Шымкент келбеті

«Балаларды тәрбиелеу – еңбек әрі борыш», «Баланың балалығын тыйдым дегенше, ер жеткендегі даналығын тыйдым деңіз», «Өзінің балалық шағын ұмытқан тәрбиеші – нашар тәрбиеші», «Тәрбиешінің өзі тәрбиеленген болуға тиіс»...

Бұл бізге дейінгі ғұламалардың тәрбие жөнінде айтып кеткен нақыл сөздері. «Жаста берген тәрбие жас қайыңды игендей» деген даналықты аталарымыз текке айтқан ба? Дегенмен баланы дұрыс жолға баулуда әр халықтың өзінің табиғи тек-болмысына қарай әр түрлі ұстанымы болған. Ертеректе спарталықтар балаларының жауынгер, өжет, ержүрек болып қалыптасуына көңіл бөлсе, Мысыр халқы баланың шаруаға, жұмысқа бейім болып өсуін қалаған.

Қазір де әр мемлекеттің бала тәрбиесіне көзқарасы түрліше. Әркім өз ұлтының өмір сүру салтына, мәдениетіне қарай бейімдеген. Мысалы, еврейлер мен америкалықтар баланың талғамы мен талабына шектеу қоймайды. «Болмайды» сөзін айтуға болмайды. Тек «Сен жақсысың, сен бәрінен мықтысың» деп баланы қанаттандырып отыруды жөн санайды. Бала өз бетімен өмір сүріп үйренуі керек. Қайда барамын десе де ерік беруі керек. Ал Үнді халқында керісінше. Тәрбие қатал. Ата-анасы таңдаған оқуды оқиды, қыз бала солардың қалауымен тұрмысқа шығады. 

Қытай халқының да бұл тұрғыда өзіндік ұстанымы бар. Олар балалары қанағатшыл, адамгершілігі мол, мейірімді болуы үшін Дао ілімінің өсиетін құлақтарына құйып жүреді. Оның негізі балаға 10 кәмпит ұсынсаңыз, ол тек аз ғана бөлігін алады. Неге барлығын алмадың деген сұраққа «Мен әлі кішкентаймын, сондықтан маған аз ғана бөлігі жетеді», – деп түсіндіреді.

Африкалықтардың, оның ішінде Масай тайпасының өзіндік өмір сүру қағидасы бекітіліп қойылған. Бала он бес жасқа келгенде әскери шен алып, отыз жасқа дейін қызмет етеді. Ордалы жасқа келген соң отбасын құрып, бала-шағаның қамына кіріседі. 45 жасында тәрбие берумен айналысып, 60 жасында тайпаның «рухани көсемі» атанады екен. 

Ал Франция халқы нәресте дүние есігін ашқанда ата-анасымен ауылда болып, суын ішіп, ауасын жұтып, аймақты аралап, танысады. Бұл процесс бала оқуға барғанға дейін жалғасады.

Қазақтың ұлттық тәрбиесінің де өзіндік құндылықтары жетерлік. Қазақ жерінде туылған бала қазақы тәрбие алуы керек. Бұл жөнінде қазақ әдебиетінің жарқын жұлдызы Мағжан Жұмабаев «...Әрбір ұлттың баласы өз ұлтының арасында өз ұлты үшін қызмет қылатын болғандықтан, тәрбиеші баланы сол ұлт тәрбиесімен тәрбие қылуға міндетті» деген.

Қазақта тәрбие бесікте жатқанда ананың ақ сүтімен, әлдиімен келеді. Солай нәр алып, ана тілінің үнін естиді. Мұхтар Әуезов «Ел боламын десең, бесігіңді түзе!» деп қалай дөп басып айтқан десеңізші. Бала титтей кезінен қазақтың күй-жырын, ертегі-аңыздарын, салт-дәстүр, әдет-ғұрыптарын құлағына құйып, көкірегіне түйіп өсуі керек. Сонда ғана ол текті бабалары секілді адамгершілігі мол, намысты, қайратты, білімді азамат болады. Ал қыздарымыз ибалы, инабатты, ақылы көркіне сай бойжеткен болып, ұлттың ұятына дақ түсірмейді.

