Шымкент келбеті

Мектеп оқушылары үшін қуанышты да қызықты маусым басталды. Жаз – жыл бойы кеткен күшті қалпына келтіру, ойын-сауық уақыты. Бұл балалардың бір-бірімен еркін араласып, жыл бойына жететін жағымды эмоциялар алатын кезеңі.

Шымкенттік оқушылар да биылғы жаз маусымында өңіріміздегі әр алуан лагерьлерге барып, асыр салып, керемет демалуда. 1-ауысымда «Арман» лагеріне – 311, «Үшбұлақ» лагеріне – 272, «Ақсу» лагеріне – 210 оқушы аттанды. Бұл оқушылар жетім, жартылай жетім, көпбалалы, аз қамтылған отбасылардың балалары. Жалпы, жаз бойына «Арман» лагеріне 2111, «Үшбұлақ» лагеріне 1900, «Ақсу» лагеріне 1472 оқушы қамтылатын болады.

Барлық лагерь жаз бойы 7 ауысымда жұмыс істеп, 5483 аз қамтылған отбасы балаларын қамтитын болады.

31-мамыр – Саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу күні

Өткен ХХ ғасырда Кеңестік өкіметтің қоластында өмір сүрген халықтар қиын-қыстау кезеңдерді бастан кешірді. 1935-38 жылдар аралығында еліміздің біртуар, елеулі азаматтары жаппай қуғын-сүргінге ұшырады.

Кеңес өкіметі халықтарды біржолата бұғаулау мақсатында ұлт зиялыларын қудалап, көздерін жою саясатын ұстанды және оны жүзеге асырды. Сол сұрапыл саясат қазақ жерін де айналып өткен жоқ.
Қуғын-сүргін салдарынан жүздеген отбасының шаңырағы шайқалып, әйелдері жесір, балалары жетім қалды. Әкелері жер аударылып, шешелері лагерьлерге жіберілді. Ал ұрпақтары балалар үйіне орналастырылып, «Халық жауының» баласы атанып, өмірдің қиындықтары мен азаптарына тап болды. Кезінде амалсыздан туған жерінен үдере көшкен өзге ұлт өкілдері жергілікті халықпен бауырласып, Қазақстанды өз Отаным деп қабылдады.
31-мамыр – Саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу күніне орай Шымкент қаласындағы «Қасірет» мемориалында арнайы іс-шара өтті. Облыс, қала әкімдері, мәслихат, мемлекеттік және әкімшілік органдар басшылары, сондай-ақ ардаргерлер кеңесінің, этномәдени орталықтар, қоғамдық және діни ұйымдар өкілдері мен өзге өңірлерден келген қуғын-сүргін құрбандарының ұрпақтары қатысты.
Өңір басшысы Ж.Түймебаев бастаған зиялы топ алдымен «Ана мен бала» ескерткішіне гүл шоқтарын қойды. «Қасірет» мемориалына жиналған қауым нәубет жылдары қаза тапқандарды бір минут үнсіздікпен еске алды.
Облыс әкімі өз сөзінде қасіретті жылдары өңірімізде құрбан болғандардың саны мен талайлы тағдырына тоқталды.

– Біздің республикамызда 113 мың адам қуғын-сүргінге ұшырап, 25 мың қазақ халқының және Қазақстан жерінде мекен еткен басқа да ұлттардың алдыңғы қатарлы азаматтары, көрнекті ұлдары жазықсыз атылды. Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша 2500-дей адам «Халық жауы» деп атылса, 7000-нан аса адам ұсталып кетті. Ал енді соңғы деректердің табылуына байланысты бұл цифрлар көбеюде. Сұрапыл саясаттың салдарынан 507 мың шешен, 180 мың қырым татарлары, 102 мың поляк, тағы да көптеген ұлт өкілдері Қазақстанға күштеп жер аударылды. Осынау алапат заманнан аман қалған асылдардың тұяқтары, ағаларымыз бен апаларымыз қаншама қиыншылықтарды бастан кешірсе де, туған жеріне аянбай еңбек етіп, аға ұрпақ ісін жалғастырып келеді, – деді.
Мұнан соң мінберге саяси қуғын-сүргінге ұшыраған Кенбаевтар әулетінің ұрпағы Қайрат Бураханов шығып, зұлмат заманның қиындықтарын баяндады.
– Осы зұлмат заманда шайқалған мыңдаған әулеттің бірі – біздің үрім-бұтағымыз. Бір әулеттен он адам жазықсыз атылды. 1928 жылдары Әбсамат Тәшімұлы, Мырзахан Алтынбек аталарымыз қорланып, аштықпен өлтірілген. Ал енді 1937-38 жылдары 8 атамыз құрбан болды. Әжібай, Сейітбек, Ыбрайым, Жүніс, Әбдірахман, Құрманбек, Есен, Мұхаммед Бурахановтар осы жерде атылды. Репрессияға ұшыраған тұтас әулет туған жерін тастап, шекара асуға мәжбүр болды. Дәулеті мен сәулеті жарасқан ынтымақты әулеттің тағдыры әп-сәтте аянышты халге түсті. Сол заманда біздің ағайындарымыздың 70 пайызы ауру мен аштықтан дүние салды, – деді қария.
Ал саяси қуғын-сүргін құрбаны Тәңірберген Отарбаевтың қызы Ұлжан Отарбаева 1938 жылы әкесін «Халық жауы» деп жазықсыз атқан кезде небәрі бір айлық нәресте болған екен. Әкесінің кім екенін кейіннен, тәуелсіздіктің ақ таңы атқан тұста бір-ақ біліпті.
Атасының кім екенін білгенмен, оның қабірінің қай жерде екенін білмейтін ұрпақтың бірі – Хайретдин Болғанбаевтың жиен немересі Құралай Камелова. Құралай Тұяққызы Астанадан нағашы атасының әруағына құран бағыштау үшін арнайы келіпті. Сол сияқты Алматы мен Қарағанды қалаларынан да келген репрессия құрбандарының ұрпақтары баршылық.
Шара барысында көпшілік қауым зұлмат заманнан сыр шертетін театрландырылған қойылымды тамашалады.

Бір аптаның ішінде өніп, өсетін жасыл шөп көрдіңіз бе? Шымкентте KazAgro Green компаниясы небәрі жеті күннің ішінде жасыл қорек өсіріп шығарады. Шіліңгір шілденің аптап ыстығы ма, әлде қытымыр қыстың қақаған аязы ма, бұл мекемеге шөп өсіру ешқашан қиындық тудырған емес. Әдетте шаруалар қыс уақтысында жем-шөптен қиналып қалатыны белгілі жағдай.

