Шымкент келбеті

Облыстық бейнелеу өнері музейінде «Түркістан – Түркі әлемінің мәдени астанасы» аясындағы ХХ-шы TURKSOY ұйымына мүше елдер суретшілері пленэрінде салынған жұмыстардың қорытынды көрмесінің ашылу салтанаты өтті.

Пленэрге 9 шет мемлекеттерден, яғни, Түркия, Өзбекстан, Қырғызстан, Ресей, Босния-Герцеговина, Украина, Болгария, Молдавия, Башқұрстан, Әзірбайжан елдерінен 15 суретші, ал еліміздің Астана, Алматы, Павлодар, Шымкент қалаларынан 13 кәсіби суретшілер және Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткерлері, ҚР Көркем академиясының мүшелері мен өнер профессорлары қатысқан болатын.

Көрменің ашылу және кездесуді қорытындылау шарасына облыстық мәдениет басқармасының басшысы Нұрболат Ахметжанов және ТҮРКСОЙ ұйымы суретшілерінің ұйымдастырушысы Мехмет Санжар қатысып, суретшілерді арнайы алғыс хаттар және сыйлықтармен марапаттады. 

Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: Рухани жаңғыру» мақаласы аясындағы «Туған жер» бағдарламасын жүзеге асыру және «Түркістан – Түркі әлемінің мәдени астанасы» жылы аясында бас қосып, шығармашылық жолы тоғысқан Түркі әлемінің қылқалам шеберлері Түркістан қаласындағы Қ. А. Яссауи кесенесінде, Сауран және Отырар ауданындағы Арыстан баб кесенесі мен тарихи, мәдени ескерткіштерде, Хан тағы және Қаратау қорығы аумағы мен Бәйдібек ауданының Ақмешіт, Қостұра, Домалақ ана кесенелерінде, Қазығұрт ауданы мен Сайрам-Өгем тау шатқалдары және Шымкент қаласының көрікті жерлерінде этюдтік жұмыстар жасады.

Оңтүстіктің киелі, тарихи мекендерін майлы бояумен кенеп бетіне бейнелеген суретшілер боямасыз сұлулыққа бай өлкенің табиғатына деген таңданыстарын да жасыра алмады. 

Табиғат аясында салынған 135 дана кескіндемелік жұмыстар облыстық бейнелеу өнері музейінің көрме залына орналастырылды.

Пленэрдің мақсаты – тәуелсіз еліміздің салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын, ғасырлардан сыр шерткен қасиетті мәдени сәулеттік ескерткіштерді, тарихи орындар мен ұлттық өнерімізді насихаттау. Түркі тілдес елдердің еңбек сіңірген өнер қайраткерлері және талантты қылқалам шеберлерімен кескіндеме саласы бойынша өзара тәжірибе алмасуды жүзеге асыру. Сондай-ақ Оңтүстік өңірінің өзіндік табиғи географиялық ерекшеліктерін және көз тартарлық орындарын бейнелейтін халықаралық деңгейдегі өнер шығармаларын жасап, насихаттау, бейнелеу өнерінде жаңа көркем бағыттар мен пластикалық шешімдер және формаларды іздестіру басты назарға алынған.

Рухани жаңғыру. Елбасының сәуір айында жарияланған «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласынан кейін біз осы тіркесті көп қолданатын болдық. Әсіресе, тарих және салт-дәстүр, тіл, діл мәселесіне келгенде рухани жаңғырудың жаңғырықтарын іздейміз. Тарихқа тұнған өлке – Шымкенттің 2200 жылдық тарихы, шаһардағы археологиялық нысандардың, мәдени ескерткіштердің, жәдігерлердің сақталуы... ОҚМПИ доценті, тарих ғылымдарының кандидаты Қайрат Анарбаевпен сұхбатымыз осы мәселелер төңірегінде өрбіді.

ШЫМКЕНТТІҢ ЖАСЫ ЖИЫРМА ҒАСЫРДАН АСАДЫ

– Қазақстан ҰҒА академигі, белгілі ғалым Бауыржан Байтанаев «Шымкент – Қазақстандағы ең көне қала» деп мәлімдегенін білеміз. Президент осынау саяси маңызы зор құжатты жариялаған тұста, рухани жаңғыруға жан-жақты кіріскен кезеңде шаһарымыздың тарихи жасына байланысты пікіріңізді білсек деп едік...

– Біріншіден, Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласының мазмұны елімізде де, шетелде де жылы қабылданып жатуы мәселенің өзекті екенінен анық хабар беріп тұр. Ал мақала мазмұны бүгінгі қоғамды болашақта іргесі мығым елдіктің, дамыған өркениеттіліктің деңгейінен көріну мақсаттарын көздеп қана қоймай, сонымен бірге атқарылуы керек нақты міндеттерді де белгілеп беруімен де құнды. Қысқаша айтар болсақ, ұрпақтар руханиятына қуат болар ұлттық тарихи сананы көне қайнарларымен сабақтастыра отырып, терең рухани жаңғыруға қарай жетелейді. Осы орайда, мақаланың ең бір өзекті арқауларының бірі – «Туған жер» бағдарламасын жүзеге асыруды ғылыми әрі кешенді зерттеулер арқылы ғана қолға алғанда әлем алдында абыройлы боламыз демекпін. Ал өзіміздің сүйікті шаһарымыз – Шымкентке келер болсақ, сөз жоқ, ең көне қалалардың бірі деп санауға тарихи деректер жетерлік деп санаймын. Сонымен бірге тарихшы ретінде айтарым, кез келген қала туралы сөз қозғағанда, олардың пайда болып, көркеюін немесе тарих сахнасынан кетуін сол қаланың географиялық орналасу аумағынан да бөліп алып қарауға болмайды. Яғни, қолөнер мен сауда, шаруашылық пен өндірістің арасындағы еңбек бөлінісі саяси билік белгілеген заңдары шеңберінде жүзеге асырылып, қала мәдениетінің белгілері дами түседі... Әрине саяси жағдайлардың да әсерлері жоқ емес. Тарихта белгілі бір қалалардың атаулары да түрлі жағдайларға орай сан мәрте өзгеріске ұшырап отырған.

Осы тұрғыдан алғанда ғылыми әдебиеттерде «Ұлы Дала өркениеті» атауы енді ғана орныға бастады. Өз кезегінде бұл өркениет ежелден Шығыс пен Батыс өркениеттерін жалғастырушы, тіпті негізгі «дем беруші» буын болған. Тарихи әдебиеттерде біздің жыл санауларымызға дейінгі І мыңжылдықтарда «Ұлы Дала жолы» саналған ірі халықаралық сауда жолы кейін «Ұлы Жібек жолы» ретінде таныла бастағаны айтылады. Сол жолдардың бойында көптеген қалалар пайда болған. 

