Шымкент келбеті

Жақсылыққа жол сілтейтін Ораза – мұсылман жамағатына нәсіп еткен бес парыздың бірі. Дәл осы Рамазан айында Кәлимаға тіл келтірген әрбір жан сауапты істің басы-қасынан табылуға асығады. Қасиетті айда алғашқылардың қатарында жомарттық танытқандардың бірі өңірімізге белгілі кәсіпкер Қайрат Сүлейменов болды. Дегдар азамат №3 балалар үйіне барып, жүрек жылуына зәру жәудіркөздерді құттықтады. Оларға тарту-таралғы жасады.

«Жетім көрсең, жебей жүр» деген халық нақылы тектен-текке айтылмаған. Қолы ашықтың – қашанда жолы ашық. Күнделікті қауырт жұмыстан қолы қалт етсе, кәсіпкер азамат бала жанын жадыратқысы келеді. Қамқор ағаны көріп, көз қуантқан балалар бүгін де әсем ән, тәтті күйін аямады. Қолдан келгенше балапандарды шаттыққа бөлеу, рухани демеу – сауаптың үлкені. Жомарт кәсіпкер: «Баланың тәтті ұйқысы мен риясыз күлкісі жан жадыратпай қоймайды», – дейді. Ата-ана мейірімі мен сүйіспеншілігіне шөліркеген бар баланы бауырына тартты. Қайырымдылық жасасаң, қайырын өзің көресің. Шымкенттік кәсіпкер Қайрат Сүлейменовтың келесі аялдаған жері -- Көксәйектегі тірек-қимыл жүйесі бұзылған балаларға арналған медициналық – әлеуметтік мекемесі болды. Жомарт азамат мекемені керек-жарақ заттармен қамтамасыз етті. Өздеріне көрсетілген қамқорлыққа балалар да мәз-мәйрам. Дәмі тіл үйірер тәттілер, бастан аяқ жаңа киім, ас үйде де жаңарған ыдыс-аяқ... Бұл балалардың денсаулығына байланысты туындайтын кейбір қиындықтарын, ине егу, дәрі ішу сынды процедураларын бір сәтке ұмыттырды. Бос уақытын сауапты іске сарп етуге ұмтылатын жанашыр жігіт денсаулығының кінәраты бар балалардың көңілін осылай аулады. 

Бұл орталықта өздігінен жүріп тұра алмайтын 130 бала тіркелген. Білікті дәрігерлердің емінің арқасында көпшілігі сырқатты жеңуге талпынуда. Жарымжан бұл балғындардың мұнда әлдебір дүниеге мұқтаж екендіктері байқалмайды. Өйткені, демеушілердің көмегі, жылы қабағы мен қамқорлығы олардың өмірін өзгертіп, бір сәтке қайғысын сейілткендей. «Жақсы сөз – жарым ырыс». Игі-жайсаңның жылы сөзі мен ыстық мейірімі жан семіртеді. Оны әсіресе, осы балалар анық сезеді.

Оқу жылы аяқталды. Санаулы күндерден кейін оқушылар үшін жазғы демалыс орындарының жұмысы басталады.

Қала әкімінің тапсырмасына сәйкес, балалардың жазғы демалысын тиімді ұйымдастыру жүйелі түрде жүзеге аспақ. Аула клубтары мен сауықтыру, демалыс лагерлерінің жұмысы жанданады.

Мектеп жасындағы балалар үшін әрине, жазғы демалыстың маңызы ерекше. Осы орайда, биыл 43 376 бала жазғы маусымда демалыспен қамтылмақ. Бұл – қаладағы барлық мектеп оқушыларының 30 пайызы. Олардың 5211-і жалпыға міндетті білім беру қорынан бөлінген қаржыға, 600-і кәсіподақ ұйымының қолдауымен демалады. Бұдан өзге, 6000 бала жазғы лагерлерге ата-аналарының есебінен жолданғалы отыр. 

Жазғы лагерлерден бөлек, қала мектептерінің жанынан демалыс алаңдары ұйымдастырылмақ. Сала мамандары онда 31 565 оқушының қамтылатынын айтады. Бұл көрсеткіш өткен кезеңдермен салыстырғанда 6 пайызға артық.

– Қала сыртындағы лагерлерде демалатын 11 811 оқушының 1437-і көпбалалы отбасыдан шыққан, 1460-ы аз қамтылған отбасы балалары, 940-ы жартылай жетім балалар, 363-і ата-ананың қамқорлығынсыз қалғандар. Балалардың бос уақытын тиімді пайдалану мақсатында арнайы ойын-сауық орындарымен келісім-шарт жасалған. Балалар демалысын қызықты өткізу үшін онда арнайы жоспар құрылып, түрлі шаралар өткізіледі. Яғни, лагерь жұмысының қызықты өтуі ұйымдастырушыларға тікелей байланысты, – дейді қалалық білім бөлімінің басшысы Жанат Тәжиева.

Қауіпсіздік шаралары үшін жазғы сауықтыру орталықтары тарапынан денсаулық сақтау басқармасынан рұқсат қағаздары алынып, залалсыздандыру жұмыстары жүргізіліпті.
Қала сыртында орналасқан «Ақсу» мемлекеттік лагерінде 1200 оқушы 6 ауысымда, «Арман» лагерінде 2600 бала 8 ауысымда, «Үшбұлақ» лагерінде 1411 бала 7 ауысымда демалмақ.
Маусымның 10-нан бастап балалардың алғашқы легі тынығу орындарына жолдама алады. Қазіргі таңда демалыс орындары оқушыларды қабылдауға сақадай сай. Балдырғандардың қауіпсіздігі үшін тынығу аймағындағы барлық шара қатаң қадағаланады.