Кәсіпкер Бақытжан Көпбаевпен жыл он екі ай жем-шөптен қиналмай шығуға болады. Ол жыл бойына үзілмейтін қандай «құдыретті» шөп дейтін шығарсыздар?! Гидропоникалық қондырғыда өсірілетін, дәнді дақылдардан өсіп шығатын шөп. Гидропоника дегеніміз – өсімдіктерді топырақсыз, жасанды қоректендіргіш ортада өсіру. Бұны ғарыштық технология десек те болады. Яғни, индустрия саласындағы инновациялық тың жоба. Қазақстанға аталған жобаның енгеніне екі-ақ жыл. Осы уақыт аралығында компания еліміз бойынша 14 гидропоникалық қондырғы қойып үлгерген. Компанияның Астана, Шығыс Қазақстан облысы мен Шымкент зауыттарында жұмыс істейтіндер санын жалпы есептегенде, 200-дей адамды жұмыспен қамтып отыр екен. Ал Шымкентте 30 адам жұмыс істеуде.
Бақытжан Қонысбайұлы бұл кәсіпке қалай келгенін айтып берді және ақыл-кеңесімен де бөлісті.

Кәсіпкер болудың ерте-кеші жоқ

Мен 2000 жылға дейін ҚР Мемлекеттік кірістер министрлігінде және Шымкент қалалық Салық комитетінде қызмет атқардым. Одан кейін белгілі бір себептермен жеке кәсіпке кеттім. Жасыратыны жоқ, мемлекеттің жұмысында істеп жүріп те қосымша кәсіппен айналысқанмын. 2006 жылы әскерде бірге болған досым Саша Лаврешинмен Дубайда Alatau General trading (АGT) компаниясының негізін қаладық. Жасыл қорек технологиясын Қазақстан нарығына 2015 жылы KazAgro Green атауымен алып келдік. Әрине, біз бағаны бірден төмендетіп қойдық. Елбасы сол кезде «-50°С-та да шөп өсіре бересіңдер ме?» деп сұраған еді. Қыста күн райы -50°С-қа төмендеп кеткен кезде көп шаруашылықтарда сүт екі-үш есе азайып кетсе, «Ертіс» шаруа қожалығында керісінше сүт екі есе молынан болды. Ол – біздің гидропоникалық жасыл қоректі тұтынғанның арқасы. Қазақстанда кәсіпкерлікпен айналысуға қолайлы 4 өңір бар: Өскемен, Қарағанды, Алматы және Шымкент. Осы төрт қалада кәсіпкерлікке керектінің бәрі табылады. Астана мен Өскемен, Шымкент қалаларында компанияның бөлімшелерін аштық.

Өнім сапалы болсын

Жасыл қорек топырақсыз өседі. Бұған ешқандай қоспа қосылмайды, яғни, экологиялық таза. Біздің технология бойынша тек қана дәнді-дақылдарды, яғни, арпа, күріш, бидай, жүгері, соя, фасоль өсіре аламыз. Қытай, кәріс мейрамханаларында дәл осы технологиямен маш өсіреді. Маш төрт күнде, жүгері он төрт күнде өсіп шығады. Қалған дақылдардың дәнін жеті күнде өсіреміз. Бірінші тәулікте дән жара бастайды. Екінші тәулікте тамыр жіберіп үлгереді. Үшінші тәулікте тамыр байлайды. Төртінші тәулікте ол тамыр нығаяды. Бесінші тәулікте қатайып, бойшаңдап, биіктей бастайды. Алтыншы, жетінші күндері кәдімгідей биіктеп, жем-шөп ретінде дайын болады. Дайын болғанда тамырымен апарып, малға береміз. Жеті күннің ішінде бойына құнарлы заттарды жинап алады. Әсіресе тамырында пайдалы заттар өте көп. Протеин (28 %) сүттің майлылығын көтереді, май (5 %) құнарлылығын арттырады. Одан бөлек кальций, фосфор сияқты тірі ағзаға пайдалы өзге де заттар жеткілікті. Ең кереметі, бетокаротиндар мен А, К дәруменіне дейінгі витаминдердің барлығы да жасыл қоректің құрамында кездеседі. Адамға да, малға да пайдалы шөп қой.
Өзбектер Наурызда сүмәлак ұлттық тағамын жасайды. Олар бидай дәнінің көгергенін күтеді. Демек, бұл тек агросекторда ғана емес, тағам индустриясында да қолданылады.

Бәсекенің болғаны жақсы

Алайда, Қазақстан нарығында бізге әзірге бәсекелес жоқ. Дегенмен, «KazAgro Green»-нің шетелде серіктестері бар. Жоғарыда бұл кәсіп алғаш Дубайда ашылғанын айтып едік. Қарапайым оқырманға түсінікті болуы үшін айтайық, біз шаруаларға шөп өсіріп бермейміз, сол шөпті өсіретін қондырғы орнатып береміз. Мысалы сіз шаруашылықпен айналысқыңыз келді делік. Егер біздің қондырғыларды орнатсаңыз, жер егіп, жыртып, суарып, шөп өсіріп, шауып басыңыз ауырмайды. Бір техника және бір адамның қатысуымен күніне 2 тонна шөп алуыңызға болады. Күн сайын 2 тоннадан алғанда жылына 730 тонна мал қорегі дайын. 730 тонна шөпті орып алу үшін сізге 240 гектар жер керек. Онсыз да жер жетпей жатқан кезде 240 гектарды сізге кім тауып береді? Мемлекет сізге «Шаруа баста» деп 1 гектар жер береді, «сиыр сатып ал» деп субсидия береді. Бірақ, жем-шөпті қайдан аласыз? Қазақстанда шөп орылып, таусылып біткен. Қыстыгүні сиырдың сүті де азаяды, сол кезде жем-шөп таба алмай қиналып қаласыз. Сол үшін шөп өндіретін зауыт қажет болады.

Өнім қымбат болуы үшін инновацияны пайдалан

Қожалықтарға қондырғыны орнатып, дән салып береміз, қалай өсіру керектігін үйретеміз. Ары қарай шаруа өзі іліп әкетеді. Қазір Оңтүстік Қазақстанда бұл қондырғыны 29 миллион теңгеге қойып жатырмыз. Егер сіз менен сатып алатын болсаңыз, Үкімет сізге бірден 10 млн теңге субсидия береді де, қондырғының жалпы құны 19 млн-ға түседі.
Қондырғының ең арзаны – 130 мың, қымбаты – 36 млн теңге тұрады. Қымбаты – автоматтандырылған, күніне 2 миллион тонна қорек беретіні. Бұл түрін орнату үшін жапондық ультракүлгін және инфрақызыл сәулелері бар фитолампа пайдаланамыз. Ол қондырғының ішіне күн сәулесінің жарығын береді. 130 мың теңгелігі – бір сиырға жететіні. Үйде немесе қорада өсірсеңіз де, жылулық пен күн сәулесі қажет. Фотосинтез процесі жүріп, көп өнім өсе бастайды. Бұны өсіру үшін аса көп жағдай керек емес. Кешегі КСРО кезінде де көптеген мамандарымыз осыны өсірген. Бірақ, олар бұл істі ілгерілеп алға тарта алмады. Ылғалдылықты, суды, нәрін, бір сөзбен, бәрін бір мезгілде жеткізіп бермесеңіз, мына көк шөптің құрамында хлорофильден басқа ешнәрсе болмай қалады.
Ал қондырғының өзін қара темірден істейміз де, кейін оны қайнатамыз. Ылғалды жер болғандықтан, тот баспауы, бөлменің температурасы 20 °С-тан аспауы керек. Бұл қондырғы алюминий, гальваникалық жабын және пластиктен құрастырылады.

