Мұстафа Шоқайға лайықты баға берілді ме?
Пятница, 09 Декабрь 2016 07:03(Парижде саябақ ашылып, мүсін қойылса, Астанада көше аты да жоқ)
Біздің бүгінгі респондентіміз – Әбдіуақап Қара (суретте). Ғалым, жазушы, тарих ғылымдарының докторы, Мимар Синан атындағы Ыстамбұл университетінің профессоры.
Түркияда тұратын бұл ғалым қазақ тарихын зерттеуге сүбелі үлес қосып жүр. Оның, әсіресе, Мұстафа Шоқайдың өмірі мен тарихтағы рөлі туралы еңбектері тарихтың терең теңізінен маржан тергендей дүние. Шетелдік мұрағаттардың қатпар-қатпар парақтарын талмай ақтарып, қазаққа қатыстысын қалт жібермей келе жатқан тарихшы ағамыздың өткенімізді түгендеуге қосқан еңбегі ересен. Әбдіуақап Қараның тұлғалық тұрпатының өзі бөлек. Тектілікке тұнып тұрған қазақы болмыс. Таяуда Түркиядан Шымқалаға жұмыс бабымен келген ағамызбен сұхбаттасудың сәті түсіп еді.
«Сананың тәуелсіздігі бір күнде келмейді»
– Әбдіуақап аға, Қазақ елі былтыр Қазақ хандығының 550 жылдық мерекесін тойлады. Биыл А. Иманов бастаған ұлт-азаттық көтеріліске 100 жыл толып отыр. Неге екені белгісіз, осы тарихи оқиға атаусыз қалып жатқан сияқты. Ұлтымыздың тарихын шетелде жүріп зерттеп, қомақты үлес қосып келе жатқан ғалым ретінде бұл маңызды тарихи оқиғаның өз деңгейінде аталмауын қалай түсіндірер едіңіз?
– Қазақ елінің тәуелсіздік алғанына 25 жыл болды. Кеңестік кезеңде ұлттық тарих зерттелген жоқ. Нақтысы, зерттетпей тастады. Сондықтан бүгінгі таңда бізге жетпей жатқаны – ұлттық тарихтың мазмұны мен оны тереңдету жолдары. Өйткені, тарихты зерттеу деген оңай нәрсе емес. Бұған ондаған жылдар мен жаңа көзқарас қажет. Саяси тәуелсіздік бір күнде келеді, ал сананың тәуелсіздігі бір күнде келмейді. Ол үшін көптеген жылдар еңбек етуге тура келеді. Себебі, тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында тарихты зерттеген ғалым ағаларымыз сол кездің өзінде алпыстың асқарына шыққан ақсақалдар еді. Олар Кеңестік кезеңнің идеологиясымен ойлады. Ұлттық тарихтың ақиқати астарын айта алмады. Себебі, 74 жыл бойы маркстік-лениндік көзқарас тұрғысынан тарих бұрмаланды. Олар қанша тырысса да, еуроцентристік көзқарастың тұтқынына тұтылған тарихты өзгерте алмады.
Тәуелсіз Қазақстанның тарихын жазатын тәуелсіздіктің құрдастары, яғни, осы кезеңде туып-өскен жас тарихшылар. 1991 тәуелсіздік алған жылы туған бала 25 жасқа келді. Бұлар Кеңестік идеологіяның қысым-шектеулерімен емес, еркін оймен өсуде. Мәмбет Қойгелді бастаған отандық тарихшылар да кенестік тарихнаманың әсер-ықпалынан арылу үшін басқа елдердің зерттеу тәсілдерін үйрену қажеттілігіне тоқталуда. Мәселен, 1916 жылғы ұлт-азаттық көтеріліс, Алаш зиялыларының еңбектері дер кезінде зерттеліп, ескеріліп жатыр деп айта алмаймыз. Мұстафа Шоқайға Францияда француздар жоғары баға беріп, саябақ ашып, мүсін қойған. Ал біз әлі де тәуелсіз Қазақстанның астанасынан бірде-бір көшенің атын бере алмай отырмыз. Өйткені, әлі де Мұстафа Шоқай іспетті тұлғаның тарихтағы орны мен рөлін зерделей алмай жүргендер көп. Советтік сарында ойлап, оған «сатқын» деген күдікпен қарайтын зерттеушілер де жоқ емес. Әрине, бұрмаланған тарихымызды шаң-тозаңнан аршып алу жолында үлкен бетбұрыстар жасалды, жасалып жатыр. Бұл орайда қазақ тарихшылары Шоқайдың нацистермен, яғни фашистермен ауыз жаласпағанын архив құжаттарымен дәлелдеп отыр. Дегенмен, ғалымдардың бұл дәйектері халыққа толыққанды жетіп жатыр дей алмаймын. Ғылымдағы жетістіктерді тек тарихшылар, журналистер айтып қана қоймай, сценаристер мен режиссерлер де өз туындыларында көрсетіп берсе, нұр үстіне нұр болар еді. Себебі, ғылыми кітапты барлық адам оқи бермейді. Ал сол ғылыми еңбектердегі тарихи деректер өнер туындыларында, киногерлердің фильмдерінде, саясаткердің баяндамасында көрініс тауып жатса, онда мыңдаған адам бұл дүниелерден хабардар болады. Сонда халықтың ұлттық тарихқа деген көзқарасы да қалыптасар еді. Сонда тарихи оқиғаларға қоғам болып мән берген болар едік. Қорыта келе айтарым, қазақтың ұлттық тарихы әлі түгенделген жоқ. Өздеріңіз білесіздер, өткенде Елбасы Н. Назарбаев: «Тәуелсіз Қазақстанның тарихы әлі толық жазылмады», – деді. Бұл бағытта Президенттің қолдауымен игі шаралар атқарылуда. Сонымен қатар «Мәдени мұра бағдарламасымен» қазақтың шетелдерде шашырап жатқан көптеген тарихи деректері жинақталып, зерттеліп кітап болып шықты. Мұның бәрі ұлттық тарихқа қосылған сүбелі үлес.
– Әлгінде бір сөзіңізде отандық тарихты шетел тәжірибесіне сүйеніп зерттеу туралы айтып қалдыңыз. Өзіңіз өмір сүріп, қызмет ететін Түркия Республикасының мұрағаттарында қазақтар туралы тың деректер бар ма? Және олардан тарихты зерттеудің қандай әдіс-тәсілдерін үйренуіміз қажет?
– Маңызды сұрақ қойдыңыз. Түркияның бұл турасында 90 жылдан астам тәжірибесі бар. Мұстафа Кемал Ататүрк 1923 жылы Ұлттық Түрік Республикасын жариялады. Одан алдын Оспан патшалығы болды. Патшалық жүйеден ұлттық мемлекеттік жүйеге өтті. Сонда тарихи көзқарас өзгерді. Осман патшалығы кезінде олар дінге негізделген мемлекет болғандықтан, тарихи көзқарасы пайғамбарымыздың туылуынан басталатын «Үмбеттік тарихи көзқарас» болған. Одан арғы көне түркілердің тарихы ол кезде зерттеліп кітаптарда орын алмаған. Ататүрік жаңа мемлекет жариялағаннан кейін тарихты өзгертіп, ұлттық тарихты исламнан бұрынғы дәуірлерден бастауға тура келді. Осы тұста Ресейдегі түркі-мұсылман зиялыларының көмегі көп тиді. Түріктің көп тарихшылары тарихты көне түркілерден бастап зерттеп, түркілердің исламға дейін де, исламнан кейін де ірі мемлекеттер құрған ұлы өркениеті бар ұлт екенін дәлелдеп, көптеген еңбектер жазды. Қазақстанда қазіргі таңда «Мәдени мұра» бағдарламасы жұмыс істеп, мемлекеттің көмегімен әлемнің қайсыбір бұрышынан да қазаққа қатысты деректерді жинап, ілкімді істер атқарылуда. Бұған қыруар қаржы бөлінген. Осман патшалығының мұрағатынан түріктер мен қазақтардың саяси, елшілік байланысы туралы құжаттар
Қазақстанға берілді. Сүлеймание кітапханасындағы араб-парсы қолжазбасынан да біраз материалдарды қазақстандық тарихшылар алып кетті.
«Алаштың тарихы Мұстафа Шоқаймен тереңдей түседі»
– Аға, сізді шоқайтанушы ретінде жақсы білеміз. Мұстафа Шоқайға қатысты жаңадан қандай да бір тың деректер бар ма? Ғылым жолындағы соңғы жаңалықтарыңызбен бөлісе отырсаңыз...
