Шымкент келбеті

Қазақстан Республикасының Конституциясы еліміздің басты ата заңы болып саналады. Еліміздің әрбір азаматының еркін өмір сүруі, өзінің ойын қоғамда ашық білдіруі Конституциямен бекітілген. Ата заң қоғамдық қатынастарды реттейтін негізгі құжат болса, басқа ережелер сол Конституциядан тарайтын тармақтарына жатады. Ешқандай да заң басқа да кодекстер Конституцияның негіздеріне қарсы келмеуі тиіс. Бұл өзгермейтін, талқылауға жатпайтын тақырып.

Білген артық болмас. Біздің Конституциямыз преамбуладан, 9 бөлім, 98 баптан тұрады. Ата заң преамбуласы дегеніміз — мемлекеттің бағыт-бағдары. М. Әуезов атындағы ОҚУ «Parasat» сыбайлас жемқорлыққа қарсы комплаенс-қызметі басшысы міндетін атқарушы құқық магистрі Гүлбахыт Дулатованың айтуынша, Конституция елдің саяси, құқықтық жүйесінің тірегінің негізі. Ал преамбуласы басты мақсатын көрсетеді. Сондықтан жоғары оқу орнында конституциялық құқық пәні оқытылған кезде преамбуланы тереңірек үйретуге басымдық беріледі.

Конституция мызғымас құжат дегенімізбен оған кейде өзгертулер мен толықтырулар енгізіледі. Ол не үшін керек екенін маман Г.Дулатова былайша түсіндіреді: «Қолданыстағы Конституцияның қабылданғанына 26 жыл өтті. Алайда біз әлі қарыштап дамып жатқан мемлекетпіз. Ақпараттар тасқындаған, жаһандық өзгерістер болып жатқан кезеңде құндылықтар өзгереді, қоғамдық қатынастарда кейбір мәселелер маңыздылығы жөнінен алға шығады. Сондықтан осыларды реттеу үшін Конституцияға өзгерістер мен толықтырулар енгізіледі. Біздің Конституция 5 рет өзгеріске ұшырап, реформаларды бастан өткерді. Ол 1998, 2007, 2011, 2017 және 2019 жылдары жүзеге асты. Мәселен, 1998 жылы Президенттің өкілеттілігі 7 жылға дейін, Мәжіліс депутаттарының өкілеттілік мерзімі 5 жылға дейін, Сенат 6 жылға, Президенттікке үміткерлер жасы 40 жасқа ұзартылды. 2007 жылғы өзгертулерде Президент өкілеттілігі 5 жылға дейін қысқарды, Парламент депутаттарының саны 154-ке дейін артты, Қазақстан халқы Ассамблеясы ұйымы конституциялық мәртебеге ие болды. 2011 жылы Мемлекет басшысын мерзімінен бұрын сайлауға байланысты өзгертулер орын алды. 2017 жылы Ата заңның 5-бабына өзгертулер мен толықтырулар енгізілді. Оған сәйкес Парламент, Президент, Үкімет арасындағы билік өкілеттіліктері қайта бөлінді. Ал соңғы өзгеріс елорданың Астана атауынан Нұр-Сұлтанға ауысуына орай жасалды. Конституциялық кеңес бұл ұсынысты қарай келе елорда атауының өзгеруіне оң қорытынды берді. Конституция өзгермес заңдар жинағы десек те ол бір қатып қалған дүние емес. Қайта ол біздің мемлекеттің демократияға, жаңашылдыққа, өзгерістерге ұмтылысын көрсетеді».

   Сарапшының сөзінше елімізде заңдарға, нормативтерге халықаралық ережелерге қол қойылмай тұрып алдымен конституциялық нормаға сәйкестігі анықталады. Мәселен заңдар, халықаралық шарттар Президент қол қойғанға дейін конституциялық кеңесте арнайы сараптамадан өткізіледі. Ата заңның 45-бап 3-тармағында Президент қол қоятын Парламент, Үкімет актілері сол органдарда жіті зерделенеді. Егер заң, ережелер Конституцияға сай келмесе Ата заңның 74-бап, І- тармақшасына сәйкес қабылданбайды. Барлық деңгейдегі соттарға істі қарау барысында қандай да бір актілердің азаматтардың еркіндігіне қайшы келетін тұсын анықтаса, істі уақытша тоқтата тұруға және актіні конституциялық кеңеске тексертуге жіберуге уәкілеттілік берілген. Өз кезегінде конституциялық кеңес бір ай көлемінде заңның Конституцияға сәйкестігіне байланысты тиісті қорытындысын шығарады.

Маман Конституцияны әр азамат білген дұрыс деп санайды. Өйткені ол оның құқықтық сауаттылығының қаншалықты деңгейде екенін көрсетеді. Көп ретте бір даулы мәселе туындаған жағдайда ғана адамдар заңды іздей бастайды. Ал Конституция нормаларын біліп жүрсек, кез келген дауда өзімізді қорғап, одан оңай құтылып шығамыз. Сарапшының пікірінше, егер адамдар өз құқығын жақсы білсе, демек ешқандай дау да туындамайды.

Г.Дулатова біздің Ата заңның басқалардан айырмашылығы Қазақстан Конституциясы анық жазылған, жүйелілік бар екенін айтады. Сондай-ақ еліміздің Конституциясында қоғамдық қатынастарды реттеу нормалары жалпылама жазылған. Ал оларды терең түсіндіру үшін жеке арнайы кодекстер мен ережелер қабылданған. Кей елдерде мұның барлығы конституциясында тәптіштеліп көрсетіледі. Тіпті қаржы, несие саясатына байланысты баптар енгізіледі.