«Әкенің малы балаға мал болмайды»

Білесіздер ме, әлемдік тәжірибеде көптеген ірі кәсіпкерлердің кәсібі өзі дүниеден озған соң бірден құлдырайды. Себебі, әкенің малы балаға мал болмайды. Бірақ, осы атақты тәмсілді екінші қырынан да қарастыру қажет. Егер кәсіп бастап, оны ілгерілетіп, жетістікке жетіп жатсаңыз, неге балаңызды да осы кәсіпке баулымасқа?! Егер икемі болса, бала да бұл шаруаны дөңгелетіп әкетеді. Сонда кәсібіңіз «өлмейді». Мәселен, біздің кәсіп – отбасылық. Екі інім мен үлкен ұлдарым да компанияға жұмыс істейді. 19 жасар ұлым Азамат мектепті үздік бағамен бітірді. ҰБТ-дан 125 балл жинады. Қазір Шымкенттегі зауыттың бүткіл қара жұмысын осы бала атқарады. Гидропоникалық қондырғының «миы» бар. Ол Америка, Италия, Тайваньнан әкелінген электронды аппараттар арқылы басқарылады.

Әлемдік тәжірибеге сүйеніңіз

Әлем бойынша Германия, Франция сияқты жылына 2 рет өнім алатын елдерге, Альпі тауындағы мемлекеттерге бұл технология керек емес, себебі, ол жақта жер онсыз да жап-жасыл болып жатады. Бұл біздің еліміз іспетті шөбі аз солтүстік және оңтүстік өңірлерге қажет технология.
2006 жылдан бері Сауд, Иран, Ирактан басқа Парсы шығанағындағы елдердің бәріне қойдық.

Кәсіп нәсіпті болсын

Егер сиыр асырасаңыз, бір литр сүтті 100-120 теңгеден сатасыз. Сиыр сауу да оңай шаруа емес. Оны қиналып сауып сатқанша, жеті мың долларға балмұздақ істейтін аппарат сатып алып, балмұздақ сатыңыз. Сонда жаңағы 120 теңгеге сатам деген сүтіңіз 1200 теңге болып, он есе қымбаттайды. Мәселен, біз ірімшікті жасау жолдарын үйретуге дайынбыз. Оның технологиясын Әзірбайжаннан әкелдік. Қарынның бүрінен алынған 2-3 грамдық тірі бактерияны 10 литр сүтке салсаңыз, 5 секундта ірімшікке айналады. Яғни, сүтті сүт қып сатқаннан гөрі өндірген жақсы, сонда шаруаға пайда көп келеді.
Жылына 20 пайыз табыс түспесе, ол бизнесті тоқтата салуға болады. Ал біздің елімізде жылдық табыс 50 пайыздан кем болмауы керек. Миллион доллар салсаң, жылдың соңына дейін 1,5 млн болуы керек.

Индустриялық карта жасаңыз

Кәсіп бастағысы келетіндерге кеңесім, өндіретін қосалқы бөлшектерін де индустриялық картаға түсіру керек. Мысалы, біздің кәсіпорын дәнді өсіріп, экологиялық тағамға қосатын шөпті де дайындайды. Салат жасайтын кәрістерге машты да өсіре аламыз. Бір ғана гидропоникалық қондырғы деп жазсақ, сізге қызықсыз болуы мүмкін. Басқа да өнімдер шығарып жатпасам да, шығара алатынымды білдіруім керек. Шетелде солай.

Тобықтай түйін

Гидропоникалық инновация – жаңа технология. Екіншіден, табысы жақсы. Үшіншіден, елімізде бұл кәсіпке бәсекелестер жоқ. Компанияның ең төменгі жалақы мөлшері – 40 мың теңге (күніне 2-ақ сағат жұмыс істейді), ал ең жоғарғысы – кризис менеджерлері 4,5 мың долларға (Дубайда) дейін алады. Ал өнімдерінің сатылуына келсек, Шымкенттен гөрі Шығыс Қазақстан облысының шаруаларында сұраныс көп. Себебі, Шығыс еліміз бойынша ет және сүт шаруашылығынан бірінші орында келеді. Әрі облыс әкімі Даниал Ахметов осы инновациялық технологияны, қыстыгүні жап-жасыл шөптің өсіп шыққанын көргенде, балаша қуаныпты деседі.
Бақытжан Қонысбайұлы бізді шығарып салып жатқанда дастарханынан дәм татқызды. Осы гидропоникалық шөппен қоректенген сиырдан алынған айранды ұсынды. Сенсеңіз, ана айранның майлылығы соншалық, стақанның жартысын зорға сімірдік. Сондай құнарлы әрі тойымды екен.
«Істің маңызды, маңызды емес екенін уақыт айқындайды» (Ә.Шілтерханов) дегендей, елімізге енді ғана енгізілген жаңа инновациялық технологияға тосырқап қарайтындар көп. Алайда, «KazAgro Green» компаниясының жылдық табысы мен тұтынушыға әкелер мол пайдасын көрсеңіз, «баяғыдан бері қайда қарап жүргенбіз?!» деріңіз сөзсіз.

(Музейден репортаж)

Облыс орталығындағы Саяси қуғын-сүргін құрбандарының музейіне кірсеңіз, өткен тарихымыздың ақтаңдақтарымен танысып, жазықсыз жапа шеккен құрбандардың нақақтан төгілген қаны мен көз жасына куә болып, төбе құйқаң шымырлап, ет жүрегің езіледі. Бұл музейдің ішкі де, сыртқы да дизайны қаралы күндермен астасып жатыр. Сыртқы көрінісін байқасақ, бейне бір найзағай түсіп келе жатқандай. Ал ішкі дизайны үш: қара, сұр және қызыл-күрең түстерден құралған. Қара түс – нәубет жылдарындағы қазақ халқының басына түскен қайғы-қасірет. Ал сұр түс – НКВД қызметкерлері шинелінің түсі, қызыл-күрең қазақтың жазықсыз төгілген қанының түсін айғақтайды.

Елеулі экспонаттар

Экскурсия жүргізушісі Дариға Жарқынбайқызы бізді алдымен экспозиция залымен таныстыра бастады. 

