Мәди БЕСБАЕВ: «Лаңкестiкпен күрес – жұмыла атқаратын мiндет»
Ел аумағында лаңкестік қауіптіліктің «сары» деңгейі ұзартылды. Бұл жөнінде ҚР Антитеррор орталығы бірқалыпты («сары») лаңкестік қауіптілік деңгейінің әрекет ету мерзімі 2017 жылғы 15 қаңтарға дейін созылатыны жөнінде хабардар етті. Соңғы кездері елімізде болған оқиғаларға байланысты террористік сипаттағы қауіп-қатердің алдын алу мақсатында Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздік комитеті бірнеше рет террористік қауіптіліктің әртүрлі деңгейін белгіледі. Бұл тұрғыда, көпшілік арасында «Бұл нені білдіреді?», «Террористік қауіптіліктің деңгейлері қандай?» деген сұрақтар туындауда. Осы орайда, Оңтүстік Қазақстан облысы дін істері басқармасының «Дін мәселелерін зерттеу орталығы» МКМ директорының міндетін атқарушы Мәди Бесбаевпен болған біздің сұхбатымыз осы тақырып аясында өрбіген еді.
– Мәди Әбзелбекұлы, қазір діни ахуал мәселесі қоғам назарында тұрған өзекті тақырыптардың бірі екені белгілі. Жалпы, елдегі діни ахуалды зерделеу қалай жүзеге асырылады?
– Әрбір зерделеу жұмысы ғылыми-теориялық жағы мен қолданбалы-тәжірибелік қыры қатар қарастырылып, кешенді түрде жүзеге асырылғанда ғана тиімді әрі шынайы нәтиже береді. Сондықтан біздің орталық бірінші кезекте діни ахуалды зерделеудің отандық және шетелдік тәжірибесін зерттеп, осы бағытта әдістемелік құралдар мен ақпараттық-анықтамалық материалдар әзірлеу жұмыстарымен айналысады.
Осы мақсатта жергілікті халықтың әртүрлі санатымен кездесулер өткізіліп, семинарлар, тренингтер ұйымдастырылып тұрады. Кереғар ағымдардан сақтандыру, келеңсіз жағдайлардың алдын алу бағытында жер-жерлерде билбордтар іліп, тұрғындар арасында орталықтың тапсырысымен дайындалған басылымдарды таратамыз. Жасалған жұмыстардың нәтижесіне қарай, талдау жұмыстары жүргізіледі. Сауалнамалар алынып, сұрақ-жауап пішіміндегі шаралар ұйымдастырылады. Сондай-ақ, жергілікті баспа және электрондық БАҚ жарияланымдары зерделенеді. Діни бірлестіктер мен олардың жанындағы қайырымдылық қорлар қызметі талданады. Дәстүрлі емес діни ағымдар өкілдерінің іс-әрекеті зерттеп-зерделенеді.
– Бүгінде өңірдегі қалыптасқан діни ахуалды қалай сипаттар едіңіз?
– Мемлекет басшысы «Қазақстан жолы – 2050: бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты Қазақстан халқына Жолдауында: «Қазақстан – зайырлы мемлекет. Азаматтарды ар-ождан бостандығымен қамтамасыз ете отырып, мемлекет қоғамға өз бетінше біздің дәстүріміз бен заңдарымызға қайшы келетін әлдебір қоғамдық нормаларды тықпалайтын әрекеттерге өте қатаң қарсы тұратын болады», – деп атап өткен болатын. Сол себепті, мемлекеттік құрылымдар мен Қазақстан қоғамы алдында этнос-аралық және конфессияаралық келісім негізінде зайырлы, толерантты қоғамды әрі қарай дамыту міндеті тұр.
Осы мақсатта облыста азаматтардың діни сенім бостандығы құқықтарын, әртүрлі діни сенімдегі діни бірлестіктер арасындағы өзара түсіністікті, төзімділікті нығайту, олардың мемлекетпен өзара іс-қимылын қамтамасыз ету саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыру жұмыстары атқырылуда. Қоғамды діни сауаттандырудағы, жалған діни ағымдарға арбалғандарға көмек берудегі теологтардың алар орны ерекше. Бүгінде өңірде діни ахуал бірқалыпты дамуда. Бұл, әрине, мемлекеттің дін саласындағы саясатының, оны жүзеге асырудағы оңтайлы жолдарды жүзеге асыра білуінің нәтижесі екендігі анық. Діни алауыздық пен радикализмнің жолына тосқауыл қойып, экстремизм мен лаңкестік көріністеріне жол бермеуде мемлекеттік құзырлы органдар, діни бірлестіктер, қоғамдық ұйымдар жұмыла қызмет етуде.
Қазіргі кезде Оңтүстік Қазақстан облысы аумағында 11 конфессияны құрайтын 59 діни бірлестік қайта тіркеуден өтті. Осыдан төрт жыл бұрын қайта тіркеуден өтпеген діни бірлестіктер түгел таратылып, олардың қызметіне тосқауыл қойылды. Тіркелген діни ұйымдардың мемлекеттік билік өкілдерімен өзара қатынастарының дәйекті жолдары мен тетіктерінің қалыптасқандығын, конфессияаралық қатынастардың қалыпты жолға қойылғандығын атап өткен жөн. Нәтижесінде, өңір тұрғындары арасында діни қақтығыстар мен араздықтар көрініс берген жоқ.
Оңтүстік Қазақстан облысының халқы ұлттық салт-дәстүрден ажырамаған, қала берді, діни сауаттылықты қалыптастырған орта ретінде ерекшеленеді. Оның бір мысалы, республикада барлығы 2500 мешіт болса, оның 800-і ОҚО-ға тиесілі. Бұл тұрғыда, рухани құндылықтарды дәріптеп отырған біздің мекеменің басты мақсаты – елдегі дін саласына қатысты мемлекеттік саясатты халық арасында насихаттау, бұқаралық ақпарат құралдары арқылы халықты теріс діни ағымдардың ықпалынан сақтандыру, олардан зардап шеккендерге көмек көрсету, дін саласына қатысты әлеуметтік-зерттеулер, ғылыми-талдау жұмыстарын ұйымдастыру болып табылады.
– Өзіңіз айтып өткен халықтың әртүрлі санаттарына кімдер жатады? Өңірлік зерттеулер жыл бойы жүргізіле ме, әлде нақты бір мерзімге жоспарлана ма?
– Діни бірлестіктер өкілдері, мешіт жамағаты, еңбек ұжымдары, студент жастар, мектеп оқушылары, «Дінтану негіздері» пәнінің мұғалімдері, мемлекеттік қызметкерлер, ақпараттық-түсіндіру топтарының мүшелері, әйелдер аудиториясы, жұмыссыздар, өзін-өзі жұмыспен қамтығандар – осы аталған топтардың барлығы мүмкіндігінше көбірек ауқымда зерделеу жұмыстарында қамтылады. Бұл ретте, әр аудиториямен жұмыс жүргізудің өзіндік ерекшеліктері мен қиындықтары бар. Мысал ретінде, түзету мекемесінде жазасын өтеушілерге арналған дәрістерге айрықша мән беріледі. Діни ахуалды түсіну және бағалау деңгейі әртүрлі, қызықтыратын мәселелері сан алуан, құндылықтары да қабыса бермейтін әрбір топ үшін өзіне тән тіл, тақырып, әдіс қажет. Сауалнамалар да топтарға қарай түрленіп отырады. Зерделеу жұмыстарын жүргізудің өзі бір төбе болса, нәтижелерді талдаудың өзі бір сала.