—Тәжірибе алу мақсатында Конституциялық кеңестің жұмысына талай қатысқанмын. Меніңше бір норма әлі де талқылауды қажет ететін сияқты. Көршілес Өзбекстан мен Қырғызстан республикаларының Конституцияларында мемлекеттік тіл өзбек пен қырғыз тілі, бірақ басқа тілдердің сақталуына, еркін дамуына, тең құқылығына кепілдік беріледі деп жазылған. Қазақстан Конституциясында да қазақ тілі мемлекеттік тіл деп көрсетілген. Алайда мекемелерде, ұйымдарда қазақ тілі мен бірге орыс тілі де тең қолданылады делінген. Бар мәселе тең қолданылады деген сөзде болып тұр. Менің жеке пікірім, осы тұста логикалық қарама-қайшылыққа жол берілген секілді. Өйткені «тең қолданылады» деген сөз орыс тілінің дәрежесін мемлекеттік тілмен теңестіріп тұр. Орысша мәтінде «на ровне с казахским языком» деп жазылған. Асылында «тең» емес, «бірге» қолданылады деліну керек шығар. Себебі «тең» сөзі түсінік бойынша да заңдық тұрғыда да мүлдем басқаша реңк береді. Мәселен, «мен пәленшемен бірге отырмын» деген сөз басқа мағына береді де, теңдей, бірдей болып отырмын» деген мүлдем басқа түсінікке жетелейді. Сондықтан Конституцияның осы нормасын менің ойымша әлі де қарау керек секілді. Әрине бұл менің жеке субъективті пікірім, - деді Г.Дулатова.

Елімізде Конституцияның орындалуын қамтамасыз ететін, үстемдігін орнататын арнайы орган бар. Ол Конституциялық кеңес деп аталады. Аталмыш орган елдегі референдум, Парламент сайлауы секілді саяси науқандардың өтуіне ықпал жасайды. Кеңестің өзі 7 мүшеден тұрады. Онда тек білікті заңгерлер отырады. Органның өз басқару аппараты болады. Сондай-ақ ол Конституция нормаларына ресми түсіндірме береді. Жалпы Ата заң баптарын ғалымдар да ұғындыра алады. Бірақ ол ағартушылық мақсаты есебінде қабылданады. Ал Кеңестің түсіндірмесі ресми болып саналады. Соттың шешімдеріне қарсы аппеляция беріп, шағым келтіре алсақ, Конституциялық кеңес шешімдеріне мұндай талап жүрмейді. Яғни Кеңес нүкте қойған шешімдер қайта талқыланбайды.

Ел Тәуелсіздігінің 30 жыл ішінде елімізде бұқаралық спорт дамып келеді.  Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың тапсырмасына сәйкес елімізде бұқаралық спортты дамытуға, спорттық инфрақұрылымның балаларға барынша қолжетімділігін қамтамасыз етуге көңіл бөлінуде. Соның ішінде республиканың үшінші мегаполисінде де нақты жұмыстар қолға алынуда. Нақты айтқанда жуырда Абай ауданынан бой көтерген заманауи спорт алаңшасын атауға болады.

Самал-3 шағынауданындағы Ізгілік және Юсупов көшелерінің қиылысында орналасқан көп функционалды спорт алаңшасын қала әкімі ашып берді.

– Бұқаралық спортты дамытудың негізінде сау әрі саналы ұрпақ, мықты ұлт қалыптасады. Спорт – денсаулық кепілі. Спортпен айналысатын, оны өмірлік ұстанымына, дәстүрінің ажырамас бөлігіне айналдырған ұлт әрдайым дені сау, санасы сергек, құлшынысы биік болады. Жаман әдеттерден арылған, бойын сергек ұстайтын қоғамда тәрбиеленген ұрпақтан әрқашан тек жоғары жетістіктер күтесің. Ол үшін бұқаралық спортты әр қазақстандық, соның ішінде шымкенттіктер өзінің өмірлік серігі етуі тиіс. Бүгінгі таңда мемлекет тарапынан бұқаралық спортты дамыту бағытында үлкен жұмыс атқарылуда. Қаламызда жаңадан бой көтерген осынау ашық спорт алаңдары – соның бір көрінісі. Сондықтан барша қала тұрғындарын спортпен шұғылданып, салауатты өмір салтын ұстануға шақырамын, – деді Мұрат Әйтенов.

Бұл спорт алаңшасы «Eurasian Resources Group» ЖШС-нің жеке қоры есебінен салынды. Жұмсалған қаржы көлемі 14,5 млн теңгені құраған. Нысан құрылысын жүргізген мердігер мекеме – «Ферротекс» ЖШС. Жалпы ауданы 324 шаршы метр алаңша спорт жабдықтарының барлық түрімен және дене шынықтыруға арналған, түрлі жаттығу жасайтын бұйымдармен жабдықталған. Мұнда жақын маңда тұратын балалар волейбол, баскетбол, футболдан сайысып, осы спорт түрлерін жаттықтырушы арқылы үйреніп, қосымша стрит воркаутпен де айналыса алады.

Бұқаралық спортты дамыту бойынша атқарылған жұмыстарды айтып өткен аудан әкімі Бұхарбай Парманов 2014 жылдан бері ауданда жалпы саны 222 аула абаттандырылғанын және 58 спорт алаңшасы салынғанын жеткізді.

Б.Пармановтың айтуынша, қала әкімінің берген тапсырмасына сәйкес тұрғындарды бұқаралық спортқа тарту, осы бағытта оларға қолайлы жағдай қалыптастыру мақсатында биыл балаларға және ересектерге арналған спорт алаңшаларын орнату жұмыстарына 1 млрд 389 млн теңге бөлініпті. Бұл қаражат көп қабатты 21 үй ауласын абаттандыруға, 12 спорт алаңшасын жөндеуге, бұған қоса 35 спорт алаңшасын салуға жұмсалған.