– Музейдің түпқазығы саналатын мүсіндер топтамасы – «Репрессия» деп аталады. Яғни, тоталитарлық жүйенің синтездік формадағы мүсіндер топтамасы. Сондай-ақ музейдің ортасындағы экспозиция қазақтың киіз үй формасында жасақталып, айналасы түрменің темір сымдарымен, сұр бағандармен қоршалып жасалған портрет галереясы. «Халық жауы» деген жалған жаламен ату жазасына кесілген Қазақстанның мемлекет, қоғам қайраткерлеріне арналған. Музейдің дизайн авторы – Қазақстанға еңбегі сіңген қайраткер Аманжол Найманбаев, – деді музей экспонаттарын таныстырып жатып. 

Музейдің төлқұжаты тұрған бұрышқа келдік. 1993 жылы Елбасымыз «Қуғын-сүргін құрбандарын ақтау туралы» Заң қабылдаған болатын. Жыл сайын 31 мамыр күні ұлттық келісім, қуғын-сүргін және ашаршылық құрбандарын еске алу күні атап өткізіледі. Өлкелерде митингілер өтеді. Жиынға қуғын-сүргін құрбандарының ұрпақтары келеді. Ас беріліп, құрбандарға құран бағышталады. 

– Ал мынау «Қазақтың трагедиясы» деп аталатын ғасырлар бойы жазықсыз жапа шеккен ағаларымызға арналған композиция». Өңкей бас сүйектері бедерленген бұрыш тұла бойыңызды тітіркендіреді. – Жалпы қуғын-сүргін құрбандары деген кім? Олар «Халық жауы» деген жалған жала жабылып, тұтқындалып, кейіннен атылған тағдырлар. – Ф.Голощекин өз көзқарасын құптамайтындарды кезекпен «қырып» салған. Атап айтатын болсақ, 

Әлихан Бөкейханов, Ахмет Байтұрсынов, Міржақып Дулатов, Мағжан Жұмабаев, Жүсіпбек Аймауытов, Тұрар Рысқұлов, Смағұл Сәдуақасов, Сұлтанбек Қожановтарды «Ұлтшыл ауытқушылар» деп елден аластатып қана қоймай, тұтқындады, атты. Міне, экспозиция залын айнала қойылған экспонаттардың барлығында қуғын-сүргін құрбандарының суреттері мен деректері, қосымша мәліметтер, көне газеттің сарғайған парақтары сақталған. 

1928 жылы шыққан «Советская степь» газетінің санында қазақ байларының мал-мүлкін қалай тәркілеу жөнінде жазылған. Бір мал басына тоғыз түрлі салық салынды. Керек десеңіз, жылқы малының жал-құйрығына дейін Өкіметке тапсырылды. Бұл ашаршылық жылдарындағы қазақтың келбеті. Жалпы ашаршылық жылдарына дейін 6 млн-нан астам қазақ болды. Сонда сол 6 млн қазақтың 3 млн-нан астамы аштан қырылған. Ал 1 млн-нан астамы Иран, Түркия, Моңғолия, Қытай, Ауғанстанға бас сауғалап көшіп кетті. Ал осындай бай 

Қазақстанда аштан қырылуы мүмкін емес деп бір топ комиссарды жібереді. Тексеріске келгендер өз көздеріне өздері сенбейді. Себебі, жергілікті тәртіп сақшылары қынадай қырылған мәйіттерді жинап үлгере алмай жатыр еді. Сол сол-ақ екен, Ф.Голощекинді Мәскеуге шақырып, 1941 жылы ату жазасына кеседі. Бүгінгі күнге дейін Голощекин әлі ақталмаған. Себебі, бейбіт кезде қолдан ашаршылық жасаған.

Азаптау вагоны

Келесі экспонат Созақ және Адай көтерілістеріне арналған. Жалпы Қазақстанда 372 шаруалар көтерілісі болса, қанды сұрапыл оқиғасымен тарихта қалғаны – Созақ көтерілісі. Ол көпке созылған жоқ, небәрі бір-ақ аптаның ішінде ешқандай қарусыз қазақтарды пулемет, автоматтармен қаруланғандар қырып салды. Көтерілісті басқарған Хансұлтанбек Шалақұлы өзінің көмекшілерімен бірге көтерілісте қаза тапты. Бұл жерде Созақ және Адай көтерілісіне қатысқан азаматтардың құжаттары, суреттері сақталған.

Саяси қуғын-сүргін нәубеті 1937-38 жылдары өзінің шарықтаған шегіне жетті. Яғни, НКВД-ның үш-ақ кісіден құралған үштіктері пайда болды. Ешқандай соттың үкімінсіз сол үштік тұтас халқымыздың тағдырын шешіп отырды. Яғни, бір түнде келіп жазықсыз адамдарды тұтқындады. Олардың бәрі тұтқындалып қана қоймай, ату жазасына кесілді. Жалпы қуғын-сүргін нәубеті біздің Оңтүстікті де айналып өтпеді. Біздің өңір бойынша 2500 адам атылды. Республика бойынша 25 мың адам «Халық жауы» деген жалған жаламен ұсталып, ату жазасына кесілген. 

Залдың ортаңғы тұсындағы қызыл түсті қабырғаға сары түспен: 

– Ат деген кім,
Атқан қайсың?
Қаным қайда төгілген,
Қабірім қайда көмілген? – деген Ә.Тәжібаевтың бір шумақ өлеңі жазылыпты. Осы бір ғана өлең шумағы репрессия құрбандарының ұранына айналғандай әсер қалдырады.

Қандықол баскесерлер ұлт зиялыларын атып қана қоймай, олардың әйелдерін де «Халық жауларының» әйелдері деп Ақмола, Қарағанды облыстарындағы түрмелерге қамады. АЛЖИР – Ақмола, Қарағанды облыстарының 2 млн 95 239 гектарын алып жатқан ГУЛАГ-тың бір бөлімшесі. 20 мың лагер бөлімшесі болса, соның 26-шы нүктесі АЛЖИР деп аталды. «Акмолинский лагерь жен изменников Родины», яғни Отан сатқындарының, «Халық жауларының» әйелдері отырған түрме. Ол жерде ең зиялы деген адамдардың әйелдері отырды. Тұрар Рысқұловтың, Ұзақбай Құлымбетовтың, Смағұл Сәдуақасовтың, Сұлтанбек Қожановтың, т.б. әйелдері 5-10 жыл аралығында өздерінің кесімді мерзімін өтеп шықты. Олардың көрмеген қорлығы жоқ. Таңғалатын бір нәрсе, түрмелерде қорлықпен күндер кешсе де, сол кісілер ұзақ жасады.

НКВД түрмелерінің ішінде азаптау вагоны болған. Ұлт зиялыларын «Халық жауы» деп мойындату мақсатында түрлі жаза түрлерін қолданып отырған. Ал соңында бұлардың барлығын «№58 статьямен» «Халық жауы» деген жалған жала жауып, ату жазасына кесіп отырды. Азаптау вагонының бейнесінде жасалған экспонат неткен сұсты, неткен қаһарлы!.. НКВД бастығы мен қолшоқпары тұтқынды тергеп, қинап жатқан темір тордың ар жағындағы келеңсіз көрініс. Суық та сұрқай кабинет.
Сондай-ақ Экспозиция залында Желтоқсан қозғалысына арналған бұрыш та бар екен.

