Шымкент келбеті

Қоғамымыздағы мүмкіндігі шектеулі жандар қашанда мемлекет тарапынан көмек пен қамқорлыққа зәру екені белгілі. Олар өздерінің денсаулығындағы кемістігіне қарамай өмірге құштар болып келеді. Осынау жандардың алысын жақын еткен, сапалы қызмет көрсетіп көңілінен шығып жүрген қаламыздағы «Инватакси» қызметінің игілігі жайлы сөз қозғауға болады.

2011 жылдан бастап Шымкентте «Инватакси» қызметі енгізілген болатын. Бұл қызметті «Сәби» қорының демеушілігімен арнайы 4 көлікпен бастаған қоғамдық ұйым бүгінде 15 арнайы көлікпен зағип жандарға сапалы қызмет көрсетіп келеді. Олардың қатарында І және ІІ топтағы мүгедектер, 16 жасқа дейінгі мүгедек балалар, Ұлы Отан соғысының ардагерлері мен оларға теңестірілген азаматтар бар. Қалада мүмкіндігі шектеулі жандарға қолайлы жағдайлар жасалып, олардың көліктерін қоятын арнайы орындар белгіленді. «Қалалық мүгедектер қауымдастығы» қоғамдық ұйымының директоры Торопов Вадим Александрович:

– 2017 жылы мүмкіндігі шектеулі 600 жуық жанға, оның ішінде 3-16 жасқа дейінгі 210 балаға, 380 жуық ересек адамдарға 13 арнайы көлік қызмет етсе, жылдан-жылға қала аумағының кеңеюіне байланысты биыл жыл басында тағы 2 жаңа көлік қосып отырмыз, – дейді.

Қала ішінде тасымал қызметін қол арбаға таңылған І-ІІ топтағы мүгедек жандар ғана пайдалана алады. Көлік іші ыңғайлы әрі қауіпсіз басқыштар мен белдіктер, тағы басқа құралдармен жабдықталған. Бұл қызмет түрін пайдалану үшін диспетчерге хабарласып, «Инвотаксиді» шақырып, керекті мекенжайын айтса жеткілікті. Таңғы сағат 8.00-ден – кешкі сағат 19.00 аралығында екі диспетчер қоңырауларға жауап беріп, шақыру берілген жерге «Инватаксилерге» бағыт беріп отырады. Ал, таксидің төлемақысын мүгедектер төлемейді, ол шығындарға Шымкент қаласы жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар бөлімі арқылы мемлекеттік тапсырыс берілген.

– Біз демалыс күндері де қызмет көрсетуді жолға қойып, арнайы кезекшілік ұйымдастырамыз. Мәселен, бір адам басқа қалаға ем қабылдауға баруы үшін вокзал, әуежайға жеткізіп салу немесе күтіп алуы тиіс болса, алдын ала ескертуі керек – деп түсіндірді қоғамдық ұйымның басшысы.

Ағымдағы жылдың 15 қаңтарына дейін 175 адам Шымкент қаласы жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар бөліміне «Инватакси» қызметін пайдалану тізіміне тіркелген. Оның 70-сі балабақша мен мектеп жасындағы балалар, қалғаны ересек жандар. Тіркелу жыл бойы жалғасады.

Бибайша НҰРЖАНҚЫЗЫ

Шымкент қаласындағы саңырау балалардың №1 мектеп-интернатында 201 бала білім алуда. Мүмкіндігі шектеулі оқушылар интернатқа 2 сыныптан бастап қабылданады. Оқушылардың бойындағы талантын ашуға басымдық беретін білім ошағында бүгінде спорт шеберлері, қолөнерші, суретшілер аз емес. Жақында білім беру мекемесінің тыныс-тіршілігімен және дарынды балалардың жетістіктерімен танысып қайттық.

Әлемдегі ең үлкен бақыт – адамдардың бір-бірімен тілдесу бақыты. Дүние жүзінде 360 миллиондай естімейтін жан бар, ал Қазақстанда олардың саны 150 мыңға жуықтайды. Өңірімізде осындай мүмкіндігі шектеулі жандардың орта білім алып, кәсіп иесі атануына даңғыл жол ашатын жарты ғасырлық тарихы бар Шымкент қалалық саңырау балалардың №1 мектебі жұмыс істейді. Мектепте есту қабілеті төмен балаларға білім берумен қатар түзету-дамыту жұмыстары, психологиялық-әлеуметтік көмек беру арқылы тұлға болып қалыптасуына, қоғамға бейімделуіне көмектеседі. 

