Шымкент келбеті

Мархабат БАЙҒҰТ, 
жазушы, халықаралық «Алаш»  сыйлығының иегері:

– Жалпы, мен бұған дейін де алғашқы нұсқаға байланысты өз пікірімді білдіргенмін. Негізінен, әріптердің азая түскенін қалап едім. Енді ғалымдар, тіл жанашырлары ұсынған бұл нұсқаға да қарсылығым жоқ. Үйреніп кету қиын болмас деп ойлаймын. Өйткені, мұндай әліпби бірқатар әлем елдерінде қолданылып жүр. 

Елбасы жұмыс тобымен кездесуде ешбір ел өзінің жаңа әліпбиін бүкіл халық болып талқыламағанын атап өтті. Латынға көшу мәселесіне қатысты Президент Әкімшілігіне 300-ден аса ұсыныс түскенін білдік. Бұл соңғы нұсқа да көптеген ұсыныстар мен талқылаулардан кейін көпшілікке ұсынылып отыр. «Келісіп пішкен тон келте болмас». Дегенмен, жаңа әліпбиге ауысу үрдісі кезінде ақпараттық-түсіндіру жұмыстары жүйелі түрде жүргізілсе деймін.

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев мемлекеттік тілді латын қарпіне көшіру жөніндегі жобаны іске асыру үшін құрылған жұмыс тобының мүшелерімен кездесті. Бұл туралы Ақорданың баспасөз қызметі хабарлады.

Жиында Мемлекет басшысына қоғамдық талқылаулар барысында келіп түскен ұсыныстарды ескере отырып әзірленген қазақ тілінің латын қарпіне негізделген бірыңғай стандартының жобасы ұсынылды.

Қазақстан Президенті мемлекеттік тілді реформалау рухани жаңғыру бағдарламасы аясындағы маңызды мәселелердің бірі екенін атап өтті.

– Бұл күндері қазақ тілінің жаңа әліпбиіне байланысты мәселе қоғамда қызу талқылануда. Оған көптеген адам қатысты. Латын қарпіне көшу туралы идея біз тәуелсіздік алған кезден туындаған болатын. Қазақ жазуының латын қарпіне көшуі әрдайым менің айрықша бақылауымда болды, – деді Нұрсұлтан Назарбаев.

Осы ретте, Елбасы латын қарпіне көшу үдерісінің тарихи мәні бар екеніне тоқталып, бұл мәселені бірлесе шешу қажеттігін айтты.

– Әлемде ешбір ел өзінің жаңа әліпбиін бүкіл халық болып осылайша талқылаған емес. Біз үшін әрбір адамның пікірін білу маңызды. Латын қарпіне көшуге байланысты Президент Әкімшілігіне 300-ден астам өтініш келіп түсті. Жастардың бұл үдерісті қолдағаны қуантады, – деді Мемлекет басшысы.

Нұрсұлтан Назарбаев қазақ тілінің жаңа әліпбиінің жобасын талқылауға жетекші қоғамдық бірлестіктердің, ғылыми орта мен жұртшылықтың белсенді түрде атсалысқанына назар аударды. Кездесу барысында Қазақстан Президентіне атқарылған жұмыстардың нәтижелері жөнінде А.Байтұрсынов атындағы Тіл білімі институтының директоры Е.Қажыбек және Ш.Шаяхметов атындағы Тілдерді дамытудың республикалық үйлестіру-әдістемелік орталығының директоры Е.Тілешов баяндады.

Елбасы жиынға қатысушылардың есебі мен пікірлерін тыңдап, айрықша мән беруді қажет ететін жекелеген мәселелерге тоқталды.

– Жалпы, атқарылып жатқан жұмыстардың негізгі бағыттарын қолдаймын. Жобаны іске асыру барысында әлемдік тәжірибе ескерілді. Бұл өте маңызды. Сонымен бірге, қазақ әліпбиін латын қарпіне көшіру үдерісіне қатысты ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын жалғастыру қажет, – деді Мемлекет басшысы.