«Қасірет» пен «Құлагер»

Екінші қабаттағы «Тағзым» залында сілтідей тынған тыныштық. Бәлкім, бұл жерге келіп, құран бағыштап, бір минут үнсіздікпен еске алған әрбір адамға жазықсыз атылған боздақтардың рухы разы болар. Осындай ой мен мүлгіген үнсіздікті Дариға Жарқынбайқызының даусы үзді.

– Бұл жерде Оңтүстік бойынша атылған 2500 адамның тізімі жазылған. Осылардың барлығын «Қайтпас-2» елдімекеніне алып барып, жоспар бойынша күніне 15-20 адамнан атып отырған. Әсіресе, жетекшілік қызмет атқарған адамдар бірінші атылған. Олардың арасында қарапайым адамдар да жазықсыз жапа шекті. Осы жерге келген сайын жаным ауырады, жүрегім жылайды, – дейді Д.Жарқынбайқызы. – Жоспар бойынша «Қайтпасқа» апарып, екі-үш адамды қатар қойып, бір оқ неше адамға жарайды деп тәжірибе жасайды екен. Атылған адамның көп болғаны соншалық, олардың бәрін көміп үлгермейтін көрінеді. Ит-құсқа жем болып, көмусіз қалғаны, белгісізі қаншама?! Бүгінгі таңда «Қайтпаста» «Қасірет» мемориалы орнатылып, тағзым орнына айналып отыр. 

Экскурсия жүргізушісінің айтуынша, мына бір экспонат – Ақан серінің «Құлагері». Бәйгеде шауып, озып келе жатқанда қапияда оққа ұшып, қанға бөгіп, құздан құлап келе жатқан Құлагер мен жазықсыз атылған адамдардың тағдырын сәйкестендіріп, осы мүсінді жасап шыққан. Құлагер – қазақтың қайғы-қасіретінің символы ретінде қабылданады. 

Музейдің ашылғанына 15 жылдан асса, сол ашылғанынан бері қарай осында жұмыс істеп келе жатқан Дариға Бейісовадан «келушілердің қызығушылығы қандай?» деп сұрап едік. 

– Бұл музейдің бар екенін білмейтін де адамдар бар екен. Келгенде олардың Отанға деген, тарихымызға деген қызығушылығы оянады. Студенттер мен оқушылар топырлап, шулап келеді де, экскурсияны бастағаннан сілтідей тына қалады. Тарихты жеткізе білсеңіз, бала да тыңдай біледі ғой. Келуші көрермен де әртүрлі. Әсіресе, шетелден келгендер әр эскпонаттың түбінде терең ойға батып тұрады, – дейді. Бір айта кетерлігі, бүгінде музейде орыс, ағылшын тілдерінде де экскурсия жүргізіледі. 

Екінші кино залында репрессия тақырыбындағы фильмдерді көруге болады. – Қорымызда әзірге «Ашаршылық» (2 серия), «АЛЖИР» (3 серия), «Қазақ қалай қырылды?» (қысқаметражды), Әлихан Бөкейхановтың фильмі, Желтоқсан жайлы, «Зауал», «Зұлмат» іспетті он шақты кино бар, – дейді Дариға Жарқынбайқызы. 

Біз музейден кетуге ыңғайланғанда «Оңтүстік Қазақстан политехникалық колледжінің» «Электрик» мамандығының 1 курс студенттері Экспозиция залынан кино залына қарай өтіп, тамашалауға отырып жатты. Болашақ техника мамандарының тарихқа деген қызығушылығы сырт қарағанда көз сүйсінтеді екен!..

Кәсіпкерлік саласында креативті ойлайтын азаматтардың бірі – Алтай Айнабек. «Nuray Construction» компаниясының директоры Шымкенттің жаңа келбетін жасауға тырысып жүр. «Арман», «Шұғыла» және «Sofia Towers» тұрғынүй кешендерінің авторы. ҚР Сәулетшілер одағы аталған тұрғынүй кешендерін үздік жоба ретінде таныған.
Белгілі кәсіпкер жаңадан кәсіп ашып немесе іс бастағысы келетіндерге өзінің кеңестерімен бөлісті.

Білім үшін күрес

Кәсіпкерлік – үнемі дамып отыратын сала. Біз енді қол жеткізіп жатқан білім экономикасы дамыған елдерде әлдеқашан ескіріп қалған. Мысалы бұрынғы сымсыз телефон мен бүгінгі смартфонның арасы жер мен көктей ғой. Кәсіпкерлікті дамыту үшін ең басты нәрсе – білім деп ойлаймын. «Өзіңді дамытуға инвестиция қысқа мерзімде, кемі 15 есеге өседі» деген тұжырым бар. Бірде аустралиялық бизнес кеңесшіден бір кісі: «10 000 $ бар, қандай бизнес ашсам болады?» деп сұрапты. Сонда «ақшаны өз біліміңе жұмсау керек» деген кеңес алады. Кәсіпкердің кеңесін бұлжытпай орындаған әлгі кісіден жаксы кәсіпкер шығады. Менің өмірден түйгенім, кәсіпкер болу да бір талант. Біреу кәсіпке икемді болып туылады, екіншісі білім арқылы өзінен кәсіпкер жасайды.

Тәуекелсіз іс бітпейді

Өткен ғасырда зерттеушілер «бизнесмен болу үшін IQ деңгейі жоғары болуы керек» деп есептеуші еді. Дәл қазір оны теріске шығарып, бизнесменнің басты қаруы – тәуекелшілдік, EQ (эмоциялық интеллект), одан кейін қайсарлық екенін дәлелдеп отыр. Демек бизнес бастағысы келетін адамдар осы 3 нәрсені меңгеруден бастау керек. Бұл қасиетті бойына дарытпаған адам жақсы менеджер болуы мүмкін, бірақ өз кәсібіңді дөңгелетуге жеткіліксіз.

Ортаны дұрыс таңдаңыз!

Менен жиі сұрайтын сұрақтардың бірі, ол «бизнесті неден бастау керек?». Жалпы бизнес бастау үшін ортаңды зерделеп алуың керек деп есептеймін. Бұл туралы батыстың бизнес жаттықтырушылары жиі айтады. «Араласатын он адамыңның бір айлық табысын өз ойыңша қосып, сол 10 адамға бөлгенде сенің айлық табысыңның мөлшері шығады», – дейді олар.