Шымкент шаһары тарихына үңілгенде сол халықаралық сауда жолдарының негізгі тармақтары біздің өңір арқылы өткенін ескеру керек. Шымкент қаласы Тянь-Шань тауының Сайрам шыңы мен Қазығұрт, Қаратау тауларының кіндігінде орналасқан. Ал ғылымда бұл аумақ ежелден адамзаттың ерте қоныстарының бірінен соң бірі табылып келе жатқан киелі мекендер қатарынан саналады. Бұл өлкенің тарихы ғылыми тұрғыдан кешенді зерттеу нысаны әлі бола қойған жоқ. Ғылымның дамуына біршама көңіл бөлінген ХІХ-XX ғғ. саяси билік өзіне керекті мәселелер төңірегінде ғана сөз қозғап, халықтың осы аумаққа байланысты тарихи жадын өшіру үшін ескілікті тарихи санамен сабақтастырар фольклорлық материалдар мен сирек болса да қолда бар жазба деректерді көзден тасалау ұстаған.

Халықтың тарихи жады сақталған фольклоры мен жазба деректерде аталған аумақ туралы деректер баршылық. Мысалы, Шымкент тарихын көне Сайрам, Самарқан, Бұқара, Отырар, Яссы сияқты ірі қалалардан бөліп қарай алмаймыз. Олардың гүлденуі жоғарыда айтылған халықаралық сауда жолдарымен тығыз байланысты болған.

Осы жерде тағы бір ескерер жайттардың бірі, көшпелі қоғамның тарихи санасының ұрпақтан ұрпаққа берілу жолдарынан «бейхабар болған» кейінгі біздер үшін өз тарихымызға үңілудің методологиясын да қайта қарау керек. Біздер ертедегі грек тарихшылары жазған дүниелерді «шындық» деп санап, ауылдағы ақсақалдардың айтуымен жеткен аңыздар, шежірелерге «күдікпен» қараймыз. Сол грек тарихшыларының өздері жолаушылар мен жиһангездердің әңгімелеріне сүйене отырып «тарихты» жазғанын ұмытып қаламыз. Мысалы, Геродот (б.э.д.V ғ.) Азиялық скифтер туралы жазбаларын өзінің «естігендеріне» сүйеніп жазғанын жасырмаған. Бірақ ғылыми талдау арқылы жазылған оның еңбектері құнды. Себебі тарихшының «сол скифтерде алтын мен мыстың мол болғандығы туралы» жазған шындығын кейінгі археология ғылымы табыстары дәлелдеп келеді. Ал халық жадында сақталған Нұқ пайғамбардан соңғы адамзаттық өркениеттің алғашқы ошағы осы Қазығұрт аумағынан таралғаны туралы аңыздардың ұлттық рухты көтеруде халқымызға бергені мол болған және берері де аз емес. Өйткені, Сайрам қаласын Нұқ пайғамбардан кейінгі алғашқы қала ретінде танитын халық аңыздары мен «Авеста» сияқты кітаптарда осы өлкенің ескерілуін тегін дүние деп қарай алмаймыз. Ендігі жерде халықтың тарихи жады арқылы жеткен фольклорлық материалдарды (оның жүз томы елімізде әзірленгені белгілі) ғылыми талдаулар мен кешенді зерттеу нысаны ету керек.

Міне, осы тұрғыдан алғанда ЮНЕСКО шеңберінде өзінің 2000 жылдығын атап өткен Самарқан қаласының кірпіштері мен керамикаларымен ұқсас археологиялық айғақ заттарға сүйеніп, Шымкенттің жасының жиырма ғасырдан асатынын айтқан археологтар, т.ғ.д., профессорлары К.Байпақов пен Б.Байтанаевтардың зерттеулері әлемдік ғалымдардың қолдауына ие болып отыр деп санаймын.

НУДЖИКЕНТ – ШЫМКЕНТТІҢ ТАРИХИ АТАУЫ

– Бұл жерде жергілікті биліктің де молынан қолдауы бар екенін ескеру керек сияқты...

– Иә, әлбетте. Шымкенттің еліміздегі үшінші мегаполис екенін ескерер болсақ, оның ғылымы да соған сай болуы керек. Ол үшін тарихтың салалары бойынша үлкен-үлкен мектептерін қалыптастыруға өңірдегі ғалымдардың өздері де, жергілікті билік те қызығушылық танытуы керек. 

– Шымкент қаласының атауы тарихта бірнеше рет өзгертілгені шындық. Сол атауларға нақты тоқталып өтсеңіз. 

– Самарқан бір кездері Афрасиаб, Семізкенд сияқты атаулармен белгілі болса, Шымкенттің атауы да өзінің осы атауын иемденгенге дейін бірнеше өзге атаулармен, мысалы Нуджикент деп ғалымдар атап жүргендей немесе тіпті Сайрам өлкесінде орналасқандықтан сол қаланың тарихи атауларының біріне ие болып жүруі де мүмкін ғой. Ал оны анықтау үшін кешенді ғылыми зерттеулер керек. Қытай деректері мен шығыстық жазбаларды ақтаратын өлкетанушы мамандар керек. Басқасын айтпағанда, кешегі орыс отарлаушылары бұл қаланың атын генерал Черняев құрметіне өзгертіп, тек Сұлтанбек Қожановтың ұсынысымен 1921 жылы Черняев аты өшіріліп, Шымкент қаласы өз атын қайта иемденгенін де көпшілік біле бермейді. Белгілісі, жазба деректерде қаланың аты тұңғыш рет 1425 жылы аталады. Шараф ад-Дин Али-Йаздидің «Зафар-наме» атты кітабында Ақсақ Темір 1366 жылы Ташкенттен Сайрамға барар жолда өзінің жүк тиелген арбаларын Шымкент елдімекенінен тапқаны жөніндегі жазбаларына сүйеніп қала тарихын бастаудың өзі де қосымша зерттеуді қажет етеді. Өйткені, орыс деректерінде Шымкент қаласының аты Чимин түрінде кездесетінін айтып келе жатқан өлкетанушылар да бар.

– Шымкент шаһарындағы тарихи және мәдени ескерткіштердің сақталуы туралы не айтасыз? 

– Елімізде оларды қорғау мен сақтау жөніндегі арнайы мемлекеттік мекеме бар. «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасы аясында атқарылған игілікті істердің арасында осы мекеменің де үлесі аз емес. Алғаш рет облыс және қала көлеміндегі сондай ескерткіштердің тізбесі жасалғанынан хабарым бар. Бірақ бұл түгел аяқталған дегенді білдірмейді. Атқарылар жұмыстар жеткілікті. Мен еңбек етіп жатқан Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік педагогикалық институты ғалымдары мен аталған мекеме арасында шығармашылық байланыс орнатылған. Ендігі міндеттердің ішінде сол тарихи және мәдени ескерткіштерді ғылыми зерделей отырып, оларды қоғамға рухани тұрғыдан қызмет еткізе білуіміз өзекті. Соңғы уақыттарда атқарылған жұмыстарға жұртшылықтың көңілі толатындай сияқты көрінеді. Меніңше, қала аялдамаларына осындай тарихи және мәдени ескерткіштер туралы мағлұматтар беретін ғылыми негізде әзірленген мазмұнды афишаларды ілу арқылы олармен көпшілікті таныстыра отырып, азаматтарымыздың патриоттық сезімін күшейте түсеміз. Сонымен бірге олар арқылы ішкі және сыртқы туризмнің дамуына да үлес қосуға болар еді деп санаймын. Әрине оның бәрі қаржыға келіп тіреледі. Бірақ, салауатты өмір салтын насихаттайтын жарнамалар сияқты қоғамды тәрбиелеуге қажетті ондай дүниелердің қайтарымының ұлттық сананы көтеруде маңызы ақшамен өлшенбесе керек деп ойлаймын.

