Шымкент келбеті

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Жаңа жағдайдағы Қазақстан:іс-қимыл кезеңі атты биылғы Жолдауында ауыл шаруашылығы саласында қордаланған мәселе көп, соның бірі – маман тапшылығы екенін айтты. Сонымен бірге елімізді ғылыми-технологиялық жағынан дамытуға арналған бағдарлама қабылдау жөнінде сөз қозғады. Осы айтылған мәселелер төңірегінде Оңтүстік-батыс мал және өсімдік шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты бас директорының орынбасары, ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы, профессор, академик Жәнібек Паржановтың пікірін білген едік.

Жәнібек Әнуарбекұлы елімізге белгілі Ордабасы қой тұқымын ойлап тапқан ғалым. Кезінде бұл отандық мал тұқымын асылдандыру, селекция ғылымында үлкен жаңалық болды. Осы мәселе тұрғысынан Ж.Паржанов үлкен бастама көтеріп отыр.
–Авторлық үлес мәселесі егін шаруашылығында жақсы жолға қойылған. Яғни бидай сұрыптарын шығарған селекционерлерге өнімнің пайдасынан белгілі бір мөлшерде сыйақы төленіп отырады. Отандық мал шаруашылығында жаңа мал тұқымын шығарған ғалымдарға, яғни авторларға пайыздық үлес беріп отыру тетігі әлі жөнді жетілмеген,– дейді ол. – Негізінде асыл тұқымды Ордабасы қойларын өсіруші «Сералы» шаруа қожалығының төрағасымен бірге, автор ретінде еңбегімізге сай сыйақы төленуі тиіс. Өйткені патент иеленушілер селекциялық институттардағы ғалымдар саналады. Ордабасы қой тұқымына тауар белгісін алдық. Мұндай сертификат басқаларда жоқ. Асыл тұқымды мал шаруашылықтарын біріктіретін пала

талар есебінен авторларға да үлес берілуі керек. Бұл жөнінде тиісті орындарға хат жібергенбіз. Бірақ әлі ешқандай жауап келмеді. Ордабасы қойларына шаруашылықтар тарапынан қызығушылық артып келеді. Қызылордалық шаруалардың көбісі тек осы асыл тұқымды қой түрін сатып алады. Алматы, Жамбыл, Ақмола, Шығыс Қазақстан облыстарында да Ордабасы қойларына сұраныс артқан. Мұндағы мақсат – мал тұқымын асылдандыру.
Айта кету керек, түрлі қиындықтарға қарамастан институт бүгінге дейін көптеген жетістіктерге қол жеткізді. Мәселен қуаңшылыққа төзімді мал азықтық шөптердің 18 түрі, бидайдың «Шымқала» сұрпы және асыл тұқымды қаракөл қойларының жергілікті табиғатқа төзімді бірнеше зауыттық мен тұқымшылық типтері шығарылды.
–Мегаполисте азық-түлік қауіпсіздігі – қаланың басты экономикалық стратегиясы болуы шарт. Десек те шаһарда ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеумен айналысатын кәсіпорындар көп емес. Оның үстіне оларды шикізатпен қамтамасыз ететін мал бордақылау алаңдары, тауарлы сүт фермалары өте аз. Міне, осылардың санын көбейту керек. Сонымен бірге құрама жем дайындайтын кәсіпорындар санын арттыру да өте маңызды. Осынау жұмыстарды жүйелеу, ұйымдастыру тікелей қалалық ауыл шаруашылығы басқармасының міндеті деп санаймын. Сондықтан олардың тарапынан осы айтылған дүниелерге қатысты қандай да бір бастама болып жатса, идеяға қосуға, бірлесіп іс атқаруға біздің институт әрдайым дайын ,– дейді Ж.Паржанов.
Ғалым Мемлекет басшысының ұлттық ғылымды дамыту мәселесін қолдайтынын айтты. Оның пікірінше ғылымның көкжиегін кеңейтудің мезгілі жетті. Әсіресе, коронавирус індеті кезінде ғылымға көңіл бөлудің маңыздылығы қаншалықты қажет екендігі анық білінді. Профессор дамыған шет мемлекеттерде ұлттық ғылымға ішкі жалпы өнімнен бөлінетін қаржы әжептеуір үлесті құрайтынын жеткізді. Ендігі міндет елімізде де ІЖӨ-нің отандық ғылымға бағытталған қаражат үлесін арттыру болып отыр. Сонда ғана ғылыммен бірге еңбек өнімділігі жоғарылап, ол өз кезегінде ұлттық экономиканы алға сүйреуші күшке айналады.
–Мемлекет басшысы «бизнесті отандық ғылымға тарту керек» деген жақсы идея тастады. Расында да іскер азаматтар өзіміздің ғалымдар ойлап тапқан жаңалықтарды іске асырса, еліміз дамиды деп нық сеніммен айта аламын. Осы кезге дейін біздің ғалымдар көптеген жаңалықтар ашты. Бірақ оларды жүзеге асыру мүмкіндігі болмағандықтан, ол игілікті басқа мемлекеттер пайдаланып кетті. Тіпті, әлі күнге дейін ғалымдардың еңбектері өзімізде қағаз күйінде қалып, шетелде ол нақты пайдаға асып жатыр. Мәселен, осы күні израильдік деп жүрген тамшылатып суару технологиясы, сол секілді түйені
аппаратпен сауу әдісі және басқа да біздің сызбалардан пайда болған шетелдік технологиялар қазақ ғалымдарының жасаған дүниелері. Ғылым мен бизнес шетелде бір-бірімен тығыз қарым-қатынаста жұмыс істейтіндіктен оларда табыс әкелетін жобалар, ғылыми жаңалықтар қат-қат қағаздардың арасында шаң басып жатып қалмайды. Олардың қай салада болса да дамыған жоғары технологиясына қарап қызығатынымыз рас. Ғылымды қолдау мәселесін бір жүйеге келтірсек, біз де сондай дәрежеге жетеміз деп сенемін. «Жақсыны көрмекке» демекші ақыры шетелдік тәжірибе тиімді болса, неге соны қолданып көрмеске?!»,-деп ой түйді ғалым отандық ғылымды өркендетуге қатысты мәселеде.
Сонымен қатар ғалым мал өнімдері экспортын ұлғайтуға байланысты пікірін білдірді. Оның сөзінше, мал шаруашылығын дамыту үшін бірінші кезекте өнімді өткізетін нарық болуы керек. Ал, қазір, бәрі керісінше. Мал ұстаған жұрт қойдың терісін, жүнін ешкім алмайтындықтан далаға тастауға мәжбүр. Сатып алатын жер табылса да, бағасы тым арзан. Мәселен, жүннің бір келісі бүгінгі таңда 15-20 теңгенің төңірегінде бағаланады. Әр қойды 200 теңгеден қырықтыратын шаруа 20 теңгеге сатса, қалай табыс табады? Ғалымның пікірінше, шаруалардың өнімін өткізу мәселесін шешу үшін бұрынғыдай «дайындау тіректерін» қолға алу қажет сияқты. Қабылдау пунктінің өнім сапасына байланысты қояр талабы да күшті болуы тиіс. Қазір, мемлекет шаруалардан жиналған өнімді қайта өңдеу, экспортқа жіберу мәселесін қолға алуда. Осы мәселелер шешімін тапса, шаруаларда өнімін өткізуге мүмкіндік пайда болып, басқалар да мал ұстап пайда табуға ұмтылған болар еді. 

