Шымкент келбеті

Ербол Дайрашұлы басшылық жасайтын Шымкенттегі «Ернияз» баспа үйі тоғыз жылдан бері қала тұрғындарына қызмет көрсетіп келеді. Оның ішінде мемлекеттік рәміздерді қажет етсеңіз, осы мекемені іздейтініңіз анық. Өйткені, бұл өзінің атын қалыптастырған, бірден-бір үздік мекеме. Бір-екі сауалымызды мекеме басшысына жолдаған едік.

– Ербол Дайрашұлы, қай уақыттан бері мемлекеттік рәміздер шығаруға ден қойдыңыздар? О баста қандай қиындықтар кездесті?

– «Ернияз» баспа үйінің құрылғанына биыл тоғыз жыл. Осы уақыт аралығында баспа, жарнама салаларында өз орнымызды айқындап, сапалы өнімдеріміз арқылы тұтынушылар көңілінен шығуға тырыстық. Ал мемлекеттік рәміздерді материалдық обьектілерге бейнелеу лицензиясын 2010 жылы сәуір айында алдық. Кейінірек көлемді елтаңба жасауды зерттей бастадық. Ал былтыр лицензиямызды жаңартып, ең соңғы үлгідегі мемлекеттік рәміздерді дайындау лицензиясына ие болдық. Өндіріс саласында сан қилы қиындықтар мен қызықтар қатар жүреді ғой. Оның ішінде мемлекеттік рәміздерді жасап шығару аса бақылауды, жауапкершілікті, ұқыптылықты талап етеді. Алғашқы кезде материалдың құрамын анықтауда, оны жасауда қиналдық. Бір қалыпқа түсіріп алғаннан кейін, ісіміз дөңгеленіп жүре берді.

– 2016 жылдың 1 қаңтарынан бастап елімізде жаңа үлгідегі Елтаңба енгізілгені белгілі. Енді қандай өзгешеліктер, айырмашылықтар болады?

– Иә, енді ескі үлгіде жасалған Елтаңбаларды 2017 жылға дейін ғана пайдалануға рұқсат. Мемлекеттік рәміздің пішіні мен түр-сипаты бұрынғы қалпында сақталады. Сондай-ақ, 40-тан астам атау берілді. Әр атаудың өзіндік өлшемі, өз орны, сипаттамасы бар. Бізге сызбаша нобайы мен 3D нұсқамасы берілді. Өндірістік жағынан жеңілдетілген. Материалдың құрамына көңіл бөлінген. Күн сәулесіне, суға шыдамды, төзімді болуы керек.

– Сіздердің шығарып жатқан өнімдердің дұрыс-бұрыстығын кім қадағалайды?

– Қазақстан Республикасының Техникалық реттеу және метрология комитетінің әр облыста филиалдары бар. Біз жасаған өнімдерден бір қателік, кемшілік кететін болса, ұсыным тастаймыз. Апарып береміз. Комитет қызметкерлері 15 күннің ішінде өнімнің қате жерін анықтап, түзетулер мен өзгертулер енгізеді. Мемлекеттік рәміздерді мемлекеттік лицензиясыз жасау мүмкін емес.

– Бір елтаңбаны жасап шығуға қанша уақыт кетеді. Ал мамандарыңыздың тәжірибесі қаншалықты мол?

– Біздің баспа үйімізде Елтаңбаны жасайтын екі маманымыз бар. Олар алыс-жақын шетелде осы сала бойынша тәжірибе алмасып келген, білікті мамандар. Елтаңбаны қалыпқа құю, кептіру, бояу, тағы басқа жұмыстарын қоса есептегенде бес-алты күн уақытты алады. Көбіне мемлекеттік мекемелер мен рәміздерді қастерлейтін жеке тұлғалардан тапсырыс түседі. Алдағы уақытта өзге де өңірлерге өз өнімдерімізді шығармақпыз. Әзірге келісімшарт түзу бойынша жұмыстар атқарылып жатыр.

– Сіздіңше, мемлекеттік рәміздерге құрмет қандай болу керек?