Қазақстан Президенті бұл реформа басқа тілдердің дамуына нұқсан келтірмей, азаматтардың құқықтарын бұзбауға тиіс екеніне ерекше тоқталды.

– Қазақ тілінің латын қарпіне көшуі орыс тілді азаматтардың құқықтарын, орыс тілі мен басқа да тілдердің мүмкіндіктерін шектемейді. Орыс тілінің кирилл қарпінде қолданылуы өзгеріссіз қалады. Ол бұрынғыдай қызмет атқара беретін болады. Жаңа әліпбиге көшу қазақ тілін меңгеруді жеңілдетеді, – деді Нұрсұлтан Назарбаев.

Елбасы латын қарпіне көшу күрделі үдеріс екенін, сондай-ақ оның мақсаты тілімізді дамыту және оны әлемдік ақпараттық кеңістікке шығару үшін жағдай жасау болып табылатынын атап өтті.

Бұдан бөлек, Мемлекет басшысы жаңа әліпбиді білім беру жүйесіне енгізу үшін мұғалімдер мен әдістемелік базаны дайындау қажеттігін айтып, Үкіметке оны кезең-кезеңімен енгізу жөніндегі жоспар әзірлеуді тапсырды.

Соңында Нұрсұлтан Назарбаев қазақ әліпбиін реформалауға қолдау білдіріп, оны іске асыруға белсенді атсалысқан барша қазақстандықтарға, ғалымдар мен тілтанушыларға алғыс айтты.

Гүлнар КҮМІСБЕКҚЫЗЫ,
М. Әуезов атындағы ОҚМУ-дың ағылшын тіл білімі кафедрасының меңгерушісі:

«Болашақтың бағдары»

– Тіл маманы ретінде бұл бастаманы қолдаймын. Аса қобалжитындай ештеңесі жоқ. Өйткені қазақтың тарихында бұрын да болған өзгерістер. Төте жазуды сол кездегі қазақ қоғамы игерді, бүгінгілер де игере алады.
Еуропа тілдерінің маманы ретінде байқайтыным, көпшілігі тіл үйрену барысында осы әріптік айырмашылықтарға кідіреді. Бүкіл Еуропа мен бауырлас елдер латын әліпбиін қолданады. Сондайда, тілі ұқсас болса да кейінгі кездері олардың латын әрпіне үйрене алмай шет тілі секілді қабылдайтынымыз бар. Міне, латын әліпбиіне көшіп, оны тезірек игерсек, қалыс қалған тұстарымызда ілгерілеушілік болар еді.

Облысымызға танымал болған ұлағатты ұстаз Үсен Қарасайұлы бүкіл саналы ғұмырының 43 жылын жас ұрпаққа білім мен тәрбие беру ісіне арнаған. 1990 жылы зейнеткерлікке шыққаннан бері де өзінің мол білімі мен бай тәжірибесін халықтық педагогиканы насихаттау мен қазақ тілінің мемлекеттік мәртебесін асқақтатуға жұмсады. 1992 жылы Шымкент қаласындағы Абай ауданы әкімшілігі жанынан «Тіл және халықтық педагогика жөніндегі әдістемелік орталық» құрып, халықтың салт–дәстүрін, халықтық педогогиканы насихаттайтын 15 –ке жуық әдістемелік кітапшалары жарық көрді.

Облысымызға танымал болған ұлағатты ұстаз Үсен Қарасай-ұлы бүкіл саналы ғұмырының 43 жылын жас ұрпаққа білім мен тәрбие беру ісіне арнаған. 1990 жылы зейнеткерлікке шыққаннан кейін де білімі мен бай тәжірибесін халықтық педагогиканы насихаттау мен қазақ тілінің мемлекеттік мәртебесін асқақтатуға жұмсады. 1992 жылы Шымкент қаласындағы Абай ауданы әкімшілігі жанынан «Тіл және халықтық педагогика жөніндегі әдістемелік орталық» құрып, халықтың салт – дәстүрін, халықтық педогогиканы насихаттайтын 15-ке жуық әдістемелік кітапшалары жарық көрді.