Жыл сайын оқу жылын жаңа бастамамен қарсы алатын мектеп ұжымын биыл да өзгерістер күтіп тұр. Шымкентте 1-ші сыныпқа баратын оқушылар енді мектепке электронды түрде тіркелетін болды. Мұндай бастама елімізде алғаш рет енгізіліп отыр.

Бұл жаңалықты енгізуге қалалық білім бөлімі 8 ай дайындалыпты. Яғни, осы уақыт аралығында мамандар арнайы компьютерлік бағдарлама әзірлеп, ата-аналар назарына ұсынған. Жаңа бағдарламаға сәйкес, енді кез-келген ата-ана бірінші сыныпқа баратын баласының құжатын көтеріп, табанынан тозбайтын болады. Ол үшін арнайы портал жұмыс істейді. Сол арқылы ата-ана перзентінің болашақ мектебінің мекен-жайын, білім сапасын, сыныбын тіпті, ұстазға дейін таңдай алады. Интернет желісі арқылы жұмыс істейтін бағдарлама үйдегі компьютер мен планшеттерге және қарапайым ұялы телефонға оп-оңай көшіріледі. Енді жаңа бастаманы ата-аналарға үйрету үшін білім ұяларында ашық есік күндерін өткізу жоспарланып отыр. «Бұл ата аналар үшін өте ыңғайлы. Себебі, ата аналар компьютер арқылы үйінде, ұялы телефон арқылы, немесе айпад, компютер арқылы кез-келген орыннан балаларының құжаттарын тапсырып, өздері мектептеріне балаларын бірінші сыныпқа қабылдату мүмкіндігі туындатып отыр», - дейді Шымкент қалалық білім бөлімінің басшысы Жанат Тәжиева. 

Айта кетейік, бүгінде шым шаһарда 129 мектеп бар болса, оның 125-де 21 мың бала алғашқы мектеп табалдырығын аттайды деп күтілуде. Балалардың электронды құжатын қабылдау уақыты 1 маусымнан 30-шы тамызға дейін жүргізілмек.

Биыл 55 мың бүлдіршін мектепке дейінгі мекемелермен қамтылады. Білім саласындағы жоспарлы жұмыстардың жай-күйі қала әкімі Ғабидолла Әбдірахымовтың төрағалығымен өткен әкімдік мәжілі-сінде кеңінен талқыланды.

Жиында қалалық білім бөлімінің басшысы Жанат Тәжиева ҚР «Білім беруді және ғылымды дамытудың 2016-2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасының» жүзеге асырылу барысы жөнінде баяндама жасады. Белгілі болғандай, аталмыш бағдарламаның аясында арнайы іс-шаралар жоспары түзіліп, 41 нысаналы индикаторлар белгіленген. Ал 2016 жылдың қорытындысымен белгіленген нысаналы индикаторлық көрсеткіштер толығымен орындалған.

– Өткен жылы қала аумағындағы 386 мектепке дейінгі мекемеде 53 213 бала қамтылған. Оның ішінде, 3-6 жастағы балаларды қамту деңгейі 82,8%, яғни 51 005 баланы құрады. 2017 жылға белгіленген меже 87,5%. Оған жету үшін қосымша 4 500 баланы қамту қажет, – деді Жанат Арысбекқызы.

Сондай-ақ, жиын барысында мектептердегі орынның жетіспеушілігі назарға алынып, үш ауысымда сабақ өткізіп келген мектептердің үлесін азайту жайы талқыланды. Оқушыларды сабақтан тыс уақытта ұйымдастырылатын үйірме жұмыстарына қызығушылығын арттыру және білім беру мекемелерін оқулықтармен қамтамасыз ету мәселелері де жан-жақты сөз етілді.

Қала әкімдігі жуырда іске қосқан электронды журнал жүйесі оқушылар арасындағы қылмыстың азаяуына оң ықпалын тигізгені де атап көрсетілді. 

Жиынды қорытындылаған қала әкімі Ғ.Әбдірахымов күн тәртібіндегі мәселелердің өзектілігіне тоқталып, сала мамандарына нақты міндеттер жүктеді. Берілген тапсырмалардың орындалу барысын өз қадағалауына алатынын жеткізді.

Шымкент қаласының әкімі Ғ. Әбдірахымов кезекті қала мәжілісінің бірінде: «Алдағы уақытта жекеменшік балабақша ашамын деушілерге тегін жер телімі беріледі», – деген болатын. Сол кезде шаһар басшысының бұл сөзі естіген құлаққа майдай жағып еді.

«Мұндай таптырмас мүмкіндік пен қолайлы жағдайды қолдан жібермеу керек» десті кәсіп ашқысы келетіндер. Әкімнің осы сөзі қаладағы балабақша ахуалына үңілуге түрткі болды. 

Бүгінгі таңда Шымкент қаласының білім бөліміне қарасты мектепке дейінгі мекемелердің жалпы саны – 386. Оның 88-і – мемлекеттік балабақша болса, жекеменшік балабақшалардың саны – 271. Сонымен қатар білім бөліміне қарасты шағын орталықтар саны – 26. Яғни, «Балапан» бағдарламасының аясында тендер алып, мемлекеттік-жекеменшік әріптестік аясында жұмыс істейтін балабақша көп. Бұл туралы Шымкент қаласы білім бөлімінің басшысы Жанат Тәжиева айтып берді. 

Қала бойынша балабақша кезегінде тұрған 7 жасқа дейінгі балалардың жалпы саны – 178 313. Оның ішінде 2 жасқа дейінгі бөбектер тобына және 6 жасқа дейінгі балғындар тобына қабылдануға кезек күткендер көп. 

Мектепке дейінгі мекемелермен қамтылған бала саны (3-6 жас) – 51 005 (82,7 %) болса, мектепалды даярлық және бастауыш сыныптарына – 26 493 бала тартылған.