КЕҢЕСТІК КЕЗЕҢДЕГІ ҚАЛА ӨНЕРКӘСІБІ

– Шымкенттің ескі қала екенін көрсететін жәдігерлерді атай аласыз ба? 

– Біз өзіміздің отар елдің қамытын шешкенімізге көп уақыт болмағанын ескеруміз керек. Кешегі отарлаушыларға ондай көне жәдігерлер керегі жоқ болғаны жоғарыда айтылды. Қазіргі «Тәуелсіздік» саябағы, бұрын Шымкент қорғаны орналасқан аумаққа шаһар тарихынан сыр шертер дүниелерді орналастыру артық болмас еді. Меніңше, төмендегі Қошқарата өзені бойынан Шымкенттің көне тарихынан мағлұмат беретін жәдігерлерді сәулеттік үйлесімдікпен орналастыруға болады. Қошқарата өзенінің Шымкенттің қала ретінде пайда болуында, дамуында, өсуінде маңызды рөл атқарғаны айтпаса да түсінікті шығар. Сонымен бірге қаланың екі мың жылдан астам тарихынан мағлұмат беретін негізгі тарихи кезеңдер туралы мағлұматтарды (оның ішінде ХІХ ғасырдағы тарихи қорғандарының суреттері сақталғаны белгілі) қала тарихымен қоса жұртшылық көп жиналатын орындарда танытудың жолдарын жергілікті билік пен мәдениет, сәулет басқармалары біріге отырып қарастырса, артық болмас еді. Тәуелсіздік жолында сол қорғандарда қазақ елін отарлаушыларға қарсы күрескен ұлттық тарихи тұлғалардың есімдерін таныстырудың да болашақ ұрпақтардың бойында отансүйгіштік қасиеттерін күшейте түсері анық. Әрине ондай істер атқарылып жатса, қалаға келетін туристер үшін де танымдық қызметінің маңызы да арта түсер еді деп ойлаймын.

Әрине кешегі кеңестік кезең тұсындағы қала тарихынан хабар беретін мағлұматтарды да ұмытпау керек. Басқасын былай қойғанда, Ұлы Отан соғысы жылдарындағы Шымкент қорғасын зауытының үлесі ұрпақ жадында өшпестей сіңіріле берсе игі. Сол кезеңдерде Шымкентке 17 кәсіпорын майдан аумақтарынан көшіріп әкелінді. Олар қысқа уақыт ішінде майданға қажетті өнім бере бастады. 1942 жылы Шымкентте республикадағы ең ірі май комбинаты, мақта-мата комбинаты, айна фабрикасы іске қосылды. Соғыстан кейінгі жылдарда қала өнеркәсібі қарқынды дамыды. Бұл кезеңде «Восход» тігін фабрикасы, Қаракөл зауыты, Цемент зауыты, асбоцемент конструкциялары комбинаты, «Электроаппарат» зауыты, Фосфор зауыты, Гидролиз зауыты сияқты ірі кәсіпорындар іске қосылып, қаланың өндірістік қуатын арттыра түсті. «Пресс-автомат», «Химфарм», Фосфор зауыттарының өнімдері дүниежүзілік нарықта үлкен сұраныс тауып, әлемнің көптеген елдеріне экспортталды. 

2013 жылы өңірімізге жұмыс сапарымен келген Президент Н.Ә.Назарбаев Шымкент қаласының еліміздегі үшінші мегаполис болуы керектігін айтқан болатын. Бүгінгі тамаша қаланың өсіп-өркендеп, Мәңгілік Ел – Қазақ Елінің агломерациялық мықты ұстынының біріне айналатын шағы алыс емес деген сенімдеміз.

– Әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқан
Мөлдір КЕНЖЕБАЙ

Мемлекеттік білім гранты төңірегінде шу басылмай тұр. Грант бөлу мәселесі ешқашан дәл биылғыдай қоғамдық резоннанс тудырмаған шығар. Әуелі ҰБТ-ны өзгеше форматта өткізіп алдық та, соңыра грантты екі мәрте бөлуге тура келді.

«Алтын белгілер» өз алдына абдырап жүр. Себебі, ҚР БҒМ Жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім департаментінің директоры Гүлзат Көбенова ҰБТ-дан кейін: «Алтын белгілерге» ешқандай жеңілдіктер мен басымдық берілмейді», – деп мәлімдеген еді. Одан кейін Білім және ғылым министрлігі Ұлттық біріңғай тестілеуде төмен балл жинаған «Алтын белгі» иелері оқыған мектептерді тексеріп, медальды оңды-солды үлестірген мектеп басшылары міндетті түрде жазалайтын болды.

Хош! Мемлекеттік грант конкурсының нәтижесі белгілі болғаннан кейін, еліміздің әр аймағында бұл қорытындымен келіспейтіндер тіпті көбейді. Өткен аптада жоғары балл жинап, алайда грантқа іліге алмай қалған талапкерлер еліміздің әр-әр аймағында наразылықтарын білдірді. Әсіресе, «Алтын белгісін» ақтаса да, қалаған мамандығына түсе алмаған оқушы көп. Алматылық Бота Мұрат соңғы үш жылын күндіз-түні ҰБТ-ға дайындалумен өткізген. Бәрі де бір ғана «дәрігер болсам» деген асқақ арманы үшін. ҰБТ-да жинаған балы бойынша «Алтын белгісін» де ақтаған. Алайда, ол дәрігерлікке емес, АТУ-дың биотехнология мамандығына грантқа түскен. Сөйтсе, бір мамандықтан екіншісіне «секіру» түк емес екен, қалаған қаласына емес, басқа аймаққа оқуға түсуге тура келген. Ата-аналардың да, балалардың да көңілі қаяу. 

Ал Дина Сайлаубек 128 балмен «Алтын белгісін» ақтап, «Есеп және аудит» мамандығына тапсырған. Алайда, ол «Логистикаға» грантқа түскен. «Ал менің бұл мамандыққа оқығым келмейді», – дейді Дина.