– Рәмізге құрмет – еліңе құрмет. Қазақстан Республикасы Конституциясының 34 бабында «Әркім Республиканың мемлекеттік рәміздерін құрметтеуге міндетті» деп тайға таңба басқандай жазылған. Сол себепті әрбір адам мемлекеттік рәміздерді құрметтеуді отбасынан бастау керек. Ұл-қызының санасына кішкентайынан рәміздердің құндылығын сіңіріп, құрметтеуді үйретсе екен деймін. Тәуелсіздігіміз мәңгі болып, көк туымыз көкте желбіреп, әнұранымыз шарықтай берсін.

Түлектердің түн ұйқысын төрт бөлген, жүрек лүпілін жиілеткен – Ұлттық біріңғай тест те басталды. Биыл қала мектептерін бітірген 6340 оқушының 4081-і ҰБТ тапсыруға ниет білдірген. ҰБТ-ның алғашқы күні 12 мектептен жиналған 412 оқушы тест тапсырды.

Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік фармацевтика академиясының алды абыр-сабыр. Ата-аналары ұл-қыздарына, ұстаздары шәкірттеріне сәттілік тілесті. Таудай сенім мен үкілеген үмітті арқалаған әрбір түлек табалдырықтан енгеннен-ақ қатаң бақылаудан өтті. Шпаргалка, ұялы телефон, тыйым салынған басқа да құрылғылардың бар-жоғы тексерілді.

Талапкерлердің 11 жыл бойы алған білім нәтижесінің сыналар сәті сағат тілі 9.00-ді көрсеткенде басталды. Академия ғимаратының сыртына орнатылған үлкен экраннан ұл-қызының қалай тест тапсырып жатқанын онлайн көріп отырған әр ата-ананың жүзінен осы сезімді байқауға болады. Күннің аптап ыстығына қарамастан жасы да, жасамысы да, тапжылмай, төрт сағатқа жуық, талапкерлердің тест тапсырып шығуын күтті. Ал олар шыққанда қол соғып, қаумалап, қалай өткенін, қандай қиын сұрақтар кездескенін сұрап жатты.
Межелі уақытқа жетпей, тест сұрақтарының жауабын белгілеп, бірінші болып шыққан қызбен тілдесуге асықтық. Есіктен күлімдей шыққанымен, ата-анасын көргеннен кейін көз жасына ерік берді. «Қазығұрт» шағынауданындағы №66 жалпы орта мектептің түлегі Бибінұр Болатова екен.

– Таңдау пәнім – биология. Мектептегі ұстаздарымның дайындығынан бөлек, тест тапсыруға дайындайтын арнайы курсқа жазылып, оқыдым. Жыл бойы дайындалған сұрақтардың көпшілігі кездесті. Бәрі жақсы. Мойнымнан ауыр жүк түскендей сезімде тұрмын. Енді тест нәтижесін асыға күтемін, – дейді Бибінұр.
Сағат тілі 13.30-ға тірелгенде Бибінұр секілді тест тапсырып шыққандардың қатары қалыңдады. Бірінің жүзі бал-бұл жанса, бірінің көңілі күпті.

Түлектер жоғары оқу орнына түсемін десе, кемінде 50 балл, ал ұлттық университетте білім алғысы келсе 70 балдан төмен жинамауы шарт. Ал сынақтан сүрінсе, 2247 теңге төлеп, кешенді тестілеуге қайта қатыса алады. Бірақ мұндай жағдайда тек ақылы оқу түрін ғана таңдау мүмкіндігі бар. Сондай-ақ, ҰБТ нәтижелері құпия ақпарат санатына жатқызылғандықтан, оны тек жеке сәйкестендіру нөмірлері (ЖСН) бойынша ғана алуға болады.

Айта кетейік, ҰБТ 2-15 маусым аралығында Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік фармацевтика академиясынан бөлек, М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті мен М. Сапарбаев атындағы Оңтүстік Қазақстан гуманитарлық институтының оқу ғимаратында жалғасады.

Елімізде «Бала дауысы» кәсіби ән байқауы басталды. Әлия Назарбаева жетекшілік ететін «Жандану әлемі» қоры мен жоба мамандары бастамасымен қолға алынған бұл байқауға 7-13 жас аралығындағы кез келген өнерлі бала қатысып, бақ сынай алады. Талантты балаларды іздеу үшін жобаның ұйымдастырушылары Шымкентке келді.