Жалпы, биыл орталық мамандары тарапынан ауылдық округтерде 250, жоғары, орта арнаулы оқу орындарында 250, сондай-ақ, түзеу мекемелерінде, әскери бөлімдерде, сол секілді өзге де мемлекеттік мекемелерде кездесулер ұйымдастыру жоспарланған. Дегенмен, өңірлік зерттеу тәжірибесі тек арнайы іссапарлық зерттеулермен шектелмейді. Орталыққа жыл бойы еліміздің барлық аймағынан ақпараттық-түсіндіру топтары құрамында дәрістер оқу және топ мүшелеріне арналған оқыту семинарларын өткізу жөнінде сұраныстар көптеп түседі. Тақырыптық бағытына қарай мұндай шараларға мамандарды іріктеп жіберіп отырамыз. Сонымен қатар, ҚР Мәдениет және спорт министрлігінің Дін істері комитетінің жоспарлы ақпараттық-түсіндіру шараларына да қатысып, ел аймақтарын жиі аралаймыз. Кей жағдайда жекелеген өңірлерде бірнеше маманымыздың қатысуымен екі-үш күндік семинарлар өткіземіз. Осындай шаралар барысында да зерделеу жұмыстарын қоса қамтып, талдаулар мен сауалнамалар жүргіземіз. Кешенді түрде жүргізілген барлық жұмыстар нәтижесінде біртұтас қорытынды жасалады.
Айта кетейік, жыл басынан бері орталық тарапынан әлеуметтік желілерде 2073 мониторинг жүргізілді. Онда біз әлеуметтік желі бетіндегі неше түрлі қауымдастықтардың, басқа да түрлі сайттардың мақсатын анықтап, ондағы мәліметтерді тиісті органдарға береміз. Орталықтың арнайы сайты, әлеуметтік желілерде парақшалары бар. Орталық қызметімен толық танысу үшін азаматтар centre-uko.kz ресми сайтын пайдалана алады. Сондай-ақ, бізде сенім телефоны да жұмыс істейді. Яғни, 21-44-15 және 8771 050 13 03 байланыс телефондары, сонымен қатар, республикалық 114 қауырт желі арқылы хабарласуға мүмкіндік бар.
Сөзді түйіндей келгенде, біздің басты мақсатымыз – азаматтардың бойында радикалды идеологияларға қарсы тұра алатын иммунитетті қалыптастырып, облыстағы діни ахуалды бақылауда ұстау және облыс әкімдігі жанындағы діни бірлестіктермен байланыстар жөніндегі кеңес жұмысы және терроризмге қарсы күрес комиссиясының жұмысы арқылы бақылау талаптарын күшейтіп, облыстағы діни мәселелердің оң шешімін табуына ықпал ету.
– Әңгімеңізге рахмет!
Сұхбаттасқан
Жеңісбек СЕРІКҰЛЫ
Қазақстанда терроризм мәселесi бар ма?
2016 жылдың маусым және шілде айында Ақтөбе мен Алматыда орын алған жағдай – Қазақ елі тарихында, өкінішке орай, өзіндік бір межелі кезең ретінде қалатын болды. Әрине, бұған дейін де ел тарихында экстремизм мен терроризммен бетпе-бет келген сәттер болды. Алайда, дәл осы Ақтөбе мен Алматы оқиғасы ел ішін дүрліктіріп қана қоймай, шет елдің де назарын өзіне аударды. Өзінің тұрақты әрі бейбіт жағдайы арқылы танылған Қазақстан үшін бұл оқиғалар қалай болғанда да күтпеген жағдай болған еді. Сондықтан болар, көпшілік қауымның біразының назарын тапа-тал түсте әскери бөлім мен полицияға шабуыл жасаған радикалдардың әрекеті қайран қалдырса, енді біразы осындай шабуылдардың жиілеп кеткеніне алаңдаулы. Осы мәселелерге байланысты көптеген сұрақтар туындап отыр. Азаматтардың басым бөлігі «Бұл қалай болды? Терактінің артында кім тұр? Террористердің көздеген мақсаты не?» деген сұраққа алаңдаушылық танытуда.
Қазақстандық радикалдар деген кiмдер?
Ұзақ жылдардан бері терроризммен күресіп, ұйымдасқан радикалдық күштер мен террорлық топтарға (Мәселен, Аль-Каида, Өзбекстан ислам қозғалысы, Түркістан ислам партиясы – барлығына Қазақстан аумағында тыйым салынған) қарсы күресіп жатқан басқа елдермен салыстырғанда, біз әзірге шағын және өзара байланыспаған радикалдық топтармен бетпе-бет келіп отырмыз.
Кезінде біз 2003-2013 жылдар аралығындағы терроризм бабы бойынша барлық қылмыстық істерге талдау жасаған едік. Талдау барысында экстремистік іс-әрекетке қатысы бар деген әртүрлі 19 топтың 227 радикалының өмірбаянымен таныстық. Сараптама нәтижесі бойынша, бұл топтарды шартты түрде 3 түрге бөлуге болады: «Диверсиялық» (Сырттан арнайы жоспар мен мақсатпен дайындалған адамдар), «Жамағат» (Діни экстремистік негізде жиналған радикалдар тобы), «Банды» (Көшбасшының немесе басқа бір фактілердің әсерінен радикалданған қарапайым қылмыстық топ). Қазақстанда көбіне аталған топтарды діни және қылмыстық негіз бойынша біріккен адамдар құрайды.
Ақтөбеде әрекет еткен радикалдар осындай топтардың бір көрінісі болып отыр. Шабуыл жасағандардың жетеуі ұрлық, адам өлтіру, зорлау, ұрып соғу бойынша бұрын сотталса, екеуі бұрын экстремистік әрекеті үшін жауапқа тартылған болатын. Алматыдағы шабуылға қатысушы да бұрын қылмыстық жауапкершілікке тартылған болып шықты.
Белгілі бір дәрежеде діни топтар мен қылмыстық топтардың араласуына, қылмыскерлердің түзеу колонияларында экстремистік иделогияның шырмауына түсіп қалуынан болып жатыр. Әрине, қазіргі таңда түзеу колонияларында айыпталғандармен тиісті жұмыс жүргізілуде. Алайда, ондағы жағдай құзырлы органның қатаң бақылауында болғанымен жағдай бәрібір де күрделі.
Радикалдар құқық қорғау органдарына неге шабуылдайды?