Сурет el.kz 
сайтынан алынды

Мемлекет басшысы Н.Назарбаев «Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік» атты Жолдауында биылғы 1 шілдеден бастап мемлекеттің, жұмыс берушілердің, азаматтардың ортақ жауапкершілігіне негізделген міндетті медициналық сақтандыру жүйесі (ММСЖ) енгізілетінін мәлімдеген болатын. Қазір еліміздің барлық өңіріндегі мемлекеттік және жеке меншік медицина мекемелері осы бағытта ауқымды іс-шаралар жүргізуде. Осыған орай, «№11 Шымкент қалалық емханасы» МКҚК-ның жай-күйімен танысып, мекеменің бас дәрігері Бахытжан Мырзагелдиевпен аз-кем әңгімелескен едік.

– Бахытжан Мырзалиұлы, өзіңізге мәлім, қазір Елбасының Жолдауына сәйкес барлық емханалар міндетті медициналық сақтандыру жүйесіне (ММСЖ) өтуді бастап кетті. Ал сіздердің емханаларыңызда бұл бағытта қандай жұмыстар атқарылуда?

– Біздің емханамызға 52 160 адам тіркелген. Қазір адамдарды санатқа бөліп, сол бойынша үйлердің барлығын аралап біттік. Олардың 18 475-і – балалар. Ал алтын, күміс алқасы бар көпбалалы аналар саны – 440. Жалпы, мемлекет 14 санат бойынша кепілдендірілген медициналық көмекті ұсынады. Бұл Медициналық сақтандыру халыққа медициналық қызмет көрсетудің жаңа үлгісі, жаңа сапасы болады деп ойлаймын. Бұрындары қандай емханаға барсаң да тегін қызмет көрсету түрлерін ұсынбайтын. Өйткені олардың статусы жекеменшік. Ал осы міндетті медициналық сақтандыру аясында жекеменшік ауруханалар да аталған мемлекеттік бағдарламаға қатысады.

– Оған қалай қатысады? Осы туралы толығырақ айта кетсеңіз...

– Лицензиясы бар, білікті мамандары толық емханалар болса, мемлекет барлығына бірдей мүмкіндік береді. Мысалы, сіздің тұрғылықты үйіңізге жақын жердегі осы бағдарламаға қатысқан кез келген жекеменшік емханаға тегін қарала аласыз. Емхананы, дәрігерді таңдау – емделушінің құқығы. Қазір «Емханаға тіркел, өз статусыңды анықта!» деген науқан жүріп жатыр. Жобаға қатысып жатқан кез келген емханаға жеке куәлігіңізді алып барып, өтініш жазып тіркеле аласыз.

Елбасы айқындаған «100 нақты қадамның» 81-82 қадамында осы міндетті медициналық сақтандыруға өту жоспарланған. Бұның айтылып келе жатқанына 2-3 жыл болды. Бұрын барлығы мемлекеттік бюджетке байланысты болатын. Енді ондайға жол жоқ. ММСЖ-де жұмыс беруші жұмысы үшін міндетті жарна аударып отырады. Ол жарнаны емделуші қолданбай, бірнеше жылдар бойы жинала беруі де мүмкін. Бірақ, кейін арнайы пакеттер бойынша тегін қарала аласыз.

– ММСЖ-нің қандай тиімділігі бар?

– Бұрын науқас үшін мемлекет немесе дәрігер жауап беретін. Қазір енді науқас үшін үш жақты жауапкершілік болады. Бұл ММСЖ-нің тағы бір тиімді жағы. Мәселен, сіз ауырып қалсаңыз, өз денсаулығыңызға өзіңіз де жауапты боласыз. Емделу барысында дәрігерлер барлық ем-дом шараларын жасаса, бірақ сіз берілген кеңестерді орындамай, темекі шегіп, ішімдік ішсеңіз, салауатты өмір салтын сақтамасыңыз үш жақты келісімшарт бұзылады.

– Емханаларыңызда тәжірибелі мамандар жеткілікті ме?

– Осы уақытқа дейін емханада бар болғаны төрт қана салалық маман бар еді. Хирург, акушер-гинеколог, стоматолог және лор дәрігері. Қазіргі таңда бұлардан бөлек 7-8 маманды жұмысқа қабылдадық. Уролог, лор, эндокринолог, офтальмолог, реабилитолог, профпатолог және жаңа стоматолог алдық. Қосымша травматологиялық, стоматологиалық, урологиялық, отбасын жоспарлау кабинеттерін аштық. Бұл мамандықтар осыған дейін мүлдем болған емес. Бір ауысымда 500 адам қабылдай алады. Кешкі 19:00-ге дейін адам үзілмейді. Дәл қазір әкімшілік қызметкерлерін есептемегенде 75 дәрігер, 138 медбике жұмыс істейді. Жақында «Дені сау бала бөлмесі» де ашылған.