– 23 мамыр мен 10 тамыз аралығында белгілі музыкалық продюсерлерден, композиторлар мен танымал орындаушылардан тұратын «Жандану әлемі» қорының шығармашылық ұжымы іріктеу өткізу үшін барлық облыс орталықтарына, сонымен қатар Астана мен Алматы қалаларына барамыз. Біздің басты мақсатымыз жоба аясында жаңадан балалар әндерін жарыққа шығару, оларды кеңінен тарату, балалардың музыкалық шығармашылдығын дамыту, – дейді «Жандану әлемі» қорының басқарма төрағасы Мұрат Исаханов.
Сонымен «Оңтүстік циркке» өз өнерлерін көрсету үшін 200-ден астам бала жиналды. Белгілі әнші Маржан Арапбаева бастаған әділқазы алқасы екі күн бойы олардың өнерлерін тамашалап, үздіктерді іріктеді.
– Шыны керек, кішкентай кезімде балалар ән байқауына қатысып көрмеппін. Ал «Бала дауысына» қатысушылар арасында өнерлі, талантты балалар өте көп. Олардың ішінен оқ бойы озық шыққанын таңдау қиын соғар түрі бар. Біз жеңімпаз баланы дауыс ырғағына, сахнада өзін-өзі ұстауына, әртістік шеберлігіне қарай таңдаймыз, – дейді Маржан Арапбаева.
Алдымен 30, кейін 10, олардың ішінен суырылып алға шыққан 3 баланың ішінен жеңімпазды таңдау әділқазыларға оңайға соқпады. Әр балаға жеке-жеке, сосын хормен ән айтқызып, түрлі сынақтардан өткізді. Сосын үшеуін де бірдей республикалық кезеңге жолдама беруге шешім қабылдады. Олар – Шымкенттегі Ы. Алтынсарин атындағы №65 мектеп-гимназияның оқушылары Диас Жорабек, Садраддин Болат, Мағжан Абдухамид.
Балалар мен ата-аналарының, ұстаздарының қуанышында шек жоқ.
– Мен былтыр «Бала Түрквижн» ән байқауына қатысып, іріктеу кезеңінен өте алмадым. Сосын іштей өз-өзіме келесі жылы қалайда жеңімпаз боламын деп уәде бердім. Музыкалық жетекшіммен бірге ән таңдап, бірге дайындалдық. Қобалжығаныммен, үздік үштікке кіргенімде қатты қуандым. Ал біздің арамыздан жеңімпазды анықтау үшін әділқазылар ұзақ ойланды. Сосын сендерді бөлмей-ақ қояйық, «13-ші трио» болып ән салыңдар деп сәттілік тіледі. Біз енді жаз бойы бос жүрмей, байқауға ұстазымызбен бірге дайындаламыз дейді, – 6 сыныпты аяқтаған Мағжан Абдухамид.
Оңтүстіктің намысын қорғау үшін олар 15-30 тамыз аралығында өзге облыстан озып шыққан балалармен бірге Алматыдағы «Бөбек» Ұлттық орталығында «Бала дауысы» Жазғы музыка мектебінде сольфеджио, хореография, әртістік шеберлік сияқты бағыттар бойынша тәлім алады. Содан кейін Астанада «Бала дауысы» І Ұлттық балалар ән байқауының финалында бақ сынап, танымал орындаушылармен бірге ән орындайды. Айта кетейік, «Бала дауысы» байқауының жеңімпазын қазылар алқасы мен көпшілік таңдайды.

Бүгінгі әрбір сәт – ертеңгі тарих. Еліміздің әр өңіріндегі фототілшілердің басын қосатын «Фотоөнер» қоғамдық бірлестігі жуырда Шымкентте үш бірдей шараның өтуіне ұйытқы болды. Алдымен ҚР Премьер-министрінің фотографы Шүкір Шахайдың  50 жасқа толған мерейлі тойына арналған жеке фотокөрмесінің тұсауы кесілді. Ш.Шахай Тәуелсіздіктен кейінгі ел өміріндегі елеулі оқиғалардан құралған 50 фотосуретін көрермен назарына ұсынды.