– Менің негізгі зерттеу обьектім – Мұстафа Шоқай. Азаттық радиосында 1988 жылдан бастап 7 жыл қызмет еттім. «Азаттық» радиосының бұрынғы қызметкерлері – соғыстан аман қалған қазақстандық азаматтар Мұстафа Шоқайды кезінде көрген кісілер екен. Мен барған уақытта олардың барлығы зейнетке шығып кеткен, кейбірі бақилық та болған еді. Бірақ, сол азаматтардың ізін басқан Махмет Құлмағамбетов, Хасен Оралтай, Мұхабай Енгин, Талғат Қосжігіт, Әлихан Жаналтай сынды қазақстандық және түркиялық азаматтардан Шоқайға қатысты біраз дерекке қанықтым. Көп әңгіме естідім. 1989 жылы Қазақстан Компартиясының қаулысымен Алаш қайраткерлерінің бір тобы ақталып, олардың еңбектері жарыққа шыға бастады. Сол кезде Мұстафа Шоқайды ешкім батылы жетіп ауызға алып, айта алмады. Тек 1990 жылдан кейін Қазақстан тарихының соңғы шындығы ретінде оның есімі атала бастады. Бейбіт Қойшыбаев деген ағамыз «Ана тілі» газетінің бетінде «Мұстафа Шоқай кім?» деген тақырыпта мақала жариялады. Одан бес-алты айдан кейін жазушы Әнуар Әлімжанов ағамыз «Қазақ әдебиеті» газетінде «Мұстафа Шоқай халық жауы емес, халық қаһарманы» екенін айтқаннан кейін ғана бұл тақырып ашық зерттеле бастады. Мен, міне, осы үрдісті Азаттық радиосында Қазақстаннан келген баспасөз материалдарынан оқып отырдым. Сөйтіп Шоқайдың өміріне қызығып, зерттей бастадым.
Мұстафа Шоқайдың тәуелсіздік күресі 1921 жылы Францияға барғаннан кейін басталды. 1929-1939 жылдары оның басшылығымен «Яш Түркістан» журналының 117 саны шыққан. Басқа да көптеген материалдар Еуропада мұрағатта жатыр. 1995 жылы Түркияға қайтып, ғылым жолына түскеннен кейін докторлық диссертациямның тақырыбы ретінде Мұстафа Шоқайды таңдадым. Францияда, Германияда болдым. Сол жақтың мұрағатынан көп тың материал таптым. Менің ең үлкен жетістігім – Мұстафа Шоқайды кеңестік кезеңдегі «фашистермен бірге әрекеттес болған» деген жаланың негізсіз екенін алғаш рет дәлелдермен ортаға салғандығымда деп ойлаймын. Менен кейін бұл салада зерттеу жүргізген ғалымдар да оның жала екенін көптеген деректермен ғылыми айналымға қосып жатыр. Шоқай ешқашан легионда жұмыс істемеген, қатысы да болмаған. Өйткені легион Шоқай дүние салғаннан кейін 1942 жылы сәуір айында құрылған. Мұстафа Шоқай нацистермен бірге істеген жоқ. Өйткені, Мұстафа Шоқай нацистер алда-жалда Кеңес одағын қиратса, Орталық Азияға тәуелсіздік бермейтінін, тіпті большевиктерден ары жабайы түрде қанайтынын жақсы білді. Сондықтан фашистердің оған Кеңес Одағына қарсы бірге жұмыс істеу жөніндегі ұсыныстарына «Сіздер Кеңес одағын жеңген уақытта бізге тәуелсіздік бересіздер ме?» деген қарсы сұрақ қойған. Олар ешқандай да жауап қата алмаған. Өйткені, «бермейміз» десе, шындықты айтқан болады. Онда Мұстафа Шоқай жұмыс істемейтінін біледі. «Береміз» деп өтірік айтса, оған Шоқайды сендіре алмайды. Сөйтіп Мұстафа Шоқай: «Сіздермен бірге жұмыс істемеймін, үйіме кетемін»,- деді. Париждегі үйіне қайтып бара жатқан жолда Берлинде кенет ауырып 1941 жылы 27 желтоқсан күні қайтыс болды. Нацистер, бірақ, Уәли Қайымхан секілді жастарға өтірік айта алады. «Үлкен Түркістанның күйреуі» атты Серік Шәкібаевтың кітабында: «Мұстафа Шоқайды Уәли Қайымхан у беріп өлтіріп, Түркістан легионына бастық болғысы келді» деп өтірік жазылып кеңестік саясат қазақ пен өзбек халықтары арасына сына қаққысы келді. Шоқайдың қасында тілмаш болып жүрген өзбек жігіті Уәли Қайымхан, әрине, оның немістермен бірге жұмыс істеуінен бас тартқанын біледі. Онда ол неге өлтірсін?! Әйелі мен достарының айтуынша, нацистер оған у беріп қоя берген. Сөйтіп Шоқай Берлинде кенеттен ауырып қайтыс болады. Немістер «жұқпалы аурудан өлді» деп ақиқаттан өздерін арашалап алмақты ойлады.
Мұстафа Шоқай – тек қазақтың ғана емес, исі түркінің мақтанышы. Түркияда оған өте жоғары баға берілуде. Францияда да солай. 2010 жылы Парижде оның тұрған үйінің қасынан саябақ ашып, мүсін қойылды. Мұстафа Шоқай – шоқтығы биік тұлға. Алаштың тарихы Мұстафа Шоқаймен тереңдей түседі. Ол 1941 жылға дейін Еуропа елдерінде Алаш идеясын ту ғып көтерді. Сондықтан ол – Алаштың соңғы түйіні.
– Елге оралатын ойыңыз бар ма, аға?
– Әрине. «Өзге елде сұлтан болғанша, өз еліңде ұлтан бол» дейді. Елге оралып, қызмет етуді армандаймыз. Ғалым болғаннан кейін қай жерде елге көбірек пайдамыз тисе, сол жерде жүреміз. Ғалым адамға материалдық құндылықтан гөрі рухани құндылықтың қажеттілігі зор. Түркияда жүріп, еліміздің тарихын зерттеу ісіне титтей де болса үлесімді қосып келемін. Қазақстанның Түркиядағы елшілігіндегі дипломат достарым мынадай кеңес береді: «Әбеке, сіз елге қайтуға асықпаңыз. Шетелдегі танымал қазақ ғалымдарын елге қайтару жайында заң бар. Сол заң арқылы кезі келгенде үкімет сізді шақырар. Ал бүгінгі танда Түркияда Қазақстанның имиджін көтеріп жүрсіз. Қазақ-түрік ғалымдарының байланысына мәдени-ғылыми көпір болып отырсыз. Әрі бұл жақтағы орныңыз ойсырап қалады. Өкшеңізді алып келе жатқан жастар сіздің орныңызды бассын. Одан кейін елге барып, жаңа шәкірттер тәрбиелейсіз», – дейді. Олардың кеңесі орынды сияқты.
Сұхбаттасқан
Мөлдір КЕНЖЕБАЙ
Суретті түсірген
Данияр Қожабек
Әкiмi ардақтысын iздеген ел бақытты
Пятница, 09 Декабрь 2016 06:44Расында, біз – бақытты елміз. Облыс әкімі Жансейіт Түймебаевтың бастамасымен «Туған жерді түлету – перзенттік парыз!» атты қамқорлық акциясының аясында оңтүстіктің төл перзенттері Шымкентке табан тіреді. Елімізге танымал мемлекет және қоғам қайраткерлері, ақын-жазушылар мен әншілер, сондай-ақ кәсіпкерлер, бас-аяғы 150-ден астам ардақты жерлестеріміз туған жерде бас қосты.
Одан кейінгі шара Тәуелсіздігіміздің 25 жылдығына орай Көрме орталығында ұйымдастырылған отандық тауар өндірушілердің «Қазақстанда жасалған» көрмесіне ұласты. Мүйізі қарағайдай ақын-жазушылармен, атағынан ат үркетін атақты адамдармен қарапайым жұрт осы көрмеде жүзбе-жүз дидарласып, бір жасап қалды. Көрменің ашылу салтанатында сөз алған облыс әкімі Жансейіт Түймебаев барша қонақтарды егемендігіміздің 25 жылдық мерекесімен құттықтап, өңірдің ширек ғасырда жеткен жетістіктерін баян етті.
– 25 жыл ішінде жалпы өңірлік өнім 1,5 млрд теңгеден 2,5 млрд теңгеге дейін өссе, ондағы өнеркәсіптің үлесі 15 пайыздан 28 пайызға дейін артты. Осы қарқын ағымдағы жылы да сақталып, 10 айда өнеркәсіп орындарымен 643,1 млрд теңгенің өнімі өндірілді, – деді Жансейіт Қансейітұлы.