Мұнымен қоса Абай ауданында «Шымкент қайырымды қала» қоры  есебінен 4 спорт алаңшасы бой көтерді.

Қала әкімі М.Әйтенов бұдан кейін Еңбекші ауданына қарасты Қарабастау тұрғын алабынан пайдалануға берілген көпсалалы спорт алаңшасының ашылу рәсіміне қатысты. Бұл нысан да «Eurasian Resources Group» ЖШС жеке қоры есебінен бой көтеріп отыр. Нысанды салуға компания 13 млн теңге қаржы жұмсаған. Спорт алаңшасының жалпы ауданы 324 шаршы метрді құрайды. Еңбекші ауданының әкімі Д.Есілбек 2011-2020 жылдар аралығында аудан аумағында 85 спорт алаңшасы салынғанын және биыл 15 осындай спорт нысанының құрылысын қолға алу жоспарланып жатқанын баяндады. Шаһар басшысы Мұрат Дүйсенбекұлы ашық спорт алаңшасының ашылу рәсімінен соң балаларға доп сыйлап, алғашқы жарыста теңбіл допты ортадан ойынға қосты. Ал спорт нысанының жаттықтырушысы Сүйіндік Жұманов балалар мұнда күн сайын волейбол, баскетбол және футбол ойындары бойынша жаттығатынын, таңертеңнен кешке дейін доп теуіп үйреніп, команда болып жарыстар ұйымдастырылатынын айтты. Сонымен бірге тұрғындарға осындай игі іс жасаған азаматтарға, бұқаралық спорттың шын мәнінде бұқаралық сыйпат алуына барынша ден қойған жергілікті әкімдікке шын жүректен алғысын білдірді.

Бүгінгі таңда Қарабастау тұрғын алабында 8932 адам тұрады. Оның ішінде балалар саны – 3370. Қарабастаулықтардың ендігі талап-тілегі – жабық спорт кешенін салу. Қала әкімі жаңадан іске қосылған жан басына шаққандағы қаржыландыру бағдарламасы арқылы жеке кәсіпкерлердің өз қаражаттары есебінен спорт кешенін салуға болатынын айтты.

Ал дені сау ұрпақ – мемлекет келешегі. Келешек кемел болу үшін кәсіпкерлерді қолдау бүгінгі қажеттілік болып тұр.

ТЕГІН ҮЙІРМЕЛЕР КӨБЕЙДІ

Жалпы, мегаполистің әр аумағынан дәл осындай ашық спорт алаңшаларын салуға қала әкімдігі тарапынан 115 жер телімі бөлінген. Соның 14-ін демеушілердің жеке қаражаты есебінен салу жоспарлануда. Бүгінгі таңда 11 спорт алаңшасының құрылысы аяқталып, пайдалануға берілді. Тарқатып айтсақ, Әл-Фараби ауданынан «Shymkent Plaza» сауда ойын-сауық орталығы демеушілік жасап, 7 спорт алаңшасын салып беретін болды.

Осы кезге дейін соның төртеуі пайдалануға берілді. Сондай-ақ «Eurasian Resources Group» ЖШС-нің демеушілігімен 7 ашық спорт алаңшасы салынып, балалардың игілігіне жарап отыр. Ал қалған 101 спорт алаңшасын салуға бюджеттен 2 млрд теңгеден астам қаржы қарастырылып, мемлекеттік сатып алу бойынша конкурстық жұмыстар жүргізілуде. Бұл – Шымкент қаласы мәслихатының шешіміне сәйкес қала бюджетін нақтылау барысында «Ордабасы» кәсіби футбол клубы» АҚ-дан қысқартылған қаржы. Бұл қаражат бұқаралық спортты дамыту мақсатына қарай бағытталып отыр. Ендігі жерде Шымкенттің Абай ауданы мен оған қарасты 19 елдімекенде – 35, Еңбекші ауданы мен оған кіретін 5 елдімекенде – 14, Әл-Фараби ауданы мен оның 2 елдімекенінде – 25 және Қаратау ауданы мен соған жататын 8 елдімекенде 27 ашық спорт алаңшалары пайда болады.

Шымкент қалалық дене шынықтыру және спорт басқармасының басшысы Бауыржан Тұманбаевтың спорт саласы бойынша 6 айда атқарылған жұмыстар жөнінде берген мәліметіне сүйенсек, 2021 жылдың 6 айында дене шынықтыру және спортпен тұрақты шұғылданатын азаматтар саны 340 мыңнан асқан. Бұл мегаполис тұрғындарының 31,2 пайызына тең. Сондай-ақ, Шымкент қаласының 2021-2025 жылдарға арналған даму бағдарламасында халықтың мың адамға шаққандағы спорттық инфрақұрылыммен орташа қамтамасыз етілуі туралы айтылған. Ондағы жоспарға сәйкес, 2021 жылы бұл көрсеткіш 25,1 пайызға жетуі тиіс. Ал бүгінгі таңда бағдарлама талабы 25,4 пайызға асыра орындалып отыр.  Мәселен, биыл Нұрсәт шағынауданынан бой көтерген ауданы 1293 шаршы метрлік заманауи спорт кешенінің құрылысы аяқталды.