– Жалпы білім беретін мектептерде балалардың толыққанды білім алуына мүмкіндігі мол. Олар білімін дамытуда түрлі олимпиадалар мен үйірмелерге қатысады, ата-аналардың көмегімен мектептен тыс мекемелерге баруына жағдай жасалады. Бізде оқушылардың мүмкіндігі шектеулі әрі қоғаммен байланысы аз болатынын ескере келе баланың бойындағы дарынын ашуды алдымызға міндет етіп қойдық. Осы мақсатта олардың өнері, шығармашылық талантын танытуды, интернаттың базасында қалып қоймауын ескеріп, көркемсурет мектебі, спорт мектептері, «Ақ барыс» спорт клубымен келісім-шартқа тұрдық. Қазіргі күні оқушыларымыз сабақтан тыс уақытында сол мектептердегі үйірмелерге қатысады, – дейді Шымкент қалалық саңырау балалардың №1 мектеп-интернатының директоры Айкерім Ұзақова.

Мектеп басшысы Айкерім Мұсақұлқызының қолға алған бастамасы жақсы нәтижесін көрсеткен. Қазіргі таңда мектеп базасында мүмкіндігі аз балалар сурет, қолөнер, шахмат, тенниспен айналысады. Бұдан бөлек грек-рим күресі, еркін күрес, шағын футбол, жүзуге барады. Осы үйірмелерге қатысып, талмай жаттыққан балалар халықаралық деңгейдегі жарыстарға қатысып, жеңімпаз атанған. Мысалы, 10 сынып оқушысы Оразбай Бақдәулет еркін күрестен спорт шебері атанса, Дінмұхамед Аманылла, Азамат Нұржанұлының салған суреттері мен жасаған қолөнер бұйымдары көрмеге қойылып, лайықты бағасын алған. Саңырау балалар мектебінде ән-биге бейім өнерпаздар республикалық деңгейдегі жарыстардың бәйгесін берген емес. Ым-ишара арқылы ән айтудан дәстүрлі «Жұлдызай» фестивалінде биыл «Бәйтерек» тобы «Атамекен» әнімен І орынға ие болған.

Министр Дүйсеновадан алғыс алған

– Мектеп-интернатта білім алып жатқан оқушылар арасында белсенді, спортқа жақын, он саусағынан өнері тамған шебер жасөспірімдер баршылық. Олар қоғаммен көбірек араласып, бойындағы ерекше қасиеттерін паш еткісі келеді. Біздің де діттеген мақсатымыз осы болатын, – деді мекеме басшысы.

Жуырда Қазақстан Республикасының еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Тамара Дүйсенова Астана қаласында өткен әлеуметтік қызметкерлер форумында ән айтқан аталған мектептің 7 оқушысына өз қолымен алғыс хат табыстады. Министр Ерсұлтан Ұлық, Азамат Исабек, Жағаппар Мамут, Салтанат Оразбек, Шаһзат Құлтай, Сұлтанбейбарыс Сансызбай, Бану Әсілханның талантына тәнті болып, өзгелерге үлгі болуға тілектестік білдіріпті. 

Айкерім Мұсалықызы мектептегі белсенді оқушылар жыл сайын «Балдәурен» сауықтыру орталығында демалып қайтатынын атап өтті.
– Биыл «Оңтүстік цирк», орыс драма театры әртістерінің өнерін тамашалауға, «Мега», «Шымкент плаза» ойын-сауық орталықтарының басшылары балаларымыздың демалуына жағдай жасап, демеушілік көрсетті. Оларға алғыс білдіреміз, – дейді мектеп директоры.

Өнерлінің өрісі кең

Аманылла Дінмұхамед - мектеп-интернаттың 10 сынып оқушысы. Сурет салады және бала кезінен ұлттық қолөнер бұйымдарын жасауға ынтасы болған. Еңбек пәнінің мұғалімі Сабыржан Әріпбаев баланың қасиетін ұштауға тырысады. Сондықтан көркемсурет мектебіндегі үйірмеге жазады. Бүгінде ұстаздардан тәлім алған шәкірттің қолынан шыққан бұйымдар облыс деңгейіндегі көрмелерге қойылған. Сондай көрменің бірінде Дінмұхамед ағаштан ойып жасаған қазақтың қара домбыра композициясын облыс әкімі Жансейіт Түймебаевқа тарту еткен.