Көрмеде әлемдік стандарттарға сай келетін кілем өнімдері, шұлық және үйге арналған тоқыма бұйымдары, ерлер костюмдері, трансформаторлар, су сорғылары, дәрілік заттар мен медициналық құрылғылар, құрылыс заттары, жиһаз, азық-түлік сынды облыстың тауар өндірушілерінің өнімдері жұртшылық назарына ұсынылды. Келушілер қалаған өнімдеріне арзан бағада қол жеткізіп жатты.
«Бай болсаң, халқыңа пайдаң тисін, батыр болсаң, жауыңа найзаң тисін!» Халқына пайдасы тиіп жүрген ел ағаларын, кәсіпкер-меценаттарды облыс әкімі «Облысқа сіңірген еңбегі үшін» төсбелгісімен және Алғыс хатымен марапаттады. «Түркістан» сарайының сахнасында қаз-қатар тізіліп тұрған атымтай жомарт ағалардың еңбегі елеусіз қалмады.
Тәуелсіздік тойында қастерлі Оңтүстіктің төрінде меценаттармен бас қосып, ортақ істі бірлесе жоспарлауды мақсат тұтқан өңір басшысы әр қиырда аянбай еңбек етіп, абыройға бөленген, табанын жерге, арқасын елге тіреген азаматтарымызды облыс жұртшылығы мақтан ететінін жеткізді.
Оңтүстіктің өзгелермен салыстырғанда даму мүмкіндігі мол. Климаты, топырағы, халқының еңбекқорлығы, табиғаты бәрі-бәрі бір-бірімен үйлесім тауып тұр. Осындай еңселі елдің елжанды іскер азаматтарын аймақтың дамуына күш салуға шақырған облыс әкімі туризм, ауыл шаруашылығы салаларында іске асырылатын бірқатар жобалармен бөлісті.
– Мәселен, көне Түркістан қалашығын жаңғырту бойынша эскиздік жоба әзірленді. Жобаға сәйкес, Қ.А.Яссауи кесенесінің аумағын абаттандыру, шығыс үлгісіндегі моншалар, сауда орындары, мейрамханалар, ойын-сауық орталықтары мен қонақ үйлер, туристерге арналған алаңшалар, саябақтар салу жоспарлануда.
Келесі маңызды бағыттардың бірі – Шымкент қаласын дамыту. Бүгінде Шымкент қаласының солтүстік-батыс бөлігінде 427 гектар аумаққа «Шымсити» тұрғын үй алабының нақты-жоспарлау жобасы жасақталып, іске асырылуда. Жобада тұрғындар саны 70 мың адамды құрайтын заманауи 316 көпқабатты тұрғын үй, 7 мектеп, 21 балабақша, 2 емдеу орталығымен қоса спорт кешені, бизнес және сауда орталықтары, демалыс орындары мен саябақтардың құрылысы жоспарланған.
Бас жоспарға сәйкес Ескі қала аумағында қамалды (цитадельді) қалпына келтіріп, қалыптасқан тарихи жоспарлау құрылымын сақтау және тарихи саяжай аумағын құру көзделуде. Бұл жобаға Қошқар ата және Қарасу өзендерінің бойлары енгізілген.
Сондай-ақ, Шымкент қаласы таулы аумақта орналасқандықтан табиғи шатқалдар аумағы 600 гектардан асады.
Осы шатқалдарды абаттандырудың, спорт ойын-сауық нысандарын, мейрамхана және өзге нысандардың құрылысын жүргізудің жобалары әзірленген. Мұндай тартымды жобалар кәсіпкерлерді қызықтырады деп ойлаймыз, – деді облыс әкімі өз сөзінде.
Бұдан кейін келген қонақтарға лек-легімен сөз берілді. Әуелі сөз алған Қазақстанның Халық әртісі Сәбит Оразбаев: «Жаңадан әкім келген кезде «Неден бастапты?» деп сұрайтынымыз жасырын емес. Сөйткенімізде, «Түркістаннан бастапты» дегенді естідік. Естідік те, қуанып, ішіміз жылып сала берді. Қасиетті орынды қайта жандандыру бағытындағы істеріңіз оң болсын», – дей келе, – Қасқайған қазағымның маңдайына, кетпестей, кереметтей бақыт қонсын!» – деп дуалы батасын берді.
Туған жердің түлектері туған топыраққа ат басын бұрмай тұрмайды. Бәрі де келіп-кетіп жүреді. Бірақ, бұл жолғы келіс – бұрынғылардан өзгерек. Елге танымал азаматтар халқының алдында да, әкімнің алдында да, өзінің алдында да есеп берді. «Мен туған жерге нендей еңбек сіңірдім?» Әрқайсының жүзінен, сөзінен осы сауалға жауап іздегені анық білініп тұрды. Тарихымыздан белгілі, Сайрамдағы Мәртөбеде, Ордабасы тауының етегінде әз Тәуке хан үш жүздің басын біріктіріп, ел дауын, жер дауын, келелі мәселелерді шешкен. Мұны айтып отырған себебіміз, бүгінгі жиналыс та сол бір бейбіт басқосуды ойға салатындай... Өңір басшысы туған өлкеміздің тарландарын жинап, түйткілді мәселелерді жайып салды. Оны шешу жолдарын бірігіп қарастыруға жұмылдырды. Мысалы, облыстық мәслихаттың депутаты Қайрат Балабиев жақын арада 2 балабақша, 500 орындық кәсіпорын ашуға сөз берді. Міне, осы тақылеттес сөз, уәде, туған ел үшін жанашырлық, қамқорлық, мұның бәрі айналып келгенде Оңтүстіктің төл перзенттерін бей-жай қалдырмайтынын көрсетті.
Суреттерді түсірген Әйгерім БЕГІМБЕТ
Оқушылар мектепке тегін қатынайтын болды
Пятница, 02 Декабрь 2016 10:18
Тәуелсіздіктің 25 жылдық мерекесіне орай көптеген игі шаралар атқарылуда. Шымкент қалалық әкімдігінің ескі ғимараты күрделі жөндеуден өткізілді. Сонау 1950 жылы іргетасы қаланған ғимараттың жөндеу жұмыстарына 500 млн теңге бөлінген. Атқарылған жұмыстың сапасын өңір басшысы Жансейіт Түймебаев пен Ғабидолла Әбдірахымов тексеріп, нысанды аралады.
Бұл ғимаратқа бүгінде әл-Фараби аудан аппаратымен қатар қалалық білім бөлімі, жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімі де орналасқан. Жаңа нысанның ашылуымен бірге облыс, қала басшылары қала мектептеріне оқушы тасымалдаумен айналысатын 19 жаңа автобусты табыстау рәсіміне қатысты. Жаңа көліктердің кілтін мектеп директорларына облыс әкімі Жансейіт Түймебаев табыс етті. Енді 3000-ға жуық оқушы мектепке тегін тасымалданатын болады.
– Айтулы мерекеге орай біздің балаларымыздың қамын ойлап, су жаңа автобустар тарту еттіңіздер. Сол үшін жалпы ата-аналардың атынан алғысымды білдіргім келеді, -деді Балтабай Райымбеков. №89 мектеп-лицейінің директоры Қасымбай Атабаев та аймақ басшыларына ризашылығын жеткізді.
«Бұл жұмыс осымен тоқтап қалмайды. Ары қарай да біз балаларға, балалар болашаққа жұмыс істейтін болады. Ең бастысы, әділет пен сапа болсын. Елбасының әнеугүні айтқан сөзін бәріміз де естідік. «Білімді ұрпақ тәрбиелеуіміз керек!» Оқушылар арасындағы тәртіп бұзушылықтың алдын алайық! Бір миллионға жуық халқы бар өңіріміздің бет-бейнесі әсіресе білім саласынан көрініс табары сөзсіз. Біздегі оқулықтар жаман емес. Тек соны жақсылап үйрететін ұстаздар қажет. ТІМS деген халықаралық бағдарламалар орталығы бар. Оған дүниежүзінің алпауыт елдері мүше. Біздің балаларымыз сол орталықта математика пәні бойынша – 12 орында, ал табиғаттану пәнінен – 8 орынға шыққан. Бұл, меніңше, өте жақсы көрсеткіш. Сіздердің тәуелсіздікке ең бағалы сыйлықтарыңыз, ол – сапалы білім», -деді облыс әкімі Жансейіт Түймебаев.
