қауымына жалындаған жарасады. Олардың бос уақытын тиімді өткізу – өзекті мәселенің бірегейі. Әсіресе, түнгі уақытта дұрыс тәрбиеге бастайтын іс-шаралар көбейсе құба-құп. Түнгі бақылауда осындай жағдайлар ұшырасты.

Қаланы қақ жарып өтетін «Қошқар ата» өзенінің бүгінгі кейпіне көңіл сүйсінеді. Бұлақтың бастауы көрікті орынға айналған: абаттанып, ажарлану үстінде. Қала тұрғындары қадіріне жете білсе дейсің. Бұлақ басында шомылып жанына шипа тапқандар жетерлік. Көңіл жарастырған қос ғашықтардың басы тоқайласатын мекен де осы жер. Бұдан бөлек, нағыз чемпиондардың жаттығатын орнына айналғанына да көзіміз жетіп отыр.

Балуандар жаттығып жүр...

«Қошқар ата» қанша ғасырлар бойы тоқтаусыз қала тұрғындары үшін тазалықтың бастауы болған өзен.
Елімізде қаланы ортасынан кесіп өтетін өзендер санаулы-ақ. Соның бірі – «Қошқар ата».
Өзеннің шипалық қасиетін айтпағанда, шаһардың микроклиматтық жағдайын реттеуге де мол әсері бар бұл судың. Білетіндердің айтуынша, бұлақ суы Сайрам ауданындағы Сусіңген көлінен келеді.
Жаз маусымы шығысымен тұрғындар демалыс орнын іздеп сабылады. Осы күні бұл маңда сейіл құрып жүрген жастар көп. Қазіргі бұлақтың тыныс-тіршілігімен танысу үшін аяңдап едік, бір топ спортшылардың дене әлеуеттерін шынықтырып жатқанының үстінен түстік. Жас балуандар бір сағат өзенді айнала жүгіріп, бір сағат темір жақтауды жағалай жаттықты. Жас шәкірттерді бұл орынға елге белгілі бапкер Жангелді Жұмабаевтың өзі ертіп келіпті. Еркін күрестен жиырма жылдан астам облыстың аға бапкері болған маманның өзі. Бас-аяғы 15 спортшы. Бәрі де Шымкент қалалық №1 спорт мектебінің шәкірттері екен. 2000-2001 жылы туған еркін күрес балуандары Түсіпхан Сайхановты еске алуға арналған халықаралық турнирге дайындалып жатыр. 5 мамырда басталатын дода Азия балалары сайысына іріктеу ретінде өтеді.
– Қаламыз үшінші мегаполис болып жатыр. Жастар көп келетін орынды ретке келтіріп қойған облыс, қала басшыларына рахмет айтамын. Осы демалыс саябағының игілігін біз де көріп жатырмыз. Судың жағасында жүгірудің пайдасы көп. Спортшының тыныс алуы жақсарады. Бұл жер тек қыдырып жүру ғана емес, нағыз спортпен шұғылданатын орын, – дейді білікті бапкер ризалық танытып.
Осы шәкірттердің келешекте Жасұлан Мұхтарбекұлы, Ермек Байдуашев сынды өрендердің ізін жалғайтынына сенім бар. Қазақстанға еңбек сіңірген жаттықтырушы балаларды былтыр көктемнен бері осында жаттықтырып жүр. Оларды аптаның үш күнінде осы жерден көресіз.

Шомылып, сырқаттан айықты

«Қошқар ата» суының қасиетін сезініп жүргендердің бірі – «Қазақстан-Шымкент» радиосының аға редакторы Уәлихан Қожақ. Қаламгер 1998 жылдан бері қысы-жазы шомылуды әдетке айналдырыпты. Оның өз себебі де бар. Құяң ауруына шалдығып, дәрігер іздеп шапқыласа керек. Екі аяғы қақсап, тік тұрып жүрудің өзі қиындаған. Олардан еш нәтиже шықпасын түсінген Уәкең осында шомылуды ұйғарған. Кіші ұлы Нұрсұлтан екеуі әліге дейін бастауға күмп беріп, бойын сергітіп алады. Қазір кеселден құлан-таза айыққан.

Сүйек, буын ауруларына, ас қорыту мүшелеріне бірден-бір ем екенін көпшілік біле алмай жүргенін айтады.
– Қазір тек жексенбі күні түсемін. Өткен жылы күзде асқазаныма ота жасатқан едім, дәрігерлер алты айға шомылуға тыйым салды. Алты ай өтті, қазір қайта бастадым. Бұл судың қасиеті өте тамаша. Шаршағанды басады. Жас жұбайлар да жиі жағалайды. Қазір тұмауратсам да шомыламын. Төрт жасар немерем бар. Күн жылынса оны да ерте келемін, – дейді өзі.
Салауаттылықты дәріптеген Уәкең суға таңертең ерте сағат жеті жарым мен сегіздің арасында түседі. Неғұрлым ерте барса, соғұрлым жақсы. Судың энергетикалық қуаттылығы таңертең сақталады екен.
– Қалалықтарға, ел азаматтарына айтарым, бұл орынды аялай білуіміз керек. Тазалық сақталынса туризмнің нағыз ордасы болардай-ақ орын. Кейде тазалыққа немқұрайлы қарайтындар кезігеді. Қарапайым шомылу ережесін білмейтіндер де бар. Дегенмен, бұрынғыдай емес, тәртіп түзелген. Алда жаз келе жатыр. Жарнама-насихат жұмыстары тұрақты жүргізілуі керек, – дейді қаламгер ұсынысын айтып.