– Бойымдағы суретшілік өнер әкемнен дарыды. Ал оны дамытуға көмектескен мектеп-интернаттағы, көркемсурет мектебіндегі ұстаздарыма рахмет айтқым келеді. Болашағымды оқып-үйренген өнер саласымен байланыстырғым келеді, – дейді талантты жас.

Мамандық алуда қиындық бар...

Шымкентте құлағы естімейтін балаларға орта білім беретін екі ғана мекеме бар. Оның бірі – саңырау балаларға арналған №1 мектеп-интернат. Мүмкіндігі шектеулі балалар мұнда 10 сыныпқа дейін оқиды. Айкерім Мұсақұлқызы осы тұста олардың ары қарай кәсіптік немесе жоғары білім алуға мүмкіндігі бола бермейтінін айтады. Тек Шымкентте мемлекеттік грант есебінен №4, №5 колледжде ұлдар үшін – бағдарламашы, қыздар үшін – дизайнер мамандығымен білімін жалғастырады. Өзге жоғару оқу орындарында, колледждерде сурдо аудармашы маманның жоғынан кәсіп үйрене алмайды. 

– Ата-аналар мүмкіндігі шектеулі балаларының мектепті тәмамдаған соң дәл қазіргі қоғамға қажетті кәсіпке баулитын мамандықта оқығанын қалайды. Әзірге, жаңа айтып кеткенімдей, бағдарламашы мен дизайнерлерді ғана дайындайды. Кондитерлік салада, шаштараз, тігінші, машығына қарай қолөнермен айналысуда мемлекеттен гранттар бөлініп, мамандар дайындап, саңырау балаларды кәсіпке баулыса деген ұсыныс бар. Қоғамнан сырт қалмай, меңгерген кәсібін кәдеге жаратса дұрыс болар еді деп сұранып келетін ата-аналар көп, – дейді мектеп басшысы. 

Тарихқа үңілсек, құлағы естімейтін жандар арасынан әлемдік деңгейде танымал тұлғалардың шыққанын білеміз. Айталық, испандық суретші Гойя, әйгілі Циолковский және құлағы естімеудің азабын тартса да ұлы сазгер Бетховен 5 симфония жазған екен. Расында, мүмкіндігі шектеулі жандардың кәсіпті игеруіне жағдай жасалса, олардың арасында Қазақстаннан да әлемдік деңгейдегі таланттылардың шықпасына кім кепіл?

Дайындаған
Айгүл КЕРІМБАЙҚЫЗЫ

«Біздің алдымыздағы ең басты міндет – халықты жұмыспен қамту және мүмкіндігі шектеулі адамдар үшін кедергісіз кеңістік ұйымдастыру. Осы тапсырманы орындау мақсатында «Кедергісіз келешек» жобасы қолға алынады. Қазақстан мүмкіндігі шектеулі адамдар үшін кедергісіз аймаққа айналуға тиіс. Осы мақсатта барша кәсіпкерлерді мүмкіндігі шектеулі азаматтарды жұмысқа орналастыруға көмектесуге шақырамын. Біз оларды белсенді өмірге тартамыз, мұндай азаматтар тек жәрдемақы алып қана қоймайды, сонымен бірге, өздерін қоғамның мүшесі, пайдалы еңбеккер ретінде сезінетін болады».

(Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Қазақстан жолы-2050:
бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» Жолдауынан)

Шымкентті кедергісіз қала деп атауға бола ма? Шаһарда мүмкіндігі шектеулі азаматтар үшін қаншалықты жағдай жасалған? Әсіресе, қоларбамен жүретін мүгедектерге арналған пандустар мәселесі қалай шешімін табуда?