Ал қалалық білім бөлімінің басшысы Жанат Тәжиева: «Мектептер бұрындары соңғы үлгідегі компьютер, техникамен қамтылатын еді. Ал мынадай су жаңа көліктермен бірінші рет қамтылып отыр», -деді. – Бұл тек ұстаздарды ғана емес, ата-аналарды да айрықша қуантуда. Бүгінгі күні Шымкент қаласында 168 000 оқушы білім алып жатыр. Қала аумағы кеңейіп, жаңа елдімекендер қосылуда. Соған байланысты жаңадан қосылған 6 елдімекендегі 3000-нан аса оқушыға мектепке келу жағдайы қиындады. Әрине, осы бағытта қаржы бөлініп, жаңа автобустарға қол жеткіздік. Бұл бізге ауадай қажет дүние еді. Бұған дейін жеке меншік мекемелермен келісімшартқа отыратынбыз. Қызмет көрсету сапасы сын көтермейтін. Енді жаңа автобустың қызмет көрсетуі де, жүргізушісі де тікелей мектептің қадағалауында болады. Бала өмірінің қауіпсіздігі – басты нысанада. Қаланың көрікті, тарихи жерлерін аралағанда бұл автобустар өте тиімді әрі білім, тәрбие беруде де көмегі көп болатынына сенімдімін. Осы автобустармен қаладағы мектеп тасымалының мәселесі толығымен шешімін тапты.
Елбасының жаһандық бастамалары – тәуелсіздігіміздің тұғырлы тынысы
Среда, 30 Ноябрь 2016 11:01Еліміз егемен ел ретінде дамуға бет алған алғашқы күндерінен бастап жаһандық деңгейде де, республикалық деңгейде де маңызды саясат жүргізіп келеді. Қазақстанның барлық бастамалары, Президентіміз ұйытқы болған жаһандық бастамалар әлемдік қоғамдастық тарапынан кеңінен қолдау тапты. Осы орайда еліміздің жаһандық деңгейде тұрақтылық пен халықаралық қауіпсіздікке ықпалын тигізген негізгі халықаралық бастамалары туралы әңгіме қозғағанды жөн деп санадық.
ЯДРОЛЫҚ ҚАРУДЫ ТАРАТПАУ ЖӘНЕ ҚАРУСЫЗДАНУ ТАБЫСТАРЫ
Тәуелсіздігінің алғашқы күндерінен бастап Қазақстан ядролық қауіпсіздік саласындағы бастамаларға белсенді түрде қатыса отырып, қарусыздану және ядролық қаруды таратпау саласында жүйелі әрі жауапты саясат жүргізіп келеді. Бұрынғы Кеңес Одағының құрамында болған уақытқа қарамастан, 1991 жылғы 29 тамызда Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев әлемдегі ең ірі Семей ядролық сынақ полигонын жабу туралы Жарлыққа қол қойып, үлкен батылдық танытты. Бұл, шын мәнінде, қазақстандықтар арасында ғана емес, бүкіл әлемдік қоғамдастық тарапынан кең қолдау тапқан тарихи шешім еді.
АӨСШК – ҚҰРЛЫҚТАҒЫ МӘНІ ЗОР ҚАУІПСІЗДІК ҚҰРЫЛЫМЫ
1992 жылы БҰҰ Бас Ассамблеясының 47-ші сессиясы барысында Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Азия құрлығындағы қауіпсіздікті қамтамасыз ету бойынша құрылым – Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім шаралары жөніндегі кеңес (АӨСШК) құру туралы идеясын жария етті. Ол кезде Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы сияқты қауіпсіздік пен ынтымақтастықты қамтамасыз ететін өңірлік құрылым Еуразия құрлығында жоқ еді. Азиядағы бейбітшілік пен қауіпсіздікке үнқатысу және ынтымақтастық арқылы ғана қол жеткізуге болатынын жария еткен бұл бастама Азия елдері басшылары тарапынан кеңінен қолдау тапты. Сөйтіп, осы бастама АӨСШК үдерісінің басталуына бірден-бір себеп болды.
ДІНДЕР КӨШБАСШЫЛАРЫ СЪЕЗДЕРІНІҢ ТАҒЫЛЫМЫ МОЛ
Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстанда Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының съезін өткізу туралы бастамасына бірқатар мемлекеттердің басшылары, белгілі саясаткерлер мен дінбасылары қолдау білдіріп, 2003 жылдың қыркүйек айында Астанада бірінші Съезд өтті. Форумға қатысушылардың басты идеясы бүкіл Жер шарындағы адамдарды бейбіт әрі лайықты өмір сүруі мақсатында әртүрлі діндер өкілдерін ынтымақтастық пен бірлікке шақыру болды. Содан бері Астанада 2006, 2009 және 2012 жылдары тағы үш Съезд өтті.
БЕДЕЛДІ ҰЙЫМДАРДАҒЫ ТӨРАҒАЛЫҚ БЕДЕЛІМІЗДІ ӨСІРДІ
2010 жылдың желтоқсан айында Астанада өткен ЕҚЫҰ-ның саммиті бірегей саяси оқиғаға айналды. ЕҚЫҰ-ға қатысушы мемлекеттердің басшылары 1999 жылғы Ыстамбұл саммитінен кейін 11 жыл өткен соң алғаш рет Ұйымның күн тәртібіндегі өзекті мәселелерді талқылауға және алдағы жылдарға арналған жұмыс бағыттарын айқындауға мүмкіндік алды.
ЕҚЫҰ-ның Төрағасы ретінде еліміздің осы Ұйым қызметінің бағыттары бойынша белсенді жұмысы саммиттің қорытынды құжатында – «Қауіпсіздікті қолдайтын қауымдастыққа қарай бет бұру» атты Астана декларациясында көрініс тапты.
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ПРОБЛЕМАЛАРДЫ ШЕШУГЕ ҚОСҚАН ҮЛЕС
Әлемде кезекті экономикалық дағдарыстармен қатар, әскери және діни қақтығыстардың орын алып жатқан кезеңінде Президент жаңа саяси бастамалар көтерді. БҰҰ мінберінен сөйлеген сөзінде Нұрсұлтан Назарбаев XXI ғасырда адамзаттың ең басты міндеті әлемді соғыс қатерінен мүлде арылтатын және оның себептерін жоятын стратегияны жүзеге асыру болуға тиіс дегенді баса айтты. Әрине, бұл үшін БҰҰ-ның 100 жылдығына Жаһандық Стратегиялық Бастама – 2045 жылға дейінгі жоспарын әзірлеуді ұсынды. Онда барлық ұлттардың әлемдік инфрақұрылымға, ресурстар мен нарыққа қолжетімділігін қамтамасыз ету, сондай-ақ, адамзаттың дамуы үшін жаппай жауапкершілігі көрініс табуы тиіс. Қазақстан Президентінің пікірінше, лаңкестік, мемлекеттердің қирауы және көші-қон мәселесі экономикалық дағдарыстың, кедейшілік пен жұмыссыздықтың салдары болып табылады.
ЭКСПО ҺӘМ G-GLOBAL
Елбасы Н.Назарбаевтың ұсынысы бойынша «Болашақтың энергиясы» деген тақырыпта Астанада өткізуге ұсынылып отырған EXPO-2017 көрмесі энергияның экологиялық таза және жаңартылатын көздерін дамыту жөніндегі әлем ғалымдарының күш-жігерін біріктірмекші. «ЭКСПО-2017» халықаралық көрмесі жарты жылдан кейін Астанада ашылмақ. Бұл көрме Қазақстанды тағы да бір қырынан әлем назарына танытады.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың бастамасын жүзеге асыру мақсатында «Ғалымдардың Еуразиялық экономикалық клубы» Ассоциациясы 2012 жылдың 12 қаңтарында www.group-global.org сайтында G-Global ақпараттық-коммуникативтік интернет алаңы форматында зияткерлік желісін іске қосты.
G-Global – бұл әлемнің сарапшылар қауымдастығына әлем экономикасы мәселелері жөнінде интерактивті, ашық және бұқаралық пікірталастар, пікірсайыстар жүргізуге жағдай жасайтын көпфункциялы платформа.
ЕУРАЗИЯЛЫҚ ОДАҚ ҚҰРУ ИДЕЯСЫ
«Еуразиялық одақ» тұжырымдамасы идеясының мәні – Батыс пен Шығыстың заманауи нақты жағдайларын есепке ала отырып, солтүстік Еуразия мен Орталық Азия елдерінің біртұтас экономикалық, геосаяси, тіпті саяси кеңістігін біріктіру. Өз елдерінің экономикалық жағдайына ықпал ететін ішкі және сыртқы факторларға талдау жасаған соң және оны түбегейлі жақсарту мәселесін басшылыққа ала келіп, Ресей, Қазақстан және Белорусь елдерінің басшылары бастапқы кезеңде Кедендік одақ (КО), артынан – Біртұтас экономикалық кеңістік (БЭК), ал ең соңында түпкілікті мақсат – Еуразиялық экономикалық одақ (ЕЭО) құру туралы шешімге келді.