«Бизнес – ақша генераторы» дейтін болсақ, бұл қағиданы тура мақсатта пайдалану керек. Бұл дегеніміз – ертеден келе жатқан мақалдар, хадистер, аңыз-әфсаналар. Мәселен «Маған жолдасыңды көрсет, сенің кім екеніңді айтайын» дейтін мақалды алайық. Немесе ертеде 100 адам өлтіріп, тәубе жолын іздеген адамға бір дана кісі «ортасын ауыстыруы керек екенін айтып, ол жерден кету керек» деп кеңес береді. Бұдан шығатын қорытынды: журналист журналиспен, жазушы жазушымен, ұстаз ұстазбен пікірлес болатыны сияқты, кәсіпкер болу үшін, кәсіпкер сияқты ойлау үшін, шешім қабылдау үшін кәсіпкермен араласуы керек.

Кедергіні жеңіп үйреніңіз!

Бизнес — үлкен сынақ. Мен өз жұмысымда күнделікті әр түрлі кедергілерге кезігемін. Ешқашан жылтыр мұзда сырғанағандай болған емес, болмайды деп те ойлаймын. Өйткені бизнес тек сынақтардан тұрады. Кедергі болған соң адам сүрінеді, құлайды, тек нағыз кәсіпкер ғана қайта тұра алады. Майк Тайсонның: «Егер сен құлап барып тұрсаң, бұл – физика емес, мінез» дейтін жақсы сөзі бар. Сол сияқты бизнес күнделікті соққы жасайды. Кейбіреуі айналып үлгермей жатып, маңдайыңа тиеді, сол кезде тұра білу керек. Бизнесің құлашын кеңге жайған сайын проблемалардың да көбейетінін естен шығармау керек. Жетістікке жетудің жеңіл жолы болмайды.

Кәсіп пен отбасыны қатар алып жүріңіз!

Кітап сататын дүкендерде «Табысқа қалай жетуге болады?» деген сипаттағы көптеген кітаптар бар. Барлығы дерлік бизнес туралы. Демек адам санасы «жетістік» сөзін көбінесе бизнеспен ассоцияцалайды. Бірақ бизнес – бақытты болу жолы емес екені анық. Проблемасы көп кәсіпкер, өкінішке қарай, отбасы, жеке бастың бақыты мәселесіне көп көңіл бөле алмай жатады. Осы жерде бір ортақ шешім табылуы керек.

Дұрыс қарым-қатынас түзіңіз!

EQ – эмоциялық интеллект. Бұл бір ауыз сөзбен айтқанда, қас-қабақтан түсіну. Форбстың мүшелерін зерттегенде, «5»-ке оқыған адамнан нашар бағаға оқығандардың саны көп екен. Тереңірек зерттей келе, олардың эмоциялық интеллектісі дамығанын пайымдайды. Жақсы кәсіпкер болу үшін көшбасшы болу керек. Ал көшбасшы көптеген адамдармен жұмыс істейді. Тұтас ұжым кәсіпті алға дөңгелетеді. Бұдан шығатыны: жақсы бизнесмен қарамағындағы қызметкері болсын, бизнес серіктесі болсын адамдармен дұрыс қарым-қатынас жасай білуі керек! Яғни, адамдардың қас-қабағына қарап амал етуі өте маңызды. Қызметкердің төбесінде тұрып, «менің айтқанымды ғана істе!» деп емес, оның білімін, идеясын, тәжірибесін жұмыста пайдалану керек. Атақты Стив Джобс: «Ақылды адамды жұмысқа алып, оған нені қалай істеу керек екенін айту – ақымақтық», – дейді. Сол үшін эмоциялық интеллект (EQ), (IQ) мәліметтер жиынтығынан маңызды деп ойлаймын. «Табыстың көзі – мынау» деп айта салатын нәрсе емес. Өйткені әр келесі қадам өткен шақтағы тәжірибеге байланысты. Ең маңыздысы, іске кірісіп, бастау керек. Адал жолдарды анықтап, қиындықтарға қаймықпай, біліммен қатар тәжірибе жинау керек.

Кеңесшімен кеңесіңіз!

Тағы бір қосарым, бизнес кеңесшілермен де кеңескен дұрыс. Олар көбінесе өздері жаксы кәсіпкер болмаса да, дұрыс жол көрсете алады. Ол – теңбіл доптың жаттықтырушысы іспетті. Футболшы жаттықтырушыдан да мықты доп тепкенмен, ол сияқты жөн көрсете алмайды. Білікті кеңесші сырттай бақылап, орынды ақыл-кеңес бере алады. «Сырт көз – сыншы» деген осы ғой.

Кәсіпкер – жұлдыз болуы керек!

«Қоғамда кәсіпкерлікті дамытуға не жетпейді?» десе, біздің арамызда көптеген мықты кәсіпкерлер бар, солардан жұлдыз жасау керек деп айтар едім. Өйткені қазір көп жастар, мәселен Баян Есентаева мен басқа да әнші, әртістерді ғана көріп, соларға еліктейді. Шенеуніктер де көгілдір экран мен әлеуметтік желіден түспейді. Әрине, одан кейін жастар солардай болғысы келеді. Кәсіпкерлерді де танымал етсек, өскелең ұрпақ соларға ұқсағысы келеді. Біздің қоғамда жемқорлыққа жол бермей, адал ақша тауып, жұртқа жұмыс беріп жүрген кәсіпкерлер аз емес, соларды көбірек насихаттау керек деп ойлаймын. СССР кезінен «байдың бәрі сараң» деген қасаң пікір қалыптасқан. Ондай ойдан арылып, жастардың бизнеске барынша тартылғаны елге, қоғамға үлкен пайда әкелері анық. Маргарет Тэтчер «Мемлекеттік ақша деген болмайды, салық төлеушілердің ақшасы деген бар» деп айтқанындай, мемлекетті құрайтын ұлт кәсіпкерлікті жақсы меңгерсе, нұр үстіне нұр емес пе?! Бай-бақуатты, әлемде өзіндік орнымыз болуы үшін, бірінші кезекте кәсіпкерлікті дамыту керек деп ойлаймын.

«Киелі Қазығұрт» қоғамдық қорының ұйытқы болуымен жыл сайын дәстүрлі түрде өткізілетін «Алтын қазық» марапаты биыл 3 адамға тапсырылды. Олар – Светлана Назарбаева («Дәуір» баспасының директоры), Сайлаугүл Барақова (Экс-сенатор, «Білім саласының үздігі) және Рәшкүл Оспанәлиева (кәсіпкер, меценат). Үшеуі де, ел дамуы мен өркендеуіне сүбелі үлес қосып жүр.

Төраға Байдулла Қонысбек алдымен қор мен оның атқаратын қызметіне тоқталды. 

– «Киелі Қазығұрт» – елді ынтымақ-бірлікке, достыққа шақыратын қордың бірі. Өйткені, «Киелі Қазығұрт» деген атауыдың өзі үлкен жауапкершілік пен ауқымды міндеттер жүктейді. Құрылғанына 20 жылдан астам уақыт болды. Сол жылдардың ішінде алға қойған мақсаты – Нұқ пайғамбардың кемесі Қазығұртқа тоқтағанын, сөйтіп, бүткіл адамзаттың тіршілігі осы жерден өсіп-өніп, тараған деген ақиқаты басым аңызды бүкіл әлемге насихаттау. Қолымыздан келгенше соны насихаттап келеміз. Бұл туралы бірнеше деректі фильм, мультфилм түсірдік, кітаптар шығардық. Жалпы бұл мәселеге келгенде біздің мақсатымыз даңғыл, – деді Байдулла Қонысбек. 

