МӘ, ҚҰЙРЫҚ ЖЕЙСІҢ БЕ?
Пятница, 15 Май 2020 02:46
Мұхтархан ердің сойы ғой. Ділдабековті айтам. Боксшы болам деп талаптың атын ерттеп мінгендерден он жыл кейін бокс қолғабын қолына киді. Былай айтқанда 18 жасында көкпар тартып жүріп келіп қалды. Айналдырған 5-10 жылда спорт жұлдыздарына арман болған барлық жүлделерді жеңіп алды. Аса ауыр салмақта кеше де, бүгін де оның алдына түскен қазақ жоқ.
Жыл сайын турнир өтеді. Мұхтархан Ділдабековтің жүлдесіне. Халықаралық. Қазақстаннан бөлек Ресей, Украина, Өзбекстан, Әзербайжан бар. Жиыны он бес шақты мемлекеттен жастар келген. Өз елінің кілең чемпиондары.
Біздің жігіттер мықты екен. Былтыр Азия чемпионатын Өзбекстан чемпионатымен шатыстырып алған ала топылы ағайындардың ең соңғы үміті ауыр салмақтағы боксшысында. Алтыны жоқ. Жоқ болуы да мүмкін еді. Алматылық бозбала мықты шықты. Соққылары жойқын. Таза ұрады. Жеңгеніне шүбәсіз едім, рефери өзбек боксшысын қолын көтерді.
– Әй, мыналарың не?
Мұхтархан, ақкөңіл інім кеңкілдеп күледі.
– Обал ғой, аға. Біздің жігіттердің алтынға өкпесі жоқ. Мыналар да еліне жарқырап барсын да...
Осы енді. Сүйтсем, облыстық бокс мектебінің директоры, кезінде айтулы боксшы болған Заңғар Қасқаев інім де ашуланып тұр. «Олар мынадай жекпе-жекте бізге өлсе де жеңіс бермейді» дейді.
Сосын Мұхтархан туралы әңгіме кетті. Жақсы жағына.
Сиднейде ол Кубаның ғана емес, әлемдегі ең алып боксшылардың бірі Рубалкабаны есеңгіретіп тастағанын дүние жүзі көрді ғой.
Бірақ, сол Рубалкабаның Сиднейден екі жыл бұрын Қазақстанға келіп Азияның супер алыптарын жамсатып кеткенін көп адам біле бермейді.
Оқиға Қарағандыда Ғалым Жарылқаповты еске түсіруге арналған халықаралық жарыста болған. Ол кезде Өзбекстан құрамасының бетке ұстары, Әлем Кубогінің жеңімпазы Ләшкер Закиров болған.
Рустам Саидов екінші. Қазақстаннан Мұхтархан Ділдабеков бар. Рубалкаба бәрін дырдай қылып сабапты. Арбаға таңып қоймаған. Қара зәңгі бес батпан жұдырығымен алдымен Закировті құлатқан. Сосын Сабировты. Мұхтарханмен ақтық сында тойласыпты. Бокстың «Әліппесін» оқымай-ақ құрамаға өтіп кеткен біздің батыр қайқалаңдап қаша ұрыс салды дейді.
Қара зәңгі төрт раунд бойы еңкілдетіп қуған.
Заңғар айтады. Мұхтарханмен бір бөлмеде жатамын. Жарыстан соң қараймын, Мұхтархан жоқ. Бапкерлер де, боксшылар да таппай жатыр. Бөлмеге келсем, Мұхтарханның бір қолында қой құйрығы, бір қолында пышақ. Қиялап турап жеп отыр.
Артық сөз айтсам ұрып тастауы мүмкін. Қорқып та отырмын. Бірақ, үнсіз отыра беруге болмайды. Сөз табу керек.
– Мұхтархан, сен маладессің.
Мұхтархан маған тесіле қарады. Кекетіп отырма деп. Қасында пышақ. Сыр білдірмедім.
– Мұхтар, өзің қара. Ана екі өзбекті Рубалкаба талдырып тастады. Саған төрт раунд бойы ештеңе істей алмады ғой.