Сонымен бірге, жоғарыда айтқанымыздай, қалада спорт үйірмелерін жан басына шаққандағы қаржыландыру бағдарламасы іске асырылуда. Аталған бағдарламаның басты мақсаты — спорт үйірмелерінің жұмысына жан бітіріп, спортпен шұғылданушы азаматтар қатарын арттыру. Әсіресе балаларды спортпен шұғылдануға машықтандыру. Жастайынан денесі шымыр болып өскен баланың денсаулығы да мықты болады. Елімізге, бүгінгі қоғамға да керегі — дені сау, тәрбиелі, жаман әдеттермен санасы уланбаған ұрпақ.

Спорт басқармасының басшысы Бауыржан Қалмұхамедұлының айтуынша, спорттың 71 түрінен тегін үйірмелер ұйымдастыруға жергілікті бюджеттен 339,8 млн теңге бөлінген. Бұл үйірмелерде 4 мыңнан астам бала жаттығатын болады. 2021 жылы балаларды спорт секцияларына тарту үлесі 5,3 пайызды құрап отыр. Қосымша анықтамаға жүгінсек, мегаполисте 6-18 жасқа дейінгі 248 мыңнан астам бала бар. Соның 172 мыңнан астамы спорттық және шығармашылық үйірмелерге барады. Ендігі жоспар бойынша қалған 76 мың баланың 5,3 пайызын спорттық үйірмелермен қамтамасыз ету көзделуде.

КЕЛЕШЕК ЧЕМПИОНДАРДЫ ТӘРБИЕЛЕЙДІ

Ресми дерек бойынша Шымкентте 890 спорт нысаны бар. Қазіргі уақытта мегаполистегі «Металлург» стадионы қайта жаңғыртылуда. Құрылыс ы 2020 жылы басталған. Ол үшін қалалық бюджеттен қаржы бөлінді.

Стадионды жаңғырту ісі келесі жылы да жалғасады. Сонымен қатар, былтыр Сайрам тұрғын алабындағы №12 спорт мектебінің жанынан қосымша ғимарат салына бастады. Құрылыс «Жұмыспен қамтудың жол картасы» бағдарламасы аясында іске асырылуда. Сондай-ақ, алдағы уақытта қалалық №20 спорт мектебінің құрылысы қолға алынбақ. Әзірге нысанның жобалық-сметалық құжаттамасы жасалып, сараптамадан өтіп қойды. Құрылысқа қажет қаражат бойынша бюджетке ұсыныс енгізіліпті.  Және де қалалық №15 спорт мектебінің құрылысын бастау үшін жобалық-сметалық құжаттамаларын әзірлеуге конкурс жарияланған. Аталған нысандарды тұрғызу Шымкент қалалық құрылыс басқармасы тарапынан жүзеге асырылады.

Басқарма басшысының баяндауынша, қалада жаңа ипподромның құрылысы басталды. Нысан «BIGroup» компаниясының демеушілігімен салынады. Қазіргі таңда ипподром түсетін аумақта жер қазу, тегістеу жұмыстары жүргізіліп, бетон төсеніштер құйылып бітті. Ипподром құрылысы жобасының жалпы құны 2,2 млрд теңгені құрайды. Айта кету керек, жаңа ипподромда 2 мың метрлік атшабар алаңы, 1500 адамға арналған көрермен орны және аттар тұратын қысқы және жазғы қоралар болады. Мегаполисте бұдан басқа «Отау Строй» ЖШС демеушілігімен құны 400 млн теңге болатын үстел теннисіне арналған спорт нысанының құрылысын жүргізу көзделуде. 

Сайып келгенде, бұл атқарылып жатқан жұмыстар ұлт денсаулығын нығайту мақсатында қызмет етеді.

Мемлекет басшысының Жолдауы аясында ҚР «Тұрғын үй қатынастары туралы» Заңына өзгерістер енгізіліп, кондоминиум нысаны — көпқабатты үйлерді басқару ісіне реформа жасалды. Осыған сәйкес көпқабатты тұрғын үйлерде мүлік иелерінің бірлестігін және  жай серіктестік құру жөнінде жол картасы әзірленді. Қазіргі таңда Шымкент қаласының төрт ауданында пәтер иелерін МИБ және ЖС-ға біріктіру бойынша жұмыстар қарқынды  жүргізілуде.

Соның ішінде, мәселен Әл-Фараби ауданы әкімшілігінің ұйытқы болуымен 281 жиналыс ұйымдастырылыпты. Онда тұрғындардың қатысуымен көпқабатты үйлерді басқарудың жаңа тәсіліне көшіру мәселесі бойынша талқылау өткен.

Соның нәтижесінде, 46 көпқабатты тұрғын үй мүлік иелерінің бірлестігіне көшіп, жаңа құрылым қалалық әділет департаментінде тіркелген. Сондай-ақ, бүгінгі таңда аталған ауданда 130 тұрғын үй бойынша жай серіктестік құрылды. Бұған қосымша мүлік иелерінің бірлестігін құру жөнінде  көпқабатты 16 тұрғын үйдің келісім хаттамалары жинақталу үстінде.

Бұдан бөлек, 27 көпқабатты тұрғын үйді кондоминиум объектілерін басқарудың жаңа форматына көшіру аясында қажетті құжаттар (хаттамалар) тұрғындармен келісіліп жатыр. Бұл мәселеге қатысты түсіндіру жұмыстары тұрғындар арасында әлі де жалғасуда.

Жалпы мүлік иелерінің бірлестігі мен  жай серіктестік құру жөніндегі жұмыстар аудан әкімдігі тарапынан күнделікті жүргізіліп отыр.