– Ол қандай бөлме?

– Онда мезгілге қарай балаларды тексеріп, кеңес беріледі. Одан бөлек кесте бойынша екпеге шақырамыз. Ол бөлмеде екпені салғанда бала оны қалай қабылдайды, оны да тексереміз. Одан басқа аймақтардағы қызметкерлердің саны 75. Оларда әлемдік денсаулық сақтау ұйымы қолданатын бағдарлама бар. Онда «бала ауырған кезде бірінші кімге қаралады?», «Анасына не айтады?», «Қандай уақытта қайта қаралу керек?», «Ана бала ауырғанда алғашқы белгілерін қалай біледі?» деген секілді сұрақтарға жауап ала аласыз. Сонымен қатар, емханамызда тіркеу бөлмесінің алдында қойылған телефон нөміріне хабарласып, үйіңізге шақыра аласыз.

– Мезгілдік екпе жұмыстары қалай жүріп жатыр?

– Көктем, жазға қарай шаң, тозаң болып ағаштар гүлдегенде көп кісілерді аллергия мазалайды. Емханамызда екі дәрігер тек осы бағытта жұмыс істейді. Оның үстіне кененің де уақыты басталды. Қазірге дейін 4 науқас тіркелген. Халықты ақпараттандыру үшін дүкендердің есігіне 52 плакат ілінді. 4007 парақша тараттық. 2016 жылы кене шаққандар саны – 117. Одан бөлек конго қырым-қанды безгегі ауруы бар. Мұрын, құлақ, көзден қан кетеді. Соған қарсы 900-ден аса ревоверин таблеткасын алып, қор жасақтап қойдық. Жалпы емханаға қарасты 13 040 аула бар. Соларды бірнеше рет аралап шықтық. Аулаларға барған кезде тек кене ғана емес, құтыру, обаның белгілері, сібір жарасы деген секілді ауруларды да тексереміз. Ағымдағы жыл басынан бері ит тістеген науқастар саны 76-ны көрсетіп отыр. Ал 2016 жылы 316 ит тістеу оқиғасы тіркелген болатын.

– Ғимараттарыңыздың жай-күйі қалай? Құрал-жабдықтармен толық қамтамасыз етілген бе?

– Біздің емхана 2014 жылы облыс әкімінің қала аумағын кеңейтуінің нәтижесінде құрылған. Бұл алғашқыда қалалық амбулаториялық ауруханасы болған. Қазір №11 Шымкент қалалық емханасы МКҚК. Дәрігерлік амбулаторияда салалық мамандар болмайды. Қазір бізді емхана етіп бекітіп берді. Бірақ дәрігерлік амбулатория да біздің қасымызда. Ал ғимаратымыз сол баяғы күйінде қалды. Дегенмен, салалық мамандарды көбейту үшін тағы да екі ғимарат қостық. Қазір емханамыздағы тіркелім порталында 52 160 адам тұр. Бұларға 25 жалпы тәжірибелік дәрігер бірнеше учаскеге бөлінген. 17 тәжірибелік дәрігер бас ғимаратта отырады. 5 учаскелік дәрігер 10 мыңға жуық халқы бар «Сәуле» шағынауданында, 2 дәрігер «Ақжар» елдімекенінде, 1 учаскелік дәрігер 3 медбикесімен «Ақтас» елдімекенінде отырады.
Жағымды жаңалығыммен бөлісе кетейін, емханамызға қосымша жер телімі бөлініп жатыр. Негізі бұл емхана 10 мың тұрғынға ғана арналған. Ал 10-15 мың адамнан асса жаңа аурухана салынуы керек. Қазір бізде 52 мың тұрғын тіркелген. 2018 жылы жаңа емхананың ғимаратын салу жоспарланып отыр. Бірақ біз емхана ендігі жылы салынады екен деп күтіп отырған жоқпыз. Жаңа мамандардың барлығына кабинет бөліп, тағы ғимарат салып бердік. Оған мердігерлер, демеушілер, жеке кәсіпкерлердің көмегімен бірнеше арнайы бөлмелер аштық. Оның үстіне облыстық туберкулез диспансерінде отырған мамандар осы жаққа көшіп келді. Негізі толық емхана болуы үшін тағы физиокабинет ашылуы керек. Қыздыратын, массаж жасайтын, көз, құлақ және тағы басқа түрлі аппараттар бар. Соларды алсақ дейміз. Осы жердегі халықты ешқандай емханаға жібермеуге тырысамыз. Сол үшін қазір 2 кардиолог, 2 лор дәрігері, 2 тіс дәрігері секілді көптеген мамандарды жұмысқа алып жатырмыз. Біреуі таңғы 8:00-ден 14:00-ге дейін, екіншісі 14:00-ден кешкі 20:00-ге дейін істейтін болады.