–Ет мәселесін жүйелі реттеуде мал асырап отырған қала шетіндегі ауыл-аймақта төрт түліктің басын көбейтіп, сапасына мән беру маңызды. Бұл проблеманы шешудің бірден-бір жолы – малды қолдан ұрықтандыру пунктерін қайта дамыту. Кезінде ауылдарда осындай бекеттер ашып, мал шаруашылығын өркендету жолында үлкен мақсаттар қойылған еді. Дегенмен малды қолдан ұрықтандыру бекеттері өз жұмысын мүлтіксіз атқаруда деп айта алмаймыз. Асыл тұқымды төрт түлік сатып алып, үйдегі малын асылдандырайын десе қарапайым жұрттың жағдайы келе бермейді. Сондықтан малды қолдан ұрықтандыру пунктерінің жұмысын қайта жандандыру мал шаруашылығындағы маңызды істің бірі болып саналады,– дейді Ж.Ә.Паржанов.
Ол сондай-ақ жастардың ғылымға деген құлшынысының төмендеп бара жатқанына алаңдайды. Ауылшаруашылық ғылымы көп ізденісті, қажырлы еңбекті талап етеді. Құндылықтарға қатысты көзқарас өзгерген, бар мақсат қиналмай табысқа жету, тез арада байып кету басты арманға айналған бүгінгі қоғамда ғұмырын ғылымға арнаған, сол үшін бүкіл уақытын сарп еткен жастарды табу қиындауда дейді. Ғалымның пайымынша бұған жастарды да кәнәлауға болмас. Өйткені қазіргі
қоғамда ғылымға деген құрметтің өзі аз болып тұр. Оқымысты болу,
ғалым атану бұрынғыдай зор мәртебе болмай қалды. Ғылым қуғаннан, тезірек табысқа жету бүгінгі ұрпақ үшін маңыздырақ. Сондықтан жастарды ғылымға тартудың бір тәсілі – оларды материалдық тұрғыдан ынталандыру.
Шетелде бұл тәжірибе дұрыс жолға қойылған. Соның нәтижесінде оларда жастар ғылыми ізденіске көбірек ден қояды. Өйткені әрбір ашқан жаңалық түбінде автордың айтуынша өзіне қыруар қаржы болып қайтады.

Шымкентте «NurOtan» партиясы праймеризінің қатысушылары арасында ашық пікірсайыстар басталды. Бүгінгі таңда праймеризге қала бойынша 173 азамат қатысуда. Соның алғашқысы «NurOtan» партиясының Шымкент қаласы бойынша төрағасы, қала әкімі Мұрат Әйтеновтің қатысуымен Абай ауданынан сайлауға түсіп жатқан кандидаттар арасында өтті.

Пікірсайыстың алғашқы кезеңінде қатысушылар алдымен өздерінің сайлауалды бағдарламасын таныстырды. Үміткердің бірі – Шыңғыс Қозбақов қалаға Түркістан облысынан қосылған елдімекендердің коммуналдық мәселесін түбегейлі шешуге, осы салаға бөлінген қаражаттың мақсатты жұмсалуын бақылауға алуға уәде берді. Үміткер Жанель
Жұмалинова сайлаудан өткен жағдайда барлық оңалту бағдарламаларына қатысты қызмет түрлерін цифрландыруға, баспана алудағы алғашқы жарнаны алып тастауға, баспана нарығынан ескі үйлерді сатып алу мүмкіндігін кеңейтуге, инклюзивті сыныптар мен секциялар ашып, ата-аналардың да педагог ретінде бала тәрбиесіне қатысуға, бұқаралық спортты дамытып, әйелдердің кәсіпкерлігін қолға алуға күш салатынын жеткізді.
Сонымен қатар пікірсайысқа қатысушы Анжила Ирисметова да бір өзі отбасының жүгін арқалап жүрген жалғыз басты әйелдердің мәселесін оңтайлы шешуге күш-жігерін аямауға сөз берді.

Ал келесі үміткер Ауған соғысының ардагері Ғалымжан Майханов депутаттық мінберден көптеген әлеуметтік проблемаларды көтеретінін айтып, өскелең ұрпақты әскери-патриоттық рухта тәрбиелеу мәселесіне көңіл бөлетінін баяндады.
– Партия төрағасы Нұрсұлтан Назарбаевтың бұл бастамасы – адалдық пен ашықтықтың керемет үлгісін көрсетіп отыр. Осы қадамы арқылы партия өзінің ашықтықты қолдайтынын және халықпен бірге екенін көрсетті. Ашық диалог кезінде назарға алып, қолданысқа енгізуге болатын ұтымды ұсыныстар да айтылып жатыр. Саяси додаға қатысып жатқан барша әріптестерге сәттілік тілеймін, - деді филиал төрағасы.
Пікірсайыстың сұрақ-жауап бөлімінде үміткерлер бір-біріне өздерінің таныстырған бағдарламалары бойынша сауалдар қойып, тиісті жауаптар алды.
Айта кетейік, 7 - 14 қыркүйек аралығында партияішілік іріктеудің екінші, яғни, үгіт-насихат кезеңі өтті. Екінші кезеңде Шымкентте партия мүшелерімен 570 кездесу ұйымдастырылды. Оның 239-ы онлайн-форматта өтті. Кездесулерге партияның 21 мыңнан астам мүшесі қатысты. Сонымен қатар бұқаралық ақпарат құралдарында және әлеуметтік желілерде насихат жұмыстары белсенді түрде жүргізілген.
Ал, 14 қыркүйектен бастап ашық пікірсайыстар өтуде. Бұл кезең 30 қыркүйекке дейін жалғасады. Ақпараттың ашықтығы мен қолжетімділігін қамтамасыз ету үшін жарыссөздер кестесі мен өтетін орны Primaries веб-сайтында және партия филиалының ресми аккаунттарында жарияланады.