Ресми дерекке сүйенсек Шымкент қаласының Абай ауданы аумағында 453 көпқабатты тұрғын үй бар. Бүгінде соның 374-і кондоминиум нысаны ретінде әділет басқармасынан тіркеуден өткен.
Осыған орай, аудан әкімшілігі тұрғындармен 243 жиналыс өткізген. Басқосуда халыққа мүлік иелерінің бірлестігі мен  жай серіктестікті құрудың тиімділігі туралы мамандар тарапынан түсіндірілді.
Осы жұмыстардың нәтижесінде 142 көпқабатты тұрғын үйге келісім хаттамалары толтырылып, үлеске шаққанда бұл көрсеткіш 31,5 пайызды құрап отыр. Тарқатып айтсақ 90 көпқабатты тұрғын үй жай серіктестікке, оған қоса 52  көпқабатты үй мүлік иелерінің бірлестігіне бірігіп, қалалық әділет департаментінде ресми тіркелді.

Өткен аптада әкімдік тарапынан 15 жиналыс өткізіліп, түсіндірме жұмыстарының нәтижесінде 5 мүлік иелерінің бірлестігі пайда болды. Бұл бағыт бойынша қолға алынған істер әлі жалғасын табады.
2020 жылдың қараша айынан бері Еңбекші ауданы аумағында көппәтерлі үй тұрғындарына кондоминиум нысандарының басқару жүйесін таңдау аясындағы үгіт-насихат жұмыстары тоқтаған емес. Тұрғын үй саласын жаңғырту мақсатында жүргізіліп жатқан жұмыстарды күшейту, жандандыру бағытында арнайы жол картасы да бекітілді. Сол құжаттағы кестеге сәйкес Еңбекші ауданында бүгінгі таңда түсіндіру жұмыстары қарқынды жүргізіліп жатыр. Қазір  аудан аумағындағы 630 көпқабатты тұрғын үйдің ішінде 6-ы мүлік иелерінің бірлестігіне, 174 көпқабатты үй иелері жай серіктестікке өтуге келісім берді. Сонымен қатар, 301 көпқабатты үй тұрғындарына кондоминиум нысандарын басқарудың жаңа тәсілдерін түсіндіру бойынша арнайы басқосулар ұйымдастырылды.

Шымкенттік шаруалар жыл басынан бері  17,2 млрд. теңгенің өнімін өндірді. Бұл өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 3 млрд. теңгеге артық.  Ауыл шаруашылығы өнімдерінің экспорт көлемі де былтырғыға қарағанда 14,5 млн. АҚШ доллары көлемінде артық табыс әкелді. Яғни, биыл 6 айда экспорттық көрсеткіш 70 млн. долларға жетті.

Бұл туралы қалалық ауыл шаруашылығы және ветеринария басқармасы хабарлады. Бүгінгі таңда мегаполистің агроөнеркәсіп саласында 6,6 мың адам жұмыс істеуде. Бір жұмысшының еңбек өнімділігі 2 млн. 12 мың теңгені құрайды. Ауыл шаруашылығының бөлшек саудасынан түскен табыс 198,5 млрд. теңгеге жеткен.

Ал егін және мал шаруашылығын, қайта өңдеу саласы мен инвестициялық субсидияны қаржыландыруға бөлінген 1358,8 млн. теңге қаражат 7 ай мерзімде толығымен игерілген. Мемлекет тарапынан төрт түлік малды, техника мен керекті жабдықтарды сатып алуға және лизингтік сыйақы мөлшерлемесін субсидиялауға 118 млн. теңге қарастырылған.

— Биыл 28,7 мың гектарға ауыл шаруашылығы дақылдары егілді. Оның 12,9 мың гектары дәнді дақыл, 3,8 мың гектары майлы дақыл, 8,9 мың гектары мал азығы, 3 мың гектары көкөніс пен бақша дақылдары және 0,1 мың гектары картоп. Жиын-терім барысында 11,2 мың тонна дәнді дақыл, 0,8 мың тонна майлы дақыл, 33,2 мың тонна көкөніс, 3,1 мың тонна картоп, 12 мың тонна мал азықтық дақылдар жиналды. Барлығын қосқанда жиналған ауыл шаруашылығы өнімдерінің көлемі 60,3 мың тоннаға жетті, - деді қалалық ауыл шаруашылығы және ветеринария басқармасы басшысының орынбасары Әбунасыр Жанбатыров.

Шымкентте 82,8 мың ірі қара, 113 мың қой мен ешкі, 14,8 мың жылқы, 975,6 мың құс бар. Есепті кезеңде 8,7 мың тонна ет, 26,3 мың тонна сүт, 77,7 млн. дана жұмыртқа өндірілді, деп атап өтті жауапты басшы.
Биыл мегаполисте құны 9 млрд. теңгеге 1500 жаңа жұмыс орнын қамтитын, 25 жобаны іске қосу жоспарланған. Басқарма өкілінің айтуынша, солардың ішінде 14 жоба нақты қолға алыныпты. Соның нәтижесінде қала экономикасына 5,2 млрд. теңге инвестиция тартылып, 208 жаңа жұмыс орны ашылған. Аталған жобалар толық іске қосылған жағдайда ауыл шаруашылығының жалпы өнім көлемі 37 млрд. теңгеге артып, бір жұмысшыға шаққандағы еңбек өнімділігінің көрсеткіші 3 млн. теңгеге артатын болады.