– Емханада шетел азаматтары қарала ала ма?

– Биыл құжаттардың барлығын облыс әкімдігіне тапсырып қойдық. Біз де шаруашылық жүргізу құқығына ие мекемелердің қатарына ауысқалы жатырмыз. Оның тиімділігі қандай десеңіз, біз қазіргі жасап жатқан жұмысымызды жалғастыра береміз, бірақ енді ақылы қызметті де қоссақ деген жоспарымыз бар. Мысалы, шетелден бір адам келіп, куәлігін алмаса да, тұрғын үй құжатымен көмектесе береміз. Өзге мемлекеттерден келгендерге негізгі көмекті көрсетеміз. Бірақ олар «Біз тағы да қосымша емделгіміз келеді» дейді. Ал ол үшін куәліктерінде біздегідей ЖСН болуы тиіс. Сол себепті медициналық көмек көрсетілетін қызметтердің ақылы түрін де енгізсек деген жоспарымыз бар.

– Әңгімеңізге рахмет!

«ІТ әлемінде». Осындай атаумен «Көрме орталығында» ақпараттық технологиялар саласы бойынша жоба байқауы өтті. Шымкент қаласы әкімдігі мен физика-математика бағытындағы Назарбаев Зияткерлік мектебі ұйымдастырған байқаудың мақсаты – жалпы білім беретін мектеп оқушыларының ІТ және кәсіптік бейімділіктерін дамытуға көмек беру, түрлі салаларда әлеуметтік маңызы бар қолданбалы бағдарламалар жасау, пайдалы сұхбат алаңын құру.

– Оқушылардың жасап жатқан әрбір жобалары, жұмыстары, ғылыми еңбектері болашақта елімізге пайда әкеледі. Келешекте отанымызды өркендетіп, беделімізді биіктететін де осы жастар. Қымбатты ұстаздар, сіздердің еңбектеріңіз шексіз. Оқушыларды жетістікке жетелеп жүргендеріңіз үшін алғысымды білдіремін, – деді Шымкент қалалық білім бөлімінің басшысы Жанат Тәжиева. 

Байқау «Робототехника», «Компьютерлік өнер», «Бағдарламалау» және «Қысқаметражды фильм» секциялары бойынша өтті. 

– Мен Scratch 2.0 бағдарламасымен жоба жасадым. Мақсат әлемдік стандартқа сай қимылы, дыбысы мен сюжеті бар толық қойылым жасау. Бұл бағдарлама арқылы анимация жасауға да болады. Қазір мұндай бағдарламаның баламасы жоқ, – дейді №45 мектеп-гимназиясының оқушысы Денис Гаврилов. 

Шара соңында жеңімпаздар анықталып, барлық қатысушыларға сертификаттар табысталды.

Журналистикада ретроспективалық сұхбат деген бар. Ол өткенді баяндап, өмірден өткен тұлғалармен сырласу тәсілі.

(Әзілхан Нұршайықовтың
«Ақиқат пен аңыз» кітабынан)

Кеңес одағының батыры, жазушы, Екінші дүниежүзілік соғыстың даңқты жауынгері, әскери қолбасшы Бауыржан Момышұлы туралы естіген сайын ол кісінің қасында отырып сұхбаттасуды армандайтынмын. Мұндайды кім қаламайды дейсіз. Дегенмен, мен осы кісімен не де болса алдын ала хабарласпай, бірден үйіне баруға бекіндім. Есік алдына келіп тұрған адамды, кері қайтармас.
Міне, халық қаһарманының үйінің кіреберісінде тұрмын. Бірақ есікті қағуға жүрек дауаламай тұр. Өйткені, Баукең бірнеше рет өзімен сұхбаттасқысы келген журналистерді ыңғайсыз жағдайға қалдырған. Ол кісі туралы ақын Құрманғали Ұябаев «Ол кісімен сөйлесу қиын. Көңілі түспесе ұрысып тастайды, сөйлеспей қояды» деген еді. Жазушы Әзілхан Нұршайықов алғаш қоңырау шалғанда «Мен сізді танымаймын» деп сөйлеспей қойған. Ал шаш үлгісі әйелдерше қойылған радиотілші жігітке «Шашыңды жігіттердікіндей алдырып кел» деп кері қайтарып жіберген екен. Осылар есіме түскен соң берекем қаша бастады. Алайда «Шешінген судан тайынбас» демекші, бекінген ісіме бекем болып қоңырауды бастым.