Білім бөлімі басшысының айтуынша, қазіргі кезеңде балабақша тапшылығы байқалмайды. Алайда, қала тұрғындары санының күн санап артуына байланысты жаңадан жекеменшік балабақша көптеп ашылып жатса, әрине, артық болмайды. Әзірге мектеп жасына дейінгі бүлдіршіндердің 82 пайызы балабақшамен қамтылған.

Жаңа жыл түні облысымызда 167 нәресте дүниеге келді. Оның 87-сі – ұл бала.

3 миллионға жуық халқы бар облыста жылына 80 мың бала өмірге келеді. Айта кетейік, Қазақстанда туылатын әрбір 4-ші сәби осы Оңтүстікте өмір есігін ашады.
– 11-ші және 17 миллионыншы ел тұрғыны біздің өңірде дүниеге келген болатын, – дейді ОҚО денсаулық сақтау басқармасының бас акушер-гинекологы Мира Нарымбаева.

Сенбі-жексенбі күндері «Оңтүстік цирк» ғимаратында «Африка алыптары» өнер көрсетті. Арыстан жолбарыстармен бірге цирк алаңына шығып, көрерменнің көзайымына айналды. Ал әлемдегі үйретілген жалғыз керік Багирді жаттықтырушылары ерттеп мінді.

Халықаралық табиғат қорғау одағының «Қызыл кітабына» енгізілген мүйізтұмсық атаулының жалғыз үйретілгені – Бонни. 3 тоннаға жуық салмағы бар жануар Оңтүстік жұртшылығына таңсық. Сондықтан болар, Бонни ортаға шыққанда көрермендер демін ішіне тартып өнеріне сүйсініп отырды.

Циркке келушілер бұдан бөлек иттердің, тауешкі, маймылдардың шоуы мен акробаттардың таңғажайып өнеріне куә болып, күлкілі сайқымазақтардың ойындарын тамашалады. Екі бөлімнен тұратын қойылымның үзілісінде көрермендер 6 метрлік керікпен суретке түсуге мүмкіндік алды.

– «Африка алыптары» Шымкент қаласында 27 қарашаға дейін болады. Демалыс күндерін қызықты өткізгісі келген қала тұрғындарына біздің есігіміз ашық, – дейді «Оңтүстік цирк» МКҚК директоры Арман Әлиев.

Бір кездері кез келген есепті оймен шығаратын балаларды телеарнадан көретінбіз. Бірнеше секундта калькулятордан жылдам есептегеніне таңдай қаққанымыз есімізде. Сөйтсек дарынды балалар арифметика әдісімен оқыған екен. Қазір қаламызда зейінді дамыту орталықтары көбейіп келеді. Ал ата-аналар балаларының бос уақытын тиімді өткізуді ойлап, ментальды арифметика курсына апарады.

«Архимедкада» 100-ден астам бала оқиды

Бүгінде арифметика баланың ойын дамытатын ерекше әдіске айналды. Ойлау дағдысын, ақпаратты жылдам қабылдау мүмкіндігін арттыратын көрінеді. Балалар математикалық тапсырмаларды есепшотпен орындайды. Кейін құралды көзге елестетіп, ойша есептейді. Әдіс он деңгейден тұрады. Сәйкесінше, деңгей жоғарылаған сайын есептер де күрделене түседі.
Деректерге сүйенсек, ментальды арифметика 5 мың жыл бұрын пайда болған. Алғаш рет арифметика саласында қытайлықтар жетістікке жеткен. Олар осыдан 5 мың жыл бұрын есепшотты (абакус) ойлап тапқан. Ал ментальды арифметика елімізде білім беру бағдарламасы ретінде 22 жыл бұрын енгізілді. Қазіргі таңда әлемнің Корея, Қытай, Малайзия, Жапония сынды 56 елінде 5 миллионнан астам бала осы әдіспен білім алатын көрінеді.
Бүгінде елімізде зейінді дамыту орталықтары көптеп ашыла бастады. Мұндай арифметиканың қыр-сырын үйрететін орталықтар Шымкентте де аз емес. Мәселен «Архимедка» биыл 17 сәуірде жұмысын бастады. Орталықтың атқарушы директоры Қуаныш Абылдаев қалалық балаларды ментальды арифметикаға баулып жүр. Ол жаңа саланың пайдалы жақтары мен оқытылу ерекшеліктерін айтып берді. Қазір мұнда 100-ден астам бала дәріс алады.
Мұғалімнің айтуынша, балаларды оқыту мерзімі олардың жас шамасына байланысты анықталады. Мәселен оқушылар бірінші деңгейді 1-2 айда үйреніп алса, 4 жастан 6 жасқа дейінгі балалар осы деңгейді 2-3 айда меңгереді екен.
– Біздің мақсатымыз – ментальды арифметика арқылы кішкентай бүлдіршіндерді білімге, ой ұшқырлығына баулу. Жалпы бұл әдістің 7 деңгейі оқытылады. Оқудың төлемақысы – 14 мың теңге. Сабақ аптасына 2 рет өткізіледі- дейді жас ұстаз. Айтқандай-ақ Қуаныш Абылдаевтың сөзінің жаны бар. «Архимедка» зейінді дамыту орталығында жоғары санатты 10 мұғалім сабақ береді.Әзірге балалар мықты деңгейге жетпесе де, 2-3 деңгейді үйреніп жатыр. Мұнда оқушыларға төлеамқыға жеңілдік те қарастырылған.

Әдістемені мұғалімдер қалай меңгерген?