Осыған дейін «Алтын қазық» сыйлығы 28 адамға тапсырылған екен. Олардың ішінде елімізге белгілі, Отан үшін аянбай тер төккен тұлғалар баршылық. Мәселен, бұл құрметке Асқар Мырзахметов, Бекет Тұрғараев сынды атпал азаматтардың аты аталады. 

Алқалы басқосуда жазушы, халықаралық «Алаш» сыйлығының лауреаты Мархабат Байғұт Мемлекет басшысы Н.Назарбаевтың «Рухани жаңғыру: болашаққа бағдар» атты мақаласындағы мәселелер осы қоғамдық қордың жұмысымен ұштасып жатқанын айтты. 

– Елбасының мақаласында «Туған жер» бағдарламасы туралы керемет айтылған. «Қазақстанның қасиетті орындарын көркейту үшін жергілікті әкімдіктер мен қоғамдық ұйымдар не істеу керек?» деген мәселені нақты көрсетіп берген. Сол «Туған жер» жобасының аясында «Киелі Қазығұрт» қоры да үлкен жұмыстар атқарып келеді. «Алтын қазық» белгісі киелі жерлерді насихаттау үшін түрлі саладағы қоғам және мемлекет қайраткерлеріне беріліп келе жатыр, – деді өз сөзінде М.Байғұт. 

«Алтын қазық» иегерлері де сөз сөйлеп, қор төрағасы мен мүшелеріне өз алғыстарын білдірді.

Айнабек ОСПАНОВ, ОҚО «Бейнелеу өнері музейінің» директоры, суретші

Шығармалары шындықпен үндескен суреткер. Көпшілік ОҚО Бейнелеу өнері музейі коммуналдық мемлекеттік мекемесінің басшысы, қазақ бейнелеу өнерінде өзіндік орны бар тұлға Айнабек Оспановты осылай таниды. Айнабек әлемі – әдемі әлем, себебі ол тіршілікті, қоршаған ортаны сүйеді. Жан-тәнімен жақсы көре отырып, бүткіл болмысымен бұл дүниедегі келеңсіздікті картиналарына арқау етеді. Рухани жұтаңдық, қоршаған орта мәселелері, ұлттық тамырдан айырылу, туған жерден қол үзу, мұндай келеңсіздіктерден шығу жолдары толғантады. Тұрмыстық гармонияның бұзылуына қарсылық, оны жаңғыртуға ұмтылыс оның өнерінде ең негізгі мазмұнға айналған. Айнабек Мыңжасарұлы былтыр 60 жылдық мерейтойын тойлады. 60 жылдығында өзі басшылық ететін музейге 60 кітап сыйлады. Мерейтойына арналған альбомы жарық көрді. Онда соңғы он жылда жасаған шығармаларының бір бөлігі енген.
«Бейнелеу өнері музейінің» негізін қалап, жаңадан ашылған мекеменің негізгі қорын жасақтаған суретшінің оқырмандарға айтары көп. Ендеше, Қазақстан Суретшілер Одағының Оңтүстіктегі ұйымын 20 жыл басқарған, Қазақстан Көркем академиясының академигі, талантты суретші Айнабек Оспановпен сұхбатты назарларыңызға ұсынамыз.

– Айнабек Мыңжасарұлы, біздің өңіріміз музейі көп облыс болып есептеледі. Санда бар болғанымызбен, сапа мәселесі қалай болып жатыр? Халыққа тиісті деңгейде қызмет көрсетуде ме?

– 3 млн-ға жуық халқы бар біздің облыста кешегі күнге дейін музей мәселесі шешілмей келді. Біз музейі көп облыс болғанмен, олардың көпшілігі Тарихи-өлкетану, Саяси қуғын-сүргін құрбандары музейлері, көбіне идеологияға қызмет ететін нысандар. Жалпы тұтас өнердің музейіне айналған орда жоқ. Өзім басқаратын Бейнелеу өнері музейіне келсем, бұл музей облыстың экс-әкімдерінің бірі Асқар Мырзахметовтың тұсында салынды. Елбасының «Саябақтың ішіндегі нысандарды өкіметке қайтару» туралы жарияланған мораторийінен кейін, яғни, 2009 жылы осы жерде Көркемсурет галереясы ашылды. 646 шаршы метр экспозициялық залы бар, бір ғана бөлмеден тұратын еді. Ашылғаннан бері 2 рет республикалық симпозиум өткіздік. 3-4 рет көрме байқауын өткіздік. Негізгі жиынтық қорымызды 700-ге жеткіздік. Тағы үш көрермен залын салдық. Жалпы музей төрт залдан тұрады. Сөйтіп, 1,5 мың шаршы метрдей құрылыс салынды. Ешбір облыс орталығында мұндай экспозициялық залы бар музей жоқ. Кіреберістегі шыны залында шеберлік сағаттарын, көрнекті фотокөрмелер өткіземіз.

– Музей өз шығынын ақтай ма? Жалпы билеттің бағасы қаншадан?

– Студенттер мен зейнеткерлерге – 100 теңге, толық билеттің құны – 200 теңге тұрады. Жылына шамамен 1 млн 200 мың теңгеге билет сатамыз. Негізі билеттің бағасы 1000 теңгеге жақын болуы керек. Шетелде мұндай музейлердің бағасы 2000 теңгеге дейін барады. Ал бізде көріп отырғаныңыздай, билет бағасы – тым арзан. Бұл дегеніңіз – мемлекеттің мәдениет саласына көрсеткен үлкен қамқорлығы.

– Біздің өңірде қанша суретші бар? Олардың туындылары тек өздерінің шеберханаларынан шыға алмай қалып жатқан жоқ па?

– Оңтүстікте Қазақстан Суретшілер одағының 100-ге тарта мүшесі тұрады. Оның он шақтысы өмірден озды. 15-тен аса «Қазақстанның Мәдениет қайраткері» төсбелгісімен марапатталғандар мен екі «Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері» атағын алған суретші бар. Иә, сіз, үлкен әлеуметтік мәселені көтеріп отырсыз. СССР кезеңінен келе жатқан суретшілердің ойлау санасы өткен дәуірде қалып кеткендей. Олар әлі де барлық жағдайды Үкімет жасап берсе деп ойлайды. Шеберханамды жөндетіп берсе, материалдық көмек көрсетсе деп қол жайып, күтіп отырады. Қазір нарық заманы емес пе?! Әркім қал-қадерінше өзі еңбек етуі керек. Дәл қазір суретшінің бағы ашылатын, өзін-өзі көрсететін заман. Сондықтан биіктік белесінен көріну де, керісінше талант көгінен құлдилау да – суретшінің өз қолында.