Экономика — еліміздің ең маңызды саласының бірі. Содан болар Мемлекет басшысының кезекті Жолдауында аталған салаға көп мән берілді. Қордаланған проблемалары ашық айтылып, оларды жоюдың жолдары сараланып, бұл тұрғыда алдағы жоспарлар белгіленді. Және жаңа бастамаларды жүзеге асыру Үкімет пен тиісті ұйымдарға шегеленіп тапсырылды. Осы ретте Шымкент қалалық кәсіпкерлер палатасы жанындағы Іскер әйелдер кеңесінің төрайымы, «Asyl Arman» корпорациясының бас директоры, бизнес-тренер, бизнес-кеңесші Алма Архабаевамен сұхбатымыз Жолдаудағы экономика мәселелері төңірегінде өрбіді.

— Алма Нұралықызы, Президент Қасым-Жомарт Тоқаев биылғы «Жаңа жағдайдағы Қазақстан: іс-қимыл кезеңі» атты Жолдауында шикізаттық емес экономикаға көшетін кез келгенін атап өткен болатын. Бұл мәселе талай жылдан бері көтеріліп келеді. Неге еліміз нақты нәтижесін көре алмай отыр? Әлде бір кедергілер бар ма?

— Еліміздің егеменді мемлекет атанғанына 30 жылға енді жуықтады. Осы уақыт ішінде республикада көптеген өзгерістер орын алды. Бірінші кезекте экономиканы көтеріп аяққа тұрғызу міндеті қойылды. Біз қолда бар ресурстармен соны жүзеге асырдық. Ол әрине оңай болмады. Өйткені шағын компанияның ішкі жұмысын реттеудің өзі қиын шаруа. Ал мемлекет ауқымында бұл әлбетте өте күрделі міндет екені түсінікті. Кеңес одағындағы қағидасы мүлдем бөлек экономикалық басқарудың бірыңғай жүйесінен кетіп, дербес елдің іргесін қалау мемлекетке оңай соқпағаны анық. Демек 30 жылдық мерзімді қуатты ел жасауға жеткілікті уақыт дей алмаймын. Мұны да дұрыс түсіну керек.
Қазақстан экономикасы шикізат қорына тәуелді ел бол тұра соңғы жылдары индустрия, шағын және орта бизнес саласын дамытуға көп көңіл бөлді. Сервис, ІТ технологиялардың өркендеуіне де жағдай жасалды. Соның нәтижесінде ел экономикасы біртіндеп жаңа сатыға көтеріліп келеді. Иә, аталған
салаларды ертерек қолға ала алмасақ та бүгінгі нәтижесінің өзі жаман емес. Себебі алғашқы кездері оған тиісті инфрақұрылым, мамандар дайын болмады. Қазір ішкі туризмнің дамуы қарқын алып келеді, көптеген ІТ компаниялар отандық қызмет көрсету нарығында сәтті жұмыс атқаруда. Ендігі мақсат өзімізді өзім қажетті тауарлармен қамтамасыз ету, мүмкіндігінше сыртқы өнімдерге деген тәуелділіктен арылу. Осы міндетті жүзеге асыру үшін «Қарапайым заттар экономикасы» бағдарламасы қабылданды. Өкінішке қарай пандемия кәсіпкерліктің дамуын біраз тежеп қойды. Жалғыз біздің ел емес, бүкіл әлем қазір індеттің зардабын тартуда. Бұл бір жағынан бізге шикізаттық емес экономиканың қаншалықты маңызды екенін байқатты. Экономиканы осы бағытқа қарай бұрсақ мемлекеттің берік іргесі қаланады. Сонымен бірге дамудың жаңа сатысына көтерілу үшін де білікті мамандармен бірге халықтың сана-сезімі өзгеруі керек. Сол экономикалық жаңғыруларға қоғам дайын болуы қажет. Меніңше өсімнің өзі емес, адамдардың ойлау жүйесін өзгерту ең қиын іс секілді.

— Мемлекет басшысы шағын және орта кәсіпкерлікті дамытуымыз керек деді. Жалпы бұл мәселенің де айтылып келе жатқанына біраз болды. Бүгінде бизнес саласы неге мұқтаж, қандай проблемалар толғандырады?