Бірінші кезекте оқырмандарымызды оқудың сапасы қызықтыратыны анық. Ментальды арифметикада сабақ беретін мұғалімдердің деңгейі қандай? Баласының есепті «шемішкеше» шаққанын кім қаламайды дейсіз. Осында ментальды арифметикамен айналысып жүрген 1 сыныпта оқитын Бекзат Пернебай есеп шығаруды жақсы көретінін және есепті шешу өте қызық екенін айтады. Анасы Айманат Ізбасарова да баласына зейінді дамыту орталығының ықпалы мол екенін жасырмады.
– Ұлым да, қызым да арифметикамен айналысып жүр. Екеуіне де сабақ өте ұнайды. Бекзат бірінші сыныпта оқыса да, сандардың бәрін жатқа біледі. Екі ай ішінде нәтижесі байқала бастады. Мектептегі мұғалімдері олардың сабақ үлгерімінің айтарлықтай жақсарғанын айтады. Қазір 2-ші деңгейде. Екеуінің де он деңгейді толық меңгеріп шыққанын қалаймын. Ментальды арифметикаға аптасына бір рет барамыз. Қалған күндері есептер шығарамыз, – дейді жас ана Айманат.
Ашылғанына көп бола қоймаған орталық мұғалімдерінің деңгейі оқушылардан екі-үш деңгей ғана жоғары. Көбі (мұғалімдердің) әлі де оқуын жалғастырып жатыр. Әзірге бұл әдісті толық деңгейде меңгерген адам жоқ. Сондықтан, баласын мұндай үйірмелерге беретін ата-ананың әдістің оқытылу бағытына, оқытатын адамның тәжірибесіне мән беріп, олармен қатар баласының жетілуін бақылауда ұстағаны жөн-ақ.

Арифметика маркетинг емес пе?

Жаңа әдіс жөнінде жұрттың пікірі әралуан. Бірі балаға қажет десе, бірі бүлдіршіннің жүйкесіне салмақ салатынын алға тартады. Шындығында балалар күні бойы компьютердің алдында отырады. Ұялы телефоны тағы бар. Одан қалса, теледидар көріп, сабақ оқиды. Ал ментальды арифметика туралы жарнамаларға келсек, мұны маркетингтік қадам деп бағалауға болатын сияқты. Себебі, ғалымдардың пікірінше, балалардың 5 пайызы ғана тумысынан дарынды болып келеді. Ал ментальды арифметика – бұл есептеудің тәсілі ғана. Мұндай әдісті кез келген бала меңгере алады. Бұл туралы белгілі физика-математика ғылымдарының докторы, профессор, ҚҰҒА-ның академигі Асқар Жұмаділдаев басылымдарға берген сұхбатында айтқан болатын.
– Біреу шойын темірді майыстырса, келесісі биік өкшемен жүгіріп жарысады. Бірақ оны спорт деуге келмейді. Сол сияқты, менталды арифметика да ғылым емес. Ол математикалық тәсіл, –деп академик өз пікірін білдірген еді. Дегенмен А.Жұмаділдаев бұл әдісті меңгеру миды шынықтыруға, есте сақтау қабілетін арттыруға мүмкіндік беретінін жоққа шығармайды.
Осы орайда жаңа әдістемені ұстаздар да қолдайды. Әсіресе, ментальды арифметиканы бастауыш сыныпта меңгеру балалардың қабілетін арттырып, ойын дамытады екен.
– Өзім математика маманы ретінде, балалардың кішкентайынан есепке жүйрік болуын дұрыс деп ойлаймын. Оның пайдасы өте көп. Бұл халықаралық деңгейде расталған бағдарлама. Менің ұлым Нұрсұлтан бірінші сыныпта оқиды. Жазғы демалыстан бері ментальды арифметикаға барып жүр. Бұрын есептің шешілу жолдарын білмейтін. Қазір зейіні жаман емес. Берілген тапсырмаларды мұқият орындайды. Ата-аналарға балаларын зейінді дамыту орталықтарына баруға кеңес беремін және бұл әдістемені қолдаймын, – дейді №10 жалпы орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі Эльмира Шекербекова.
Сонымен, ментальды арифметика мамандардың айтуынша, ғылым емес, математикалық тәсіл. Жаңа әдістеме ойды дамытады. Жылдам шешім қабылдауға үйретеді. Мұндай нәтижеге жұмбақ шешу арқылы да қол жеткізуге болады. Өйткені бүгінге дейін ауыз әдебиеті, ертегі, аңыз-дастандардың таралуы халқымыздың есте сақтау қабілетінің жоғары деңгейде қалыптасқанын көрсетеді. Десе де, ментальды арифметиканың пайдасы бар. Бірақ оны меңгеруге 3-4 жыл уақыт кетеді. Төлемақысының ата-анаға жеңіл болмайтыны да түсінікті. Балаңызды қоғамға қажетті ментальды арифметикадан қалдырмаймын десеңіз, таңдау құқығы өзіңізде.

Балаңыз науқастанып, мазасы кеткенде ең алдымен көмекке келетін білікті дәрігерлер. Осындай мамандар «Асар» шағынауданында орналасқан №1 қалалық балалар ауруханасында  жетерлік. Көп салалы қалалық балалар ауруханасы болғандықтан, онда жасөспірімдерге жоғары білікті мамандар қызмет көрсетуде. Өткен жылы ақпан айында пайдалануға берілген аурухана жұмысында оңды өзгерістер көп. Жаңа қонысқа көшкелі бері ауыз толтырып айтар жаңалықтары да бар. Осы ретте балалар ауруханасының бас дәрігері Гаухар Укбаевамен сұхбаттасқан едік.

– Гаухар Сапартайқызы, бұл аурухананың өзге ауруханаларға қарағанда қандай артықшылығы бар?