Шымкенттік ата-ана Сапаргүл Өмірәлиеваның баласы 123 балмен медицина мамандығына түсе алмаған. Ал кентаулық Әлинұр Жарасқан 65 балмен «орман шаруашылығы» мамандығына грантқа іліккен. Осындай көптеген дау-дамай, пікір қайшылықтарынан соң министрлік грант тізімін екінші рет шығарып, гранттарды қайта бөлді. Ұлттық тестілеу орталығында Қоғамдық қабылдау бөлмесі ашылды. Министрлік өкілдері мемлекеттік гранттарды ҰБТ нәтижесі және ауылдық квота, жетім және ата-ана қамқорынсыз қалған балалар, мүгедек балалар арасында бөлу туралы заң жобасын қайта қарастырып, бөлінетін гранттардың санын 4 пайызға көбейтті. Айта кетейік, биылғы оқу жылына мемлекеттен 37 932 білім гранты бөлінген болатын.

– Қолданыстағы заң бойынша «Алтын белгі» иегерлері артықшылық құқығына сәйкес гранттармен қамтылуы керек. Биылғы жылы оқу грантын бөлу байқауына 4360 «Алтын белгі» иегері қатысқан. «Өзге абитуриенттер жоғары балл алып кеткендіктен, аталған 1487 бала негізгі тізімнен шығып қалған. Сәйкесінше, 1487 бала ҚР БҒМ мен Денсаулық сақтау министрлігінің қаржысы есебінен оқуға түсетін болады, – деді Гүлзат Көбенова. Расында «Алтын белгілердің» арасында грантқа ілінбей қалғандары некен-саяқ. 

Биыл жергілікті билік органдары тарапынан да гранттар бөлінбек. 

«Жыл сайын әкімдердің беретін гранттары оқу үлгеріміне қарай, түлектерді ынталандыру түрінде берілетін. Ал биыл арнайы аймаққа қажетті мамандарды даярлау үшін берілетін болады. Облыс бойынша қандай маман тапшы, соған сәйкес жергілікті әкімшілік тапсырыс бере алады», – дейді Г.Көбенова. 

Кез келген ата-ана мен талапкер білім грантынан үмітті екені түсінікті. Биыл министрлік бакалавриат бойынша грант санын 6 мыңға көбейтті. Дегенмен, таңдау барысында ескеретін жайт – әр түрлі мамандық бойынша бөлінген гранттар саны да біркелкі деңгейде емес. Нәтижесінде әр мамандық бойынша білім грантын алу үшін белгілі бір деңгейде балл жинау қажет. Дегенмен, бұл – жаңалық емес. Былтыр да, алдыңғы жылы да осылай болған. Сол себепті талапкерлер мамандықтарға қандай бәсеке болатынын білулері үшін әр мамандық бойынша бөлінетін гранттар көлемі жыл сайын ҰБТ өткізілгенге дейін белгілі болады. 

Мамандық таңдау талапкерлер мен олардың ата-аналарының таңдауы болып табылады. Көбіне заң ісі, қаржы ісі сынды танымал, сондай-ақ, грант саны аз болінген мамандықтарға сұраныс түседі. Оған қоса, талапкерлер нақты бір ЖОО таңдайды. Сондықтан грант алу үшін ҰБТ ұпайлары әртүрлі мамандықтар мен ЖОО-ына қарай өзгешеленеді.

Сонымен қатар, ата-аналар ауыл квоталары мен жеңілдіктерді пайдаланатын басқа да категориядағы адамдардың бар екенін де ескеру тиіс. Ондай талапкер ҰБТ-дан алған ұпай санының төмен болғанына қарамастан грант иегері атанады. Бұл да жыл сайын қайталанатын жағдай. 

Күні кеше БҒМ Ерлан Сағадиев халықты алаңдатқан сауалдарға тоқталды. Гранттар экономиканың әлеуетті салалары бойынша бөлінетінін алға тартты. «Мысалы, есептеу техникасына 610, ал құқықтануға бар болғаны 45, жалпы медицинаға 2500 және стоматологияға 45. Бұл түрлі бағдарламаларда бекітілген. Жыл сайын жоғары балл алғандар грантсыз қалып жатыр, ал аз балл алғандар басқа мамандықтарға грантқа түсуде», – деді Сағадиев үкімет отырысында. 

Оның пікірінше, жыл сайын бұл ата-аналардың тарапынан көптеген сұрақ туындатып жатыр. Бұл жаңалық емес, жыл сайын процеске жаңа ұрпақ пен тәжірибесі жоқ ата-аналар мен балалар келіп жатқанын да ескеру қажет. Олар бірінші рет мұндайдан өтіп отыр. «Оның үстіне әлеуетті мамандықтар бойынша гранттар тізімі өте кеш шығады, бізде министрліктер мен әкімдіктермен көп дүниені келісу қажеттігін жинау жүйесі ауыр. Талапкер өз мүмкіндігін бағамдай алмайды, оған профильдік пән таңдауға және дайындалуға үлгермей жатады», – деді ҚР БҒМ басшысы. Ол министрліктің осы мәселе бойынша бірнеше шешімді ұсынатынын айтып өтті. Мысалы, белгілі бір мамандықтарға қанша грант бөлінетінін алдын ала үш жылға шығарып қою, яғни, үш жылдық бюджет аясында мүмкін мәліметтерді жариялау. Оның айтуынша, бұл мәселені биыл талқылап, шешімге келу керек. 

Сондай-ақ, министр жетекші оқу орындарында, әсіресе, Астанадағы ЖОО-ларда орын жетіспеушілігін айтып өтті. «Бұл ЖОО-лардың танымалдығымен байланысты, яғни, барлығы елордаға барғысы келеді. Сәйкесінше, жоғары балл жинаған балалар Еуразия ұлттық университетіне немесе Астананың медицианалық академиясына тіпті ақылы бөліміне түсе алмайды. Себебі орын жоқ. Биыл бұл мәселе тағы да талқыланады. Біздің ойымызша, мұны талқыға салып, бір шешімін табу керек», – деді Ерлан Сағадиев.

Тобықтай түйін. Иә, мамандық таңдауда романтик болған жақсы, әрине. Қазір әлемде 2000-ға жуық мамандық бар болса, біз соның 200-ін ғана біледі екенбіз. Сондықтан, ата-аналар мен талапкерлер қоғамға қажет мамандықтар мен бүгінгі еңбек нарығының сұраныстарын зерттеп алғаны дұрыс. Бір сөзбен, прагматик болғанның ешқандай айыбы жоқ.