— Жоғарыда сөз еткенімдей елдегі экономикалық табыстар халықтың болмысының басқа арнаға ауысының нәтижесінде жүзеге асты. Бүгінгі танымал компаниялардың басшылары кеңестік кезеңде өскен, сол дәуірдің тәрбиесін көрген аға буын өкілдері. Қазір олардың ізін жас бизнесмендер өкшелеп келеді. Әрине екі буын салыстыруға келмес. Жастар жаңа заманның талабына бейімделген, өзгеше ойлайды. Дегенмен шағын және орта бизнестің іргетасын кезінде талай қиын кезеңдерден өткен кәсіпкерлер құрайды. Бір кездері мемлекет кәсіпкерлікті дамыту мәселесін төтесінен қойған еді. Себебі шағын және орта кәсіпкерлік мемлекеттік экономиканың қалыбы. Ірі кәсіпорындардың барлығы кезінде майда бизнес бастамалардан өсіп-өнген. Өкінішке қарай бізде отандық брендті тауарлар өте аз. Кәсіпкерлік нысандардың көпшілігі квазимемлекеттік компаниялар немесе соларға қарасты фирмалар болмаса шетелдік бизнес ұйымдары. Өйткені Қазақстан шетелмен тығыз байланыста болғандықтан нарықта сырттан келген компаниялар көп. Еліміздің жерасты байлықтарын игеретін маман да технология да өзімізден болу керек. Иә, биік мінберлерден кәсіпкерлік саласында жеткен жетістіктеріміз мақтанышпен айтылып жүр. Расында да әжептеуір табыстарға қол жеткіздік. Алайда бизнесті дамытудың нақты механизмі, тетіктері әлі толық жетіліп болған жоқ. Адам өмірге кәсіпкер болып келмейді. Кезінде бәрі де бір-бір кәсіптің иесі болған шығар. Бірақ күндердің күнінде адам ойын өзгертіп, іскерлік саласында өзін байқап көргісі келеді. Осындай кезде оған ең бірінші кезекте білім керек болады. Әрине істі бастап аяққа тұрып кеткенше уақыт пен тәжірибенің қажеттігі анық. Мен өзім осы салада қанша жыл еңбек етсем де, әлі күнге дейін білім алудан, күнделікті жаңалықтарды біліп отырудан қол үзбеймін. Өзімнің тәжірибемді жетілдірумен, біліктілігімді асырумен әрекет етіп келемін. Сондықтан кәсіпкерлікке ұмтылған азаматтарды оқыту, бизнес сауатын ашу мәселесін күн тәртібінен түсірмеуіміз керек. Мен шағын және орта бизнестің баяу өркендеуін үш түрлі себеппен байланыстырар едім. Біріншіден, қабылданған саналуан бағдарламалардың тиімділігінің қоғамдағы жаңа өзгерістердің әсерінен төмендеуі. Немесе заман ағымына ілесе алмауы. Екіншіден, адамдардың ақыл-санасының өзгерістерге әлі дайын болмауы. Үшіншіден, кәсіпкерлікті дамытатын тиісті мамандардың, халықаралық тәжірибенің аздығы. Бізде бизнесті қолдайтын нақты жүйе осы күнге дейін қалыптаспаған. Мәселен, кәсіпкер ісін бастады, субсидия алып жатыр делік, ал енді оның кәсібі әрі қарай қалай өркендейді, әлемдік деңгейге қалай көтеріледі? Міне осы жағы бізде кемшін болып тұр.

— Монополияға қатысты да біраз нәрсе айтылды. Соның ішінде экономиканың басты ойыншылары нарықты «меншіктеп» алғандары, оған ешкімді жолатпайтыны жайлы сын тағылды. Бұл туралы ойыңыз қандай?

— Менің жеке пікірім, нарықта әрдайым мықты жеңеді. Мықты деп күш-қуаты, жан-жақпен байланысы бар іскер адамдарды немесе топтарды атайды. Олардың сарапшылары да мамандары да шетінен білікті. Өкінішке қарай ондай әлеует шағын кәсіпкерлерде бола бермейді. Шикізат, өндіріс өзге де ресурстардың нарығы баяғыда бөлініске түсіп қойған. Демек нарыққа алғашқы қадам жасағандар бірте-бірте өсіп, бүгінгі дәрежесіне жетті. Осыдан бес жыл бұрын мемлекет шағын және орта кәсіпкерлікті дамытуды мықтап қолға алып, бизнесмендердің жаңа толқынын қалыптастыруды бастаған болатын. Алайда кәсіпкерлердің жаңа буынының енді ғана қанаттары қатайып келеді. Сондықтан жаңа бәсекелестер өсіп жетілгенше уақыт пен мемлекеттің оларға көрсететін көмегі қажет. Сонымен бірге халықтың ішкі ой түйсігі әлі онша өзгере қоймаған. Көпшілігі тер төгіп еңбектенбей үлкен табыстарға қол жеткізуді армандайды. Адам өзін дұрыстамай ісінен ешқандай нәтиже шықпайды. Иә, қазір бизнесті бастау оны жүргізу мәселесінде бәрі ашық, мөлдір. Түрлі интернет платформалар, «Даму» қоры, бизнестің құқығын қорғайтын кәсіпкерлер палатасы, басқа да толып жатқан ұйымдар бар. Ендеше бизнестің аяғын шалатын кедергілер бүгінде жоқтың қасы. Алайда кәсіпкерлік саласындағы мәселелерді шешуде немқұрайдылық басым. Мәселен жер қатынастары меншік құқығына қатысты құжаттарда қателік көп. Соның салдарынан халыққа қызмет көрсету орталықтарының, мемлекеттік органдардың алдында адамдар топталып жиналып, кезек күтуге мәжбүр. Міне, осы проблеманы әкімшілік кедергіге жатқызуға болады. Дегенмен адам қаласа кез келген мәселені өзі шеше алады. Егер түсінбесе қазір консультациялық орталықтар мен ұйымдар көп. Сол жақтың мамандарынан кеңес сұраса ешкім жоқ демейді. Керісінше ескі әдетімізбен ары-бері жүруге ерініп, біреулердің қолына ақша қыстырып, мәселені тез шешкенді жөн көріп тұрамыз.

— Президент экономика тақырыбының ішінде ірі квазимемлекеттік сектордағы қаржы институттарын біріктіру мен қызметкерлер санын қысқарту туралы Үкіметке тапсырған еді. Осы мәселе төңірегінде пікір білдіре кетсеңіз...

— Менеджмент тұрғысынан алып қарағанда нақты нәтижеге қол жеткізу үшін жаңашылдық қажет. Егер өзгерістер қандай да бір мәселенің шешіміне қозғау сала алмаса онда одан ешқандай пайда жоқ. Сондықтан экономикалық көрсеткіштерді жақсартудың екі түрлі жолы бар. Ол көбірек ақша табу мен қаражатты үнемдеу, яғни шығын көлемін қысқарту. Бүгінгі мемлекеттік басқаруды қайта құрылымдау жұмыстарының жүргізілуі, соның аясында әртүрлі тиімді тәсілдердің енгізілуі, цифрландыру ісінің жүзеге асырылуы секілді бастамалардың барлығы да бір мақсатты көздейді. Ол-қазына қаржысын тиімді жұмсау. Өйткені қазіргі уақытта мемлекеттік басқару ісіне қыруар қаражат кетіп жатыр. Оған Үкімет, Парламенттен бастап ауыл-аймақтағы жергілікті басқарушы органдар түгел кіреді. Сондықтан әр салада міндетті түрде жаңашылдық, халықаралық жаңа тәжірибе керек. Онсыз еліміздің келешекте жетістікке жетуі неғайбыл.