«Радикал топтар тек қана құқық қорғау органдарына шабуыл жасайды» деген пікір қате. Талдау барысында анықталғандай, бейбіт тұрғындар да радикалдық топтардың құрбанына айналып отыр. Мысалы, радикалдардың қолынан көбінесе кәсіпкерлер, автокөлік пен такси жүргізушілері, сауда орталықтарының қызметкерлері мен көшедегі кездейсоқ адамдар құрбан болуда. Ал радикалдардың құқық қорғау органдары мен полиция учаскелеріне, ҰҚК департаменті мен әскери бөлімдерге шабуыл жасауы – қару иемденіп алу мақсатында жасалып отыр. Немесе радикалдық топтардың шабуылы құқық қорғау органдарына өздерінше көрсеткен сесі мен өзіндік кек қайтаруы болуы мүмкін. Мысалы, құқық қорғау органдары Ауғанстан немесе Сирия елдеріндегі радикалдық топтарға қосылғысы келетін азаматтарға кедергі келтіріп, соңына түскенде олар өшігіп, қарсы әрекет ұйымдастыруы ықтимал. Және де, олардың көп жағдайда арнайы дайындалған жоспары мен тактикалық іс-әрекеттері жоқ. Көп жағдайда радикалдық топтар шын мәнісінде бұрын болған белгілі бір оқиғаларды қайталап жасауға тырысатыны белгілі. Бірақ та, радикалдардың бұл іс-әрекеттері бәрібір де жиі террорлық акт болып есептеледі, себебі олардың мұндай әрекеттері түптің-түбінде қоғам ішінде үрей таратып, жағдайды тұрақсыздандыруға бағытталған. Мысалы, менің ойымша, Алматыдағы соңғы оқиға, қылмыскердің негізгі мотивін қалай атасақ та, негізі теракті болып бағалануы керек. Себебі, оның іс-әрекетінде террорлық акцияның кейбір элементтері бар. Мысалы, қылмыскер мемлекеттік биліктің ғимараты мен нысандарына шабуыл жасау арқылы қоғамдық тұрақтылықты бұзып, азаматтарды қорқынышта ұстауға тырысты.
ДАИШ пен әл-Каиданың шабуылдарға қатысы бар ма?
Ақтөбе мен Алматыдағы терактіге ешқандай да ұйымның қатысы жоқ деп нық сеніммен айта аламыз. Бұған дейін де айтылғандай, бұл жергілікті радикалдық топтың ұйымдастырған бір әрекеті. Мұндай топтарды сарапшылар өзара «Ұйқыдағы топтар» деп айтады, себебі, олар нақты бір жоспары жоқ, белгілі бір ұйымның бөлшегі емес, өз бетімен құрылып, бұрын аса бір әрекеттерді жасамаған және белгілі бір радикалды идеологияның жақтаушысы. Бұл топтарға әлеуметтік желідегі шет елдің пропагандалық бейнероликтері мен фото суреттері әсер етуі мүмкін. Мәселен, 2013-2016 жылдардың аралығында ДАИШ тарапынан қазақ-стандық содырлардың қатысуымен 5 ресми видеосы таратылған. Одан басқа, Орталық Азия елдерінен Сирияға кетіп, соғысып жүргендердің әлеуметтік желілердегі көптеген аккаунттарын есептемегенде жүздеген түрлі әуесқой деңгейде түсірілген фото-видео материалдары жүр. Өкінішке қарай, радикалдар осындай роликтерді әсіресе «Вконтакте» әлеуметтік желісінде емін-еркін таратып отыр.
Ақтөбе оқиғасына қатысқан радикалдық топ ДАИШ немесе әл-Каиданың ешқандай мүшесі немесе бөлшегі емес. Бірақ та, олардың тосын әрекетке баруына интернеттегі жанама үндеу әсер етуі мүмкін. Мысалы,
Ақтөбе оқиғасынан 2 апта бұрын бірқатар әлеуметтік желілерде ДАИШ тобының бір көсемдері теракті жасауға шақырған аудиоүндеуі таратылған болатын. Осы үндеуде бірнеше елдер аталған болатын, сондықтан, мұндай оқиғалар кез келген елде орын алуы ықтимал. Мәселен, Бангладеш, АҚШ, Франция елдерінде орын алған соңғы террорлық актілер осымен байланысты болуы мүмкін. Содан болар, мамыр айының соңында АҚШ Мемлекеттік департаменті өз азаматтарына Еуропа елдерінде жаздың үш айында орын алуы мүмкін терактілер туралы алдын ала хабарлаған болатын. Бұл кездейсоқ ескерту емес. Біріккен Ұлттар Ұйымының соңғы мәліметтері бойынша, әрбір мұсылман үшін қасиетті болып есептелетін Рамазан айы кезінде ДАИШ жақтастары әлемнің 16 түрлі елінде 393 террористік шабуыл ұйымдастырған екен.
«Ұйқыдағы радикалды топтардың» мақсаты қандай?
Бұған дейінгі терроризм қаупі жайындағы пікір-таластарда негізінен сырттан келетін қауіпке көп назар аударылды. Мысалы, көбіне-көп Ауғанстаннан келетін содырлар Орталық Азия аймағының белгілі бір бөлігіне еніп, жағдайды бұзуы мүмкін екені айтылып келді. Сондай-ақ, терроризм проблемасы Сирия мен Ирак жеріне әртүрлі елдерден барып соғысып жатқан радикалдар бойынша бағамдалатын. Көптеген сарап-шылардың айтуынша, ДАИШ құрамында соғысып жатқан азаматтар отанына оралған соң өз елдерінде терактілер ұйымдастыруы мүмкін бола-тын. Алайда, біз сырттан келетін террористік ұйымдардың шабуылына баса назар аударып, аймақтың ішіндегі «ұйқыдағы топтардан» келетін қауіп деңгейін болжай алмай қалдық.
Кез келген елде және кез келген қоғамда радикалдық идеяны ұстанған адамдар тобы болады. Олар өз ішінде әртүрлі жоспар құруы мүмкін. Аталған топтар халықаралық террорлық ұйымның мүшесі немесе филиалы болмай-ақ, тіпті шетелдік ешқандай топтармен байланыспай-ақ өз еліне қауіп төндіре алады. Осындай адамдардан келетін қауіп – жүйе-ленген үлкен топтардан келетін қауіптен аспаса, кем емес. Өйткені, олардың іс әрекетін алдын ала болжап білу оңай емес. Сол себепті, біз бұрыннан айтып келе жатқандай, сырттан келетін шабуылмен қатар ішкі радикалдық топтардан келетін қауіпті ескеруіміз керек. Біздің бұл сөзімізге соңғы уақыттары Франция, Германия, Бангладеш, АҚШ елдері бетпе-бет келген қанды қырғындар дәлел бола алады. Ал біз әзірге кішкене радикалдық топтармен немесе бір адамның іс әрекетіне бетпе-бет келіп отырмыз. Олар қоғамда болып жатқан белгілі бір жағдайдың әсерінен осындай белсенді іс әрекетке барады. Сондықтан, Ақтөбе мен Алматыда орын алған жағдайлар арнайы жоспар-мақсатсыз жасалған радикалдық акция болып табылады.
Бізді болашақта қандай қауіп күтіп тұр және бізге не істеу қажет?
Соңғы жағдайға қатысқан радикалдық топтардың ешқандай дайындығының болмауы, әрине, біздер үшін ұтымды жақ. Қазақстанда орын алып жатқан террорлық актілердің қандай да бір нақты институционалдық және идеологиялық негізі жоқ. Біз әзірге жүйесіз, өзара ұйымдаспаған, өз әрекеттерін нақты жоспарламаған радикалдық топтармен бетпе-бет келіп отырмыз. Ендігі біздің мақсатымыз олардың орнына арнайы оқытылып және дайындалған террористердің келуіне жол бермеу.
2011-2012 жылдардағы оқиғалардан кейін біз басқа мәселелерге көңіл аударып, орын алған жағдайды бір реттік радикалдық белгі ретінде қабылдадық. Енді болса, бұл қауіп қатерге қарсы нақты және тиімді шара қолданар үшін, біз, ең алдымен, экстремизм мен терроризм қаупі ұзақ уақыттық тренд екенін түсінуіміз керек.