Ресей, Қазақстан және Белоруссия арасындағы тығыз экономикалық байланыстың қалыптасуының бастамасы 2010 жылы Кедендік одақ құру арқылы жасалған болатын. Өз кезегінде осы мақсаттарға қатысты жасалынған мемлекетаралық келісімдердің жүзеге асырылуы оның мүшелері тарапынан әртүрлі қарқындық деңгейде жүргізілгендігіне қарамастан, біртіндеп орындала бастады.
Ұлт көшбасшысының ел ауқымынан асып, шет мемлекеттерде естілетін ұстанымдарының бірі – «жаһандық үрдістерден бөлініп жеке өмір сүру – өзіңді әлемнен тыс қалдыру». Қазіргі кезеңде еліміздің тәуелсіздік пен кемел елді орнықтыру және дамыту жолындағы қадамдары нық.
Тәуелсіздік – бар бақыттың бастауы
Вторник, 29 Ноябрь 2016 05:26
Республика көлемінде кеңінен мерекеленіп жатқан «Ұлы дала елі – Тәуелсіздіктің 25 негізі» атты 25 жұлдызды күн акциясы аясындағы күн «Жаһандық бастамалар» тақырыбына арналды.
Шымкент қаласы мәдениет және тілдерді дамыту бөлімінің ұйымдастыруымен өткен шара «Тәуелсіздік – бар бақыттың бастауы» деп аталды.
№50 мектептің оқушысы қарапайым қоңыр үнімен домбырада Желтоқсан мұңын әнге қосты. Оның әні шараға қатысушылардың көкірегін кернеді, рухын оятты. Саз колледжінің студенті Есімбек Қуатбектің орындауындағы Г.Дәукенованың «Қайран, уақыт» әні қай-қайсымызды да бей-жай қалдырмады. А. Гайдар атындағы кітапхана қабырғасында өткен жиында А.Байтұрсынов атындағы №50 мектеп оқушылары ат салысса, солардың бір тобы «Кемеңгер Елбасы – ырысы елімнің» топтамасымен тәуелсіздік туралы өлең оқыды.
«Елбасының жаһандық бастамалары» тақырыбында кітап көрмесі таныстырылды. Көрмеге Н.Назарбаев және тәуелсіз Қазақстан туралы жазылған «Елбасы сыныптастары», «Менің елім – Қазақстан», «Тәуелсіздік шежіресі», «Бітімгер», т.б. сынды кітаптар оқырман қауымға таныстырылды.
Кеш қонағы Абай ауданы әкімінің орынбасары Гүлсара Ташимова: «Елбасымыз жақын күндері «Тәуелсіздіктің 25 жылдығы Қазақстан жетістіктерінің декларациясын» қабылдады. Бұл декларацияның маңызы зор. Осындай ел тәуелсіздігін нығайту мақсатындағы шараларды жас ұрпаққа түсіндіру, насихаттау мақсатында бүгінгі шараға қатысып отырмыз», -деді.
Жаңартылған оқыту бағдарламасы: жан-жақты жаңалық
Пятница, 25 Ноябрь 2016 12:40Өзгерген не: «Әліппенің» аты ма, заты ма?!
Биыл білім саласында өзгеріс баршылық. Еліміз бойынша 7,5 мың мектепке жаңартылған оқыту бағдарламасы енгізілді. Бұған дейін 30 пилоттық мектеп Назарбаев Зияткерлік мектептерінің бағдарламасымен оқытуға кірісіп кеткен еді. Биылғы бірінші сыныпқа барған 380 мыңнан астам бүлдіршін оқу жылын «Әліппемен» емес «Сауат ашу» кітабымен бастады. Оқу жылының басынан бері бәріміз ұлардай шулап, «Әліппені» жоқтап жатқанымыз жасырын емес. «Әліппе» бүткіл болмыс-бітімімен өзгеріп кетті ме, әлде тек атауы ғана ма?» деген сұрақ әрбірімізді мазалап жүр. «Әліппе» неден жазықты болды?» деп депутат ағаларымыз Білім және ғылым министрлігіне сауал да жолдады. Білім және ғылым министрлігінің Білімнің мазмұны және әдістемесі басқармасының басшысы Талғат Жәкенов «Әліппенің» аты өзгерсе де, заты өзгермейді. «Әліппенің» атауы «Сауат ашу» болса да, ішінде бұрынғы – «Әліппе». Бала бүкіл әріптерді үйренеді. Сосын «Ана тіліне» ауысады. Сондықтан бұл жерде ешқандай қисындық жоқ», – деп жауап берді.
Министрлік өкілі тиісті жауап берсе де, көбіміздің ойымыз күмәнді болды. Расында, «Әліппе» атауына біздің қоғам құлақ еті үйреніп қалған. «Әліппе» атауының өзі әдемі. «Әліппемен қоштасу» кеші қандай әсерлі еді! Сонау балалық шақтың тәтті естелігі.
Алғаш рет қолға қалам ұстатып, әріп танытқан ұстаз бен «Әліппе» оқулығының парақтарын ешкім де ұмыта қоймас!
Жалпы, «Әліппе» сөзінің қайдан шыққанын көпшілік біле бермейді. Әу баста араб алфавитінің бірінші әрпі «алиб» пен содан кейінгі әрпі «би»-ден құралған. Екеуінің қосындысынан әліппе сөзі пайда болады. Бұл сөз тілімізге араб жазуы арқылы ертерек енді. Кейінірек 1929 жылы латын, ал 1940 жылдан баспа, кирилл алфавитіне көшті. Алғашқы «Әліппе» 1912 жылы Орынборда басылып шығады.
«Әліппеден» бөлек биылғы оқу жүйесіндегі министр бекіткен өзгерістердің өңірімізде қалай көрініс табатыны турасында қалалық Білім басқармасының басшысы Жанат Тәжиева оқу жылы басталмастан бұрын біздің газетімізге берген сұхбатында тоқталған болатын. Атап айтар болсақ, олар мыналар: он екі жылдық білім жүйесіне көшу; бес күндік оқу аптасы, биылғы бірінші сыныптарға жаңартылған оқу бағдарламасы (Назарбаев Зияткерлік мектептерінің оқу бағдарламасы); 1-ші сыныптан ағылшын және орыс тілі пәндерін жүргізу; 7-сыныптан бастап «Робототехника» пәнін енгізу; орыс тілінде оқытатын мектептердегі қазақ тілінің сағаттарын көбейту; жаратылыстану пәндері ағылшын тілінде; дүниежүзі және қазақстан тарихы пәндері орыс тілінде, ал әдебиет пен қазақ тілі қазақ тілінде оқытылуы.
Жалпы, жаңартылған оқу бағдарламасы дегеніміз, ол – Назарбаев мектептерінің оқу бағдарламасы. Білім және ғылым министрі Ерлан Сағадиев өзінің TENGRINEWS.KZ сайтына берген сұхбатында: «Біріншіден, бағдарлама жалпы мектептерге бейімделген. 30 пилоттық мектептің бәрі қарапайым қатардағы мектептер, оның ішінде ауылдық және шағын жинақты мектептер де бар. Нәтижелер қалған мектептерде де бұл бағдарламаны толығымен игеріп кете алатынын көрсетіп отыр. Жаңартылған мазмұн сынақтан өткізілген және Назарбаев зияткерлік мектептеріне, 30 пилоттық мектепке енгізілген. Бұған біраз жылдар кетті, ауқымды жұмыстар жасалды. Білім берудің жаңартылған мазмұнын сынақтан өткізуге мониторинг өткізілді. Ата-аналар да балалар да риза. Атап айтқанда дәл осы бағдарламалар 7,5 мың мектепке енгізілмек», - деген болатын. Мұның бәрі бостан-бос істелінбегеніне тоқталған министр 2019 жылға дейін барлық мектептер жаңа жүйеге сатылап қадам басып, толық дайын болатынын айтқан-ды.
Бір нәрсеге бой үйреткен біздің қоғамға бұл өзгерістердің барлығы алабөтен болып тұрғаны рас. «Әліппенің» аты өзгерсе де, затының өзгермегеніне, бірінші сыныптар үш тілді қалай меңгеріп жатқанына көз жеткізу үшін қаламыздағы бірнеше мектепті аралап көрдік. Оқу үдерісін бажайладық.
Мәселен, Шымкент қаласы химия-биология бағытындағы Назарбаев Зияткерлік мектебі 2012 жылы жаңартылған оқу бағдарламасына көшкен. Үш тілде оқытатын білім ошағында 11 шетелдік маман шет тілдерінде дәріс береді. Балалардың қытай, неміс, француз сияқты екінші шет тілін меңгеруіне жағдай жасалған. «Робототехника» пәні 7-сыныптан бастап элективті курс ретінде жүргізіледі. 10-сынып оқушылары Бағдәулет Әлмахан мен Ердәулет Сейдижаппар «Футболшы роботтарын» құрастырған. Осы роботтарымен 1 ай бұрын Астанада өткен республикалық жарыста алғысхат алған. Таяуда Үндістанның Нью-Дели қаласында өтетін Бүкіләлемдік робот жасау жарысына қатыспақ.