— Әңгімеңізге рахмет!

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев «Жаңа жағдайдағы Қазақстан: Іс-қимыл кезеңі» атты кезекті Жолдауында ауыл шаруашылығы саласындағы қаржы жетіспеушілік мәселесін қозғады. Онда Президент: «Ауыл шаруашылығын дамытпай, бәсекеге қабілетті экономика құру мүмкін емес. Бұл салада шешімін таппай келе жатқан өзекті мәселелер бар.

Атап айтқанда, жұрттың жерге қол жеткізе алмауы, ұзақ мерзімге берілетін «арзан несиенің» болмауы, кәсіби мамандардың тапшылығы» деді. Бұл ретте Шымкент қалалық ауыл шаруашылығы басқармасы басшысының орынбасары Әбунасыр Жанбатыров қаржы тапшылығының шын мәнісінде агросектордың үлкен проблемасының бірі екендігін атап өтті.
Оның айтуынша, шаруалардың ауыл шаруашылығы саласын дамытып, өнім көрсеткішін арттыруға қаржы жетіспеушілігі қолбайлау болуда. Соның бір мысалы, «Қарапайым заттар экономикасы» бойынша агросектор саласына қатысты бизнес жобаларды жүзеге асыруға банктерден несие ала алмайды. Мемлекет жобаларды субсидиялауға қаржы бөліп жатыр. Алайда банктер олардың көбісін несиелемей қайтарып жібереді.
–Бұл мәселені шешудің бірнеше жолдары бар. Біріншіден, несиелеуде қажетті құжаттар санын қысқарту керек. Қазір олардың тізімі жиырмаға жуық. Екіншіден, жылжымайтын мүлік төмен бағаланады. 10 миллион теңге тұратын үйдің құнын 6-7 миллион теңгеге төмендетіп, оның қолға жартысын береді. Мәселен 5 миллион теңге тұратын жобаға ол қаржы жетпейді. Көп жобалар қаржы жетіспеушіліктен іске аспай қалып жатыр. Қаражаттан қыса берсек, ауыл шаруашылығында кәсіпкерлік қалай дамиды? Сондықтан биыл ауыл шаруашылығын қолдау қоры бастаған кепіл мүлікпен көмектесу бастамасын дамыта түсу керек. Бұл тәуекелі көп сала болғандықтан банктер агросекторды қаржыландыруға құлықсыздық танытуда. Үшіншіден, ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілерге бір-екі жыл аяққа тұрып алғанша несие төлетпей қоя тұру қажет, - деді Ә.Жанбатыров.
Маман Президенттің айтқан кооперация мәселесіне де пікір білдірді. Оның сөзінше кооперацияға бірігу 2017 жылдан бері жалғасып келе жатыр. Бірақ шаруалардың бойында әлі де сенімсіздік бар сыңайлы. Өзінің жерін басқаға пайдалануға бергісі келмейді. Ол жерді ешкім тартып ала алмайтынын білсе де, өзгелерге қосылуды қаламайды.
–Шымкентте 53 кооператив бар. Арасында сүт, ет өндіріп, өңдеп, оны өздерінің дүкенінде сатып жатқан біріккен шаруашылықтар да кездеседі, - дейді Ә.Жанбатыров. —Президент тапсырмасына сәйкес, жеке қосалқы шаруашылықтарды бір кооперативке біріктіру жұмыстарына қайта кірісетін боламыз. Біріккен шаруашылықтар құру ісі осыдан үш жыл бұрын басталған кезде кооперативтерге мемлекет тарапынан көрсетілетін қолдау көп еді. 2018 жылы олардың біразы алынып тасталды. Сол көмектерді қайта бастау туралы ұсыныс әзірлемекпіз. Негізінде ет, сүтті жеке шаруашылықтар өндіреді. Ірі агроөнеркәсіп кешендері көп емес және олардың өндірістегі үлесі де шамалы. Мемлекеттің ендігі міндеті – іріленген шаруашылықтарды ұрықпен, тұқыммен, минералды тыңайтқыштармен, аналық малмен тағы сол секілді қажеттіліктермен қамтамасыз ету. Бұрын сүт қабылдау пунктеріне жеке шаруалардың өткізген әрбір литр сүтіне бөлек және оған қосымша тағы субсидия төленетін. Сүт сақтайтын танкерді сатып алуға кооперативке субсидия қарастырылатын. Жеміс, көкөніс өнімдерін сұрыптайтын өндірістік желіге субсидия берілетін. Қазіргі инвестициялық субсидия бағдарламасында оның бірі де жоқ. Сондықтан мемлекеттік жәрдем түрлерін қайта қолға алсақ, шаруалардың кооперативке бірігуге қызығушылығы оянады.
Жолдауда көтерілген қойма мәселесі төңірегіндегі сұрағымызға орай маманның берген жауабына келсек, қала іргесіндегі 93 гектар жерде орналасқан 242 мың шаршы метр қойманың жартысынан көбі іске қосылған. Бұдан бөлек қаланың өзінде ауыл шаруашылығы өнімдерін сақтауға арналған 13 қойма ашылған. Қала маңындағы сауда-логистикалық орталығы жанынан көтерме тарату орталығы құрылған. Дистребьютерлік компаниялар өнімдерін сонда сақтайды. «Континентал логистик» компаниясы әзір осы жобаны жүзеге асыруда. Сондықтан маман қалада қойма мәселесінде тұрған мәселе жоқ екенін жеткізді.

Шымкент дендрология саябағындағы салынып жатқан веложолдың бағасына қатысты әлеуметтік желілерде туындаған дауға байланысты Шымкент қалалық құрылыс басқармасының басшысы Ербол Ахметов пен табиғи ресурстар және табиғи ресурстарды реттеу басқармасының басшысы Ахмет Тәтібаев арнайы брифинг өткізіп, мәселеге орай түсініктеме берді.