Біз толқын іспетті радикалдық белгілермен бетпе-бет келіп отыруымыз ықтимал. Бұл жерде радикалдануға әсер етіп отырған мәселенің себеп-салдарына назар аудару қажет. Ең бірінші – әлеуметтік экономикалық мәселелер болып отыр. Жасыратыны жоқ, елімізде жұмыссыздық, жалақының төмендігі, криминалдық жағдай, жемқорлық, жастардың қоғамға бейімделе (Маргинализация) алмауы сынды әртүрлі мәселелер жастарға қиындық тудырып отыр. Айналып келгенде, мұның бәрі әлеуметтік теңсіздік әсерін күшейтіп, радикалды идеологияларды уағыздаушыларға қолайлы жағдай жасауда. Бірақ, осы мәселелерді объективті және дұрыс бағамдау арқылы ғана біз көптеген қауіп-қатерлерді дәл анықтап қоймай, болашақтағы дамудың жаңа басымдықтарын да айқындай аламыз. Бір сөзбен айтқанда, мемлекет пен қоғам бұл қауіппен ұзақ мерзімді күреске дайын болуы қажет.
Әрине, соңғы оқиғалар біз үшін жаңа үлкен сынақ болып отыр. Алайда, осы жағдай кезінде біз отандастарымыздың жауапкершілігі мен ауызбіршілігін де көрдік. Мәселен, кейбір азаматтар жараланғандарға дереу көмек көрсетіп жатса, басқалары медицина орталықтарында қан өткізу үшін кезекке тұрып жатты. Бұл бізге бір ұлт, бір халық ретінде ұйысуда ауыр болса да, үлкен сабақ, тәжірибе. Тек қана бір-бірімізге қол ұшын беріп, қолдау көрсетіп, көмектесу арқылы ғана біз бұл қауіп-қатерге тойтарыс бере аламыз.
Ерлан ҚАРИН,
саясаттанушы
(«Егемен Қазақстан»)
Лаңкестiкпен қалай күресемiз?
ОНЫҢ АЛДЫН АЛУ – ӘРБIРIМIЗДIҢ МIНДЕТIМIЗ
ЕЛIМIЗДЕ ТЕРРОРЛЫҚ ӘРЕКЕТКЕ ЖАЗА КҮШЕЙТIЛЕДI
Алты адамды ажал құштырған Алматыдағы террорлық әрекеттің себебі мен салдары бүгінгі таңда жан-жақты анықталып, тергелу үстінде. Бұл ретте Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев террорлық әрекетке қатысты Қауіпсіздік Кеңесінің шұғыл жиынын өткізіп, сақтық шараларын күшейтуді тапсырған болатын.
Осы аптада Астанада Министрлер кабинетінің кезекті жиыны да Алматыдағы оқиғаларға байланысты бір минут үнсіздікпен басталды. Қанды оқиғаға қатысты соңғы мәліметтермен Ішкі істер министрі Қалмұханбет Қасымов құлағдар етті. Жиында белгілі болғандай, елімізде бұдан былай террорлық әрекет жасағаны үшін бас бостандығынан айыру мерзімі ұзартылатын болады. Бұл туралы Үкімет отырысында Ұлттық қауіпсіздік комитетінің төрағасы Владимир
Жұмақанов хабарлады. Оның айтуынша, қазір тиісті заң жобасы түзіліп, жан-жақты сараптамадан өткен. Айта кетерлігі, оны арнайы құрылған жұмыс тобы жасап шыққан. Яғни экстремизм және терроризммен күрес мәселелері жөніндегі кейбір заңнамалық актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы заң жобасы 6 Кодекс пен бірқатар бағыттағы 18 заңға түзету енгізуді көздеді.
– Құжатта мемлекеттік нысандар мен қару-жарақ сақталатын мекемелер қауіпсіздігін күшейту қарастырылған. Сондай-ақ лаңкестік әрекет жасаған тұлғалардың мал-мүлкін тәркілеу көзделіп отыр. Бейбіт тұрғындарға қауіп төндіргендерге жаза еселенетін болады. Заң жобасы күшіне енуге дайын, – деді ҚР ҰҚК төрағасы Владимир Жұмақанов.
Жиын соңында Премьер-министр К. Мәсімов жағдайды қатаң бақылауға алып, ел тыныштығын сақтау бойынша жауапты тұлғаларға бірқатар нақты тапсырмалар берді.
ОЙРАН САЛҒАН ЛАҢКЕС КIМ?
Алматыдағы терактіні жасаған кім? Оны қылмысқа не итермеледі? Мақсаты не?
Рас, терроризмнің діні, ұлты болмайды. Лаң салған 27 жастағы Руслан Күлекбаев – Қызылорда облысы Байқоңыр қаласының тумасы екен. Еліміздің Ішкі істер министрлігінің деректеріне сүйенсек, полиция қызметкерлеріне қарсы шабуыл жасаған қылмыскердің мақсаты олардан кек алу болған. Күлекбаевтың бұған дейін бірнеше рет сотты болғаны анықталды. Соңғы рет атыс қаруын заңсыз сақтағаны үшін темір торға жабылған.
Алматы облыстық ІІД Мемлекеттік тіл және ақпарат бөлімінің дерегінше ол өткен жылы, яғни 2015 жылы жазасын өтеп шыққан. Ол қазіргі таңда, яғни осы уақытқа дейін Алматы облысында тұрған. Ал жанұясы, 2 баласы және әйелі Байқоңыр қаласында тұрып келген.
– Ұлттық қауіпсіздік комитетінің деректері бойынша, Руслан Күлекбаев соңғы кезде Алматы облысы Іле ауданы Ынтымақ ауылында тұрған. Ұялы телефон сатумен айналысқан. 2010 жылы 27 тамызда Шымкент қаласы Еңбекші аудандық сотымен Қылмыстық Кодекстің 178-бабы 2-бөлігі бойынша сотталған. 2012 жылы 8 мамырда Қызылорда облыстық сотымен ҚК-нің 251-бабы бойынша 2 жылға және 11 айға бас бостандығынан айырылған. Қазір істі ҰҚК өз бақылауына алды. Ал Ішкі істер министрлігі мәліметінше, оған қатысты Қылмыстық Кодексінің 8-бабы бойынша іс қозғалып, сотқа дейінгі тергеу амалдары басталды, – дейді облыстық Алматы ІІД өкілдері.
ЖАЛҒАН АҚПАРАТ ТАРАТҚАНДАР ЖАУАПҚА ТАРТЫЛАДЫ
Естеріңізде сала кетелік, Елбасы Н. Назарбаев Қауіпсіздік Кеңесі отырысында Алматыда лаңкестікке қатысты жұртшылықты арандатушылықпен айналысқандарды қатаң жазалау керектігін айтқан болатын. Бұл ретте Президент еліміздің Ақпарат және коммуникация министрі Дәурен Абаевқа азаматтардың барлық сауалдарына жедел жауап беріп, халыққа уақытылы және толық ақпарат беріп отыру қажеттігін тапсырған-ды.
Осы орайда қазіргі уақытта Алматыда лаңкестік әрекетке қатысты әлеуметтік желілерге шыққан барлық аудио және бейнежазбаларға қатысты тексеру жұмыстары жүргізіліп жатыр. Бұл туралы Алматы қалалық ІІД ресми өкілі Салтанат Әзірбек БАҚ өкілдеріне берген сұхбатында мәлімдеді.