Біз бұған дейін газетіміздің бетінде өмірден өтсе де, соңында өшпес мұра қалдырып кеткен тау тұлғалармен ретроспективалық сұхбаттар жасадық. Бұл жолы ән әлемінің падишасы атанған бірегей талант иесі Шәмші Қалдаяқовтың көз жұмғанға дейінгі соңғы үш жылында қасынан қалмай, қуанышы мен күйінішіне куә болған, қажет кезінде сенімді сүйеніші бола білген нағыз жанашыр да айнымас досы Оразбек Бодықовпен сұхбаттастық. Атақты композитордан бес жылдан кейін өзі де өмірден озған Оразбек Бодықов ол туралы деректі повесть, пьеса жазған. Республикалық «Жас Алаш» газеті арқылы дабыл көтеріп, өзінің тік мінезіне басып, композитордың мерейтойын Шымкент, Жамбыл, Алматыда өткізуге себепкер болған да осы Оразбек атамыз. Шәмші ешкімге айтпаған жан сырын осы досына айтқан. Не нәрсеге қолы жетсе де, не нәрсені арман ғып өтсе де, Оразбек атамыз соның бәрінің куәсі болған, қағазға түсірген. Ендеше қайсар қалам иесі Оразбек Бодықовпен болған ретроспективалық сұхбатты назарларыңызға ұсынамыз.

– Оразбек ата, сіз Шәмшінің көптеген сырларын, ойларын, армандарын халқына жеткізген бірден-бір қаламгерсіз. Сіздердің таныстықтарыңыз қалай және қай кезде басталды?

– Біздің таныстығымыз ертеде, Алматыда басталған. Бірақ, күйбең тірліктің қарекетімен мен оны көрмегелі он бес жылдан асып кеткен екен. Содан араға талай жыл салып мен Шәмшіні Алматыдан алыста, Жамбыл облысында, Таластың дәл жағасындағы «Химпром» санаторийінде жолықтырдым. Алматыда: «Ойбай, неғыласың, Шәмші арақ ішіп кетіпті», «Өліп қалыпты» деген неше түрлі әңгіме естіген едім. Соның бәрі шіп-шикі өтірік болып шықты. Шәмші сап-сау, алдымда тұр. Тек самай шашы кейін қарай қашып, басы қасқая бастапты. Тырбық мұрт қойған екен. Онысы өзіне жарасып тұр.
Біз содан бастап (18 қараша 1988 жыл) Шәмші қайтыс болған 29-ақпанға дейін, яғни 1992 жылға дейін жұп жазған жоқпыз. Көп әңгіме айтылды, көп нәрсе айтылмай қалды. Шәмші әсіресе анекдот (әзіл-оспақ) айтуға, өткір ойды келте сөзбен түйіндеп беруге ұста болатын. Үйде де, түзде де қолынан кітап түспейтін. Шәмшінің білмейтін нәрсесі жоқ. Ол оқып білетін немесе елден естіген күлкілі әңгімелерін айтқан кезде, оған сол тұстағы жағдайға сәйкес сипат беріп, ол қалжыңдары нысанаға дәл тиіп жататынын мен Шәмшіден көрдім.
Сол Шәмші... Сымбатты сұлу асқақ әуенімен белгілі болған Шәмшіні біреулер: «Айқайлағанның бәрі әнші емес, арақ ішкеннің бәрі Шәмші емес» десе, тағы біреулер: «Таздан – тарақ, Шәмшіден – арақ қалғалы қай заман!» – деп жыр қылушы еді. Сол Шәмші... (көп ойланып отырды да, бір күрсінді).

– Иә, ән падишасына айналған ғаламат таланттың соңынан жел сөздердің ергенін ел біледі. Өзіңіз де айтып отырсыз. Осы «Шәмші әнді ішіп отырып жазады екен» дейтін сөздерге қандай жауап қайтарар едіңіз?

– Бір күні: – Маған Композиторлар одағының есігін ашпаса да, не құрметтеп басқаша ат-атақ бермесе де, «алқаш» деген атты оп-оңай алдым, – деді бір әңгімесінде Шәмші. – Ол кез көше-көшенің бұрышында арақ сатылатын көл-көсір заман еді. Өзі сонау дерлік қымбат та емес, қалтаңа аздаған тиын-тебен түсе қалса, түрегеп тұрып тартып жіберіп, түк көрмегендей болып жүре бересің. Иә, бізді құртқан арзан арақ пен тегін арақ болды ғой, – дейтін бас шайқап.

Және де бір сөзінде: «Шәмші әнді ішіп алып шығарады екен» деген әңгімеден құтылатын күнім бола ма, жоқ па? Айтқанда да біліп айту керек қой, ең болмаса шын сырымды айтайыншы. Мен ән жазбақ түгілі ән тыңдай алмайтын кездерім болады. Сол кезде ақаңа басамын да, жұрт көзіне түсіп қаламын... Арқам құрысса, бір ән келе жатқанын сезіп, арақтан безіп кетем. Мен әнді бір-ақ күнде жазам. Екінші күні шығармасы жүрегіме жақын ақын тауып алып, оған «өлең жаз» деймін. Өзімнің де аздап ақындығым бар. Егер ақын өлеңі ән секілді боп естілмесе, ондай өлеңді жаратпай тастаймын... Үшінші күні дайын болған әнді орындаушыға берем. Әнім ұнаса ол оны әрі қарай алып кетеді... – деген еді.
Тек «Әнім сен едің» әні ғана Шәмшінің ішіп отырып жазған ең алғашқы және ең ақырғы әні болды.
Ал арақты түбегейлі 1977 жылдың көктемінде қойды. Көкшетаудағы Ақан сері бабасының басына тәу етіп барғанда бұлдыр тұман арасынан бір бейне көрініп: «Ел-жұртыңа айтар әніңді әлі айтып болған жоқсың. Әнің асқақтап тұрғанда, мұндай осалдықты ұмыт сен. Батам сол, күресе біл. Жығылсаң жер көтереді, тек әнің құлдырамасын... Қызғаншақтар түңіліп – өздері ішсін. Әумин!» – деп бата беріп, сұлбасы ғайып болған екен. Шәмші Ақан серінің ауылынан арақ деген аурудан мүлде арылып қайтты. Осыдан соң өмірінің ақырына дейін арақ атаулыны аузына алмай-ақ кетті.

– Қалдаяқовтың әнді қалай шығарғанын сіздің аузыңыздан естідік. Ән туралы жан сырын да өзіңізге шерткен болар...

– «Менің білетінім: ән – адал жүректен туады... Ән жарқын болашаққа деген сенімді паш етеді. Асқақтата салған ән... Сені әлдеқайда алысқа, қиын шетке, сонау төскейде көрінген қырат басына жетелейді. Сол қыратта қыран отырар. Анда-санда қанатын қомдап-қомдап, бар даусымен шаңқ еткенде, ол да енді қайтып ешқашан қайталанбайтын ерекше ән ғой... Табиғат әсер етпесе, қыраннан ол ән тумас еді. Қыранның көзін шетсіз-шексіз жатқан кер дала ашты. Дала оның көңілін оятты... Жүрегін тербеді... Қыран бұлбұл секілді сұңқылдай бермейді. Ол өзінің ең ғажап, ең айбынды әнін анда-санда бір-ақ рет айтады», – деп еді Шәмші бір әңгімесінде.
Сол кезде менің есіме 1986 жылғы Желтоқсан оқиғасы түсті. Сонда жастар Шәмшінің «Менің Қазақстаным» әнін айтып, орталық алаңға шыққан еді. Бұдан кейін Шәмші «тек вальс жазады, әндері лирика болып келеді» деп қалай айтасың? Шәмшінің көзі тірісінде сол әннің жалпыхалықтық әнге, кейіннен тәуелсіздік алып, етек-жеңімізді жинаған шағымызда әнұранға айналуы не деген бақыт!