Ал екінші іс-шара – ел Тәуелсіздігінің 25 жылдығына арналған «Ел мақтаныштары» атты фотокөрме. «Халық қаһарманы», «Еңбек ері» құрметті атақтарына ие болған тұлғалардың, сондай-ақ Олимпиада чемпиондары, мәдениет пен экономика салаларындағы мемлекеттік сыйлық иегерлерінің бұрын-соңды еш жерде жарияланбаған, бірегей фотосуреттерін тамашалады көрермен. Бұл фотокөрме бұған дейін Алматы, Астана қалаларында ұйымдастырылған болатын. 

Қос бірдей фотокөрменің ашылуынан кейін «Фотоөнердің» бастамасымен, Оңтүстік Қазақстан облысы әкімдігінің қолдауымен «Түркістан-2016» фотоэкспедициясы басталды.

Бірінші күн: Бұған дейін Шалкөде жайлауы, Ұлытау мен Жамбыл облысында өткен фотоэспедиция биыл Оңтүстік өңірінде жалғасты. Алматы, Астана, Тараз қаласы мен Қытайдың, Алтай және Тарбағатай аймағынан келген 15 фотографпен асай-мүсейлерімді сайлап алып, бірге жолға шықтым. Фотография саласына қатысты әр сапар мен үшін үлкен мектеп. Алдымен Ордабасы ауданының орталығы Темірлан ауылында орналасқан Қажымұқан атындағы музейге тоқтадық. Бұл музей 1976 жылы ақпан айында ашылған. Ал 2001 жылғы Қажымұқан атындағы облыстық спорт мұражайы мемлекеттік мекемесі болып қайта құрылып, демеушілердің көмегімен жаңа ғимарат бой көтерген екен. Музейдің шаңырағы іштен қарағанда күмбезге ұқсайды, ал сыртынан тамашаласаңыз жерді, елді жаудан қорғаған сарбаздарымыздың қолбасшылары, хан, бек, батырлардың шатырындай үшкірленіп тұр. Фототілшілерді қызықтырған, Қажымұқан атамыз 75 жасында Түлкібас ауданында ел аралап, өнер көрсетіп жүргенінде көтерген 350 келілік тасы болды. Қайта-қайта айналшықтап, қызықтап, жәдігерлерді фотосуретке түсіріп, атақты балуанға қатысты басқа да құнды деректерге қанығып болғаннан кейін Отырар ауданына жолға шықтық.

Екінші тоқтаған нысанымыз – көне Отырар маңындағы ғажайып сәулет өнер туындысы – Арыстанбаб кесенесі. Кесене Әмір Темірдің тапсырмасымен XI ғасырда өмір сүрген дін ғұламасы Арыстан баб мазарының үстіне салынған. Кесене мен баба рухына тәу етушілерді суретке түсіріп болғаннан кейін, тарихы тым тереңде жатқан Отырар қалашығын аралауға мүмкіндік туды. Бізді бастап, жол көрсетіп жүрген археолог Қуаныш Шоқаев «Отырар қаласы әр ғасырларда түрлі атаулармен жазбаларда сақталғаны белгілі. Отырар маңы терең қазылған орларға, суларға толы болған. Қала Шыңғысхан әскерінің соққысынан құлады. Алайда ол қайта түлеп, XIII ғасырдың ортасында Батыс пен шығыс арасындағы жолда ірі сауда орталығына айналды. Отырардағы өмір XVIII ғасырға дейін жалғасты», – дейді.

Түн жарымы ауғанда Отырар аспанында күн күркіреп, найзағай жарқ-жұрқ ойнады. Көкті тілгілеген осы бір қайталанбас сәтті суретке түсіру үшін көз ілмедік десек те болады бұл күні.

Екінші күн: Таңғы бесте Түркістанға қарай жолға шыққан көлікті Отырардан ұзамай жатып фототілшілер тоқтатты. Өйткені айналаны нұрға бөлеп, таң сібірлеп атып келе жатқан болатын. Күн ұясынан көтерілген әдемі сәт әдемі кадрға айналды. Бір сағаттан астам уақыттан кейін Қожа Ахмет Яссауи кесенесінде болдық. Айналасында аула сыпырушыдан өзге ешкім көрінбейді. Күн сәулесімен шағылысқан күмбезін, қайталанбас ою-өрнектерін фотоға түсіріп жүргенде кесененің қақпасы да айқара ашылды. Жан-жақтан ағылған адамдармен ілесіп, біз де кесене ішін аралап шықтық.