– Әлеуметтік желілер бойынша бөлек тексеру жұмыстары жүргізілетін болады. Бұл өз алдына бөлек жеке, сотқа дейінгі тергеу шарасына жатады. Қазір әлеуметтік желілерде пайда болған барлық аудио және бейнежазбалар бойынша тексеру шаралары жүргізіліп жатыр, – деді С. Әзірбек.
Сонымен қатар, ол әлеуметтік желілер арқылы қасақана жалған ақпарат тарату бойынша ҚР Қылмыстық Кодексінің 274-ші бабының 2-ші тармағына сәйкес, қылмыстық жауапкершілік қарастырылғанын атап өтті. Яғни, қасақана жалған ақпарат таратқандар 2 жылдан 5 жылға дейін бас бостандықтарынан айырылады.
Амангелді АЙТАЛЫ,
философия ғылымдарының докторы, профессор:
– Ол тек құқық қорғау органдарының мәселесі емес. Мен өзім бір нәрседен қорқамын. Лаңкестік оқиға қайталана беретін мемлекеттерде мұндай жайтқа халықтың еті өліп кетеді. Сөйтіп, лаңкестіктің алдын алуға ешкім ұмтылмайды. Бұл бола беретін қалыпты жағдай секілді көрінеді. Міне, біз де осындай қауіпті бір шекке келіп тұрмыз. Терең ойланып, тиімді тактикалық, стратегиялық шаралар қолданбасақ, біз үлкен бір қиындыққа ұшырауымыз мүмкін. Ол үшін, біріншіден, құқық қорғау органдарының штатын көбейтіп, солардың жұмысына басымдық береміз бе, әлде жұмыссыз жүрген, әсіресе, ауыл жастарын оқуға тартып, министрлік тарапынан, облыстық әкімшілік тарапынан көптеп грант бөлеміз бе? Осыны ойлап, шешуіміз керек. Екіншіден, құқыққорғау органдарын техникамен, құрал-жабдықпен қамтамасыз етуге ақша бөлеміз бе, әлде парасатқа негізделген, атыс-шабысы жоқ, ұлттық мәдениетімізге байланысты жақсы кинолар шығарамыз ба, драматургияға мән береміз бе, театрлардың тәрбиелік жұмысын көтереміз бе? Қай жолды таңдаймыз? Бұл – бір күнде шешілмейтін страгетиялық мәселе. Бұл менің жеке ойым емес, көптеген елдің тәжірибесі. Ол кейін бірте-бірте өз жемісін береді.
Сергей ГРОМОВ,
ҚР Сенат депутаты:
– Террористер жеке түрмеде, өзге қылмыскерлерден бөлек ұсталуы қажет.
Мұндай адамдардың басқа жазасын өтеушілермен бірге болуы қауіпті. Себебі олар өз ұстанымын абақтыдағы өзгелерге насихаттауы мүмкін. Терроризммен күресті әлі де қатаңдату керек. Осыған дейін бұл мәселеге жеңіл-жепі қарап келген сияқтымыз. Өзге елдер, көрші Өзбекстанды алайық, олар қатаң шараларға барды. Қазір онда теріс діни ағымда жүргендер былай тұрсын оның атауы да айтылмайтын болды. Біз де нақты әрекеттерге баруымыз қажет.
Айдос САРЫМ,
Алматы қаласы Қоғамдық кеңесінің мүшесі, саясаткер:
– Соңғы кездері елімізде өкінішке қарай, осындай қайғылы оқиғалар көбейіп кетті. Сондықтан, мұндай лаңкестік әрекеттер қайталанбас үшін, мықтап ойланатын, үлкен де кешенді шаралар қабылдайтын кез жетті. Ұзақ жылдар елімізде, дәстүрлі емес діндер, радикалды ағымдар тамырын жайып үлгерді. Бүгін соның нәтижесін көріп отырғандаймыз. Енді, болашақта лаңкестік әрекеттерге жол бермес үшін ел болып, қоғам болып ұйысуымыз қажет. Құқық қорғау органдары қызметкерлерінің ел намысын, мемлекеттің мүддесін, ертеңіне алаңдамай қорғауын қамтамасыз ететіндей еңбек жасауымыз қажет.
Н. НАЗАРБАЕВ: Халыққа уақытылы әрi толық ақпарат берiп отыру қажет
– Алматыда, өкінішке қарай, тағы да адам құрбандығына ұшыратқан террорлық әрекет болды. Зардап шеккендер мен қаза болғандардың жақындарына көңіл айтамын, оларға тиісті психологиялық және материалдық қолдау көрсету керек. Сондай-ақ құқық қорғау органдарына қаладағы құқық тәртібін қамтамасыз ету тұрғысынан барлық қажетті шараны қабылдауды тапсырамын», – деді Нұрсұлтан Назарбаев.
Мемлекет басшысы Қауіпсіздік кеңесінің шұғыл отырысында азаматтарды ақпараттық кеңістіктегі ықтимал арандатушылықтарға бой алдырмауға шақырды.
– Қазір құқық қорғау органдары жұмыс істеп жатыр, қаскүнемдердің кім және қандай мақсат көздегенін анықтауда. Жұрт көп жиналатын орындарды қорғап, жараланғандарға медициналық көмек көрсету жөнінде жедел шаралар қабылдау керек. Қылмыскерлерді анықтау үшін шұғыл түрде толық тергеу жүргізу қажет. Сондай-ақ Алматы тұрғындарына тұрақты түрде мәлімет беріп, жалпы қоғамдық тыныштықты қамтамасыз ету керек. Қауесет таратушылардың аяусыз түрде жолын кесіп, арандатушыларды анықтау маңызды. Алматыдағы және республикадағы барлық азаматтар тәртіпті ретке келтіру үшін ең қатаң шаралар қабылданып жатқанына сенімді болуға тиіс, – деді Қазақстан Президенті.
Сондай-ақ, Мемлекет басшысы Алматыдағы террорлық әрекетке қатысты арандатушылар қатаң жазаланатынын ескертті.
– Халықты тұрақты түрде ақпараттандырып отыру керек. Себебі, қазір алып-қашпа әңгіме тарап кетеді. Сондықтан, арандатушыларды, жалған, арандатуға бастайтын өсек-аяң тарату фактілерінің алдын алу керек. Мен мәлім етемін, осындай қиын кезде интернет арқылы, желі арқылы арандатуға бастаған, өтірік ақпарат таратқандарды қатаң жазалаймыз», – деді Н.Назарбаев.
Отырыс қорытындысы бойынша Нұрсұлтан Назарбаев Ішкі істер министріне оқиға орнына баруды және Алматы қаласының әкімімен бірлесіп, қаладағы жағдайды тұрақтандыру жөнінде шаралар қабылдауды тапсырды.
Сонымен қатар Ақпарат және коммуникациялар министрлігіне азаматтардың барлық сауалдарына жедел жауап беріп, халыққа уақытылы және толық ақпарат беріп отыру қажеттігін жеткізді.