– Әлгінде Қалдаяқовтан қалды делінетін әңгіме, қанатты сөздер көп деп айтып қалдыңыз. Ұлы композитордың өміріндегі қызықты оқиғаларды баяндап бересіз бе?

– Шәмшіге жамбылдық жігіттердің кигізген су жаңа костюмін белгісіз үш қазақ жігіт шешіп, тонап кеткенде де үйіне оралғанда әйеліне: «Ол костюмді қазағым өзі берді, өзі алды. Сенің шыққан көк тиының жоқ қой», – деп құтылған екен.
Сенесің бе, сенбейсің бе, өз еркіңде. Шәмшіні ит қаппайтын еді.
Оны мен өз көзіммен көрдім. Жетісайда тұратын Исақ деген досының үйіне барғанда екі-үш дәу итінен қақпайламақ болғанында: – Керегі жоқ, – деді оған Шәмші. – Иттеріңіздің тілін өзім табам, – деді де, ілгері шығып: – Немене, танымай қалдыңдар ма? Мен Шәмші Қалдаяқовпын ғой! – деп еді, әлгі арпылдаған иттер сап тиылып, құлақтарын едірейтіп Шәмшіге қарап қалысты. Сонда үй иесі: «Сенің «әруағың бар» деуші еді. Рас екен», – деді. Шәмшінің осындай да ерекшелігі бар еді. Бірақ ит қаппағаннан не пайда, талай иттікті бастан кешірді ғой.
Соңғы үш жылды біз Шәмші екеуміз бірге өткіздік. Шәмші өскен жерлер Шымкент, Ташкент, Жамбыл облыстарын түгел араладық. Көп жердің қонағы болдық.
Сол кездері дастархан басында отырсақ та, жиындарда бас қоссақ та еститініміз көбіне өсек-аяң, біреудің болғанын көре алмау, сырттарынан балағаттау. Соның бәрінен әбден мезі болып, бір күні Шәмшіге:
– Қайда барсақ та дау-дамай. Адамдардың бір дамыл алатын тыныш жері бар ма? – деп едім.
– Бар, – деді ол еш ойланбастан.
– Қайда?
– Молада.
– Апырай...
– Молада жатсаң қас та жоқ, дос та жоқ... Билікке таласу не қор болу да жоқ... ішкілік те, тоқшылық та жоқ, – деді Шәмші. Сөйтті де күліп жіберіп:
– Ол жақта компартия да жоқ. Ешкім саған, партияны ән қылмадың деп айып таға алмайды.
«Партияны жырламадың» деп ат-атақтан құр қалып жүрген Шәмшінің бұл шыны еді.

– Ағыңыздан жарылып сұхбат бергеніңізге көп рахмет, аға!

Сұхбаттасқан
Мөлдір КЕНЖЕБАЙ

Биыл қазақ анимациясына 50 жыл толып отыр. Елу жылдың ішінде ұлттық анимациямыздың ұстыны биік көтерілді. Ең бастысы, ілгерілеу бар. 

Бірқатар кем-кетік те жоқ емес. «Көгілдір экран бетінен ұлттық өнімдерімізден гөрі шетелдің арзанқол мультфильмдері көрсетіліп жүр». Еліміздің телевизия тарихында тұңғыш болғандықтан, мұндай пікір білдірушілер «Балапан» арнасын мысал етіп айтады. Дегенмен, «кейін тартса кежегең, аса алмайсың межеден» дегендей, отандық анимацияның бір қадам алға шыққанын мақтан етуіміз қажет. Сол «Балапан» телеарнасынан беріліп жүрген «Қазақ елі», «Томпақ», «Әли мен Айя», «Достық даңғылы» және «Балапан және оның достары», т.б. мультсериалдарды балалар тапжылмай тамашалайды. Бір айта кетерлігі, бұл арна эфирі тек қазақ тілінде жүреді. 

Шымкенттегі «Сақ» киностудиясының төл өнімдері отандық мультипликация қоржынын толтырып жүргенін мақтанышпен айтамыз. Аталған студияның мұрындық болуымен жыл сайын дәстүрлі түрде «Алтын сақа» кинофестивалі облыс көлемінде өткізілетін. Биылдан бастап бұл дода халықаралық деңгейге шықпақ. Жалпы биыл «Сақ» киностудиясында жағымды жаңалық көп. Оларды киностудия директоры Нұриддин Паттеевпен болған сұхбаттан оқи аласыздар.

Нұриддин Паттеев

– Нұриддин аға, анимациялық фильм жасау үшін уақыт керек пе, әлде қыруар қаржы болса жеткілікті ме? 

– Уақыт та, қаржы да көп жұмсалады. 10 минуттық мультфильмге ұжым болып кіріскеннің өзінде кем дегенде алты ай уақыт кететінін кез келген кісі біле бермесе керек. Яғни, салған суреттерден құрастырылатын анимациялық өнімнің тек 1 секундына 24 сызба қажет. Ол деген сөз бір кейіпкер қолын үстелден алып жағын таянуына 3 секунд уақыт жұмсайды десек, сол аралықтағы қимыл үшін 72 сурет салынуы керек болады.

Қазіргі кезде анимация саласына қаржы өте аз бөлінеді. Мысалы «Қазақфильмге» «Қазақ елінен» кейін ақша бөлініп жатқан жоқ. Ал анимация саласы ұрпақ тәрбиелеудің ең ұтымды жолы болып тұр. Бір жағынан, тілді де үйретеді. Жылына 3-4 мультфильмге мардымсыз қаржы бөлінеді. Ол дегеніңіз, 30-40 минуттық дүние эфирден жарты сағатта жылт етіп өтеді де кетеді. Мемлекет тарапынан ұлттық өнімдерге қаржы көптеп бөлінсе, саналы ұрпақ тәрбиелеуге септігін тигізер еді. 

Былтыр «Сақ» киностудиясына 15 жыл толды. Осы уақытқа дейін 50-ден аса мультфильм, 400 минуттан артық анимациялық роликтер жасадық. Одан басқа да 25 сериялық «Томпақ» деген фильміміз бар. Сан жағынан Әмен атамыздың жасағанынан да асып кеттік-ау!.. Сапалық жағы көпшіліктің талқысында. 

– Елімізде анимациялық фильм жасайтын неше студия бар? 

– Қазақстанда мультипликациялық кино жасайтын 10-нан аса студия бар. Бізден бөлек Алматыдағы «Гүршік», «Asia Animation» студиялары қиындыққа қарамастан өте жақсы жұмыс істеп жатыр.

«Қалқан құлақ»-тың қызықтары көп

– Әлгінде «Сақ» киностудиясында жағымды жаңалықтыңжеткілікті екенін айтып қалдыңыз. Соларға тоқталсаңыз. 