Әлі де бойымда қорқыныш бар. Ашуланып бір ұрса сүйегің шашылып қалады.
Жоқ, ұяттан өртеніп отырған Мұхтархан ептеп жадырады.
Қолындағы құйрықтан бір білем кесіп алып ұсынды.
– Мә, Заңғар, май жейсің бе?!
Осыны айтып Заңғар кеңкілдеп күледі. Батыр аңғал деген осы. Жеңілгенін Мұхтар білмей отырған жоқ. Бірақ, аналар құсап құлап қалмағаны дәтке қуат. Тауып айтылған сөз іштей тығылып отырған батырдың құлағына майдай жаққаны анық.
Мұхтархан Ділдабеков. Азия чемпионаты, Азияда ойындарында алдына жан салған жоқ. ТМД-нің жеңімпазы болды. Әлем чемпионатында және Олимпиада ойындарында ақтық сынға жетті.
Тағы да қайталап айтайық, аса ауыр салмақта қазақта бұл белесті бағындырған боксшы жоқ. Мұхтар ағасынан асатын жігіттер болса деген тілеудің азаматтарымыз. Тезірек
ассыншы.
Бір қызығы, осынау жетістіктерге ол қазақша құлаштап ұрып-ақ жетті. Оны Елбасы да айтып күлген. Бапкері Нұрғали Сафиуллин, Рубалкабадан сескеніңкіреп бокстасып жатқанда, алыс Австралияның шаршы алаңында, бүкіл әлем көз алмай қарап отырған айқаста «қазақ емессің бе?!» деп жағынан тартып жіберетін Нұрғали көкеміздің айтқаны бар.
«Мұхтархан бокстаса білмейді, бірақ, қалай жеңуді біледі деген. Қанатты сөз. Ол ойдың бір кілті бар еді.
Намыс. Қазақтың, ердің намысы. Елдің тілеуін орындау. Мұхтархан намыс жолында қабырғасын біртіндеп сөксең де, қабағын шытпайтын ердің сойы ғой.
ҚОЙ ҚОРАДАҒЫ ЖЕКПЕ-ЖЕК
Среда, 13 Май 2020 03:00
Алланың жазуымен үш олимпиада ойындары және үш Азия ойындарына жолымыз түсіпті. Халықаралық турнирлерді айтпағанда. Қазақтың мен деген даңқты спортшыларының жұлдызды сәттерін өз көзімізбен көрудің сәті түсті. Шаршы алаңнан, күрес кілемінен шыққанда алтын тер аққан маңдайынан өптік. Бірақ, жеңістің жолы қашанда ауыр. Оған теңіздей төгілген тер, жанкешті еңбек жеткізеді.
Ал, оған дейін ше?! Біз газетімізде жұлдыздарымыздың жанкүйерлерге белгісіздеу кешегі тарихынан сыр шертуді жөн көрдік. Көңілдеріңізден шықса, мархабат.
1991 жыл. Алматы. Балуан Шолақ атындағы спорт сарайы. Қазтелерадио жүлдесі үшін бокстан халықаралық турнирдің алапат айқасы болып жатыр.
Досым Қыдырбек Рысбекұлы екеуіміздің мүмкіндігімізше жарыс қалдырмайтын әдетіміз. Отырмыз.Шаршы алаңға Аркадий Топаев шақырылды. Аты Аркадий болғанымен Құнанбай қажы мешіт салған атақты Қарқаралының таза қазағы. Қаралығы қазанның түп күйесіндей болмаса да оған жақын Аркадий керме арқадан ішке қабыландай қарғып түсті. Нағыз бабында екендігі байқалады. Қос қолын иегіне сүйеп, рингтің екі белдеу арқанына кезек-кезек арқасымен серіппедей соғылады.