– Біздің ауруханамыз көпсалалы емдеу мекемесі «100 мектеп, 100 аурухана» мемлекеттік бағдарламасы аясында салынған. Құрылысы 2008 жылы басталып, 2014 жылдың соңғы айында тапсырылды. Өткен жылдың ақпан айында пайдалануға берілді. Ғимарат екі корпустан тұрады. Жалпы аумағы 2246 шаршы метрді құрайды. Бастапқыда аурухана 200 орынға арналып салынғанымен, қазіргі таңда 270 орынды қамтимыз. Ал қыс айларында эпидемиологиялық маусым кезінде 400-ден астам бүлдіршін келіп түседі. 12 емдеу бөлімшеміз бар. Атап айтар болсам: қабылдау бөлімі, хирургия, жарақат, ота жасау бөлімі, кардиоревматология, неврология, пульмонология, жаңа туған нәрестелер патологиясы, жан сақтау бөлімі, функционалды диагностика, клиникалық-диагностикалық, бактериялогиялық лаборатория, оңалту бөлімдері бар. Бізге келіп түсетін балалардың басым бөлігі тыныс алу жолдарының қабынуымен келеді. Бізде өткен жылы 10 мыңнан астам бүлдіршін ем алды. Қазіргі таңда 268 бала ем қабылдауда. Ауруханада 15 жасқа дейінгі 10 мыңнан астам науқас балалар жатып ем алуына мүмкіндік бар. Жалпы дәрігерлер мен орта және кіші буын қызметкерлерін қосқанда 360-тан астам адам жұмыс істейді.

– Аурухананың медициналық құрал-жабдықтармен қамтылуы қандай?

№1 Шымкент қалалық балалар ауруханасы науқас балаларға шұғыл және жоспарлы түрде көмек көрсетеді. Ауруханамыздың қажетті медициналық құралдармен жабдықталуы 92 пайызды құрайды. Атап айтар болсам, компьютерлік тамограф, стационарлық және жылжымалы рентген аппараттары, стационарлы және портативті УДЗ аппараты, цифрлік рентген-диагностикалық жүйе, ЭЭГ, РЭГ, ВЭЭГ, ЭФГДС, соңғы үлгідегі лапороскопиялық ота жасау аппараттары, ИВЛ және т.б. аппараттармен жабдықталған. Жаңа аурухананың жабдықталуы – балаларға шұғыл түрде травматологиялық және хирургиялық көмек беруді кең көлемде көрсетуге мүмкіндік береді. Сондай-ақ, ауруханада жарақат және ортопедия бөлімшелерімен жарақат бекеті науқастарға жедел көмек, ал неврология, ортепедия, травматология бөлімдері науқас балаларға оңалту емін көрсетеді. Кардиоревматология және хирургия бөлімдерінің төсек орны кеңейтілуде.

– Қазір дәрігерлер науқасты емдеуден бөлек, әрдайым ізденісте болуы тиіс. Бұл – уақыт талабы. Осы орайда, аурухана қызметкерлері тәжірибе алмасу, біліктілігін шыңдау секілді семинарларға жиі қатыса ма?

– Ауруханамызда жұмыс істейтін дәрігерлердің 56 пайызының біліктілігі жоғары. Көпсалалы балалар ауруханасы болғандықтан, сапалы медициналық жәрдем көрсету – басты мақсатымыз. Ал ол үшін барлық қызметкерлердің білімді болуы және кез келген жағдайда дұрыс шешім қабылдай алуы міндетті. Қазіргі уақытта екі хирург пен 2 реаниматолог Беларуссияда хирургия сұрақтары бойынша білімдерін жетілдіруде. 2016 жылы мамыр айында Астана қаласының «Ана мен бала» Республикалық орталығының мамандары біздің медбикелерді бала күтімі бойынша оқытып, тәжірибесін арттырды, сонымен қатар аурухана базасында Алматы, Астана қалаларынан келген мамандар шеберлік сабақтарын өткізді. 2015 жылы желтоқсан айында дәрігер-реаниматологтар мен аға медбикелер Алматы қаласындағы «Педиатрия және балалар хирургиясы Ұлттық ғылыми орталығына» барып, тәжірибе алмасып келген болатын. Бізде медбикелерге де талап жоғары.

– Кез келген салада еңбегімен, жаңашылдығымен, ізденімпаздығымен көзге түскен мамандар жеткілікті. Сіз кімді мақтан етер едіңіз?

– Мен ауруханада жұмыс істейтін дәрігерлерді бөліп-жарғым келмейді. Барлығының орны бөлек. Өз ісіне берілген жандар. Әсіресе, мен жас дәрігерлерге ризамын. Көп оқиды, көп үйренгісі келеді. Ғаламтордың және техниканың соңғы мүмкіндіктерін тиімді пайдаланады. Бізде 30 жасқа толмаған бөлім меңгерушілері бар. Жастар көп. Ауруханада балалар травматолог-ортопед дәрігері Еркебай Бектаев туралы айтпай кетуге болмас. Ол «майтабан» ауруын емдеудің жолын ойлап тапты. Еркебай Тәліпбайұлы табан сүйектері арасына имплант ендіріп, ота жасауды қолға алып отыр. Отадан кейін науқас үш күн ішінде жақсарып, бір айдан соң бала аттай жазылып кетеді. Бір ипланттың құны – 9 мың теңге. Бүгінгі таңда жыл басынан бері 15 балаға ота жасалды.

– Ауруханаға қандай диагнозбен келген балалар міндетті түрде жатқызылады?