Үрей мен үмiт
Қорқыныш, үрей, есеңгiреу, дүрлiгу... Өткен аптада әлемде орын алған жантүршігерлік бірнеше оқиға бәрімізді осы сезiмдердiң құшағына ендірді. Үрей емей не дерсіз, 14 шілде күні Францияның Ницца қаласында ұлттық мерекеге арналған отшашудан кейін теракт болып, 84 адам мерт болды. Оның ізін ала, 15 шілденің түнінде Түркияда әскери төңкеріс жасау әрекеті орын алып, 300-ге жуық адамның қаза тапқандығы туралы хабарланды. Ол аз болғандай, азаттығымыздың айғағы болған әсем Алматыда лаңкестердің қолынан бес тәртіп сақшысы мен бір бейбіт тұрғын оққа ұшты. Иә, бұл хабарды естіп, аза бойың қаза болады, жаның түршігеді, көкейде қаншама сауал тізбектеледі. Жазықсыз жандарға қарсы адамдар неге қару кезенеді? Террорлық әрекеттердің сыры неде? Олар неге қатыгездікке барады?
НИЦЦАДАҒЫ ҚАРАЛЫ КҮН
НЕМЕСЕ ҚАУIП ҚАЙДАН ДЕМЕҢIЗ...
Франция десе, көз алдымызға Париж, Эйфель мұнарасы еске түседі. Үшжолақты елді сұлулық символы, романтика мен махаббат мекеніне балайтындар да әлемде аз емес. Осынау көркі көз тартар керемет елде жаға ұстатарлық теракт тіркелді. Оқиға Францияның оңтүстік-шығысындағы теңіз жағасында орналасқан курортты қала Ницца қаласында осы елдің ұлттық мерекесі, яғни, Бастилияны алу күнінде болды. Жергілікті уақыт бойынша шамамен сағат 22.30-да үлкен жүк көлігі Ницца қаласындағы «Променад дез Англэ» жағажайында отшашуды тамашалаған қалың халықты басып, жаншып өте шығады. Оқиға куәгерлерінің айтуынша, халық алдымен жүк көлігі өзінен өзі жүріп кетті немесе оның жүргізушісі есінен танды деп ойлаған. Алайда, барынша көп адамды басып өлтіру үшін жүргізуші халық көп тұрған жерді басып, жылдамдықты арттырғанын білгенде, жапатармағай қаша жөнелген. Кейін анықталғанындай, террорист жүк көлігімен 2 шақырымға жуық жер жүріп, қаншама адамды басып кеткен соң, қарудан оқ жаудыра бастаған. Жүк көлігінің жүргізушісін полиция сол мезетте атып өлтірген. Оның аты-жөні – Мұхаммед Лахуайедж Бухлель, 31 жастағы Ницца тұрғыны, Францияның да, Тунистің де азаматтығы бар болған. Өкініштісі сол, терактіде 84 адам қайтыс болды, тағы екі жүзге тарта адам ауруханаға түсті. Қаза тапқандардың арасында балалар көп. Сондай-ақ, кемінде 54 бала жараланған және терактіде шетел азаматтары, яғни, туристер қаза тапқан. Франция билігі террорлық шабуылдан соң 16-18 шілде күндері жалпыұлттық аза тұтуды жариялады.
Ажал құшқандардың арасында Қазақстанның да азаматтары бар болып шықты. Еліміздің Сыртқы істер министрлігінің хабарлауынша, терактіде 4 қазақстандық көз жұмған, атап айтсақ, Панченко Любовь (1956), Панченко Марина (1983), Панченко Сильвия (2013) мен Отто Наталья (1959) лаңкестіктің құрбандары болды. Олар туристік мақсатта келген екен.
Қазіргі таңда әлемдік саясаттанушылар мен БАҚ өкілдері терактінің себебін, оған кінәлілерді анықтап, жіті зерттеу жүргізіп жатыр. Франциядағы жергілікті баспасөз дерегіне жүгінсек, терактіні ДАИШ өз мойнына алған. Бұл мәліметті DailyMail басылымы да Франциядағы өз дерекөзіне сілтеме жасап хабарлап отыр. Қалай десек те, Ниццадағы теракт адамзат баласына орны толмас өкініш әкелді. Әлемнің көптеген елдері Франция тұрғындарының қайғысына ортақтасып, содырлардың мұндай әрекетін айыптайтынын ашық мәлімдеуде.
ТҮРКИЯДАҒЫ «ӘСКЕРИ ТӨҢКЕРIС»
Күллі Франция аза тұтып жатқанда, бауырлас Түркия еліндегі сұмдық оқиғаның дерегі жер-дүниені шарлап кетті. 15 шілде күні сағат 22.00-00.00 аралығында Анкара мен Ыстамбұл қалаларында хаос орнап, халық әуеде әскери ұшақ, көшеде танктерді көре бастаған. 16 шілде күні шамамен түнгі сағат 02.00 кезінде Түркияның Премьер-министрі Бинали Йылдырым елде әскери төңкеріс жасауға әрекет жасалғандығы жөнінде мәлім етті.
Жергілікті БАҚ-тың мәлімдеуінше, алдымен әскерилер Түркия спутникті тележелісі мен Doğan Media Group холдингі ғимараттарын басып алған. Оларда CNN Türk телеарналары мен Hürriyet газетінің редакциялары орналасқан. Ресми дерекке сүйенсек, прокуратура Анкарадағы әскери төңкеріс жасау әрекетінің барысында 42 адамның қаза тапқанын айтып отыр. Олардың ішінде жергілікті тұрғындар мен әскерилер бар. Жалпы бүлік салдарынан 300-ге жуық адам қайтыс болып, 1154 адам жарақаттанған. AFP хабарлағандай, Түркия президентінің Анкарадағы сарайына бомба тасталған. Ал Түркия президенті Реджеп Тайип Ердоған бұл кезде Ыстанбұлда демалыста болған көрінеді.
Осыдан соң Түркия Президенті Ыстамбұлдағы Ататүрік әуежайында баспасөз мәслихатын өткізді. Ел Президенті халықты бүлікшілерге қарсылық көрсетуге шақырып, бұл төңкерісті ұйымдастырмақ болған топтар заңның қатаң талаптары бойынша жауапқа тартылатынын мәлімдеді. Айта кету керек, қазіргі таңда бұл іске қатысы бар 6000-нан астам адам қолға түскен.
Түркиядағы оқыс оқиға қазақстандықтарды да бей-жай қалдырмағаны анық. Себебі, онда елімізден аттанған 2500-ге жуық турист демалып жүрген. Түркиядағы ҚР Елшілігінің мәліметінше, курортты қалалардағы жағдай тұрақты, әйтсе де демалушы қазақстандықтарға қонақүйлерден шықпауға кеңес берілген.
– Қазір еліміздің Сыртқы істер министрлігімен, Түркияның әуе тасымал саласындағы билігімен байланыс жасаудамыз. Түркияда жүрген отандастарымызға қатысты айтар болсам, біздің консулдықтар тиісті жұмыс атқарып жатыр, шұғыл хабарласу желісі іске қосылған. Егер әуежайлардың жұмысы қалпына келсе, ол жақтағы азаматтар өздерінің рейстерімен аман-есен елге оралады деп сенемін. Қазір шамамен 2500 адам сол жақта, олар бүгін-ертең елге ұшып келуі керек, – деп мәлімдеді осы мәселеге қатысты журналистерге шұғыл брифинг өткізген ҚР Инвестициялар және даму вице-министрі Б.Қамалиев.