– Бұл қайсың? – деген жарқын үн шықты ішкі жақтан. Баукең болса керек. Тағыбір рет бастым. Бастапқыда есіктің арғы жағынан еміс-еміс естілген аяқ үні бара-бара зорайып келеді. Есік те ашылды.

– Сәлеметсіз бе? Қош келдіңіз! Төрлетіңіз,– деген әйел заты жылы қарсы алды. Ішімнен жеңгеміз-ау деп түйдім.
Аяқ киімді шешіп, жоғарыдағы бөлмеге бет алдық. Кірсем биік үстелге дастархан жайылып жатыр екен. Төрде қасқайған қалың қасы, түксиген түбіт мұрты бар, ағашқа шеге қаққандай қасқайып отырған Момышұлының өткір көздері маған қадалыпты. «Көз атысуға» шама қайда:

– Қалыңыз қалай, аға? – дедім көзімді алмай.

– Шүкір, – деп қысқа қайырды. – Кел, төрлет!
Ақырын барып Баукеңнің оң жағына жайғастым да, көп күттірмей өзімді таныстыра бастадым.

– Мен «Шымкент келбеті» қоғамдық-саяси газетінің тілшісімін. Атым Сапарғали... – дей бергенде 

– Бірден айтып қояйын менен саясат туралы сұрушы болма, – деді.

– Уайымдамаңыз. Мен соғыста көзіңізбен көріп, ойға түйген, шабыт шақырып, жігер берген әңгімелеріңізді тыңдауға келдім. Жалпы сіз туралы жазсам ба деймін.

– Дұрыс екен. Бірақ, қарағым сен өкпелемегін. Мен өзім туралы ешкімге мақала диктовать етпеймін. Екіншіден, мені мақтап жаз деп ешкімге де айтпаймын. Ал, сұрағың болса, сұрағын.

– Онда сұрайтыным көп. Алдымен мынаны айтасыз ба, Бауыржан ата? Сіз үшін соғыс деген не?

– Соғыс – адамзаттың ұлы трагедиясы. Соғыс – адам жанын қинайтын ең ауыр, ең ащы азап. Соғыс – тірілердің тамұғы. Тозаққа айналған күндер еді ғой ол, қарағым.

– Сөзсіз сіз қатысқан соғыста қазақ даласынан барған батырлар аз болған жоқ. Өзіңіз көрген сондай азаматтар жайында бір-екі ауыз естісек деп едік...

– Соғысқа қатысқандардың бәрін де жақсы көремін. Соғыс кезінде елде болып, еңбек майданында біздің жеңісімізді шыңдаған адамдарды да ардақтаймын. Халық үшін қасықтай қанын, шыбындай жанын аямай қызмет еткен жандардың бәрі аяулы.

– Өлең жазып жүрген кезіңізде ақын болуға талпынған жоқсыз ба?

– Ешуақытта пәлен болайын, түген болайын деп ойламаған едім. Қайда, қандай қызметте жүрсем де жүректегі ұраным қазақтың: «Ерді намыс өлтіреді, қоянды қамыс өлтіреді» деген мақалы болды.

– Сіз жайында ел ішінде түрлі әңгімелер айтылады. Сол аңыздар жайында не дейсіз?

– Мен өмірімде екі түрлі аңызды басымнан кешірдім. Бір кезде мені жер-көкке сыйғызбай аңызға айналдыра мақтады. Кейінгі кезде әркімдер аңызға айналдыра жамандады. Мақтады деп тасығаным жоқ, жамандады деп жасығаным жоқ. Қарақылды қақ жарғанды мақтайды да, боқтайды да ғой, қарағым.

– Екі жүзден аса соғысқа қатысып, бес рет қоршауда қалған екенсіз. Сондай қоршауда қалған сәттегі әсеріңізбен бөліссеңіз.