– Шыныңызды айтыңызшы, музейге келушілердің қызығушылығы қандай?

– Біз коммерциялық көрмелерді көп ұйымдастыратындықтан, қарапайым халық Көркемсурет галереясын жақсы білетін дәрежеге жетті. Себебі, біз
Үндістанның қолөнер бұйымдары көрмесін екі-үш рет өткіздік. Шетелден қонақтар көп келеді. Осы орайда айта кететін бір нәрсе, жергілікті тұрғындардың музейге деген махаббаты әлі де жоғары деңгейде емес. Бізде 10-15 минутта, ары кетсе 1 сағатта селфи жасап суретке түседі де, кетіп қалады. Негізі көрмені тамашалауға бір күн де жетпей қалады кейде. Ал шетелдіктер ауыздары ашылып, көрмені тамашалаймыз деп жүргенде, қалай кештің батқанын білмей қалады.

– Бүгінде Бейнелеу өнері музейін «мұңсыз» деп айта алмаймыз ғой.
Музейге не жетіспейді?

– Бір көрмені жасау үшін кем дегенде 60-100 мың теңгенің арасында қаржы кетеді. Музейді таңертең ашып, кешкі сағат 18.00-19.00-де жабады дегенге сенбеңіздер. Біздің қызметкерлердің жұмысы қарбалас. Яғни, музей – қоғамдық ғылыми-зерттеу институты. Ғылыми бөлім мен қор бөлімі әр картинамен мұқият жұмыс істейді. Одан кейін қазіргідей қағазға көміліп қалған заманда азаннан кешке дейін қағаз толтырады. Ақпараттық-экскурсиялық бөлім де бар. Жас мекеме болғандықтан, бізде экспозиция бөлімі жоқ, соның қызметін де қосып атқарады. Келген адамдарды күтіп алады, ақпараттық-түсіндіру жұмыстарымен айналысады. Көру алаңындағы әртістеріміз іспетті. Олардың да саны тым аз. Арнайы салынбағаннан кейін, бөлімдер отыратын арнайы бөлмелер де жеткіліксіз. Айта берсек, мәселе көп. Ілгерілеушілік те жоқ емес. Осы уақытқа дейін жеке көліктерімізбен жүрдік. Биылдан бастап қызметтік көлік берді. Біртіндеп базамыз толығып келеді.

– Сізге шабыт қай уақытта келеді?

– Мен өмір бойы еркін суретші болған адам емеспін. Жұмыс пен суретті, шығармашылықты үйлестірген жанмын. Қазақстандағы суретшіге берілетін барлық атақ-дәрежені иеленген Ә.Қастеев атамыз іспетті бақытты жандардың бірімін. 30 жылға жуық басшы боп қызмет істесем де, қылқаламым қолымнан түскен емес. Түскі үзіліс кезінде шамалап дайындап аламын. Сағат 15.00-ден кейін музейде жұмыс сәл азаяды. Сол кезде сурет саламын. Сенбі-жексенбі күндері ешқандай құдалыққа бармаймын. Мені танитындар «Айнабек осы жерде тұрады» деп әзілдейді.

– Қылқаламы қолынан бір сәтке де түспеген сіздей жан зейнетке шыққан соң қайтер екен?

– Өмірде суретшіліктен басқа кәсібім болған емес. Осы өнеріммен әлемді таныдым, көптеген елдерді араладым, бала-шағамды асырадым, оқыттым. 60-тан асқан шағымда басқа қызметке ауысуым мүмкін емес. Себебі, қиын кезеңдерде менің әріптестерім құрылысшы болса, енді бірі саудаға кетті. Сондай ауыр кезеңдерде мен Суретшілер одағын басқарып, еліміздің түкпір-түкпіріне жүгіріп, жұмыс істедім. Бір жағынан, оны мақтан етемін. Материалдық құндылықты емес, рухани құндылықты бағалағаныма өкінбеймін. Ешкімнен кем болған жоқпын.

– Облысымыздағы музей ісін дамыту үшін тағы да қандай жоспарларыңыз бар?

– Қазір музейді кеңейту мәселесі сөз болуда. Бір айдай сол келешекте салынатын музейдің техникалық-сараптамалық жұмыстарын істедім. Ол құжат 58 бетті құрады. Көп бағыттағы Өнер музейі ашылуы керек. Облыстағы музейлер жиынтығы деп айтса да болады. Көлемі 17,5 мың шаршы метрді құрайды. Оның кіреберіс вестибюлінің өзі 1100 метр. Сол бойынша техникалық құжаттамасы қаралуда, әкім тиісті басқармаға тапсырма берді. Егер бәрі жоспар бойынша атқарылса, онда екі жылдың көлемінде сол жаққа көшіп кетуіміз мүмкін. Әкімшілік-іскерлік аймақтан және жаңадан салынып жатқан «Шымкент Ситидің» жанынан бір орын қаралып жатыр. Оның территориялық көлемі 5 га болмақ.
Мұндай музейлер негізі әлемдік тәжірибеде бар. Бастысы салынатын орнына да байланысты. Астанадағы Ұлттық музей де жақсы көрсеткіштер көрсетуде. Алып музейге айналып үлгерді. Мысалы, өзіміздің тарихи-өлкетану мұражайы 2,5 мың шаршы метр аумаққа сыймай отыр. «Ерлік» мұражайы да арнайы салынбаған, бұрынғы Демалыс үйінің ғимаратына орын тепкен. Саяси қуғын-сүргін құрбандарына арналған музей ғана арнайы салынды. Бәлкім, сол музейдің бір секторы жаңа үлкен музейден ашылуы мүмкін.
Француз елінде Лувр деген әлемдік музей бар. Сол музей 300 мыңнан аса адамға жұмыс беріп отыр. Сол Луврдың айналасында орналасқан мекемелер әлемнің 170 тілінде кітап, күнтізбе, баспа өнімдерін шығарады. Ал билеті 15 еуро тұрады. Ал шығарып жатқан кітаптарының бірде-біреуі 15 еуроға бағаланбайды, 10 еуродан аспайды. Оның ішінде тамақтанатын жерлер, көрме алаңдары, әлемге әйгілі үздік туынды «Джоконда» бар. Оған кіру үшін таңғы сағат 4.00-ден кезекке тұрасыз. Келіп-кетіп жатқан туристердің санында шек жоқ. Тиісінше ел қазынасына қомақты қаржы құйып отыр. Наполеоннан да бұрынғы патшалары әлемдегі құндылықтың бәрін Францияға тасыған. Қазір әлемдегі ең құнды жәдігерлердің 65 пайызы бір Луврда жинақталған. Керемет емес пе?! Мұның бәрін айтып отырған себебім, бізде де сондай ұлттық менталитетімізді жаңғыртатын ірі музей ашылса деген ой.

Сұхбаттасқан
Мөлдір КЕНЖЕБАЙ