—Веложолдың жалпы ұзындығы 6,5 шақырым. Оның құны 130 миллион теңге тұрады. Бұдан бөлек саябақта бағаналарды ауыстыру, орындықтар орнату, жаяу жүргіншілер жолын салу секілді абаттандыру жұмыстары жүргізілуде. Осылардың барлығын қосқандағы жобаның жалпы құны 490 миллион, ал нақты конкурстық құны 458 миллион теңге болды. Жоба 2018 жылы жасалған. 2019 жылы мемлекеттік сатып алу конкурсы өтіп, мердігер компания анықталды. Ол «ПМК-7» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі. Сонымен бірге жоба мемлекеттік сараптамадан өткен. Ал оның құны 2018-2019 жылдардағы коэфиценттерге сәйкес есептелген. Қазіргі таңда құрылыс жұмыстарының жартысы аяқталған. Осы күнге дейінгі игерілген қаржы 230 миллион теңгені құрап отыр. Алдағы уақытта құрылыс сапасы тағы бір мәрте тексеріліп, желтоқсан айында пайдалануға беріледі, - деді Е.Ахметов.

Веложол асфальтінің 500 метрі бұрынғы балалар теміржолының үстінен төселген. Бірақ бетінде рельс көрініп тұр. Мұны құрылыс басқармасының басшысы артық шығындалмау мақсатында жасалғандығын жеткізді. Болашақта балалар пойызы жүрген жағдайда жолды бұзып қайта рельс төсеп жүрмейді. Е.Ахметов веложол анау айтқандай қымбат құрылыс емес дейді. Оны салу технологиясы да қарапайым. Тас, құм, қиыршық тас салынады, сосын бетіне бояу жағылған асфальт төселеді. Веложолдың қалыңдығы - 25 сантиметр. Бұл жерде жоба құнын қымбаттатып отырған жарықтандыру мәселесі. Бұрын дендросаябақ аумағының жартысынан астамы ғана жарықтандырылатын. Енді жобаға сәйкес демалыс аймағы толықтай жарықпен қамтылады. Ол үшін энергия күші 15 метр аумақты жарықтандыруға жететін сәулелі шамдары бар бағаналар орнатылады. Жаяу жүргіншілер жолының құрылысы да дәл веложолдың нұсқасымен бірдей салынып жатыр. Велосипедшілерге арналған жол денросаябақты айнала салынады.
О баста демалыс аймағындағы веложол балалар теміржолының бойымен Қажымұқан атындағы орталық стадионға дейін жалғасып салынбақшы болған. Мұның түбінде стадионға жүгіруге келген тұрғындар дендросаябақты да айналып жүгіреді деген идея жатты. Бірақ бұл әзірге тек жоба күйінде қалып тұр.
—Дендрология саябағына 2018 жылы да жөндеу жұмыстары жүргізілген. Ол кезде көлдің айналасындағы және бас қақпаның алдындағы баспалдақтың тастөсеніштері ауыстырылды. Сонымен бірге Байтұрсынов, Төлеметов көшелері жағында орналасқан қақпалар жаңартылды. Осы секілді абаттандыру жұмыстарына жалпы саны 129 миллион теңге қаражат жұмсалды. Дендросаябақты көркейту мәселесі тұрғындарды керісінше қуантуы керек. Себебі, саябақ жасарып, түрленген сайын бұл жерге демалуға келетіндер саны да жыл санап артып келеді. Мәселен 2018 жылы 125 мың адам саябақта серуендеп, тынықса, былтыр 450 мың қала тұрғыны мен қонақтары денробақты аралаған. Серуендеп, жаттығу жасау үшін адамдар таңғы сағат бестен бастап осында келе бастайды,-дейді қаланың табиғатына жауапты басқарма басшысы А.Тәтібаев.
Оның айтуынша жуырда қала әкімі М.Әйтеновтің төрағалығымен өткен актив жиналысында Мемлекет басшысы Қ.Тоқаевтың Жолдауындағы тапсырмаларды іске асыру бойынша нақты жоспарлар бекітілген. Соған сәйкес алдағы уақытта қала аумағының әр тұсынан қоршаған ортаның тазалығын тексеріп отыратын 35 құрылғы орнатылады. Оның мәліметтері өңделіп, тұрғындарға мобильді қосымша арқылы беріліп отырады. Яғни қарапайым азаматтар да экологияға жауапты мекемелер де ауадағы зиянды заттардың дәл мөлшерін біліп жүретін болады. Егер ауаға таралған зиянды заттар белгіленген нормадан асып кетсе, басқарма мамандары тиісті құзырлы органдарға шағым түсіре алады. Қазіргі таңда Шымкент мұнай өңдеу зауытының аумағындағы қоршаған ортаның экологиясы тексеруден өткізілді. Ендігі кезек қаладағы индустриалды аймақтарға келіп жетті.

Жаз мезгілі аяқталып, күз де келіп жетті. Шаруалар мен диқандар үшін бұл, әдетте, қарбалас тірліктің басталғанын білдіретін шақ. Дегенмен күнгей аймақ болғандықтан, қаламыздың іргесіндегі егістік алқаптарында жиын-терім жұмыстары әлдеқашан басталып кеткен. Ендігісі – қара күзге дейін егіс басындағы өнімді шашпай-төкпей жинап алу.

Жуырда Шымкент қаласының кәсіпкерлер палатасында «Даму» фармацевтикалық ұйымдар қауымдастығы төрағасының және бөлшек саудада дәрілік препараттар сатумен айналысатын кәсіпкерлердің өтініші қаралды.