– Соғыста солдат сорлыны аңдитын жау көп қой, қарағым. Оған алдан атылған оқ та, снаряд та, мина да, төбеден төгілген бомба да – бәрі жау. «Ордағы солдатка оқ өтпейді» деп баяғыда комбриг Дотоль айтқандай, оқтан қорғанарсың, снарядтан сақтанарсың, бомбадан да құтыларсың. Бірақ солдатты құтқармайтын тағы бір жау бар. Ол – ұйқы. Қазақ атамыздың «ұйқы – дұшпан» деген даналық сөзін бала күнімізде ауылдағы ақсақалдарымыздың аузынан сан рет естісек те, соның мәнін ұғыппыз ба, қарағым. Оның мәнін соғыста бір-ақ ұқтық қой. Жалғыз бұл ғана емес, соғыс аталарымыздың талай асыл сөздерінің мағынасын ұктырды бізге. «Ат басына күн туса – ауыздықпен су ішер, ер басына күн туса – етікпенен су кешер», «Балапан басына, тұрымтай тұсына», «Атадан ұл, анадан қыз айрылып, көл қылып көздің жасын ағызамын» деген сияқты нелер сөздердің шындығын сездік қой сонда.
Сөйтіп, үш күн бойына немістердің артиллериясына алдырмаған, танктерінен тайсалмаған, бомбалауына болмаған батальонды әп-сәтте ұйқы өлтіріп кете жаздады. Немістермен жанталаса жарысып келе жатқан біз Гусеново орманының шетіне іліктік. Әрине, дивизия штабы бұрынғы орнында жоқ болып шықты. Дивизияның ізін шолып, бағдарын білуге шолғыншылар жібердік те, олар келгенше екі сағаттай демалуға ұйғардык. Әрбір он адамның алтауын ұйықтатып, төртеуін табандарынан тік тұрғызып қойдым. Сөйтіп бір сағаттан кезек ұйықтасын дедім. Бұған дейін өзім де ұйықтамай, ешкімді де ұйықтатпай аюдай ақырып келе жатқанмын. Өйткені жорық, ұрыс кезінде ұйқыға кеткен солдат – өлі солдат. Оны әке-көке деп ешқашан да оята алмайсың. Колоннаны аралай шығып, бір үлкен ақ қайыңның қасына келіп, соның оқ тиген қабығын алақаныммен сипап, иығыммен сүйене бергенім есімде. Қайыңның әппақ қабығын әйелімнің иығы деп ойлап қалдым ба, қайдан білейін, әйтеуір соған сүйене сала қор етіп ұйықтап кетіппін. Әйелді ойласаң-ақ қырсыққа қамалдың емес пе, ақ қайың мені құшағына алып, әлдилей жөнеліпті...
Оқ алмаған солдатты ұйқы осылай үн-түнсіз байлап-матап ала қойыпты. Есіңде ме, Қобыланды батырды ұйқы жеңгенде жауларының жиналып келіп, байлап алатын жері бар еді ғой. Дәл сондай боп, батальон батыр да қолға түсіп қала жаздады.

– Кейін! Кейін жүгіріңдер, комбат қалып қойды! – деп ышқына айғай салған Толстуновтың үні құлағыма келді. Жүн-түтін атысқа айналды. Менің жанымнан оқ екі жаққа қарай ерсілі-қарсылы зымырады. Менде енді қозғалуға дәрмен қалмады. Көзім қарауытып, енді оқ тиеді-ау, енді құлаймын-ау деп тұрғанда батальон жақтан біреудің «ура!» деп айғай салған даусы шықты. Топ-топ дүрсілдеген аяқ дүбірі естілді.

– Ағатайым-ай, барсың ба? – деп ентіге жүгіріп, ең бірінші боп келіп мені Жалмұхамед Бозжанов құшақтай алды. Екеуіміздің де көзімізден жас ыршып кетті.
Ажал адамға әр түрлі бейнеде келеді. Оқ, от, су, аштық, ауру болып аңдиды. Осылардың бәрін бірінен соң бірін соңыма салып, екі көзі екі тесік болып үңірейген қу бас ажал саудыраған саусағын маған қарай сан рет созып еді. Бұл жолы ол мойныма ұйқының арқанын лақтырып, бұлқынта буалдырық салған еді. Бірақ жауынгер серіктерім, адал достарым, болат батальоным мені бұл тұзақтан да құтқарып әкетті, қарағым. Бұл ұрыс небәрі он минутқа ғана созылды. Алайда, осы он минут ішінде мен дәл бір он жылға қартайған шығармын деп ойлаймын.

– Осынша ақпаратты, деректерді қалай есте сақтайсыз?

– Комплиментті қатындар жақсы көреді. Сен соларға айтқын мұныңды. Ал мен әскери академияда лекция оқыған кісімін. Түсінікті ме саған?