Сосын қайтадан көлігімізге жайғасып, Түлкібас ауданына, «Ақсу-Жабағылы» қорығына ат басын бұрдық. Құрылғанына 90 жыл болған бұл қорық Талас Алатауының солтүстік-батыс бөлігін және Өгем жотасын алып жатыр. 1926 жылы 14 шілдеде мемлекет қайраткері Тұрар Рысқұловтың бастамасымен құрылған қорықтың аумағы бүгінде 131 934 гектар алқапты құрайды. ЮНЕСКО-ның дүниежүзілік қорықтары тізіміне енген.
«Парижде болдым – Париж түсіме кірмеді. Мысырда болдым – Мысыр түсіме кірмеді. Қытай, Моңғолстан, Үндістан, Пәкістан, Иран бардым. Мұхиттың арғы бетіндегі Техаста, Чикагода, Нью-Йоркте болдым – олар да түсіме кірмеді. Баяғыда Мәскеуде бес жыл оқыдым – оны да түсімде көрмедім… Түсіме күн сайын Мыңбұлақ кіреді. Түсімде Ақсу-Жабағылыны көремін» деп көрнекті халық жазушысы Шерхан Мұртаза сұлулығына тәнті болған өлкеде, тамылжыған табиғат аясында жалғасқан фотоэкспедицияға облыс әкімі Бейбіт Атамқұлов та қосылды. Үлкен қайыңды, кіші Қайыңды мен Ақсу шатқалын бізбен бірге аралады.
Кешкісін қонақүйге жайғасқан соң, фототілшілер күндізгі және түнгі түсірілімдердегі ең үздік фотосуреттерін қалай түсіргендерін айтып, тәжірибелерімен бөлісті. Қытайдан арнайы келген Ардақ Бейісханұлы мен Әкбар Үркімбайұлы, «National Geographic Kazakhstan» журналының фототілшісі Ерболат Шадрахов, «Егемен Қазақстан» газетінің фототілшісі Ерлан Омаров сынды ағалардан фотография саласы туралы дәріс тыңдап, ізденіске, тәжірибеге толы бұл сапардан көңілді оралдым. Қолымда RBK банкі, «National Geographic Kazakhstan» журналы мен «Фотоөнердің» сыйлығы, арнайы сертификаты бар. Қойын дәптеріме түртіп алған ақыл-кеңестер де көп.
Енді «Tүркістан-2016» фотоэкспедициясы аясындағы «Фотоөнер» қоғамдық бірлестігі «Менің Елім – Қазақстан» фотобайқауын қолға алмақшы. Сондай-ақ, «Тәуелсіздік тағылымы-25» фотокөрмесін өткізу де жоспарланған. Онда Қазақстанның ең үздік фотографтары ұсынған 125 туынды көрермен назарына ұсынылып, байқау жеңімпаздары бағалы сыйлықтармен марапатталатын болады.

Әйгерім БЕГІМБЕТ,
Шымкент-Ордабасы-Отырар-Түркістан-Түлкібас-Шымкент

Асылхан Әбдірайымұлы,
«Фотоөнер» қоғамдық бірлестігінің төрағасы:

– Осыдан 26 жыл бұрын фотография саласына келгенімде қазақ тілінде бірде-бір оқулық, не еңбек болмады. Қыр-сырын өзгелерден көрген-білгенімді қайталап жүріп, меңгердім. Кедергі көп болды. Сол кедергілерге өзімнен кейінгі іні-қарындастарым тап болмасын деген оймен бес жыл бұрын бірлестік құрдық. Бар ойым – фотография саласын қазақ тілінде сөйлету болды. Өмірден озып, аты еленбей, құнды суреттері ел жадынан шыға бастаған фототілшілердің есімін қайта тірілтіп, фотоальбом шығардық. Фотобайқаулар, фотоэкспедицялар, шеберлік сыныптары жүйелі түрде ұйымдастырылып келеді. Бүгінде «Фотоөнерге» еліміздің әр аймағынан 57 фототілші мүше. Жиі бас қосып, тәжірибесімен бөлісіп тұрады. Ендігі арманым Алматы немесе Астанадан «Фотография үйін» ашу, сондай-ақ жоғары оқу орындарына арнайы фотограф мамандығын енгізу.