Қарсы беттен Ермахан Ыбырайымов шықты. Жасөспірім, жастар арасында жасындай жарқылдап жүрген бұл да бір бұла жігіт. Реферидің ысқырығынан кейін айқас басталып кетті. Екеуі де халықаралық жарыста олжа салып жүрген оғландар болған соң аңдысып қайтеді, гүрзі жұдырықтар бір-біріне тигенде от шашпағанымен таудан құлаған қой тастай дүрсілдейді. Гүмп-гүмп. Екі қолын иегінен айырмай шыр айналған Аркадий Ермахан сәл босаса бастырмалата ұрады. Добалдай қолғап тиген жерін омырып тастардай. Қалай жан қалып жүр. Мына жақта отырып біздің денеміз түршігеді.
Топаев нағыз бабында екен. Екінші раундта Ермахан алқынқырап қалды. Ашылып қала береді. Шоқпардай жұдырықтар қанжардай қадалады. Мұрнынан қан кетті. Ермаханның. Топаев алқынуды білмейді, теке жәуміт арғымақтай жалт-жұлт етіп Ермаханға жалын ұстатпайды.
Рефери Аркадийдің қолын көтереді
– Ермаханды сойып салды-ау.
Бір-бірімізге солай дестік. Қасымызда қоладан құйғандай шомбал кісі отыр еді. Күрсінді.
– Ермахан менің балам еді. Бабында емес.
Қыдырбек екеуіміз ыңғайсызданып қалдық. Сағи ақсақалмен осылай танысқанбыз. Кейін тағдыр айдап туған аға-інідей болып кеттік қой. Алматыда көрші тұрдық.
Сүйтсе, оқиға былай болыпты.
Ермахан Алматыда олимпиадашылар дайындайтын спорт-интернатында тәлім алады. Сағи аға шопан. Баласы үшін жаны бөлек әке жарыс жібермейді. Осы жекпе-жектен күн бұрын ұлы екеуі бірге жатқан. Түн ортасы ауады, Ермахан келмейді. Ұялы телефон ол заманда жоқ. Дегбірсізденген әкеде маза болмай, әлсін-әлсін далаға шығады. Қарасуық. Алматының жылауық аспаны дым бүркіп тұр. Таңға жуық келеді баласы. Әбден тоңған. Қоянның көжегіндей дір-дір етеді. Алдында жаналқымға алып ұрысқан әке үрпиген түрін көрген соң бәйек болып, ыстық сүт ішкізіп, көрпеге орап тастайды. Ертеңінде бұлау болып терлеген Ермахан душқа түскен соң шәй-суын ішіп, басы салбырап, жарысқа кетеді. Соңғысы біз айтқандай. Одан кейінгісін Сағи аға айтқан.
Топаевтан оңбай таяқ жеген ұлына айтпағаны қалмаған ашулы әке алдына салып, ауылына алып қайтады. Өкпе айтатындай бар. Мектепте жүргенінен бастап бокс жарыстарынан қалмапты. Басқа мемлекеттердегі жарыстарына да барған. Сүйткен, үлкен үміт күткен баласы...
Ызаға булыққан әке Ермаханды қойға салады. Ат берсе болар еді тақымына, бірақ іштегі ашу ырық бермейді. Есек береді. Ермаханда үн жоқ. Ерінен ығып зыр жүгірген анасының берген айраны мен тамағын қоржынға алып, таң құланиектенгенде қойды қырға айдап кетеді. Кешегі атақты боксшы, бүгінде есек мінген қойшы. Ара-тұра шешесіне шағынады. «Әкеме айтыңыз, ат берсін» деп.
Сағи аға кесек кісі. Мінезі морт. Айтқанынан қайтуы қиын. Шеше байғұстың жүрегі нәзік. Екі ортада бозторғайдай шырылдағанымен еріне сөзі өтпейді.
Ермахан есекпен қой бағып жүре берер ме еді, тағдырдың өзі жақсыға қиыстырады.
«Жақсылық» ауылына студенттер бригадасы келген. Үй салады. Ішінде ірі денелі сойқан жігіт бар. Боксшы екен. Бәрі одан ығады. Ауылдың бір-екі тентегі сырттан келген студенттердің қыздарына қырындамақ болған, анау бір-екі сүйкеп домалатып тастапты. Үш-төртеу болып жабылса да ала алмаған. Ұрғанын мұрттай ұшырады. Ауылда өзі төбелеспесе де сөзі жылдам, ерегіспе жігіттер болады ғой. Бойы шағын, денесі сидам, тарамысына ілініп тұрған. Сол:
– Ермаханмен жекпе-жекке шығасың ба? - дейді.