Балаларға еркіндік берілген
№7 Қ.Сыпатаев атындағы мектеп-лицейі – қаламыздың орталығында орын тепкен оқу ордасы. Бастауыш сыныптар бойынша директордың оқу ісі жөніндегі орынбасары Гүлмира Мамытова:
– Ағылшын тілі пәні осыған дейін бесінші сыныптан, орыс тілі үшінші сыныптан басталатын еді. Биылдан бастап бірінші сыныптар екі сағаттан ағылшын және орыс тілін қатар оқып жатыр. Иә, мұның бәрі балаға ауыр, жүктемесі көп дейтіндер жетіп артылады. Бірақ, оқушы-мұғалім-ата-ана үштағаны шын мәнісінде жақсы жұмыс істесе, оң нәтиже бермек.
Бұл бағдарламаның ерекшелігі балалар сабақ барысында топтық жұмыс істейді. Әр баланың деңгейі әр түрлі болады ғой. Мықты оқушы деңгейі нашар оқушыға көмектеседі. Бір-біріне қол ұшын созады. Мұғалімдер баланың сыртқы уәжі мен ішкі уәжін ұғына білуі тиіс. Мұғалім мен оқушы теңқұқылы болып, бала қыспақ көрмеуі тиіс. Бұрын оқушыны түртпектеп, кемшілігін ата-анасының бетіне басып айтса, енді ешбір мұғалім «балаңыз екі алды, деңгейі нашар» деп айта алмайды. Баланың ынтасын оятып, өз ойын еркін білдіруге талпындырады, - деді.
Директордың оқу ісі жөніндегі орынбасарымен 1 «б» бастауыш сыныбының сабағына қатыстық. Сынып жетекшісі Айжан Доскулованың айтуынша, жаңартылған оқыту бағдарламасының тиімді тұстары көп.
– Бұрын «Әліппеде» бір күнде бір әріп оқытсақ, қазір «Сауат ашумен» бір әріпті екі-үш күнде үйретеміз. Баланың әр әріпті асықпай меңгеруіне мүмкіндік береміз. Әр баланың деңгейі әртүрлі. «Ең нашар» деңгейлі баланың өзі үш күнде бір әріпті үйренетіні сөзсіз. Сұрақ қойсақ, қанша уақыт ойланса да, асықтырмаймыз. Сабақ уақыты 35-ақ минут болса да, барлығын сыйдыруға тырысамыз. Ойлануына, сабақты сіңіруіне мүмкіндік мол. «Сауат ашуда» көбінесе ауызша сөйлеуге, баланың тіл байлығын арттыруға баса мән берген. Бізге әдеби тілдің қажеті жоқ, қарапайым тілмен түсіндіреміз,-дейді ол.
7-сыныптан бастап «Робототехника» пәні осы жылы барлық мектептерге бағдарламаға енгізіледі деген қалалық білім бөлімінің басшысы Жанат Тәжиеваның мәлімдемесі бар. №7 Қ.Сыпатаев атындағы мектеп-лицейінде қызығушылық танытқан балаларға «Робототехника» пәнінен үйірме жұмыстары жүргізіледі. 9-сынып оқушысы Әлімжан Маратов жеке қызығушылығымен физика пәні мұғалімдерінің бағыт-бағдарымен бірнеше робот жасап шығарған. Ешқандай тапсырыссыз, қолда бар дүниелерден жасалған Әлімжанның роботтары НЗМ оқушылары құрастырған роботтардың қасында, әрине, тым қарапайым көрінері сөзсіз. Құлшыныс бар, қолдау жоқ.
Мектеп директоры Орынкүл Алшынбекова: «Біз қазір «бәрі керемет» деп ұрандатқанмен, уақыт өз дегенін істейді. Мысалы, осыдан үш жыл бұрын электронды күнделік пен журналға өтіп жатырмыз деп «дабыл қақтық». Алайда, оның үдеріске енуіне де біраз уақыт кетті. Сол сияқты кез келген реформаның енгізілуіне кемі 3 жыл уақыт кетеді», -деп ойын білдірді.
«Топтық жұмыстың көмегі көп»
115 жылдық тарихы Д.И.Менделеев атындағы №15 мектеп-лицейінде биыл 10 бірінші сынып білім алып жатыр. Мектептің лицей дәрежесін алғанына 22 жыл болған. Директордың міндетін атқарушы Гүлмира Тұрдалиева бізді
1 «ж» бастауыш сыныбына алып барды. Мұғалім сабақ барысында моноблокпен түсіндіріп жатты. Гүлмира Тұрарқызының айтуынша, интерактивті тақта бірнеше сыныпта ғана бар. Сондықтан, мұғалімдер моноблок, ноутбук, компьютер, үлкен экранды теледидар қолданады. «Сауат ашу» сабағын түрлі қимыл-қозғалыс жаттығуынан бастады. Оқушылар мұғалімнің сұрақтарына жарыса жауап беріп, топтық жұмысқа белсене қатысты. Бұл сыныпта әр оқушының жеке портфолиосы бар екен. Портфолиода баланың бүткіл жұмысы жинақталған. Ал 1 «Г» орыс бастауыш сыныбының оқушыларының қазақ тіліне деген ынтасы ерекше. Апайы:
– Балалар, «школа» сөзінің қазақшасы не? –десе,
– Мектеп, -деп топпен жауап берді.
– Картошка, -дейді мұғалім.
– Картоп.
– Помидор, -десе,
– Қызанақ, -деп жарыса айтып жатты бүлдіршіндер. Бұдан соң директор бізді 1 «А» сыныбының ағылшын тілі сабағына алып кірді. Алғашында бізден тосырқады ма, балалар пән мұғалімі Гүлзира Мырзақұлованың қойған сауалдарына жауап бермеді. Кейіннен қазақша сөздер мен тіркестерді ағылшынша сайрай жөнелді.
– Ағылшын тіліне бірінші сынып оқушылары белсенді қатысады. Бір-бірімен жарысып жауап береді. Аптасына 2 рет болғаны өте дұрыс болды. Бұрын аптасына бір-ақ рет болатын. Бір сағат балалар үшін аз. Өйткені, біздің қоршаған ортамызда ағылшындар жоқ. Ағылшын тілінен сағат неғұрлым көп берілсе, соғұрлым тілді тез меңгереді. Балалар үшін ағылшын оқулығы өте қызық. Көптеген қызықты жаттығулар бар. Суреттерін бояп, тез қабылдап алады. Суретке қызығады, бояғанды ұнатады. Алдағы уақытта бұдан да көп сағат бөлінсе екен дейміз.
Қазір ағылшын тілі, тіпті, балабақшада да оқытылуда. Бұл өте дұрыс деп ойлаймын. Өйткені, бала кішкентай кезінде мәліметті тез қабылдайды, есте сақтайды. Кейбір қиналатын ата-аналар болады. Себебі, өздері ағылшын тілін оқымаған ғой. Біздің сыныптарда балалар өте белсенді. Арасында балабақшаға барғандары кейбір сөздерді өздері-ақ тақылдап айтып береді. Ал бақшаға бармаған кейбір балалар сәл қиналады. Топпен сабақ өтудің бір ерекшелігі, балалар бір-біріне қарап отырып үйренеді, - дейді ағылшын тілі пәнінің мұғалімі Гүлзира Мырзақұлова.
Мектеп директоры Гүлмира Тұрдалиева жаңартылған оқыту бағдарламасын іске асыру барысында қиындықтардың кездесіп жатқанын жасырмады. «Биыл бірінші жыл болғандықтан, қиындықтар туындауда. Оған мойынсұнбай, тынымсыз еңбек етсек, оң нәтиже болады. Әр сенбі арнайы оқу-тәжірибеден өтіп келген тренерлер шеберлік сыныптарын өткізеді. Біздің мұғалімдер – ізденімпаз. Бір жыл қиналсақ, келесі жылы жүйеге түсетініне сенім мол. Оқушылардың қызығушылығы жақсы. Ағылшын тілі, орыс сыныптарындағы қазақ тілі сағаттары көбейіп жатыр. Балалар бірінші сыныптан ағылшын тілін меңгерсе, жоғарғы сыныпқа барғанда «мен» деген мұғалімнің өзіне ақыл-кеңес беріп отыратын болады. Топпен жұмыс істеудің балаға көмегі көп, - деді Гүлмира Тұрарқызы.
Бұл мектеп-лицейде «Робототехника» пәні әлі енгізілмепті. Информатика пәнінің мұғалімі жуырда ғана «робототехника» курсынан өтіп келген.