– «Денсаулық» бағдарламасы бойынша, ауруды алдын алуға басты көңіл бөлінуде. Осыған орай, ауруханада емдеуді қысқарту талап етілуде. Өйткені, оны қаржыландыру қымбатқа түсуде. Сондықтан бірқатар аурудың жеңіл түрімен ауырған науқастар үй жағдайында емделуі тиіс. Ауруханада ауруы асқынғандармен, ауыр науқастар емделеді. Үй жағдайында емделуге болатын науқас балаға аурухананың қабылдау бөлімінде алғашқы медициналық көмек көрсетіп, амбулаториялық жағдайда емделуге кеңес береміз. Ал ата-аналар бұл жағдайды дәрігерлер қарамай жатыр, жатқызудан бас тартуда деп түсініп, олардың тарапынан түсінбестік орын алады. Тұрғылықты жері бойынша тіркелген науқасқа емхана олардың емделуі үшін тегін дәрі-дәрмек бөліп, қадағалайды. Өкінішке қарай, біз үйіне қайтарып жіберген балалар көп ұзамай, ата-анасының уақытылы қарамауы салдарынан ауруханаға кеселін асқындырып түсетін жағдайлар аз емес. Бұл жерде ата-ананың салғырттығын да айта кетуіміз қажет.

– Қазіргі кезде жас балалар мен ересектерді бір дәрігер қарайды. Оны – жалпы тәжірибелі дәрігер деп атап жүрміз. Педиатрлар жеделдетілген бірнеше айлық курсты оқып, жалпы тәжірибелі дәрігердің қызметін атқарып, жұмысын жалғастырып жүр. Сіздің пікіріңізше, мұның қандай дұрыс жақтары басым?

– Денсаулық сақтау министрлігі жүргізіп отырған реформаны қолдаймын. Өйткені, жалпы тәжірибелі дәрігер тек жас баланы ғана емес, басқа да отбасы мүшелерін де емдеп, қадағалайды. Ол бүкіл отбасына қарайтын, олардың қандай созылмалы аурулары барын, жалпы психологиялық жағдайын жақсы білетін маман. Қажет болған жағдайда дер кезінде науқасты тиісті мамандарға жібереді. Болашақта барлық емханаларда жалпы тәжірибелі дәрігерлер жұмыс істейтін болады. Олар алдын алу жұмыстарымен, скриннингпен, екпе салумен айналысады. Қазір жалпы тәжірибелі дәрігерлер жақсы жағдай жасалынған және осы дәрігерлерге артылған сенім орасан зор.

– Біздің бала кезімізде аурухана қабырғалары тұстастай ақ немесе көк түске боялушы еді. Ал сіздерде тіптен басқа, ғимарат іші түрлі-түсті небір әдемі суретке толы. Ауырып келген бүлдіршін бір сәтке болса да жылағанын қойып, көңіл күйі көтерілетін секілді.

– Иә, бұл – халықаралық стандарт бойынша баланы эмоционалдық тұрғыда қолдау деп аталады. Дәрігерлер балаға күн сайын қараумен қатар, оның көңіл күйіне жағымды әсер ететін орта жасалуы тиіс. Яғни, бала ауруханаға түскен соң, тек палата ішінде жатуы міндетті емес. Мәселен, бөлімшелердің қабырғаларына олардың сүйікті ертегілері мен мультфильмдерінің кейіпкерлері бейнеленген. Науқас бала соны көрген соң, көңілі көтеріліп, бір сәтке болса да ауруын ұмытады. Сондай-ақ, бөлімшелерде көп гүл өсіреміз, торда құстар, аквариум ұстаймыз. Бүлдіршіндердің бос уақыттарында жазу жазып, сурет салуы және кітап оқуы үшін арнайы жабдықталған бөлмелеріміз бар. Оның іші де баланың зерікпесі үшін түрлі түсті түспен боялған. Ойын бөлмелері де қарастырылған. Монтессори кабинеті жұмыс істейді. Балалар күні мерекесінде «Мейірімді дәрігер» атты флэш-моб өткіздік. Цирк әртістерін шақырып, асфальт бетіне сурет салды. Біздің міндетіміз – тек емдеп қана қоймай, олардың қаяу көңіліне демеу болу.

– Сұхбатыңызға рахмет!

Кәмелетке толмағандар жасаған қылмыс қашанда өзекті. Бұл – тәртіп сақшылары мен ата-ана, сондай-ақ, мектеп ұстаздары үшін бас ауыртар мәселе болып отыр. Биыл Шымкентте 5 айдың ішінде жасөспірімдер тарапынан 97 қылмыс жасалса, өткен жылы бұл көрсеткіш 101-ді құраған. Салыстырмалы түрде азайғанымен, бұл жағдай жыл он екі ай күн тәртібінен түскен емес.

Төрт мектеп директорына сөгiс берiлдi

Қазақта «баланы жастан» деген мақал бар. Бойына тәрбие мен бар жақсылықты сіңіретін кезде тура жолдан адастырмай тәрбие беру ең алдымен ата-анасының, қала берді күнделікті араласатын ортасының әсер етпей қоймайтынын жақсы білеміз. «Қайтсек балаға жақсы тәрбие беруге болады немесе оларды қылмыстан қалай сақтандырамыз?» деген сауал күн өткен сайын маңызын арттырып келеді. Өкінішке қарай, тәртіп пен тәрбиені ысырып қойып, әлдебіреулерге соқтықпаса жүре алмайтын жасөспірімдер көп. Осыдан барып мектеп ішінде әлімжеттілік, қысым көрсету секілді келеңсіздік белең алып бара жатқаны да рас. Бірде-бір ата-ана өзінің ұл-қызын жаман болсын деп өсірмейді. Енді статистикаға көз жүгіртсек. Шымкент қалалық Ішкі істер басқармасы бастығының орынбасары Алмас Мырзахметовтың айтуынша, жасөспірімдер тарапынан ұрлық, тонау, адам өміріне қасақана зиян келтіру, ауыр дене жарақатын салу, қарақшылық пен төбелесу секілді теріс қылыққа жол береді. Соның ішінде біреудің затын ұрлау мен мүлкін тонау жайттары жиі кездеседі. Мәселен, биыл 5 айдың ішінде ұрлықтың 31, ал тонаудың 14 жайты тіркелген. Бұл статистиканы үлкен дабыл ретінде қабылдайтын ата-ана үшін болашағынан зор үміт күтетін баласының тәрбиесіне тағы бір үңіліп қойған артықтық етпес. Қаладағы төрт ауданның ішінде жасөспірімдер тарапынан жасалынатын қылмыс саны жағынан Әл-Фараби ауданы көш бастап тұр. Өйткені, онда халық саны көп, ойын-сауық орындары, мектептер мен орта арнаулы және жоғары оқу орындары көптеп орын тепкен. Оған қоса «тоғыз жолдың торабы». Ал салыстырмалы түрде алғанда Қаратау ауданында әзірге қылмыс саны аз. Дегенмен, онда да ұрлық тыйылмай тұр. Аталған қылмыстардың басым бөлігі, яғни, 51-і мектеп оқушылары тарапынан жасалынған. Ал қалғаны колледж және ЖОО студенттеріне немесе еш жерде оқымайтындарға тиесілі. Мектеп оқушылары жасаған қылмыс түрлері қалалық білім бөлімі тарапынан зерделеніп, ҚР-ның қолданыстағы заңнамалары аясында 4 мектеп директорына, олардың тәрбие ісі жөніндегі 12 орынбасарына, 9 педагог-психологқа және 18 сынып жетекшілеріне тәртіптік шара қолданылған.