1996 жылғы 6 қазанда жарияланған «Тіл саясатының тұжырымдамасында жер-жерде «Мемлекеттік тілді міндетті және ақысыз оқыту орталығын» құру туралы айтылады. Кейін бұл тұжырымдама тіл туралы 1997 жылғы шілдеде қабылданған жаңа Заңға негіз болады. Осы орайда Үсекең қала әкімдігіне «Мемлекеттік тілді міндетті және ақысыз оқыту орталығын» құру туралы ұсыныс беріп, соған сай 31 қаңтардағы «Мемлекеттік тілді міндетті және ақысыз оқыту орталығын» құру туралы №152 шешімі шықты. Орталықтың ашылуына сол кездегі Тіл басқармасының бастығы Қабыл Дүйсенби белсене араласып, сүбелі үлесін қосты. Осындай әрекеттер нәтижесінде «Мемлекеттік тілді міндетті және ақысыз оқыту орталығы» дүниеге келді.

Үсекең орталықтың ашылуына бастамашы ғана емес, сол орталықтың директоры болып қызмет атқарды. Қарамағында екі оқытушысы Мәриям Нағашбайқызы Ізжанова және Марат Рәсілұлымен жұмысты бастап кетті. 1997 жылдың 9 сәуірінде Орталықтың алғашқы мемлекеттік тіл-қазақ тілін үйрету сабағы басталды. Орталықтың оқытушылар қатары көбейе бастады. Әлібаева Гүлшат, Айгүл Жұмаева, Макия Алимбетова, Рәмия Хасанғалиевалармен толықты. Орталық уақыт талабына сай тіл саясатын жүзеге асыруда өз мүмкіндігінің аясында бірқатар шаруа атқарылды. Үсекең 1997 жылдан 2001 жылға дейін директор, 2003 жылға дейін орталықтың әдіскері болып қызмет атқарып, денсаулығына байланысты өз өтінішімен қызметтен босады. 

Үсен Қарасайұлы орталықты басқарған кезеңде мелекетік тілді меңгерудің 5 айлық бағдарламасы жасалды, «Панорама Шымкента» газетінде берілген «Тілашар» айдары, Шымкент телеарнасынан берілген «Тілашар» сабақтары, орталықта салт –дәстүрімізді насихаттайтын мұражай, 2000 жылы кабинеттерді жаңа технология компьютерлермен жабдықтау, өзге ұлт өкілдерінің арасында тілді насихаттау әрі құрметтеу мақсатында жүргізілген іс-шаралар, сайыстар т.б осы сияқты жұмыстар орталық жұмысының негізгі бағыты болды. Ең бастысы қазақ тілінің мемлекеттік мәртебесін қапысыз мойындаған және азаматтардың мемлекеттік тілді Заң талаптарына сай меңгеруі тиіс екендігін түсінген мекеме басшылары мен азаматтар бұл іске айрықша мән беріп отырды. Мемлекеттік тілге деген құрмет те ұмтылыс та артты.

Қазіргі таңда Үсекең бастамашы болған орталық өз жұмысын жалғастырып, жандандарып келеді. Үсен Қарасайұлынан кейін орталықты Біләл Құлбек ағамыз 2001 жылдан 2012 жылға дейін басқарды. Әр кезеңде орталықтың жұмысы тек өрлеу үстінде болды. 2012 жылдан бері орталық тізгінін Нұрила Серікбайқызы Жұманова басқарып келеді. Шымкент қаласы әкімдігінің «Тілдерді оқыту орталығы» Қазақстан Республикасында тілдерді дамыту мен қолданудың 2011 - 2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыру мақсатында жұмыс атқаруда.
Бабаларымыздан бізге: «Ей, ұрпақтарым, ұлым мен қызым, үш қасиетіңді: елің мен жеріңді, тіліңді қорға» – деп өсиет қалдырыпты. Ендеше ұлттың тірегі де жүрегі де – ана тілі екенін ұмытпайық!

Макия АЛИМБЕТОВА,
Шымкент қаласы әкімдігінің тілдерді оқыту орталығының оқытушысы