Өтініште 18-21 шілде күндері Шымкент қалалық полиция департаментінің аудандық басқармаларынан құрылған бақылау топтары дәріханаларды қарапайым сатып алушы клиент ретінде тексеріп, ҚР Әкімшілік құқық бұзушылық кодексінің 426-бабы 1-бөлігіне сәйкес айыппұл салғаны туралы шағым айтылған. Бұл бап бойынша дәрілік заттарды шекті бағасынан асырғаны үшін жеке тұлғаларға – 70, лауазымды тұлғаларға – 100, шағын кәсіпкерлерге – 130, орта кәсіпкерлерге – 200, ірі бизнес өкілдеріне 1000 айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салу қаралған.
Алайда кәсіпкерлер мұнымен келіспей отыр. Оған бірнеше себеп бар дейді. Айталық, ҚР Денсаулық сақтау министрлігінің 2019 жылғы 15 шілдедегі «Бөлшек және көтерме саудада өткізуге арналған дәрілік заттың сауда атауына шекті бағаларды бекіту туралы» №104 бұйрығында 6478 дәрілік препараттың көтерме және бөлшек саудадағы шекті бағасы бекітілген. Дегенмен кейбір дәрілерге ешқандай үстемеақы қойылмаған. Яғни бөлшек және көтерме саудада шекті бағалары бірдей. Мәселен, «Ацикловир-Акос» препаратының бағасы екеуінде де 189 теңге 75 тиынды құрайды. Бұдан шығар қорытынды, дәріханалар мұндай препараттарды бөлшек саудада сатудан ешқандай пайда тауып жатқан жоқ. Ал шекті бағасы бірдей осы секілді 329 түрлі дәрі бар. Осылайша дәрілік заттардың бір бөлігіне үстемеақы қойып сатуға болса, қалғанына оған рұқсат болмай, дәріханалар шатасып, табысынан қағылуда. Осы ретте Шымкент қалалық кәсіпкерлер палатасы «Атамекен» ҰКП орталық аппаратына, ҚР Денсаулық сақтау министрлігіне жоғарыда аталған бұйрықты қайта қарау туралы ұсыныс хат жолдады.

Десек те осы күнде қаладағы бөлшек сауда түрімен қызмет көрсететін көптеген дәріхана иелері ҚР әкімшілік құқық бұзушылық кодексі бойынша жауапкершілікке тартылып отыр. Осылардың ішінде бүгінге дейін кәсіпкерлер палатасына «Қыран КЗ» ЖШС-нің «Жан дауа», «Белла Донна» ЖШС-нің «Ева» дәріханалар желілерінен шағымдар келіп түсті. Мәселен «Жан дауа» дәріханасынан мониторинг тобы 18 шілдеде «Ацикловир-Акос» препараты бағасының өскенін анықтаған. Сөйтіп 1 млн 444 мың теңгеге 4 айыппұл салған. Бұл туралы хабарлама 21 шілдеде берілсе, 27 шілдеде әкімшілік құқық бұзушылық бойынша хаттама толтырылған. Бұл ретте палата мамандары «Қыран КЗ» ЖШС-нің кінәсі жоқ деп есептейді. Оған бірнеше дәлел келтіреді. Біріншіден, кәсіпкер үстемеақыны ҚР Денсаулық сақтау министрлігінің 2020 жылғы 19 сәуірдегі бұйрығында бекітілген ережеге сай қойған. Екіншіден, қарапайым клиенттің кейпіне енген тексеруші «Ацикловир-Акоспен» бірге тағы бірнеше дәріні қоса сатып алған. Бірақ қолына берілген фискалды чекте нақты бір препараттың емес, дәрілердің жалпылама бағасы көрсетілген. Үшіншіден, бақылау кезінде хаттама уақытында толтырылмады. Толтырылса да оған уәкілеттілігі жоқ адамның қолымен жазылды. Заңды тұлғаға әкімшілік құқық бұзушылықтың бір түрі бойынша бірнеше жаза қатар қолданды. Әкімшілік іс материалдары таныстырылмады. Бақылаушылар тарапынан кеткен бұдан өзге де кемшіліктер болды. «Белла-Донна» ЖШС-інде де осыған ұқсас жағдай орын алған.
– Салынған айыппұлмен келіспейміз, өйткені бізде №42 бұйрық бар, оған сәйкес препараттарға 20 пайыздық үстемеақы қосуға құқығымыз бар, – дейді «Белла-Донна» дәріханалар желісінің өкілі
Ирина Бродская. – Оның үстіне есеп айырысуда бөлшек сауда бағасын автоматты түрде белгілейтін бағдарлама қолданылады. Біздің мәліметтер базасында 6 мың атаулы дәрі бар. Барлығын бақылап отыру мүмкін емес. Сондықтан тексеруші алдымен бізге бағаның өскенін ескерткенде жағдайды сол мезетте-ақ түзейтін едік. Айыппұл төлеуге міндеттелгенімізді Шымкент қалалық тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің сапасы мен қауіпсіздігін бақылау департаментіне барғанымызда бір-ақ білдік. Бізде «Ацикловирді» 190 теңгеден сатып алғанымызды, 250 теңгеден сатқанымызды растайтын құжатымыз бар. Пандемияның өршіп тұрған кезінде екі апта ішінде 400 қорабын саудалап үлгердік. Одан бізге ең көп дегенде 300 мың теңгедей пайда түсті. Есесіне 720 мың теңгеге айыппұл жазып берді.
Палата сарапшыларының пікірінше. бұл жағдай дәріханалардың жабылып қалуына немесе нөлдік құны белгіленген препараттардың дәріхана сөрелерінен мүлдем жоғалып кетуіне әкеп соғуы мүмкін.
Палата жанындағы кәсіпкерлердің құқығын қорғау жөніндегі кеңес Шымкент қалалық тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің сапасы мен қауіпсіздігін бақылау департаментіне «Қыран КЗ» және «Белла Донна» ЖШС-іне қатысты әкімшілік іс бойынша шығарған шешімдерін өзгерту туралы кеңес берді. Олай болмаған жағдайда палата сарапшылары кәсіпкерлердің сөзін сөйлеп. сотқа дейін баруға дайын екендерін жеткізді.
Бұдан бөлек Шымкент қалалық кәсіпкерлер палатасында «ОҚО «Даму» фармацевтикалық және медициналық ұйымдар Қауымдастығы» заңды тұлғалар бірлестігінің дәрілік препараттардың шекті бағасын белгілеуге байланысты шағымы қаралды. Өтініште 2020 жылғы 7 шілдедегі «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» №360-VI ҚР Кодексінің 245-бабы 7-тармағына сәйкес дәрілік заттарға сауда атауы бойынша шекті бағасын белгілемей көтерме саудаға шығаруға болмайтыны айтылған. Аталмыш қауымдастық Өзбекстанның «Uzgermed Pharm» компаниясынан 5 түрлі дәрі сатып әкелген. Бірақ шекті бағасы қойылмағандықтан, дәріханаларға сатылымға әлі шығарылған жоқ. Жағдайдың бұлайша қиынға соғуының себебі - бұрынғы ереже бойынша дәрілердің шекті бағасы белгіленбей-ақ препараттар еркін сатыла беретін. Ал бұл мәселеге орай өтінім беру, оны қарау жылына екі-ақ рет жүргізіледі. Енді шекті бағаны бекіту 2021 жылдың қаңтарында ғана жүзеге асырылады. Осы орайда кәсіпкерлер дәрілік заттардың пайдалану мерзімі өтіп кетіп, босқа шығындалып қалмаймыз ба деп алаңдап отыр.
Сонымен қатар ҚР Денсаулық сақтау министрлігінің 2020 жылғы 24 шілдедегі «Бөлшек және көтерме саудада өткізуге арналған дәрілік заттың сауда атауына шекті бағаларды бекіту туралы» бұйрығына сәйкес 100 шақты дәрілік препараттың жаңадан белгіленген шекті бағасына орай олардың құны арзандамақ. Ал нарықта өзге тауарлар мен қызметтер бағасы шарықтап тұрған кезеңде және дәрілердің шекті құны белгіленбей қоймаларда жатып қалуы кәсіпкерлерді үлкен шығынға батыруы мүмкін деп есептейді Палата мамандары.