— Азық-түлік тауарларының бағасын негізсіз өсірмеу мақсатында қаладағы бірқатар ірі сауда дүкендері желісімен, азық-түлік базарлары және жергілікті тауар өндірушілермен екі жақты ортақ 25 меморандумға қол қойылды. Сондай-ақ, бағаны тұрақты ұстау үшін «Magnum Cash&Carry» ЖШС-мен 1 млрд., «Грамад» сауда желісімен 800 млн., «Фиркан» сауда үйімен 300 млн., және «Hermes» ЖШС-мен 128 млн. теңгеге келісімшарттар түзіліп, айналымға тиісті қаражат берілді. Сонымен бірге бірінші сұрыпты ұн мен қалыпты бөлке нан бағаларының қымбаттап кетуіне жол бермеу мақсатында «TURAR» ЖШС-мен 505 млн., шекерге қатысты «Юпекс» ЖШС-мен 500 млн. және жұмыртқаға байланысты «Шымкент құс» ЖШС-мен 200 млн.теңгеге келісімшарттар жасалды, - деді басқарма басшысының орынбасары.

Бұдан бөлек, мемлекет тарапынан жеке кәсіпкер Момбетшеевке 200 млн. теңге көлемінде айналым қаражаты берілді. Ол бұл қаржыға қаланың сауда нүктелерін құны базар нарқынан төмен күнбағыс майымен қамтамасыз ететін болады. Өйткені ішкі нарықта күнбағыс майынының бағасы өсіп отыр. Бұған күнбағыс майын өндіруге қажетті шикізат бағасының қымбаттауы себеп деп түсіндіреді мамандар.

Бүгінгі таңда Президент тапсырмасымен қолға алынған «Егіс даласынан дүкен сөресіне дейін» жобасы аясында қалада 3 әлеуметтік дүкен ашылды. Ауыл шаруашылығы және ветеринария басқармасының мәлімдеуінше биыл жыл соңына дейін қаладағы әлеуметтік дүкендер санын онға жеткізу жоспарда тұр.

Экономикалық еркіндік – елдің шынайы тәуелсіздігін көрсететін барометрі. Тәуелсіздіктің 30 жылы ішінде Қазақстан әлеуметтік-экономикалық тұрғыда айтарлықтай жетістіктерге жетті. Бұған, алдымен, нарықтық экономикаға көшудің және елді жаңғыртуға бағытталған түбегейлі реформалардың нәтижесінде қол жеткіздік. Нарықтық реформалар, индустриаландыру және шетелден келген инвестиция өндірістегі өнімділікті арттырып, экономикалық өрлеуге қозғаушы күш болды.

Экономиканың дамуы халықтың әлеуметтік жағдайының жақсаруына, сол арқылы демографиялық дүмпуге жол ашты. Мәселен, егемендік алған 1991 жылы Шымкент қаласы халқының саны 440 мың адам еді.  2021 жылы шымкенттіктер 1 миллион 93,5 мың адамға жетті. Сөз жоқ, демографияның өсуіне біріншіден халықтың табиғи өсімі әсер етті. Ал, осы табиғи өсімді қамтамасыз етуде алдымен экономиканың тікелей әсері бар.

Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында Шымкентте де өте күрделі қаржылық-экономикалық және әлеуметтік қиындықтар болды. Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті —   Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың жүргізген сарабдал саясатының арқасында елімізге, оның ішінде Шымкентке шетелдік инвестиция тартылып, соның арқасында жабылып қалған өндіріс ошақтары қайта іске қосылып, елімізде бұрын-соңды болмаған жаңа кәсіпорындар пайда болды. Соның нәтижесінде қаншама жұмыс орындары ашылып, халықтың күнкөріс деңгейі артты. Ең бастысы, Шымкент Қазақстанның тек мәдени-тарихи қаласы ғана емес, сонымен қатар өндірістік орталықтарының біріне айналды. Тәуелсіздіктің отыз жылдық бедерінде мегаполисте бірнеше өндірістік салалар шаһардың экономикалық қозғаушы күшіне айналды. Олардың қатарына химия, фармацевтика, агроөндірістік кешен, қайта өңдеу, жеңіл өнеркәсіп, құрылыс материалдары өндірісі тағы да басқа салаларды жатқызуға болады. Осы аталған салаларда өнім өндірген кәсіпорындардың тауары ішкі нарықты сапалы өніммен қамтамасыз етіп қана қоймай, алыс-жақын шет мемлекеттерге де экспортталып, солардан түскен салық және басқа да табыстар халықтың әлеуметтік жағдайының жақсаруына зор септігін тигізді. Әсіресе, Шымкент қаласының бюджеті еселеп өсті.

Шымкент қаласының экономика және бюджеттік жоспарлау басқармасының басшысы Рақымберді Мүлкеманов қала бюджеті 1994 жылы 1 миллиард теңге төңірегінде болса, бүгінгі күнде 485,6 миллиард теңгеден асқанын айтады.

Мұрат ӘЙТЕНОВ, Шымкент қаласының әкімі:
–Бюджет 2018 жылмен салыстырғанда 3,7 есеге артты. Инвестиция көлемі екі есеге жуық артты. Үш жыл бұрын өнеркәсіп өнімінің көлемі 425 млрд. теңгені құрады, ағымдағы жылдың қорытындысы бойынша көлемі 710 млрд. теңге болады. Сондай - ақ, үш жыл бұрын 403 мың шаршы метр тұрғын үй пайдалануға берілді, биыл біз оның санын 1 млн шаршы метрге дейін жеткізуді жоспарлап отырмыз, нәтижесінде салық базасы мен жергілікті бюджеттің кірістері - 57 млрд-тан 150 млрд-қа дейін өсті.