АЛМАТЫДАҒЫ АТЫС: ЛАҢКЕСТЕР ҚОЛҒА ТҮСТI
Бiрiнен кейiн бiрi болған әлемдегі жантүршігерлік үрейлі оқиғалар Алатау баурайын да айналып өткен жоқ. 18 шілдеде Алматыдағы Алмалы аудандық ІІБ және ҰҚКД ғимараттарына шабуыл жасалды. Куәгерлердің хабарлауынша, Николь базары, Абай даңғылы мен Байзақов көшесі қиылысында, Абылай хан даңғылы мен Қазыбек би көшесі аумағында белгісіз адам көшеде автоматпен жүгіріп жүріп оқ атқан. Кейін белгілі болғандай, осы атыс салдарынан бір бейбіт тұрғын мен төрт полиция қызметкері, бір шекара қызметкері қаза тапқаны хабарланды.
Алматы қалалық терроризмге қарсы күрес бойынша шұғыл штабының ресми өкілі Салтанат Әзірбектің мәлімдеуінше, қаза тапқандармен қатар, жеті адам жарақаттанған. Оларға дер кезінде медициналық көмек көрсетіліпті. Қазір осы оқиғаға қатысты күдікті бір адам ұсталып, қамауға алынған. Сонымен қатар, лаңкестікке қарсы операция барысында қылмыскердің сыбайласы болуы мүмкін деген күдікпен тағы бірнеше адам ішкі істер органдарына жеткізілді. Қазір олардың қылмысқа қатысы бары-жоғы тексеріліп жатыр.
Қазіргі таңда Алматы қаласындағы сақтық шаралары күшейтіліп, барлық қару-жарақ сататын дүкендер жабылған. Сонымен қатар, Алматыда террорлық қауіптің «қызыл деңгейі» жарияланып, кейін бұл режим алып тасталды. ҚР Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Қауіпсіздік кеңесінің жиынында қаза тапқандардың отбасылары мен туыстарына көңіл айтып, бұл оқиғаны теракт деп бағалады.
Еліміздің Ішкі істер министрі Қалмұханбет Қасымов Алматыда шұғыл брифинг өткізіп, Алматыда орын алған оқиғалардың егжей-тегжейін баяндады.
– Атыс кезінде 8 адам, сондай-ақ қолға түсіру барысында қылмыскер жараланды. 3 полицей, 1 шекарашы мерт болды. Соңғысы оның автомобилін тартып алмақшы болған кезде қарсылық көрсетті. Сондай-ақ, әртүрлі деңгейдегі жарақаттармен 6 полицей және 3 жай адам ауруханаға жатқызылды. Бұлардың қатарында қылмыскер де бар, – деді министр брифингте.
Алматыда атыс салдарынан қаза тапқандардың отбасына мемлекет тарапынан 15 млн. теңгеден материалдық көмек көрсетіледі, ал зардап шеккендердің отбасына бес миллион теңгеден беріледі.
САҚТАНСАҢ – САҚТАЙДЫ
Қазір әлем халқы экстремизммен белсенді күрес жүргізуге бет бұрған. Бұл жаһандық қауіп-қатерге бiрлесе күш-жiгер жұмсағанда ғана істің нәтижелі болатынын өмір көрсетіп отыр. Шындығында, террористік оқиғалардың дүниенің барлық түкпірінде жыл сайын көбейіп келе жатқаны ешкімге жасырын емес. Бірде АҚШ-та, бірде Иракта, бірде Ауғанстанда, енді бірде Ресейде лаңкестік күштер айылын жимай, дүркін-дүркін бейбіт жандарды қырғынға ұшыратып келеді. Осыдан бір ай бұрын ғана Ақтөбе қаласында болған лаңкестік шабуыл салдарынан бірнеше адам қаза тапқаны белгілі. Енді міне, Алматыда кезекті террорлық әрекет.
Орталық коммуникациялар қызметінде Қазақстанның стратегиялық зерттеулер институтының директоры Ерлан Қарин журналистерге арнап брифинг өткізіп, Алматыдағы оқиғаға қатысты пікірін жеткізді. Белгілі сарапшы атап өткендей, қазір әлем бойынша «жалғыз содыр» тенденциясы белең алып отыр.
– «Кейбір азаматтар әлеуметтік желі арқылы «бір адамның әрекетінің алдын алуға болмады ма?» деген пікірлерін айтып жатыр. Бірақ, біз «ұйымдасқан топ қауіпті, бір адамның әрекеті қауіпті емес» деп айта алмаймыз. Керісінше, бір адамның немесе кішігірім белгілі бір топтың әрекетін алдын алу әлдеқайда қиын болады. Себебі, олар әрекетін дайындау барысында оны жоспарламайды, қару-жарақты дайындамайды. Тағысын тағы... сондықтан, оперативтік арналар арқылы ақпаратты алдын ала біліп, ондай топтың әрекетін алдын алу қиынға соғады, – дейді Е. Қарин.
Сондай-ақ ол қылмыстық топтармен, сондай-ақ, экстремизм мен терроризмге қарсы күресте қоғам болып белсенді қолдау көрсету едәуір күш бола алатындығын айтады.
– Осы орайда бұл мәселеде көмек ретінде қоғам тарапынан белсенді қолдау көрсетілгені қажет. Мәселен, Facebook немесе WhatsApp сынды әлеуметтік желілерде әртүрлі ақпараттар шапшаң тарайтындығын ескерсек, осы әлеуеттің өзін билік мүмкіндігінше өз пайдасына қолданғаны мақұл. Ресми түрде бекітіліп, расталған мәліметті таратуды айтпаған күннің өзінде, бұл желілердің әлеуеті күштік құрылымдардың көмекші құралы бола алатындығы сөзсіз. Яғни, қоғам тыныштығын бұзып жүрген бұзақыға қатысты бағыт-бағдарлар мен қандай да бір ақпараттарды алу арқылы күдіктіні қолға түсіруге әбден болады, – дейді сарапшы.
Қариннің пікірінше, терроризммен күрестің басты алғышарты – жалпы қылмыспен жүйелі түрде күресу. «Мұны мен зерттеулерден білдім. Лаңкестер құқық қорғау органдарының назарына кездейсоқ түседі. Мәселен қару-жарақ, ақша жинау барысындағы қылмыстық әрекеттердің нәтижесінде кездейсоқ түрде лаңкестік әрекеттердің белгілері назарға түсетін болған. Сондықтан, менің ойымша, қатардағы, қарапайым қылмыстардың алдын алсақ, терроризммен тиімді күрес жүргізген болар едік», – деді ол.
Салт-дәстүр және терроризмге қарсы күрес
Қазақ халқының көнеден бүгінге дейін жеткен сан-салалы мәдениеті, әдебиеті, тілі, тарихы, әдет-ғұрпы мен салт-дәстүрі қалыптасқан. Осындай қасиеттерге қоса еліктегіш қасиеттеріміз де жоқ емес. Достыққа беріктігіміз, жауға сес көрсете алатынымыз тағы бар.
Халқымыздың әдет-ғұрыптары мен салт-дәстүрі көп. Алайда олар екшеліп, сараланып, ұлттық жадыда дұрысы ғана қалып, өзгесін қалдырып отырған.
Дәстүр – мәдениетпен тығыз байланысты. Сондықтан мәдениеті дамыған ел дәстүрге де бай. Атап айтқанда, қазақта ата-ананы құрметтеу, үлкенді сыйлау, адалдық, әділеттілік, мейірімділік сезімдері озық дәстүрлерге жатады десек, онда жоғарыда айтылған еңбектегі қазақи ұяттың түп-қазығын иманнан, әдептілік пен әділдіктің бастауын діннен көреміз.
