МАҚСАТ – ЫҚПАЛДЫ ПАРЛАМЕНТ ПЕН МІНЕЗДІ МӘСЛИХАТ ҚАЛЫПТАСТЫРУ
Осы аптаның дүйсенбісінде «Nur Otan» партиясында праймериз басталды. Елімізде алғаш рет ұйымдастырылып отырған бұл саяси науқан 3 қазанға дейін жалғасады. Онда билік партиясының алдағы Парламент және барлық деңгейдегі мәслихаттар сайлауына ұсынатын кандидаттар тізімі жасақталады. Заңнамаға енгізілген өзгерістерге сәйкес, бұл тізімдегілердің 30 пайызы – әйелдер, 20 пайызы – 35 жасқа дейінгі жастар болуы тиіс.
Партияішілік іріктеу маусым айында Саяси кеңес бекіткен ережеге сәйкес өтеді. Ережеде атап көрсетілгендей, праймериз ұйымдастырудағы мақсат – «Мықты лидерлер – мықты партия» қағидаты бойынша халықтың сенімі мен қолдауына ие көшбасшыларды, азаматтық белсенділерді партия қатарына тарту, осындай азаматтар үшін «әлеуметтік лифт» құру. Сондай-ақ, көпшілікті елдегі проблемаларды талқылауға жұмылдыру, болашақ депутаттардың жеке жауапкершілігін арттыру арқылы билік пен қоғам арасында орнықты диалог орнату.
— Партияның құндылықтарын ұстанатын, сайлау құқығы бар және «Сайлау туралы» заңның өзге де талаптарына сәйкес келетін кез келген азамат праймеризге қатыса алады. Егер Сіз партия мүшесі болмасаңыз қатысушыларды тіркеу мерзімі аяқталғанға дейін партия қатарына қосыла аласыз. Праймериз кезінде партияға жаңадан мүше болған кандидаттарға ешқандай шектеу қойылмайды, шеттету болмайды. Өйткені, Партиямыздың Төрағасы
Нұрсұлтан Назарбаев атап көрсеткендей, «партиялық тізімдерге халықтың әртүрлі бөлігінің өкілдері, беделді, азаматтардың сеніміне ие болған отандастарымыз кіруі тиіс», — дейді «Nur Otan» партиясы Шымкент қалалық филиалының төрағасының бірінші орынбасары Бахадыр Нарымбетов.
Бахадыр Мәдәліұлының айтуынша, праймеризге үміткерлер бастауыш партия ұйымынан ұсынылады. Сондай-ақ, азаматтар облыс, қала немесе ауданнан өзін-өзі ұсыну жолымен де қатысуы мүмкін.
Ережеге сәйкес, Парламент Мәжілісінің және мәслихаттардың қазіргі депутаттары да праймеризге кандидат ретінде қатыса алады. Мәжіліске үміткерлер партияның облыстық немесе республикалық маңызға ие қалалардағы филиалдары арқылы өтеді. Олар партия филиалы конференцияларында жарыссөздерге қатысады. Үгіт-насихат жұмыстарын тікелей кандидаттардың өздері жүргізеді. Олар партия мүшелерімен онлайн–кездесулер өткізіп, БАҚ пен әлеуметтік желіде мақала мен жазбалар жариялайды. Жарыссөздерге қатысу барлық кандидаттар үшін міндетті.
—Партияішілік іріктеу ережесінде дауыс беру барысының ашықтығын қамтамасыз ету тетіктері қарастырылған. Барлық кезеңдерді Партиялық бақылау комитеті бақылайды. Ал, оның құрамына партияға мүше емес қоғам белсенділері де кірген. Дауыстарды санауды учаскелік есеп комиссиялары әр кандидаттың бақылаушыларының қатысуымен жүргізеді, — деді Б.Нарымбетов.
Иә, алыс-жақын шет елдерде соңғы уақытта орын алған оқиғалар сайлауды ашық әрі әділ өткізудің қаншалықты маңызды екенін көрсетіп отыр. Оның үстіне бүгінде қоғамның белгілі бір бөлігінде оппозициялық көңіл-күй қалыптасқанын ешкім жоққа шығара алмайды. Мұны өткен жылғы Президент сайлауында оппозициялық кандидат Ә.Қосановтың 16 пайыз дауыс жинағанынан, яғни, 1,5 миллион адамның қолдауына ие болғанынан-ақ байқаймыз. Сондықтан алдағы Парламент пен мәслихаттар сайлауының өркениет қағидаларына сай өтіп, артынан дау-дамай мен наразылық туындамауы үшін оған қазірден бастап тыңғылықты дайындалып, саяси доданың таза өтуіне қоғамдық бақылауды күшейту қажет.