– Биыл 12 сериялық «Қалқан құлақ» фильмін түсіру үстіндеміз.Сюжет желісі бойынша екі бала ойнайды. Оның біреуі өтірік айтады да, балық аулап жатқан кезде «біртүрлі» шалға кезігіп қалады. Ол шалға да кезекті өтірігін айтып, келемеж етеді. Сөйтсе ол алтын балық асыраушы шал болып шығады. Құлағы қалқиғанымен, бұл баланың өзіне ғана тән бір ерекшелігі болады. Ол бүткіл жан-жануарлар мен хайуанаттардың тілін түсінетін болады. Шал бұған «жеті жақсылық жасасаң, құлағың орнына келеді» дейді. Оған сенбей, құлағына ота істетеді. Бірақ, отадан кейін құлағы қайтадан өсіп кетеді. Сөйтіп, амал жоқ, жеті жақсылық істеуге кіріседі. Жақсылық жасаған сайын құлағы кішірейеді. Бірақ, аң-құстың тілін білмейтін болып қалады. Сөйтіп, екі ортада бұл дел-сал күйге түседі. Құлағын орнына келтірсе, аң-құстың тілін білмей қалады, келтірмейін десе, құлағы қалқиып тұр. Соңында жеті жақсылықты жасап біткен соң, жақсылық пен қайырымдылықтың қайырлы іс екенін ұғынып, ары қарай да жақсы бала болуға бекініп, досы екеуі осындай шешімге келеді. 

– Өңірімізге Жансейіт Қансейітұлы әкім болып келгелі руханият пен мәдениет саласында да сең қозғалғандай. Естуімізше, жаңа басшы ұлттық анимацияға жанашырлық танытып, сіздердің студияға қыруар қаржы бөліпті. 

– Облыс әкімі Ж. Түймебаевтың тікелей қолдауымен жылдың басында төрт бірдей жобаны қолға алдық. Біріншісі, «Көне жетігеннің сыры» деген тарихи кино. Аңызға құрылғандықтан, Әл-Фарабидың заманы бейнеленеді. Ұлы ойшыл заманында алғашқылардың бірі болып жетіген жасайды. Оның жеті асығын аспаннан түскен метеориттен құяды. Сөйтіп, ол жетіген үлкен құдыретке ие болады. Бұл жетіген қай мемлекетте болса, сол ел үлкен, бай-бақуатты елге айналады. Сол заманда метеориттің құлағанын аңдып отырған басқа мемлекеттердің астрономдары хандарына бұл жаңалықты жеткізеді. Бөтен елдердің бірі нинзаларын, енді бірі асай-мүсейлерін, т.б. жібереді. Бір-бірімен таласып жүргенде, жетіген жоғалып кетеді. Сөйтіп оны осы замандағы жол салып жүрген экскаваторшылар тауып алады. Мұны жаңалықтардан хабарлаған соң тағы да үш мемлекет өзінің адамдарын жібереді. Басты кейіпкерлер – екі бала, бір қыз. Самал деген қызымыз музыкалық білім алып жүреді де, дипломдық жұмысы тура осы жетіген жайлы болады. Дипломдық жұмысын қорғау үшін Астанаға барады, ол жақта жігіт күтіп алады да, өзінің тарихшы, геолог досына алып барады. Үшеуі ары қарай жетігеннің сырын іздейді. Ал жетігеннің артында жеті асықтың қай жерде тығылғаны жазылып кеткен. Бір асығын Қазығұрттың басынан, енді бірін Отырартөбеден, Арыстанбаб пен Түркістаннан, яғни жеті асықты Оңтүстіктің жеті тарихи жерінен табады.

Анимация арқылы рухани жаңғыру

– Бұл фильмнің сценарийін кім жазды?

– Батыржан Құлжабай, Батырхан Дәуренбеков үшеуміз жаздық. Әдеби кеңесшіміз – жазушы Нұрғали Ораз да атсалысып тұрды. Жетігеннің артындағы көне түркі жазуының бірі: «Кеменің орнын басасың, атаның үйін табасың» деген сөздерден тұрады. Сөйтіп, осы жазудың арқасында Қазығұрттан бір асығы табылады. Бір асығы Ақмешіт үңгірінен табылады. Фильм біткен соң Ресейде, сосын Түркияда көрсетсек деп отырмыз. Бұл киноны түсірудегі мақсаттың бірі – жас буынға идеологиялық тәрбие беріп қана қоймай, тарихи орындарды насихаттап, туристерді тарту. Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласында айтылған киелі жерлер мен тарихи орындарды біз осы туынды арқылы жаңғыртсақ дейміз. Бұйыртса, жылдың соңына қарай дайын болады. 

– Облыстық мәдениет басқармасының басшысы Нұрболат Ахметжанов Астанадағы «ЭКСПО-2017» көрмесіне біздің облыстың атынан «Сақ» киностудиясының бір өнімі жол тартатынын, тіпті, тұсауы сол жерде кесілетінін айтты...

– 25 минуттық «Күш атасы – Қажымұқан» деген анимациялық фильмнің алғашқы көрсетілімін ЭКСПО төрінде жасасақ деп отырмыз. Облыс әкімдігімен бірлесе қолған алған үшінші жобамыз «Отырарды қорғау» деп аталады. Бас кейіпкер екі бала болады. Қалаға оқуға барғанда, елді жау шабады. Қалалық тұрғындар мен әлгі екі баланың ерлігін көрсетеміз. Бұл туындының негізгі идеясы – өскелең ұрпақты патриотизмге, өзінің елін, жерін қорғауға үйрету. 

Келесі туындымыз «Киелі Қазығұрт» деп аталады. Қазығұрт тауының насихаты аз. Бізде эпикалық жыр бар. Ал ондай құнды жыр Синай мен Араратта жоқ. Егер бар болса, әлемге жар салатын еді. «Нұқ пайғамбардың кемесі тоқтаған» деп бекерден бекер айтылып жүрген жоқ. Қазығұрттың басына шықсаңыз, ірі тастардың арасында ойылып қалған кеменің ізі бар. Осы аңыз негізінде түсірілген 20 минуттық фильміміз де жылдың соңында көрерменге жол тартпақ. 

Одан кейін Мұхтар Шахановтың 70 жылдық мерейтойына орай «Бір дастан» анимациялық фильмін шығардық. Кешегі тарихтағы Шыңғыс хан мен оның баласының Отырарды ала алмай жатқан кезі суреттеледі. Балалар тек кітаптан оқып қана қоймай, көк жәшіктен де көрсін деп осынау фильмді түсірдік. 

Бұдан бөлек «Көне құмыраның сыры» деген 10 минуттық анимациялық фильмде екі кішкентай қыз көне құмыра арқылы Отырарға барып, кәрі тарихпен танысып қайтады. Әр сериясында әр алуан заман бедері сипатталады. 