– Түсінікті!

– Түсінікті болса ары қарай кеттік.

– Талғат Бигелдиновтың «Он үшінші» нөмірлі ұшағын ырқына көндіргені туралы көп айтылады. Енді сізден естісек.

– Талғат авиация полкына келгенде ешкім оны алғысы келмеді. Ақыры адамы толмай қалған бір эскадриляның командирі оны еріксіз қабылдауға мәжбүр болды. Бірақ «Менде ұшқыштар ұнатпайтын он үшінші нөмірлі машина бар. Соған мінетін болсаң ғана қабылдаймын» деді. «Мінемін» дейді Талғат жігерлі түрде. Ұшқыштар одан он үш саны – «шайтан дожынасы» деп қашатын шығар. Қазақтар шайтаннан қорықпайды. Халық аңызының қаһарманы Алдар Көсе шайтанды астына тай етіп мінген. Талғат 320 әуе жорығына шығып, бес жүз сағаттай аспанда болған.

– Бауыржан ата, қазір еліміз егемендік алып, бұғанымыз қатып, еңсемізді тіктеп, алға қарай сеніммен қадам басып келеміз. Дегенмен, кейде қазіргі жастар осы бейбіт өмірдің қадірін ұмытып кететіндей болып көрінбей ме?

– Жастар әкелердің қанымен келген рақатты қадірлей білсе екен. Елді, жерді сол ерлерше сүйіп, Отан үшін отқа түсуге әзір бола білсе екен...

(Жалғасы бар)

Шымкент – қарқынды дамып келе жатқан еліміздегі үш ірі мегаполистің бірі. Қалада халық саны да бұрынғыға қарағанда едәуір артып, миллионға жуықтады. Мұндай алып шаһардың қиылысы көп көшелерінде адасып кету қиын емес. Шымкентке алғаш келіп, бетке алар бағытын білмей жолынан адасып қалғандарды аз кездестірмейсіз. Мұндайда не істеуге болады? Кімнен көмек сұрайсыз? Осы ретте қаладағы қажетті ғимараттар мен аялдамаларды тез табуға арналған 2ГИС арнайы бағдарламасы іске қосылған болатын.

Ұялы телефонға арналған бағдарламасы бар

2ГИС – электронды қала картасының анықтамалығын шығарумен айналысатын Халықаралық картографиялық компания. Негізі 1999 жылы Ресейдің Новосібір қаласында қаланған. Әлемдегі БАӘ, Италия, Чехия, Чили, Қырғызстан, Кипр, Украина, Қазақстан секілді мемлекеттердің ірі қалаларының электронды анықтамалық карталарын жасаған. Алғашқыда жеке компаниялардың тапсырысымен Новосібір қаласының картасын компакт-дискіге басып шығарған. Осыдан соң басқа мекемелер де пират көшірмелерін жасап сата бастайды. Дағдарыстан кейін 2ГИС-ті тегін таратып, жарнамасынан пайда табу жоспары құрылып, сәтті іске аса бастады. 2001 жылы мекеменің сайты ашылып, 2006 жылы онлайн нұсқасы қолданушыларға жол тартты. Ал 2011 жылы компанияда үлкен өзгерістер орын алып, атауы 2ГИС болып өзгертілді. Сондай-ақ, Android және iOS-қа арналған мобильді бағдарламасы пайда болды.

Қалай жұмыс істейді?

Бағдарламадағы «іздеу» деген жерге өзіңізге қажетті көше, ғимарат, мекемені жазып, картадан таба аласыз. Одан бөлек мекеменің нақты мекенжайын, телефонын, аялдамасын, қандай автобустармен және қанша уақытта баруға болатынын көрсетеді. Ал көлікпен немесе жаяу жүрсеңіз навигаторға белгілеп, ең қысқа жолмен баруға болады. Навигаторда тек жол ережесіне сай жылдамдық және бұрылуға рұқсат етілген бағдарлар көрсетіледі. Мәселен, кейбір көшелерде оңға бұрылуға рұқсат болмаса, 2ГИС сізге навигатордан тиісті бағытты нұсқайды. 

Ғимараттар, көшелер және басқа да бір мекемелер жаңадан салынса немесе бұзылса тез арада өзгертіледі. Бағдарлама онлайн форматында 2 секунд сайын жаңартылып тұрады. Кейбір маңызы бар ғимараттар 3D түрінде берілген.