Ең алдымен ата-ана жауапты

Жыл басынан бері мамандар тарапынан күндізгі және түнгі рейд жұмыстары жоспарлы түрде жүргізілсе, жаз айларында күн сайын өткізілуде. Мәселен, қаңтар мен мамыр айлары аралығында кәмелетке толмаған балалар арасында құқық бұзушылық пен қылмыстың, қаңғыбастық пен панасыздықтың және есірткі тұтынудың алдын алу бойынша 84 рейд өткізілген. Күндізгі рейдтің өзінде 68 жасөспірім, ал түнгі рейдте 132 кәмелетке толмаған балалар анықталды. Олардың 61-і ОҚО кәмелетке толмағандарды бейімдеу орталығына орналастырылса, қалғаны тұрғылықты мекен-жайлары бойынша жеткізіліп, ата-аналарына тапсырылды. Түсіндірме жұмыстары жүргізілді. Шымкент қалалық Ішкі істер басқармасы бастығының орынбасары Алмас Мырзахметов жуырда ғана «Жазғы демалыс» алдын алу іс-шарасы кезінде саябақтарда, ойынханалар мен кафелерде ата-анасыз жүрген балалар көптеп анықталғанын айтты. Соның салдарынан балаларын бей-берекет жіберген ата-аналарға әкімшілік шара қолданылды. 

– Баланың әрбір әрекетіне ата-ана жауапты. Түнгі уақытта далаға шыққан бала міндетті түрде бір нәрсеге ұрынады. Ал оны іздемей, ата-анасы қайда қарап отыр? Мысалы, жасөспірімдердің кейбірі түнімен көлік жуады, кафеде жұмыс істейді. Рейд кезінде оларды үйіне әкеліп, «неге балаларыңызды қадағаламайсыздар?» десек, «ақша тапқаны жақсы емес пе?» деген жауапты жиі естиміз. Естеріңізде болсын, жасөспірімдерге жалданып жұмыс істеуге заңмен тыйым салынған. Түнгі уақытта яғни, 22.00 мен таңғы сағат 6.00-ге дейін бала заңды өкілінсіз жүрсе, онда олардың ата-анасына 3 АЕК мөлшерінде айыппұл салынады. Жасөспірімдер үйінен алыс жерде жүрсе, заңды өкілдеріне ескерту жасалынады. Ал бір жылдың ішінде тағы да қайталанса 15 АЕК мөлшерінде айыппұл салыну көзделген. Қазір жазғы демалыс кезінде ойынханаларда балалар күні-түні отырады. Оларды іздеп жатқандар шамалы. Бұл кезде ойынхананың әкімгеріне де ескерту жасап жатырмыз. Шымкентте 165 қолайсыз отбасы тіркелген. Ал есепте 274 жасөспірім тұр. Олардың басым бөлігі тұрмысы нашар отбасынан шыққан, сабақ үлгерімі нашар оқушылар. Бала тәрбиесімен мүлдем айналыспайтын отбасылардың бары өкінішті. Мысалы, «Қайнарбұлақ» саяжайында Микашновтар отбасында 6 жасөспірім бала бар. Шешесі жұмыссыз, өзі ішімдікке әуес. Үй ішінің жағдайы адам төзгісіз. Ал балалары көшеде қайыр сұрап жүреді, – дейді А.Мырзахметов.

Кейбiр мектептерде инспектор жоқ

– Тәртіп сақшыларының айтуынша, жасөспірімдердің жұмысымен айналысатын инспектор жеткіліксіз. Талап бойынша, әр мектепке бір инспектордан бекітілуі тиіс болса, қаладағы кейбір мектептерде бұл маман мүлдем жоқ. Олар таңның атысы, күннің батысы мектептің іші-сыртындағы жағдайды бақылап, тәртібі нашар оқушылармен күнделікті жұмыс жүргізуі қажет. Қазір оқушылар арасында тәртібі нашар жасөспірімдерді «қиын балалар» деп атау дәстүрге айналған. Міне, сол балаларды тәртіп тезіне салу инспекторлардың міндетінің бірі, – дейді Шымкент қалалық ІІБ бастығы, полиция полковнигі Арман Бейсенбаев. Оның айтуынша, қалада халық өсімі байқалады. Сондықтан, басқа облыстарға қарағанда бізде маман тапшылығы сезіледі. Шымкентте 142 мектеп бар болса, соның 99-ында ғана мектеп инспекторы жұмыс істейді. Расында да, кейде бала өзі жасаған әрекетінде қылмыстық құрамның барын білмеуі мүмкін. Кейбірі әдейі барады. Мысалы, телефонды өзгеден алып қою – тонауға жатады. Осының қылмыс екенін түсіндіретін мектеп инспекторы.