–Бүкіл әлемде орын алып жатқан экономикалық қиындықтарға, әсіресе пандемияға байланысты бұл саладағы қиын жағдайға қарамастан соңғы 5 жылда бюджет көлемі алдыңғы кезеңдермен салыстырғанда 4,3 есеге артқан. Тарқатып айтар болсақ, мегаполис қазынасы 2016 жылы - 111 миллиард, 2017 жылы - 131,2 миллиард, 2018 жылы - 146,1 миллиард, 2019 жылы - 243,1 миллиард, 2020 жылы - 453,9 миллиард, 2021 жылы - 485,6 миллиард теңгені құрап отыр. Бюджет көлемінің соңғы жылдары бірден ұлғаюына Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың Жарлығымен Шымкент республикалық мәртебесі бар қалаға айналуы себеп болды. Осыған орай қаланы дамытуға бөлінген қаражат көлемі де едәуір өсті.  Бүгінгі таңда бюджеттік шығындардың ішінде әлеуметтік салаға 219 миллиард теңге қарастырылған. Оның ішінде білім беру саласына – 149,6 миллиард (68,3%), денсаулық сақтау саласына – 17,9 миллиард (8,2%), әлеуметтік көмек және әлеуметтік қамсыздандыруға – 32,9 миллиард (15,0%), мәдениет, спорт, туризм және ақпараттық кеңістікке – 18,7 миллиард теңге (8,5%) бөлініп отыр.

Сондай-ақ қала бюджетінен қаржыландырылатын 31 бюджеттік бағдарлама әкімшісі бар. Олардың ведомстволық 366 мекемесінде 47 338 адам жұмыс істейді, - деді Рақымберді
Жанысбекұлы.

ТАР ЖОЛ, ТАЙҒАҚ КЕШУ

Дегенмен бұл жетістіктің бәріне оңайлықпен қол жеткен жоқ. Тоқырау кезеңінде экономика біршама тұралады. Соның салдарынан халықтың әлеуметтік жағдайы біраз нашарлады. Әрине, мұның барлығы елдің есінде. Әсіресе, орталықтандырылған жоспарлы жүйе бойынша басқарылып келген экономикалық құрылым құлаған сәтте оны жаңа нарыққа бейімдеу аса күрделі жағдайда жүзеге асты.

«Менің облыстық қаржы басқармасын басқарған сол бір 1998-1999 жылдарда орын алған қиындықтар ешқашан да естен шықпайды» деп өткен күндерден сыр шертеді «Қазақстан Республикасының үздік қаржыгері», экономика ғылымдарының докторы Исмайлбек Шалабаев.

«Облыс бюджеті жетіспей, тиынды тиынға қоса алмай жүрген уақыт. Мемлекеттік мекемелердің коммуналдық қарыздары дегеніңіз алқымнан қысып тұр. Зейнеткерлерге бір жарым миллиард теңге қарызбыз. Айлыққа қарызымыз да миллиард теңгеден асады. Қалада да осындай жағдай. Оны өз басымыздан да кештік. Қанша уақыттан бері төлемақысы түспегендіктен тұрғындарға газ беру тоқтатылған. Су да, жылу жүйесі де осы күйде. Бәрі де бюджетке қарыз. Бар үміті әр айдың басында республикадан келетін азын-аулақ субвенцияда. Оны қалай мейлінше тиімді пайдалану керек? Мәселе осында.

Білім саласының мекемелері жарықсыз отыр, өйткені жарыққа төлейтін ақшасы жоқ. Содан облыстық білім басқармасының қаржы саласы бойынша өкілдерін шақырып: «Мен қазір сіздерге ақша беремін. Оны тек жарықтың төлемақысына ғана жаратасыздар» деп ескертемін. Білім мекемелері ол ақшаны электр қуатын беретін кәсіпорынға өткізіп, жарық алады. Ал, бұл түскен ақшаны жаңағы кәсіпорын салық есебінен бюджетке қайтарады. Бюджетке түскен ақшаны біз енді суға төлейміз. «Су арнасы» мекемелерінің ақшасы да салық төлемі есебінен бюджетке тағы қайтарылады. Дәл осындай схема бойынша телефондар, қоқыс тазарту, жылу беру және басқа да да қызметтер үшін  төленетін төлемдерді бюджетке көп ұзатпай кері қайтарып отырдық. Міне, республикадан берілетін субвенцияны екі-үш рет осылайша айналдырып алғаннан кейін ғана мемлекеттік қызметкерлерге айлық ретінде төлейтінбіз» деді өткен күндер естелігінен.

Сөйтіп облыстық қаржы басқармасын басқарған сол қиын жылдарда айлықты да, зейнетақыны да уақытылы бергізіп тұруға қол жеткізеді.  Сол кездері республикада экономиканы қолмен басқару жүйесі болған. Соны облыста бірінші болып қолданған да қаржы басқармасы еді. Нәтижесінде он екі шақырымға жететін жылу құбырлары тартылып, Шымкент қаласына «3-Жылуорталығы» арқылы жылу беру қамтамасыз етіледі.

РЕСПУБЛИКАЛЫҚ МӘРТЕБЕ – ДАМУДЫҢ ЖАҢА КЕЗЕҢІНЕ ЖОЛ АШТЫ

Шымкент қаласы дербес республикалық деңгейдегі қала болғалы оның дамуына өте үлкен инвестиция тартылуда. Бұл дегеніміз Шымқаланың болашағы жарқын және инфраструктурасы жоғары деңгейде дамыған алып қалаға айналатынына сеніммен қарауға болады деген сөз.

–Тәуелсіздіктің отыз жылында Шымкент қаласына 2 трлн. теңгеден астам инвстиция тартылған болса, тек соңғы үш жылда қалаға 1 триллион 55 миллиард 100 миллион теңге, ал биылғы 5 айда қала экономикасына 96,9 миллиард тенге инвестиция тартылуы көп жәйтті аңғартса керек, - деді еңбек ардагері И.Шалабаев.