Оңтүстікте алғаш рет Шымкентте іске қосылды

2ГИС-тің ең басты жеңілдігі – интернетсіз де қолдануға болатындығында. Әлем бойынша 41 миллион қолданушысы бар бағдарламаны (Android, iOS, Windows Phone, Symbian, Windows Mobile, Blackberry OS, MeeGo) телефон платформаларынан жүктеп алуға, info.2gis.kz ресми сайтынан кіріп көруге немесе компьютеріңізге арнайы бағдарламаны орнатуға болады. 

2ГИС Қазақстанға 2012 жылы келді. Алғаш рет Алматы қаласында, одан кейін Астана, Қарағанды секілді қалаларда пайда бола бастады. Қазір еліміздің 9 қаласында 2 миллионнан астам қолданушысы бар. Ағымдағы жылдың Наурыз айынан бастап Шымкентте де іске қосылды. Бағдарламаны 15 күннің ішінде 26 мың тұрғын, бір ай ішінде 46 мың адам жүктеген. Компания қызметкерлерінің айтуынша, қалаға жақын орналасқан аудандар да бағдарламаға қосылатын болады.

– Біз бұл бағдарламаны жасау үшін бір жылға жуық уақытта қаламен жақсылап таныстық. Жаяу да, көлікпен де жүріп, әрбір аялдамаға тоқтап, фотоға түсіріп, мекемелерге кіріп, жобасын сызып шықтық. Мекемеде қазір 25 адам жұмыс істейді. Қызметкерлеріміз қала бойынша күнделікті жүріп отырады. Ал көшелер мен аялдамалардың ресми атауларын Шымкент қалалық әкімдігінен алып отырамыз, – дейді Шымкенттегі 2ГИС компаниясының сату бөлімі жетекшісі Амангелді Әлімжан.

Көлік кептелістерін де көрсетеді

Алдағы уақытта Шымкент тұрғындарын көп жеңілдіктер күтіп тұр. 2ГИС бағдарламасы бұдан кейін де жаңартылып, сауда жасау мен қызмет көрсету түрлері қосылады. Сонымен қатар, Оңтүстік аумақтағы Түркістан, Баба Түкті, Шашты Әзиз, Арыстан баб, Қазығұрт тауы секілді маңызды орындар да көрсетілетін болады.

– Біз адамдардың қалада жайлы өмір сүруіне көмектесеміз. Керек көшелерді, заттарды, қолайлы орындарды табуға және уақыт пен ақшаны үнемдеуге көмектесеміз. Біздің жасаған бағдарламамызды нақты әрі маңызды ақпараттарды кез келген сәтте тегін пайдалана аласыздар. Сонымен қатар, қаладағы кептелістер де онлайн режимінде картада көрсетілмек. Осылайша жүргізушілер, жедел жәрдем қызметкерлері, өрт сөндірушілер және тағы басқа көлік қызметін пайдаланушылар уақыттарын үнемдей алады, – дейді Шымкенттегі 2ГИС компаниясының басшысы Юрий Пан Радионович.

Шымкентте Қажымұқан атындағы орталық стадионда муай тайдан алғаш рет «Шымкент қаласы әкімінің кубогіне арналған» 1 ашық республикалық турнир өтті. Оған елімізден бөлек Қырғызстан, Түркия, Өзбекстан спортшылары да қатысты.

– Бес күнге созылған турнирде бас-аяғы 180 спортшы сынға түсті. Жарыс қорытындысы бойынша Оңтүстік Қазақстаннан 5 спортшы алтын, 4 күміс, 4 қола медаль иеленді. Бұл біздің облыс үшін, жаңадан ашылған федерация үшін үлкен жетістік деп ойлаймын, – деді Облыстық муай тай спорт федерациясының вице-президенті, аға жаттықтырушы Қуандық Сұлтанғали. 

Жарыс нәтижесі бойынша 12-13 жас аралығында 1-орынды А.Әбдірәсіл (+67 кг), С.Жолай (60 кг), 2-орынды А.Курбанов (67 кг), 3-орынды Қ.Төрехан (34 кг) иеленсе, 14-15 жас аралығындағы бәсекеде 1-орынға С.Елемесов (71 кг), М.Назаров (51 кг), 2-орынға Ж.Мурат (57 кг), З.Маккамбаев (48 кг), С.Тореқұлов (38 кг), 3-орынға Қ.Жасұлан (45 кг), Б.Жақсылық (42 кг), Ш.Қолдашев (48 кг) лайық деп табылды.