Еліміздің Конституциясында мүгедектерге қоғаммен етене араласу үшін тең мүмкіндіктер жасаудың құқығы тайға таңба басқандай белгіленген. Ол туралы мемлекет басшысы өз Жолдауында на нықтап көрсеткен. Қазіргі таңда мүмкіндігі шектеулі жандарға барынша көңіл бөлініп келеді. Олардың әлеуметтік жағдайын жасаудан бастап күнделікті қажеттерін өтеуі үшін көмек көрсетілуде. Мүмкіндігі шектеулі азаматтарға арнап түрлі оқу курстары ұйымдастырылған. Арнайы бор орындар жәрмеңкелері де ұйымдастырылып тұрады. Мұның барлығы мүмкіндігі шектеулі жандардың өздерін қоғамнан тыс сезінбеулері үшін жасалуда.

Дегенмен, мүгедектердің жүріс-тұрысында қиындықтар туындайтыны жасырын емес. Олар шығып-түсетін пандустары талапқа толық сай келеді деуге болмайды. Мұны алысқа бармай-ақ қаламыздағы түрлі нысандарды аралап көріп, көз жеткізуге болады.

Жалпы, Шымкент қаласында 29 мыңға жуық мүмкіндігі шектеулі жан тіркелген. Олардың 1 мыңнан астамы мүгедектер арбасына таңылған. Өкініштісі сол – мүгедек жандардың қала ішінде емін-еркін жүріп-тұруы қиындай түскен. Тосқауыл көп. Ең бастысы – пандустың талапқа сай болмауы.

Стандартқа сәйкес пандустың ені 100 см, көлбеу бұрышы 6 градустан аспауы керек. Биіктігі 70 немесе 95 сантиметрлік екі деңгейлі тұтқасы болуы шарт. Жолдың ашық баспалдаққа немесе пандусқа қосылатын жердегі алаң аумағы 160х160 сантиметр, ішке кіретін есіктің ені 90 см кем болмағаны жөн. Едені тайғанамайтын материалдан жасалуы қажет. Немесе тұтқыш төселуі керек.

Ал бұл талаптар қаншалықты орындалып отыр?

Мүгедектер әлеуметтік нысандарға кедергісіз кіруі керек. Олар да өзге адамдар секілді өмір сүруге құқылы. Өздеріне тән қажеттіліктері де бар.

Мысалы, Шымкенттің орталық Әл Фараби ауданы әкімдігінің мамандары бастаған бір топ қаланың орталық көшелеріндегі жағдайды тексеруге шықты. Алғашқы үш нысандағы пандустардың жағдайы үш түрлі болып шықты. Мысалы, Тәуке хан даңғылы мен М.Х.Дулати көшесінің қиылысындағы кафенің есігіне «Жиналмалы пандус бар» деп жазылған. Топ құрамындағы қоларбаға мінген азаматты көрген кафе даяшылары екі белтемірді алып шықты. Олар баспалдаққа бұрандамен бекітіліп, пандус қызметін атқарады екен. Бірақ, мүгедек азамат түгілі пандустарды сынау үшін мүгедектер арбасына мінген дені сау жігіттің өзі пандуспен жоғары шыға алмады. Тіпті, әкімдік қызметкерлерінің бірі қоларбаны артынан демеп, көмектескенінің өзінде кафеге еркін кіру мүмкін болмады. Себебі, пандус тік орнатылған және арбаның дөңгелегі тигеннен қимылдай бастайды. Яғни, пандустың аты болғанымен, заты сай болмай шықты.

Дегенмен, барлық жердегі жағдай жыларман халде емес. Олай дейтініміз, әкімдік мамандары тексерген екінші нысан – Тәуке хан даңғылының бойындағы қалалық №1 емхана. Мұндағы пандус талапқа сай болып шықты. Яғни, тік көтерілмей, алыстан басталып, біртіндеп жоғарылай береді. Үсті шатырмен жабылған, екі шетінде қолмен ұстайтын жақтау темірі бар. Ал ең бастысы, дімкәс азаматтардың емхана қызметкерлерін шақыруына арналған қоңырау бар. Содан хабар алған медбикелер келіп, науқастың ішке кіруіне көмектеседі.

Ал үшінші нысандағы пандус тіпті ерекше. Ол Тәуке хан даңғылы мен Қазыбек би көшесінің қиылысындағы үлкен сауда орталығында орнатылған. Бұл ғимаратқа кіру баспалдағы биік болғанымен, мүмкіндігі шектеулі жандар үшін шағын жеделсаты қойылыпты. Оның да қоңырау нүктесі бар. Пандусқа жақын келіп, жеделсаты алаңшасына өтесіз. Сосын батырманы бассаңыз, іштен күзетші шығып, жеделсатыны жоғары көтеретін жүйені іске қосады. Одан кейін қоларбадағы жанның ішке кіруіне көмектеседі. Сыртқа шыққанда да осылайша шығарып салады.