Тобықтай түйін
Кез келген қоғам ірі реформаны бір демнің арасында қабылдай салмайды. Еліміз көптеген жылдар бойы жаңа мазмұнды оқыту жүйесіне дайындалды. Оған арнайы эксперименттік мектептер таңдалып алынды. Мәселен, 1997 жылы мектеп табалдырығын аттаған буын алғаш рет «Атамұра» баспасының оқулықтарымен оқыды. Одан алдыңғы кезеңдегі «Рауан» баспасының оқулықтары білім көкжиегінен жоғалды. Сол бір кезеңде де халық жаппай «О, не?» десті. «Математикадан есептері қиын, ана тілінен оқуы көп» деп тыжырынды. «Атамұрамен» оқыған буын әлдеқаш мектепті де, жоғарғы оқу орнын да бітіріп қойды. Заман көшінен қалып қойған ешкім жоқ. Қайта кілең «Алтын белгілер» мен олимпиада жүлдегерлері мемлекеттік тегін грант иеленіп, ЖОО үздік бітіріп шықты. Қазіргі уақыт та сол бір өтпелі кезеңді еске түсіреді. «Әліппе» атауына әбден үйреніп қалыппыз. Шынтуайтында, «Әліппенің» аты өзгерсе де, заты өзгермеген. Балалар қызығып оқып жатыр. Қайта жаңа заманға лайықталып, топтық жұмыста баланың ой-өрісін дамытуға, оқушы мен мұғалімнің теңқұқылы болуына ықпал жасаған. Ағылшын, орыс тілінен де аса қиналып жатқан оқушыны көз шалмады. Министрліктегілер тек «Әліппе» атауын қайтарып берсе, халықтың көңілі дамылдар ма еді?! Қалғанын уақыт таразылайды.
Қазақ өркениеті ұлт құндылықтарымен өлшенеді
Пятница, 25 Ноябрь 2016 11:58Қазақ елінің 25 жылдық мерейтойына арналған іс-шаралар легі жалғасуда. «Ұлы Дала елі – тәуелсіздік мұраты» атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция да діттеген мақсатына жетті деуге толық негіз бар. Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік педагогикалық институтының қабырғасында өткен конференцияға еліміздің аймақтарынан өзге шет елдерден де ғалым, зерттеушілер қатысты.
Конференция аясында «Ұлы Дала елі – өркениеттер тоғысында» (б.з.д. 100 мың жыл – б.з. ХІІ ғ.) атты ОҚМПИ Археологиялық жасағының көрме орталығы салтанатты түрде ашылды.
«Конференциямыздың қазақ тәуелсіздігінің 25 жылдық мерейтойымен тұспа-тұс өткізіліп жатқанына бек қуаныштымын»,-деп бастады өз баяндамасын М.Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университетінен келген тарих ғылымдарының докторы, профессор Жібек Сыздықова. – Ресей мемлекеттілігінің қалыптасуына Ұлы даланың, Дала уалаятының ықпалы зор. Тарихымызда Алтын орда – әлем мойындаған мемлекет болған. Еуразиялық Одақ туралы айту үшін Алтын орда тарихын зерттеп, зерделеу қажет, -деді ол. Мәскеуде өмір сүріп, қызмет ететін қазақтың қызы Ресейде қазақтарға деген қызығушылық мол екеніне тоқталды.
ОҚМПИ ректоры, конференция жүргізушісі Оңалбай Аяшев мырза «Қазақта не көп, ғалым көп, ал мен білетін Көмеков – біреу ғана!» деп баяндама кезегін Болат Көмековке ұсынды. Ұлттық Ғылым академиясының академигі Болат Ешмұхамед-
ұлы: «Қазақтың өркениеті Ұлы дала елінің құндылығының арқасында қалыптасқан. Сондықтан біз қашанда Ұлы даламен мақтануымыз һәм дәріптеуіміз керек. Өркениет жайлы айту үшін төрт жағдайды ескеруге тиіспіз. Бұл – мемлекет, қала мәдениеті, жазу және руханият пен мәдениет. Осы төрт сала болса, онда өркениет туралы әбден әңгімелеуге болады, -деп өркениеттің қазіргі қоғамға әсерінің көптігін тілге тиек ете кетті.
– Тәуелсіздіктің 25 жылында ұлттық тарихты зерттеумен келе жатырмыз. Одан алдыңғы Кеңес кезеңінде төл тарих ескерусіз қалды. Алаш қайраткерлерінің атын атау – қылмыспен тең болатын. Бүгінгі таңда бізге ұлттық тарихтың мазмұнын ашу үшін ондаған жылдар керек. Жаңа мектептер ашу қажет. Сананың тәуелсіздігі бір күнде келмейді. Тәуелсіздік жылдарында туылып, өсіп, жетілген буын енді аяққа тұрып жатыр. Міне, осылар тарихымызды жаңа көзқараспен жазады.
Мұстафа Шоқайға Францияда жоғары баға берілген. Оның атына саябақ ашып, көше берілген. Ал біздің Астанамызда Мұстафа Шоқай атында бірде-бір көше жоқ. Тіпті, елімізде «Мұстафа Шоқай – фашистермен байланыс жасаған» деген түсінікпен қарайтындар әлі де кездеседі. Өйткені, бұрынғы советтік мектептің әсер, ықпалында келе жатқан адамдар әлі де бар. Сондықтан, біз бұл мәселе тұрғысында көп зерттеу жүргізуіміз керек, -деді Түркияның Мимар Синан Көркем Өнер Университетінің профессоры Әбдіуақап Қара.
Ал Германияның Бонн университетінің профессоры Нұрлан Кенжеахмет: «Жылқы қашан үйретілсе, қазақтың тарихы, қазақылық сол кезден бастау алады», -деп қорытынды түйді.
Қазақтың тарихын түгендеп жүрген ғұлама ғалымдары Шымкентке келіп, ұлт құндылықтарының қатпарларын ақтарып, құнды мәліметтерімен бөлісті. Студент жастар ұлттық тарихымыз хақында, Ұлы даланың ардақты перзенттері, олардың еңбектері туралы тың деректерге қанықты.
Екпенің де екі ұшы бар
Понедельник, 21 Ноябрь 2016 06:05
Екпеден кейін есеңгірегендер
Редакциямызға Бозарық елдімекенінің тұрғыны А.Жүнісәлиева хат жолдапты.
«Былтыр тұңғыш ұлым 9 айлық кезінде қызылшаға қарсы екпе алды. Балам тұмаудан жазылғаны сол еді, медбикелер үйге қайта-қайта келіп, екпені алуымызды қадап айтты. Аяғым тартпаса да, баламды алып бардым. Екпені алғаннан 2 сағаттан кейін баламның дене қызуы 39, 5 градусқа дейін жетті. Емшек те ембестен, ешнәрсеге зауқы соқпай, жатып қалды. 6 сағаттан кейін өз-өзінен құсып бастады. Әп-сәтте әбігерге түсіп, не істерімізді білмей қалдық. Құсуы тоқтамаған соң жедел жәрдем шақырдық. Содан не керек, облыстық жұқпалы аурулар ауруханасынан бір-ақ шықтық. Ол жақта балам құсқанымен қоймай, іші өтіп, дене қызуы түспей, қатты ауырды. Құдай баланы ауыртпасын! Балаң ауырғанша, өзіңнің ауырғаның жақсы. Содан не керек, балам ауруханадан шыққаннан кейін де біраз уақыт өзіне келе алмай жүрді. Құнарлы, майлы тағамдар жесе, құсатын әдет тапты. Енді биыл медбикелер: «Екінші ұлыңды да екпеге алып кел!»- деп жатыр. «Күйген ауыз үрлеп ішеді» дегендей, мен бұл жолы екінші ұлымның да екпеден зардап шеккенін, денсаулығына қауіп төнгенін қаламаймын. Жергілікті дәрігерлерге осылай айтсам, олар нотариусқа барып, құжат негізінде бас тартуымды сұрап жатыр. Сіздерден сұрайын дегенім, Заң жүзінде осы мәселе қалай реттелуі керек?!» -делінген оқырманның хатында.