Қала аумағында соңғы үш жыл көлемінде шетелдік инвесторлардың қатысуымен  құны 1,8 миллиард доллардың тоғыз инвестициялық жобасы жүзеге асырылды. Бұл бағыттағы  жұмыстар әлі де жалғасуда.
Shymkent City жобасы бойынша 2026 жылға дейін 432 миллиард теңгенің жекеменшік инвестициясы тартылып, жалпы аумағы 1,6 миллион шаршы метрді қамтитын 27 500 пәтерлі тоғыз қабатты және одан да жоғары 300 көпқабатты тұрғын үй пайдалануға берілетін болады. Өткен мен қазіргі кезеңді салыстыра қарап отырсақ біз өзіміздің бүкіл тарихымызда көз көрмеген табысты экономикалық даму қарқынына қол жеткізгеніміздің куәсі боламыз. Өңір экономикасы мен халықтың әл-ауқаты жаңа деңгейге көтерілді, әлеуметтік салада жаңа асулар бағындырылды. Өткен отыз жылдың ішінде біздің өңірімізбен бірге бүкіл елімізде болған күрделі өзгерістер баршамызды қуантады. Қазақстан Республикасының тəуелсіз даму кезеңі қазақстандық қоғамның тағдырын анықтады деп сеніммен айтуымызға болады.

Шымкент қаласында экономиканың тұрақты дамуын жыл сайын орта есеппен 5-6 пайызға қамтамасыз ету көзделуде. Осылайша, жалпы өңірлік өнімді 2025 жылға қарай 3,7 трлн. теңгеге жеткізу жоспарланып отыр. Бұл жөнінде Nur Otan партиясы Шымкент қалалық филиалының кезектен тыс XLI конференциясында баяндалды.

Мұндай межеге жету үшін қаланың өнеркәсіп саласында 2021-2025 жылдары жалпы құны  1,36 трлн. теңгені құрайтын 123 инвестициялық жобаны жүзеге асыру көзделуде. Бұдан бөлек, жылыжай, қарқынды бау, мал бордақылау, мал және құс етін өңдеу бойынша 42 инвестициялық жоба қолға алынбақ. Сондай-ақ, ауданы 306 гектарды құрайтын 3 индустриалды аймақты ашу жоспарда тұр. Нәтижесінде, қалада жоғарыда аталған барлық сала бойынша 80 мың тұрақты жаңа жұмыс орындары ашылып, алдағы 5 жылдықта жұмыссыздық деңгейін 5,2 пайыздан 4,9 пайызға дейін төмендету көзделіп отыр.

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев 2020 жылдың 1 қыркүйегінде Қазақстан халқына арнаған «Жаңа жағдайдағы Қазақстан: іс-қимыл кезеңі» атты Жолдауында көпқабатты тұрғын үйлерді басқарудың жаңа жүйесіне көшіруді тапсырған болатын.

Бұл ретте Президент Жолдауда: «Мүліктік меншік иелерінің бірлестігі» институтын енгізу жөніндегі реформа басталды. Тиісті заң да қабылданды. Енді барлық көппәтерлі тұрғын үйлер кезең-кезеңмен осы басқару нысанына көшеді. Бұл реформа меншікті басқару ісінде тұрғындар пікірінің ескерілуін, сондай-ақ тұрғын үйді пайдалану және жөндеу жұмыстарына бөлінген қаражаттың ашықтығы мен есептілігі болуын көздейді. Үкімет пен әкімдер осындай маңызды реформаның жүзеге асырылуын қамтамасыз етуге тиіс. Себебі мұндай бірлестік – өзін өзі ұйымдастыру және басқару институтының бастау негізі» деген еді.

Шымкент қаласының әкімі Мұрат Әйтеновтің төрағалығымен өткен жиналыста кондоминиум объектілерінің басқару органдары - мүлік иелерінің бірлестігі (МИБ) мен жай серіктестік (ЖС) құру бойынша жұмыстарды жандандырып, тіркеу процесін ай сайын кем дегенде - 10 пайызға арттыру міндеті қойылды.

Осыған байланысты қалада жаңа реформаны іске асыру қарқынды түрде қолға алына бастады. Ресми дерек бойынша Шымкентте жалпы саны 2239 көпқабатты тұрғын үй бар. Бүгінге дейін олардың 478-і жай серіктестік, ал 95-і мүлік иелерінің бірлестігі болып жаңадан тіркелді. Тарқатып айтқанда, Қаратау ауданында 481 көпқабатты тұрғын үйдің 8-і МИБ-ке, 125-і ЖС-ға, Еңбекші ауданында 630 көпқабатты тұрғын үйдің 6-уы МИБ-ке, 160-ы ЖС-ға, Әл-Фараби ауданында 672 көпқабатты тұрғын үйдің  - 41-і МИБ-ке, 103-і ЖС-ға және Абай ауданы бойынша 453 көпқабатты тұрғын үйден 40 тұрғын үй МИБ-ке, 90-ы ЖС-ға көшті.
Сонымен бірге аудан әкімдері тарапынан аудан аумағында кондоминиум объектілері ретінде тіркелмеген көппәтерлі тұрғын үйлерді есепке алу бойынша іс-шаралар жоспары бекітілген.

Бүгінгі таңда сол іс-шара жоспарына сәйкес үйлерді кондоминиум объектілері ретінде тіркеу бойынша жұмыстар жүріп жатыр. Және оларды басқарудың түрін таңдау мақсатында кондомниниум объектілері иелерімен жиналыстар ұйымдастырылуда.

Таңдау еркінен кейінгі көпқабатты үйлерді МИБ немесе ЖС-ға тіркеу жөніндегі шешімдер аудан әкімі аппараттарының жауапты қызметшілері арқылы «Easy project» бағдарламасына енгізіледі.