Сәндібек Сүлейменов, І топ мүгедегі:

– Осыдан 30 жыл бұрын абайсызда пойыздың астына түсіп, екі аяғымнан айырылдым. Жас кезімде протез аяқпен жүрдім. Қазір қартайғасын жүру оңай емес. Сондықтан арбамен жүремін. Алайда қалада қоларбамен жүру өте ыңғайсыз. Жаяу жүргінші жолдарында кедергі көп. Пандус орнатылмаған. Болғанның өзінде икемге келмейді. Себебі ені тар, тік, екі жақты тұтқасы жоқ. Ал бір мекемеге барсаң табалдырықтан не есіктен кіре алмайсың. Әзірге мен сияқты мүмкіндігі шектеулі жандар үшін табалдырықтан биік тау жоқ сияқты. Сондықтан көбісі үйден шықпауға тырысады.

 

Жанет Тұрбеков, Әл-Фараби ауданы әкімдігінің халықты әлеуметтік қорғау бөлімінің басшысы:

– Жасыратыны жоқ, бірқатар нысандардағы пандустар талапқа сай келмейді. Өкінішке қарай, біз ол нысандардың иелеріне шара қолдана алмаймыз. Тек пандусты талапқа сай орнатуы жөнінде құлақтандыру жасаймыз. Ал шара көру тек медициналық-әлеуметтік сараптама комиссиясының құзіретіне жатады. Ол мекеме мүмкіндігі шектеулі азаматтың арызы негізінде арнайы комиссия құрып, шағымда көрсетілген нысанның иесіне ескерту жасайды. Олқылық орындалмаса, айыппұл кесуі де мүмкін.

Жалпы, мүгедектер үшін кіреберіс кедергілерінің, табалдырықтың болмағаны дұрыс. Бұл олардың кедергісіз жылжуына мүмкіндік бермейді. Халықаралық талаптар бойынша ғимаратта табалдырықтың бар болуы мақұлданбайды.

Рас, қаладағы нысандарда арнайы пандустар орнатылған. Бірақ, олардың дені талапқа сай келмейді. Әсіресе, қыс мезгілінде пандуспен жүру қиын.

Осынау өзекті мәселе мүгедектер бірлестігі мен қоғамдық ұйымдардың назарынан тыс қалған емес. Мысалы, Оңтүстік Қазақстан облысының азаматтық альянсы да мүмкіндігі шектеулі жандарға көңіл бөлуге назар аударып келеді. Қазіргі қоғамда мүгедектік әлеуметтік тұрғыда шеттетілген немесе қоғамнан тыс қалған адам деген мағына емес, әлеуметтік статустың бірі ретінде қабылданады дейді альянс мүшелері. Қазіргі таңда мүгедектік адамдардың театрға, саябақтар мен спорт алаңдарына баруын шектемейді, қолынан келер іс атқаруына кедергі келтірмейді. Сонымен қатар мүгедектік бірқатар құқықтар мен жеңілдіктерге ие. Осыған орай облыстық азаматтық альянс мемлекет тарапынан көрсетілетін, күннен күнге артып келе жатқан қолдаулармен бірге дені сау азамат пен мүгедек жанның арасындағы айырмашылықты азайтуды мақсат тұтады».

Сөз соңында...

Арбаға таңылған мүмкіндігі шектеулі жандар үшін шенеуніктер мен жауаптылардың алдына барып жан-айқайын айтпақ түгілі, қала көшелерімен жүрудің, дәріхана, ауруханаларға жалғыз өзі барудың өзі мұң болып тұр. Себебі Шымкенттегі жол бойындағы жаяу жүргіншілерге арналған жол соқпақтардың жиектері биік, арбамен жүруге ыңғайсыз. Ал кейбір жерлерде тіпті, пандус жоқ. Ал Шымкент – Қазақстандағы үшінші мегаполис. Ендеше, қаладағы барлық тұрғынның әлеуметтік статусына қарамай тең дәрежеде өмір сүруіне қолайлы жағдай жасалуы керек.