Ұлттың құндылығы – мәңгі өзімен бірге жасасып келе жатқан тілінде, салт-дәстүрінде, ұлттық өнерінде. Оларды бір-бірінен бөліп те қарай алмаймыз. Себебі, олар бірін-бірі толықтыра отырып, тұтас бір ұлттың болмысын құрайды. Біздің қазақтың ұлттық және діни дәстүрлерінің саналы әрі тәрбиелі ұрпақ қалыптастырудағы рөлі ұшан-теңіз. Қазақ халқында қалыптасқан ұлттық дәстүрлердің, ділдегі ұғымдардың басым көпшілігі Ислам дінімен бірге өрілген. Кейбірі хақ діннің негізінде пайда болған. Сондықтан ұлттық салт-дәстүрлер төл мәдениеттің аясында қарастырылады. Ал әрбір халықтың мәдениетін, танымдық тұғырын айқындап беретін таразы – сол халық ұстанған идеологиялық рухани жол, яғни діні. Осы себепті дін дегеніміз діл мен дәстүрдің негізі болып табылады.
Соңғы кезде әлемнің көптеген елдері үшін терроризммен күрес мәселесі аса өзекті болып отыр. Терроризм – бұл қылышынан қаны тамып тұрған зұлмат. Терроризм барлық түрлері және көріністерімен, ауқымы және қарқындылығымен, зұлымдығы және қанішерлігімен бүгінгі заманда ең өткір мәселеге айналды. Бүгінгі таңда лаңкестік әрекеттер ауқатты дамыған елдерде де, жағдайы төмен кедей елдерде де орын алып отыр. Терроризмнің өріс алуы кез келген елдің әлеуметтік жағдайына қатысты емес, дінмен де үш қайнаса сорпасы қосылмайды. Ол – өне бойы жауыздыққа толы індет. Бірде-бір мемлекет бұл жұқпалы вирустан аман қалған жоқ. Барлық араб және Африка елдері, Азия құрлығы, Ресей, АҚШ, Англия, Франция, Испания, Норвегия және тағы басқа елдер терроризммен бетпе-бет келіп, зардап шекті.
Соңғы кездері экстремистер бейбітсүйгіштікке, ұстамдылыққа баулитын және өзге діни көзқарастарға түсіністікпен қарауға тәрбиелейтін Ислам дінін ушықтыруға, басқа өрке-ниеттермен қақтығыстыруға талпынуда, осы арқылы тек дінаралық татулықты емес, сонымен қатар мұсылмандар арасында да іріткі салуда.
Біздің пікірімізше, Ислам фундаментализмі, яғни, салафизм идеологиясы діни радикализмінің пайда болуына қатты ықпал етуде. Бұл жат идеологияны жақтаушылардың көзқарастары мен ұстанымдары зайырлы қоғамда емін-еркін өмір сүретін дәстүрлі Исламмен сәйкес келмейді. Сондықтан фундаменталистер ханафи мазхабындағы дәстүрлі дінімізді ұстанушыларға ғасырлар бойы қалыптасқан күнделікті салт-дәстүрімізден безіп, олардың айдауында өмір сүруімізді талап етуде.
Террористердің қауіптілігі сонда, қой терісін жамылған қасқыр іспеттес, қасиетті Құран аяттарының үзінділерін тілге тиек етіп, өздерінің көздеген арам пиғылдарын іске асыру үшін діни құндылықтарды бұрмалауда.
Алайда терроризм және Ислам – бір-біріне түпкі тамырынан бастап қарама-қайшы және бірін-бірі жоққа шығаратын көрініс. Дегенмен, бүгінгі таңда халықаралық терроризм исламмен байланыстырылады, осы арқылы ұлтаралық алауыздық және діни төзімсіздік туындайды.
Террористерде не аяушылық, не адамгершілік қасиеттер жоқ. «Терроризм» сөзінің өзі араб тілінде «ирхаб», яғни, «қорқыту, үркіту» деген мағынаны білдіреді. Терроризм өз нысанасына бейкүнә адамдарды таңдап, балаларды аяусыз өлтіреді, оларды ата-аналарынан айырып, жетім етеді.
Бүгінгі таңда халықаралық терроризм және діни экстремизм асыл дініміз — Исламға да залалын тигізуде. Террористер – Құранның негізгі қағидаларын да білмейтін діни сауатсыз адамдар. Зорлық-зомбылықтың барлық түрі Ислам нанымына қайшы келеді. Алла Тағала адамдарға өзі белгілеген шектен шықпауды бұйырды және жерде зұлымдық жасауға, әділетсіздікке, зорлыққа, өлтіруге және қан төгуге тыйым салды. Бұған байланысты қасиетті Құранда «…Алла өзі қойған шектен шыққандарды ұнатпайды» деген аят бар. Сонымен қатар, мұсылман баласы Жаратушы Иесінің алдында өзге адамдарға қылмыс жасамау туралы ескертпегендіктері үшін де жауап береді. Нағыз мұсылман адам жер бетінде арсыздыққа жол бермей, керісінше игілік және ізгілікке ұмтылуы тиіс. Алланың қасиетті кітабында қоғамдық тәртіп бұзуға қатаң тыйым салынған. Құранның «әл-Ағраф» сүресінің 56-аятында «Тәртіпке келтірілгеннен кейін жер бетінде бұзықтық жасамаңдар» деген Алланың әмірі бар.
Құранда өз-өзіне қол жұмсау да үлкен күнә болып саналады. Мұсылман ғұламалары беліне жарылғыш заттарды байлап, жазықсыз жандар арасында өзін-өзі жарып жіберетіндерді қатты айыптайды. Өйткені, Алла Тағала өзін-өзі өлтіруге ашық тыйым салған. Құранның «Ниса» сүресінің 29-аятында «… өздеріңді өздерің өлтірмеңдер…» деген әмір бар. Сондықтан, Аллаға деген сенімі зор және Құранның жолымен жүретін мұсылман баласы мұндай әрекетке ешуақытта бара алмайды.
Ислам өнегесімен тараған ұлттық салт-дәстүріміздің негізі – бұл қайырымдылық, жомарттық, адамдарға ізгі ниеттілік, кешірім және әділдік. Мұхаммед Пайғамбарымыз (с.а.с.): «Өмірде пайдалы іс істейтін адамдар – Алланың сүйікті құлдары болып саналады. Ал ең пайдалы іс – бұл мұсылман бауырыңа қиналғанда қол ұшын беру, ашыққанда – азық беру, тарыққанда – қарызын өтеу. Мұсылман бауырыңа жасаған жақсылығың – мешітте бір ай бойы жатып, дұға айтқаныңнан да артық.
Мұхаммед Пайғамбарымыз (с.а.с.) өзінің тағы бір хадисінде: «Кім адамдарға жақсылық жасаса, Алла соған мейірімін төгеді. Жер басып жүрген жандарға мейіріммен қараңдар, Алла да сендерге рақымшылық жасайды» деген екен.
Ең бастысы – біз қоғамда діни экстремизм және терроризм идеяларын қабылдамайтын жағдай жасауымыз керек. Бұл — біздің ортақ міндетіміз.
Данабек ЖҰМАБЕКОВ,
Шымкент қалалық
«Абдул Хамид Қаттани» мешітінің ұстаз-оқытушысы