ҚР Президенті
Қасым-Жомарт Тоқаев мемлекетті басқарудың «Күшті Президент — ықпалды Парламент — есеп беретін Үкімет» дейтін тұжырымдамасын ұсынғаны белгілі. Парламент ықпалды болуы үшін халықтың сеніміне ие болуы тиіс. Ал, мұның жалғыз жолы – белсенді, шындықты тайсалмай айта алатын, сайлаушыларының проблемаларын билікке жеткізіп, оларға талап қоя білетін азаматтарды депутат етіп сайлау. Әйтпесе, бүгінде халық сайлауда ғана көрініп, жоқ болып кететін, берген уәдесін орындамайтын, миллион жалақы алса да ешқандай проблема көтермей, сын мен ұсыныс айтпай мыңқиып отыра беретін үндемес депутаттардан шаршаған. Праймериз осы олқылықтың орнын толтырады деген үміт бар.
Жалпы, соңғы бір жылдың ішінде елімізде біршама саяси реформа жүргізілді. Ұлттық қоғамдық сенім кеңесінің бастамасымен «Сайлау туралы», «Саяси партиялар» туралы заңдарға бірқатар өзгерістер енгізілді. Мемлекет басшысының тікелей бастамасымен заңнамаға енгізілген «Парламенттік оппозиция» ұғымының да маңызы айрықша. Алдағы сайлаудан соң осы идея іске асуы тиіс. Қоғамға сын көзімен қарайтын, балама пікір айтатын азаматтарды праймериз арқылы билік партиясына тарту дұрыс қадам. Алайда, Парламент шын мәнінде ықпалды болуы үшін оның көппартиялы болғаны, онда оппозициялық партияның фракциясы да жұмыс істегені абзал. Әйтпесе, қазіргідей өзінің саяси амбициясы мен стратегиясы жоқ пробиліктік 2-3 партияны Мәжіліске жайғастырғаннан ештеңе өзгермейді.
Жалпы, елді одан әрі демократияландыру үшін жергілікті өзін-өзі басқаруды да жетілдіре түсу қажет. Жергілікті билік орталыққа жалтақтай бермей белгілі бір мәселелер бойынша шешім қабылдап, өз бетінше әрекет ете алатындай дербес болуы тиіс. Мұның қаншалықты маңызды екенін кешегі пандемия кезінде анық байқадық. Ал, өзін-өзі басқаруды жетілдірудің бірден-бір жолы – жергілікті мәслихаттардың құзіретін кеңейтіп, ықпалын арттыру. Бұған дейін еліміздегі мәслихаттардың көбі әкімдіктің іс-әрекетін заңдастырып беріп отыратын нотариаттық кеңсенің деңгейінен әрі аспағаны белгілі. Әкімдік не айтса да депутаттардың бірауыздан қолдап, «Иә» деп бас шұлғып отыра беретін күндері келмеске кетуі тиіс. Қазір өңірлерде де белсенді азаматтық ұстанымға ие, қоғамның шындығын шырқыратып айта алатын, түрлі салалардағы проблемаларды шешу бойынша нақты ұсыныстарын ортаға сала алатын әрі белсенді, әрі кәсіби деңгейі жоғары азаматтар аз емес. Праймериз, міне, сол азаматтарға берілген тамаша мүмкіндік. Сол белсенділер мәслихат мінберінен орын алған жағдайда тұрғындардың оған деген сенімі қалыпқа келуі мүмкін.
Қазақ «Кеңесіп пішкен тон келте болмас» дегенді босқа айтпаған. Иә, депутаттардың шындықты шыжғырып бетке айтуы, Мәжіліс пен мәслихаттың мінезді болуы — алғашында атқарушы билікке ұнамауы да мүмкін. Өйткені, біздің министрлер мен әкімдер депутаттар тарапынан ащы сын естуге үйренбеген. Бәлкім, кейбірі мұндайды қабылдай алмай қиналар. Алайда, мәселелердің осылай ашық талқылануы ведомстволар мен өңірлердің басшылығын, тіпті, бүкіл мемлекетті де түрлі қателіктерге ұрынудан сақтайды. Сыни көзқарас пен балама ойлар ұтымды әрі байсалды шешімдердің, тиімді бағдарламалар мен халықшыл заңдардың қабылдануына жол ашады. Олай болса, бүгін басталған праймериз осы мақсаттарға жету жолындағы нақты қадамға айналмақ.