– Оның кім?
– Ол да боксер. Атақты боксер.
– Ол қайда?
– Қой бағады. Жақсы төбелеседі.
– Мына мен қойшымен төбелесемін бе, әй, кетші өзің, қыртпай.
Ылдым-жылдым әлгі жігіт әлгі сойқан студент боксшы мен Ермаханды төбелесуге көндіреді ғой.
Әні-міне дегенше ауыл құлақтанып қалады. Мал шаруашылығымен айналысатын ауылда қайдан шаршы алаң болсын. Екі жігітті амбарға кіргізіп жібереді.
Бұл ауылдың бетке ұстар тентектерін томпылдатып ұрып жыққан студент Ермаханды әуелде көзге ілмепті. Ат емес, есек мініп келген қойшыныкі жәй желік деп қалған шығар. Ермаханның алғашқы соққысы бауырын екінші жағына аударып жібере жаздағанда қандай пәлеге ұшырағанын ұғып үлгерген. Ар жағын ол білмейді. Шықшыттан тиген жойқын соққы бұған дейін десі қайтпаған сабазды талдырып тастаған.
Енді Жақсылық ауылының әруағы көтерілсін. Алақайлап бір-бірінен сүйінші сұраған жұрттың алды Сағи ағаға келген.
Бұл кісі бәрін естіп, біліп отыр. Оқушы кезінде халықаралық жарыстан талай мәрте жеңімпаз болып келген ұлының жеңетінін білген. Тек, Топаевы құрғыр... Әлгі тілі мен жағына сүйенген екі журналистің өзін жер қылғаны өтіп кеткені.
– Әкесі-ау, ауыл сүйінші сұрап жүр...
Ермаханның анасы. Азаматы райынан қайтса деген үмітте.
Онсыз да баласының сағын сындырудан іштей азап шегіп жүрген әке шыдай алмады. Ақылын айтып, Алматыға шығарып салды.
Алматыда Ермаханды күтіп тұрғандар аз еді. Құрамадағы орын толық. Үшінші, төртінші номерлер толып жүр.
Серік Қонақбаев сол тұста кәсіпқой бокстан халықаралық турнир өткізіп жүрген. Билет сатып алатындай ақша тапшы. Ермахан Балуан Шолақ сарайының артқы есігінен «СССР спорт шебері» деген куәлігін көрсетіп ішке енген. Есболат Нұрмановқа секундант болып жүргенде Тұрсынғали Еділовпен бетпе- бет келіп қалды. Еділов ол кезде қолы жүріп тұрған кәсіпкер, бокс менеджері. Қайда жүргенін сұрады. Бұл жайын айтқан.
– Ертең «Спартакқа» бар, – деді Тұрсын. – Болдыревқа айт, мен жіберді де. Жаттығуды баста!
Таңертең сөмкесін асынып «Спартакқа» келген. Қазақстаннан бокстан шыққан тұңғыш әлем чемпионы Валерий Рачковтың тұсауын кескен Станислав Болдырев есіктен енген мұны көріп жаттығуды тоқтатты.
– Жігіттер, қараңдар. Сендердің көз алдарыңда Олимпиада ойындарының қола жүлдегері Ермахан Ибрайымов тұр. Бірақ, ол олимпиада ойындарының жеңімпазы бола алмайды. Өйткені, ол – жалқау!
Өң бе, түс пе? Ермахан сасып қалды. Атақты Болдырев қалай сілтейді. Құдай-ау, қайдағы қола!? Мұны, Қазақстан құрамасында орны жоқ Ыбырайымовты олимпиада ойындарына кім апармақ. Бірақ, Болдырев ешқашан өтірік айтқан емес, іші жылып қоя берді.
Қазақтың хас батыры Ермахан Ыбырайымов 1996 жылы Атланта олимпиадасында қола, Сидней олимпиадасында алтын медаль жеңіп алды.