Үйiрмелер жеткiлiктi, бiрақ...

Мамандар кәмелетке толмағандар арасында құқық бұзушылықтың көп болуын бос уақытты тиімді пайдаланбау салдары деп түсіндіреді. Бала мектептен соң үйірмеге қатысып, қала берді үй шаруасына көмектесуге қажет екенін сезінсе, теріс әрекетке мойын бұруға шамасы да келмейді екен. Осы орайда, мектептен тыс 9 мекемеде 44 мыңнан астам оқушы түрлі үйірмелермен қамтылған. Сонымен қатар, 15 аула клубы, білім беру мекемелеріндегі 1654 үйірме, спорт мектептері және жекеменшік үйірмелерде балалар қабілеттеріне қарай бос уақыттарын тиімді пайдаланады. Ал жаңа оқу жылынан бастап, қалалық денешынықтыру және спорт бөлімі тарапынан кешкі сағат 21.00-ге дейін жұмыс істейтін спорттық үйірмелер ашылмақ. Осы ретте қалалық мәслихаттың депутаты, қалалық ата-аналар комитетінің төрағасы Ермек Дәрменов мектеп, мұғалім, ата-ана арасындағы байланысты күшейтіп, баланың бос уақытын дұрыс өткізу мақсатында арнайы жоспар жасалынып жатқанымен бөлісті. Оқушылар күзде сабаққа келген сәтте, сол жоспар бойынша әрекет жасалатынын айтты.
– Сынып жетекшісі оқушыларының үйірмеге қатысатынын немесе уақытын бос өткізетінін білуі тиіс. Сабақтан тыс уақытта сол балалармен сөйлесуі керек. Олардың ата-анасымен ақылдасып, баланың қабілетіне қарай үйірмеге тарту қажет. Кейбір ата-аналар «баланың бос уақыты болмауы тиіс» деп асыра сілтеп, бір емес бірнеше үйірмелерге тықпалайды. Бұған мен үзілді-кесілді қарсымын. Бұлайша баланың психологиясына кері әсер етеміз. Тағы бір өзекті мәселе – ғаламтор мен әлеуметтік желі. Соның салдарынан баланың қаншама уақыты босқа сарп етіледі және денсаулығына нұқсан келеді. Бала күн сайын әлеуметтік желіге кірмесе «ауыратын» болады, – дейді Е.Дәрменов.
Қалада балаларды түрлі өнерге баулитын үйірмелер көп. Солардың бірі – жастардың уақытын тиімді ұйымдастыру орталығы. Осы мекеме директорының орынбасары Бақытжан Мұстафаевтың айтуынша, онда 40-тан астам үйірме бар. Орталықта 3500-ден астам балаға 60 мұғалім дәріс береді. Тіпті, «Ертегілер әлемі» атты қуыршақ театры да жұмыс істейді. Дарынды да өнерлі балалар шетелдерге барып, түрлі жарыстардан жүлдемен оралуда.

«Бала кiмдiкi»?

Қалалық білім бөлімі тарапынан ата-ананың бала тәрбиесіне қаншалықты мән беретінін білу үшін арнайы сауалнама өткізіліпті. Оған 2000-нан астам ата-ана қатысқан. Қалалық білім бөлімінің бас маманы Исақ Асанов сауалнама нәтижесі бойынша, әке-шешенің 59 пайызы балаларына өте аз көңіл бөлетіні, 73 пайызы балаларымен өте аз сырласатыны, ал 5 пайызы перзентінің ішкі дүниесіне мүлдем үңілмейтіні анықталғанын айтты. Сауалнамада кейбір ата-аналардың баласының досы кім екенін білмейтіні және мектеп сөмкесін тексермейтіні мәлім болған. Ең сорақысы, ата-ананың 63 пайызы баланың кешкі мезгілде қайда және кіммен жүргенін қадағаламайды екен.
– Бұл деректер баланың тағдырына алаңдауға басты негіз. Осы ретте еліміздегі қолданыстағы заңнамаларға сәйкес, бала мен ата-ананың жауапкершілігі мен міндеттері жазылған 25 мыңнан астам кітапшалар шығарылды. Олар халық көп шоғырланған базарларда, ойын-сауық орталықтары мен ойынханаларда таратылды. Сондай-ақ, прокуратура, ішкі істер, үкіметтік емес ұйым өкілдерінің қатысуымен 400-ге жуық кездесулер мен семинарлар өткізілген. Тәртібі нашар 120 жоғары сынып оқушысы «ашық сот» процестеріне қатысты. Қазіргі кезде «шок терапия» әдісі жиі қолданылады. Осы ретте 320 оқушы жабық мекемелерге барып, жазасын өтеушілердің өмірімен танысты. Арнайы роликтер дайындалып, банерлер ілінді. Мектептерде тыйым салынған сайттарды пайдалануды алдын алу үшін информатика пәнінің мұғалімдеріне аптасына 2 рет сайттарды қадағалау жүктелген, – дейді И.Асанов.
Қорыта айтқанда, тәрбие – отбасынан басталып, мектепте жалғасын табатынын ұмытпағанымыз жөн. Ақпарат ағыны көп заманда баланы теріс жолдан, теріс қылықтан аман сақтаудың бір ғана жолы бар. Ол – әке мен ананың бала тәрбиесіне жұмыла араласуы. Қазіргі кезде «жұмысбастымын, шаршадым, уақытым жоқ» деген секілді уәждердің салдары біз қозғаған мәселеге қайта алып келмесіне кім кепіл?