Иә, екпеден кейін денсаулығы күрт нашарлаған балалардың саны көбейіп кетті. Еліміз бойынша былтыр екпе салынғандардың арасында медициналық көмекке жүгінгендер саны Атырау облысында – 26, Қарағанды облысында – 32, Маңғыстау облысында – 324, Жамбыл облысында – 2, ОҚО – 12. Қызылшаға қарсы салынған екпеден кейін аузынан ақ көбік ағып, ұйықтап кетіп, оянбай қалып, денесі құрысып, селкілдеп, есінен танып қалған балалар көп. Олардың қалай ауырып, қиналғаны жайлы ғаламтордағы бейнакадрлерден көруге болады. Қызылшаға қарсы жаппай салынған екпеден кейін есеңгіреп қалған балалардың ата-аналары ем-дом іздеп бармаған жері, баспаған тауы жоқ. Екпе егілген жасөспірім оқушы, студенттер ендігі тек дәрі-дәрмектің күшімен ғана жүр. Одан бері бір жылдан аса уақыт өтсе де, аурухана жағалап жүргендері көп. Екпеден кейін осындай ауруға ұшырағанын дәлелдей алмаған ата-аналардың ахуалы ауыр. Ал Денсаулық сақтау саласына жауапты шенеуніктер жастарды жаппай жығылтқан бұл кеселге екпенің ешқандай да қатысы жоқ деп ресми мәлімдеме берген болатын.
Қазір екпе жүргізуге қатысты халықтың пікірі екіге жарылуда. Әсіресе, жоғарыдағыдай оқиғалардан кейін екпеден үзілді-кесілді бас тартқандар саны артты. Оңтүстік Қазақстан облысы тұтынушылардың құқықтарын қорғау департаменті инфекциялық және паразитарлы ауруларды эпидемиологиялық қадағалау бөлімінің бас маманы Замира Есенғараеваның айтуынша, облыс бойынша профилактикалық екпелерден бас тартушылардың саны – 1265 адам, оның ішінде діни қөзқарасы бойынша – 826(65,3%), жеке сенімі бойынша – 188(14,9%), БАҚ-ың келеңсіз ақпараттарынан кейін – 186(14,7%), вакцинаға сенімсіздік салдарынан – 65 адам (5,1%). Байқағанымыздай, екпеден діни көзқарасы бойынша бас тартқандар саны көп. Олардың түсінігінде «Алла өзі берген өмірін өзі алады» деп ойлайды.
Бас тартуға бола ма?
«Екпе жүргізу азаматқа міндет пе, әлде екпеден бас тартуға бола ма?» деген сауалды Облыстық денсаулық сақтау басқармасының штаттан тыс иммунолог-дәрігері Сара Оспановаға қойдық.
– Жергілікті тұрғындарды жұқпалы аурулардан қорғау үшін ҚР-ның «Халық денсаулығы мен денсаулық сақтау жүйесі» туралы Кодексінде елімізде өмір сүретін барлық заңды тұлғаларға екпе міндеттелген. Өйткені, иммундау жұмыстары тек екпе алушының ғана емес, сонымен қатар бүкіл қоғамды жұқпалы аурулардан сақтандыру үшін жүргізіледі.
90-шы жылдары Ресейдегі Екпеге қарсы қозғалыс ұйымы адамдардың денсаулығына қауіп төндірді. Қозғалыс мүшелерінің мінберде сөйлеген сөздерінің кесірінен барлық ТМД мемлекеттерінде дифтериямен ауырғандар саны күрт көбейді. Біздің елімізде де солай болды: иммундаудың тоқтатылуы 1995 жылы дифтерияға ұшырағандар санын арттырды. Тек бір жылдың ішінде республикада бұл қауіпті аурумен 1105 адам ауырып, оның 66-сы қайтыс болды. Дифтерияның жаппай таралуы 3-56 жас аралығындағы азаматтарды иммундағаннан кейін ғана тоқтады.
Әрине, екпеге сенімсіздіпен қарайтын адам одан бас тарта алады, алайда, бұл медициналық құжатта жазбаша белгіленуі тиіс.
Ескеру керек: ұжымда жұқпалы аурулардан екпе жүргізілмеген тұлғалар аталған мекемеден ауру белгісі тоқтағанша босатылады, өйткені, олар жұқпадан қорғанбаған және ауырып қалуы ықтимал. Егер адам иммундалмаса, онда ауру өте күрделі түрде өтуі, жиі ауыруы мүмкін, кейде өлімге соқтыратын жағдайлар да кездеседі. Мұны тәжірибе көрсетіп келеді. Мұндай жағдай дифтериямен ауырған әрбір үшінші, сіреспемен ауырған әрбір екінші адамды өлімге апаруы мүмкін. Одан бөлек, дифтериядан аман қалған әрбір екінші адамның денсаулығында жүрек ақауы пайда болады.
Екпе егу – ауру мен өлімнің алдын алатын ең тиімді экономикалық әдіс. Ол өлім көрсеткішін 2-3 миллионға төмендетеді. Бүгінгі күнде екпені алмастыратын әдіс жоқ. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметтеріне сәйкес соңғы 150 жылда өмір сүру ұзақтығы 30 жасқа ұлғайған. Мұның бір факторы, екпенің нәтижесі екені де дәлелденген.
1960 жылдардың аяғына дейін әлемде жыл сайын түрлі жұқпалы кеселдерден 2 миллион адам көз жұмған болатын, 1980 жылы ол толығымен ауыздықталды. Бұл тарихта адамзаттың ауруды жеңген жалғыз оқиғасы.
Тақырыпқа тұздық
Ардақ Мырзабекова,
Оңтүстік Қазақстан облысы тұтынушылардың құқықтарын қорғау
департаменті инфекциялық және паразитарлы ауруларды
эпидемиологиялық қадағалау бөлімінің маманы:
– Тұмауға қарсы маусымдық екпе халықтың осал топтарына (медицина қызметкерлеріне, 6-12 ай аралығындағы балаларға, жиі ауыратын әлсіз 14 жасқа дейінгі балаларға, тыныс жолдарының, жүрек-қан тамырлары және басқа да ішкі органдардың созылмалы ауруларымен, иммундық жетіспеушілік, қатерлі ісіктермен есепте тұрған балалар мен ересектер, жабық мекемелердегі балалар, ересектер, қарттар және т.б.) 3 қазаннан басталып 15 қарашаға дейін жүргізіледі. Биылғы 3 қазан-9 қараша аралығында апталық мониторингтің қорытындысымен 474467 адамға тұмауға қарсы вакцина (жоспарланған 500000 – 94,8%) егілді.
Соңғы уақытта полиомиелит көрсеткіші төмендеді. Қазір онымен ауыратын 4-ақ ел бар: Үндістан, Пәкістан, Ауғанстан, Нигерия. Дамыған елдердің үштен бірі жаңа туған нәрестелердің «сіреспе» ауруын ауыздықтады. 1970 жылы ДДҰ-ның ЕРІ бағдарламасы енгізілгеннен кейін қызылшадан қайтыс болғандар көрсеткіші төмендеді. ДДҰ-ның Еуропалық қосыны бұл жұқпаның түрін 2015 жылға дейін жоюға әрекет жасады. Көкжөтел жағдайына тоқталсақ, ауру деңгейі жылына 3 млн-нан 250 000-ға төмендеді. Дифтерия (балалардың жұқпалы тамақ ауруы) көрсеткіші 1975 жылы 80 000-нан 10 000-ға дейін төмендеген. Еуропада Hib-екпесімен иммундау Hib-менингитінің 10 жылда 90%-ға төмендеуіне жол ашты.
Екпеден бас тартқандардың қайтыс болу көрсеткіші көбеймесе, азаяр түрі байқалмайды. 5 млн сәби – қызылшадан, 1,2 млн жаңа туған нәресте сіреспеден, 0,8 млн бала – көкжөтелден көз жұмған.
Қазақстанда иммундау мәселесі денсаулық сақтау саласында басым бағыттардың бірі болып есептеледі. Тұрғындарға екпе жүргізудің арқасында қауіпті аурулардың алдын алып жатырмыз.
Біздің еліміз Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының Еуропалық аумағымен бірлесіп, қызылша мен қызамықты жоюдың сәл алдында тұр. Қазақстанда екпе салу мемлекеттік бюджет есебінен тегін жүргізіледі, – дейді иммунолог-дәрігер Сара Қобыландықызы.
Медицина қызметкерлері әрбір ата-анаға баласының жұқпалы ауруларға қарсы екпе жүргізілгенінің анық-қанығын білуіне кеңес береді. Екпе алмастан бұрын тұмаумен ауырған, ауырмағанын тексеру керек. Себебі, тұмаудың салдары екпенің адам ағзасына кері әсер етуіне әкеледі.
P.S. Екпеден кейін жаппай жығылған балалар мен
жасөспірім, студенттердің денсаулығы қалпына келсе екен деп тілейміз. Денсаулық сақтау министрлігі өкілдері жоғарыдағы оқиғалардың екпеге ешқандай қатысы жоқ екенін бірнеше рет айтты. Сонда бұл сәйкестік пе?! Дәрігерлердің сөзіне сенсек, ең абзалы, балаңыз тұмаумен ауырса немесе суықтап қалса, екпе егу жұмыстарын кейінге қалдырған жөн. Ал денсаулығында ешқандай ақау болмаса, екпені уақытылы алған дұрыс.