«Жарық қойып берсе екен»

Өзен бойында тал-теректердің жайқалып тұрғаны қандай жарасымды. Бұл мақсатта жұмыстар қолға алынуда. «Шымкент мемлекеттік дендрологиялық саябағы» МКҚК–ның «Қошқар ата» учаскесінің басшысы Мұхтар Аиымбетовтың айтуынша, өткен жылғы күз бен биылғы көктемде 1711 ағаш отырғызылыпты. Оның ішінде – 126 дана қылқанжапырақты тал, 130 емен, 100 терек, 100 үйеңкі, 75 аққайың ағашы.
Учаске басшысының айтар уәжі де бар екен. Жарық шамдарының жартысы жанбайтынына қынжылыс білдірді. Кабельді су астымен жібергендіктен, жаңбыр жауғанда жарық өшіп қалады екен.

Жалынды жастардың бастамасы

Осыдан екі апта бұрын «Қошқар ата» өзенінің бастауында қала тазалығын сақтау және мәдениетті қорғау мақсатында «Өзен қорғаушылар» азаматтық іс-шарасы өтті. Шымкенттік жастар қаламыздың абаттануына өз еріктерімен үлес қосты. Игі істі Шымкент қаласының әкімдігі, «Тұран» талантты жастар одағы және ОҚО «Жас отан» жастар қанаты, ҚМДБ-ның ОҚО бойынша өкілдігі жастар бөлімі бірлесе ұйымдастырған. 

Бастама аясында 500 шымкенттік тұрғын 500 түп жеміс ағашын отырғызып, 50-ге жуық бұлақ бастарын ашуға атсалысты.
Өзеннің тазалығын сақтауға дағдыландыру, өзен бойын туристік бағытқа айналдыруға үлес қосуды дәріптейтін іс-шара – өте құптарлық. Одан әрі жалғасын тапса дейміз.
«Бастама келешекте «Қошқар ата» өзенін сақтау және көркейтуге бағытталған арнайы қор құру арқылы жалғасады», – дейді «Тұран» талантты жастар одағының төрағасы Дамир Жүнісов.
Қор Шымкент қаласының тұрғындарының ерікті жарналарынан жиналған қаражатпен жұмысын жүргізбек. Мұны облыс әкімі Бейбіт Атамқұлов та қолдап, жеке қаржысынан қорға 100 мың теңге көлемінде жарна беріпті. Қуантады-ақ.

Тың әдiспен тазартылады

Өзен суын тазарту – өзекті мәселенің бірегейі екені мәлім. Шымкенттік ғалымдар бұлақ суын тазалаудың жаңа әдісін ұсынып отыр. Кәдімгі балдырлар арқылы әртүрлі химиялық заттардан, қоқыстардан арылуға болады. Яғни, өзен бойының белгілі бөліктерінде темір металлдан немесе кез келген материалдан қорған жасалынып, ішіне балдырлар өсіріледі. Яғни, су осы сүзгі арқылы тазарады. 

М. Әуезов атындағы ОҚМУ-дың «Экология және биотехнология» ҒЗИ-ның директоры Ақмарал Исаева осылай дейді. Мұны ғалымдар польшалық әріптестерімен бірлесе жасаған. Облыс және қала басшылығы бұл мәселеден хабардар. Егер алда қаражат бөлінсе, жаңа жоба іске аспақ.

Сайыстар ордасына айналады

Қолда барды бағалайық. Салғырттық, селқостықпен тіршілік нәріне қол сұғу кешірілмес айып. Өзен жағасында үй жануарларын шомылдырып, кілем жуатындардың ойланар кезі келді. Дегенмен, мұндай қырсыз әрекеттер азаю үстінде. Әйткенмен жарық шамын сындыру, ағаштарды бүлдіру әрекеттері тыйылмай тұр.
Биылғы Наурыз мейрамында «Қошқар ата сейілі» жарысы өткенін көпшілік біледі. 100 жылдан кейін ескі дәстүр жаңғырып, көктем мерекесі бұлақ басында басталғанын құптағандар көп болды.
Асық ату, қазақ күресі, қошқар көтеру сияқты қызықты жарыстар қала тұрғындарының көңілдерін бір серпілтіп тастағаны рас. Бұл мерекені тойлау жыл сайынғы дәстүрге айналмақ. Сонымен бірге, жаңадан ашылған жаттығу алаңшалары да жастардың сүйікті орынына айналған. Воллейбол, баскетбол ойынының қызығына елітетіндер де көп-ақ.
Қала тіршілігіне нәр беріп тұрған өзен көріктене, көркейе берер. Әсте-әсте. Қалалықтардың сүйікті демалыс орны ғана емес, келешекте сайыстар ордасына айналарын бағамдап отырмыз. Спортшылардың, жалпы қала тұрғындарының арқырап ағып жатқан бұлақ бойында жүгіру, жаттығу жиындары да көбеймек.

Қала көркіне көрік қосқан Шымкенттегі субұрқақтар 20 сәуірден бастап іске қосылды. Коммуналдық қызметшілер алдағы күндері ауа райының ыстық болатынын алға тартып, 23 субұрқақты іске қосуды жоспарлапты.

Айта кету керек, қаламыздағы фонтандардың екеуі әуенді. Олар музыка ырғағымен тербеліп, қала тұрғындары мен қонақтарын ерекше әсерге бөлейді. 2015 жылы облыстық әкімшілік-іскерлік орталығында қосылған субұрқақтар да тұрғындарды қуантып жатыр. Биыл фонтандарды күтіп баптауға бюджеттен 123 млн теңге бөлініп отыр.
Еске сала кетсек, субұрқақтардың жұмысына «Шымкент жасыл қала» ЖШС-і жауапты. Мамандар әрбір фонтанға және 31 ұңғыманың тазалығына қарайды.
Сондай-ақ, құрылыс нысандарының жұмысы біткен соң, жаңа субұрқақтар салыну жоспарлануда.