Шымкент қаласы әкімінің бірінші орынбасары Шыңғыс Мұқан және қала әкімінің орынбасары Мақсұт Исаховтың қатысуымен ақпараттық коммуникациялық орталығында брифинг өтті.

Шаһардағы эпидемиологиялық жағдайдың барысы туралы баяндаған қала әкімінің бірінші орынбасары Шыңғыс Жұмабекұлының айтуынша індет жұқтырған 5700 науқастың 3831-і немесе 75 пайызы жазылып шыққан. Тамыз айының басында бір күнде 400-ден астам емделуші кеселінен айыққан. Ал, 6-тамыздағы жағдайға сәйкес 453 адамнан ПЦР-тест алынған. Нәтижесінде Ковид-19 індетін жұқтырған 26 науқас анықталды.
Пандемия өршіген тұста Шымкентте «жедел жәрдем» шақыртулар 2320-ға дейін өскен. Бүгінде бұл көрсеткіш 1200-ге азайды. Былтыр осы уақытта «жедел жәрдем» көмегіне жүгінгендердің саны 1100 болған екен. Сонымен бірге стационарлық емдеу орталықтарындағы төсек-орындардың жартысынан астамы босады. 2882 ем қабылдаушының көпшілігі жазылып, 645 науқас қана қалды. Олардың 82-сі коронавируспен, 39-ы ЖРВЖ-мен ауырып жатқандар. 6-тамыздағы мәліметке сәйкес 67 адам аурухана түссе, 76 адам емделіп шыққан. 17732 науқасқа үй жағдайында стационарлық ем көрсетілді.
— Эпидемиологиялық жағдайды бақылауда ұстау басты міндет болып отыр. Сонымен қатар емханалардың жұмысын күшейтуді қолға алу керек. Сонда стационарлық орталықтарға салмақ түспейді. Індетті өршітіп алмау үшін және пандемиямен нәтижелі күресу мақсатында қаланы 4 секторға бөлдік. Негізінде вирусқа қарсы алдын ала дайындаған 3 жоспарымыз бар. Жағдайға қарай әрқайсысын жүзеге асырамыз. А жоспарына сәйкес 1420 төсек-орын, 10 провизорлық стационар, 2 инфекциялық аурухана науқастарды қабылдауға әзір. Б жоспары бойынша төсек-орын саны 346-ға, провизорлық стационарлар 30-ға көбейеді. Эпидемиологиялық ахуалға қарай С жоспары да дайын тұр. Мұнда жоғарыдағы 2 инфекциялық аурухананы қосқанда 4996 төсек-орын, 35 провизорлық орталық қызметін көрсете бастайды, -деді қала әкімінің бірінші орынбасары.
Баяндамашының айтуынша, бүгінде қаладағы медицина мекемелеріне аудит жүргізіліп жатыр. Яғни дәріханалардың қоры, емхана, ауруханаларда медициналық құрал-жабдықтардың бар-жоғы тексерілу үстінде.

Лизингке жаңа автобустар алынады

Мұнан соң сөз алған қала әкімінің орынбасары Мақсұт Исахов Шымкентте қоғамдық көлік саласын дамытудың барысы жайлы баяндап берді.
Сала басшысының мәлімдеуінше, бұл мақсатқа орай қазіргі таңда арнайы схема дайындалып жатыр.
– Бүгінге дейін қоғамдық көлікті жақсарту бағытында ауқымды жұмыстар атқарылды. Дегенмен қолға алуға тиісті тірліктер әлі де жетерлік. Мұны арнайы жүргізілген сауалнама барысында жолаушылардың 75 пайызының автобустарды жаңарту керек деген пікірінен де байқауға болады. Саланы дамыту үшін бірыңғай диспетчерлік, көліктік бақылау, байланыс және жүргізушілерді қайта даярлау орталығын құру қарастырылып отыр. Жоспарға сәйкес әкімдік тарапынан лизингке жаңа автобустар сатып алынғалы жатыр. Оның операторы болып «Shymkent» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы» бекітілді. Былтыр «БРК-Лизинг» АҚ арқылы қалаға 300 жаңа автобус әкелінсе, биыл табиғи газбен жүретін, сыйымдылығы үлкен 590 жаңа автобус сатып алынады,- деді Мақсұт Пернебайұлы.
Оның айтуынша «ТӨЛЕМ» электронды төлемақы жүйесін енгізу үшін қазіргі таңда жан-жақты дайындық жұмыстары жүргізіліп жатыр. Төлем картасының бағасы - 500 теңге. Электронды карталар ҰОС ардагерлеріне, мүгедектерге, тыл еңбеккерлеріне, Батыр ана, Алтын алқа, Күміс алқа төсбелгілерімен марапатталғандарға, көру қабілеті нашар І топтағы мүгедектерге тегін таратылады. Электронды төлем жүйесі жыл соңына дейін іске қосылуы тиіс.