«Қазақ елі» фильмі бұдан бұрын Каирде бас жүлде иеленсе, одан кейін Бразилияға барып қайтты. Еуразия халықаралық кино фестивалінен үш бірдей жүлдені жеңіп келдік. «Ең үздік сценарий», ҚР Президент қорының және фестивальдің атынан алғыс хатын иелендік. 

– Әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқан
Мөлдір КЕНЖЕБАЙ

Қалаға іргелес Бозарық елдімекені жыл өткен сайын жаңарып, түлеп келеді. Өткен ғасырдың 30-жылдарынан бастау алатын Бозарық ауылының тарихы тереңде. «Оңтүстік Қазақстан ауыл анықтамалығында» «боз» деген сөздің мағынасы – сұр топырақ» деп келтіріледі.

900 орындық мектеп салынуда

Қазірде елдімекен Бозарық ауылы және 1,2,3-саяжай болып бөлінеді. Бозарық ауылында 4160, үш саяжайды қоса есептегенде 7021 тұрғын бар. Яғни бозарықтық ағайынның саны 11 мыңның үстінде. Бұл көрсеткіш күн санап елдімекенде адам санының көбейіп келе жатқанын білдірсе керек. Халық санының тығыздығын ескерген жергілікті тиісті органдар былтыр Бозарық ауылынан 1200 орындық екіқабатты мектеп салынып, пайдалануға берілген болатын. Алайда саяжайдағы оқушыларға аталған мектеп алыс болғандықтан, ол жаққа қатынап оқи алмады. Ал саяжайдың өзіндегі 600 орындық мектепте балалар үш ауысымда оқуға мәжбүр. 

Жергілікті ауыл ақсақалдары әбден толғағы жеткен осы мәселені бірнеше жылдан бері қала және аудан әкімінің, білім және құрылыс бөлімдерінің назарына қойып келді. «Көш жүре түзеледі» дегендей, осыдан екі ай бұрын «Бозарық» саяжайының өзінен 900 орындық үш қабатты мектептің құрылысы басталып та кетті.

Ауылдың ажарын ашқан аялдамалар

– Бозарықтың тұсынан өтетін Шаян тас жолы толықтай күрделі жөндеуден өтуде. «Отау Строй» ЖШС мердігерлік ететін жолдың құрылыс жұмыстарына Тұрғын үй коммуналдық шаруашылық бөлімі ұсыныс беріп, құрылыс қазан айында аяқталып, тапсырылады, – дейді Қаратау ауданының «Бозарық» елдімекені бойынша жетекшісі Берік Жанаев. 

– Бозарықтың тұсынан өтетін негізгі асфальт жолдың құрылысы сапалы жүргізілуде. «Алайда саяжайдың ішкі жағындағы жолдар істелмеген. Былтыр ішкі орамдық жылыту жүйелерінің жер астынан тартылуына байланысты жолдар қазылды да, кейіннен жауапты мамандар үстін жауып қоя салды. Ол күз бен қыста біздерге көптеген қиындықтар туғызды. Жер лай, батпақтан көз ашпай қалдық. Сөйтіп көше тұрғындары бірігіп, өз қалтамыздан көшемізге шағал тас төседік. Ішкі көшелердегі жолдарға да асфальт төселсе», – дейді Дархан көшесінің тұрғыны Төлеген Тұрлыбеков. 

Тұрғынның шағымына байланысты біз Түрғын үй коммуналдық шаруашылық бөлімінің сектор меңгерушісінің міндетін атқарушы Игілік Тұрғынбековке қоңырау шалдық. «2018 жылға қарай ішкі орамдық жылыту жүйелерінен бөлек көшелерге кәріз жүйесі де тартылады. Былтыр біз екі жұмыс болмасын деп асфальт төсемедік. Кәріз жүйесі толықтай тартылып біткен соң ішкі көшелерге де асфальт төселетін болады», – дейді И. Тұрғынбеков. 

Бүгінде Бозарық саяжайының өзекті мәселесі кезең-кезеңімен шешімін тауып келеді. Мәселен сайжайға кіреберісте «Шайхана» аялдамасы орнатылды. Бір ғана кіреберіс емес, саяжайдың тағы үш жерінде тура осындай жинақы аялдамалар қойылған. Бұрын аялдама деген атымен болмайтын аумақтың қазіргі ажары ашылып, реңі кіріп қалғандай.

Газдандыру жұмыстары қызу жүргізілуде

Табиғи газ бозарықтықтарға қол жетпестей көрінетін. Қысымен ағаш пен көмірді отын қылып, оның күлін шығарып, көктемге ілінетін. Енді биылдан бастап, нақтырақ айтсақ, қараша айында ол қиындықтың бәрі артта қалмақ.

Тұрғын үй коммуналдық шаруашылық бөлімі «Әсель А» мердігер компаниясына былтыр шілде айында тапсырыс берген. Сол уақыттан бастап халыққа құрылыс жөніндегі түсіндіру жұмыстары жүргізіліп келеді. Көптеген үйлерге газ құбырлары кіргізіліп те қойды. Егер құрылыс және техникалық жұмыстар ойдағыдай аяқталса, алдағы қараша айында саяжайға газ келеді.

Емхана қашан салынбақ?

Бозарықта атқарылып жатқан, жоғарыда тілге тиек еткен игілікті істер баршылық. Алайда өзекті бір мәселе әлі де шешімін таппай келеді. Ол – №10 емханаға қарайтын медбөлімше мәселесі. Елдімекенде 11 мыңнан астам адамның тұратынын ескерсек, сол 11 мың тұрғынға аядай ғана екі бөлмеден тұратын шағын медбөлімше жұмыс істейді. Оның өзінің әбден тозығы жеткен, санитарлық талаптарға сай келмейді. Ал онда бар болғаны екі-ақ дәрігер мен бірнеше медбике қызмет көрсетеді. Әсіресе қыс мезгілінде бөлімшеге келген тұрғындар ұзын-сонар кезек күтуге мәжбүр. 

– Екі дәрігер мен бірнеше медбике халыққа қызмет көрсетіп үлгере алмауда. Тиісті маманның қабылдауына немесе сараптама тапсыруға 5-6 шақырым алыс жердегі «Қайтпас» шағынауданындағы №10 емханаға баруға тура келеді, – дейді ауылдың ақсақалдар кеңесінің төрағасы Сәбит Атамбаев. 

Аталған мәселе бойынша №10 емхананың мамандар бөлімінің басшысы Әсия Досқалиевамен сөйлескенімізде, ол облыстық Денсаулық сақтау басқармасына хабарласуымызды сұрады. Біз осы ретте 11 мың тұрғынның атынан Бозарыққа бір емхананың қашан салынатыны туралы қызметтік хатты облыстық Денсаулық сақтау басқармасының басшысы Мұқан Егізбаевқа жолдадық. Алдағы уақытта құзырлы мекеменің тиісті жауабын күтетін боламыз.

Суретті түсірген
Б. СЕЙІТЖАППАР