Шымкент келбеті

Жеке кәсіп, ешкімге тәуелсіз уақыт және қыруар табыс – көптің арманы. Дегенмен, сол көптің аз бөлігі ғана ғана немен айналысқысы келетінін нақты біледі. Ал, қалғаны арманындағы кәсіптің жетегінде қалады. Біздің кейіпкерлер өз жолын қиналмай тапқандардың қатарында. Бастысы – үйде отырып-ақ өз кәсібін дөңгелетіп келеді.

«Әйел бір қолымен бесік тербетсе, бір қолымен әлемді тербейді» деген ұғым бар. Бұл сөз әйел затының еңбекке ептілігін аңғартса керек-ті. Танымды тарихымызға зер салып қарасақ, қазақ қоғамында небір батыр аналар мен қыздар болған. Бүгінде біздің қоғам сол тектіліктен дарыған аналардан кенде емес. Олардың бір бөлігі көп балалы ана атанып, ел демографиясына үлесін қосса, екіншісі мемлекеттің қолдауымен өз кәсібін көркейтіп отыр. «Қалауын тапсаң қар жанады» дейтін еді мұндайда. Сол кәсіптің көзін тапқандар жайында тарқатып айтсақ...

Оразкүл Абдуразақова өткен жылы «Жұмыспен қамту» орталығының жолдамасымен Шымкент аграрлық колледжінде 3 айлық қысқа мерзімді кәсіптік оқыту курсын кондитер мамандығы бойынша оқып шықты. Көп балалы әрі жұмыссыз ана кәсіптік білімнен бөлек, бағдарламаның екінші бағыты бойынша өз бизнесін бастауға мемлекеттен қайтарымсыз 200 АЕК көлемінде, яғни 505 мың теңге грант алған. Сол барлық қаржыны бизнес бастауға қажет құрал-жабдық алуға жұмсағанын айтады.

– Төрт перзентім бар. Жолдасым жұмыссыз. Тұңғышымыз 3 сыныпта оқыса, ең кенжесі үш жасар. Балаларыма қарайтын адам болмаған соң үйде жұмыс істеуіме тура келеді. Мемлекеттік бағдарлама арқылы қайтарымсыз грант иегері атанғанымда қатты қуандым. Аталған ақшаға тәтті пісіруге қажетті құрал-жабдықтарды сатып алдым. Әлеуметтік желілерге жарнама беріп, тапсырыс қабылдаймын. Күндіз балаларыма уақыт бөліп, кешкілік тапсырыстарды пісіремін.

Бұйырғаны болып жатыр. Қазір ғана мерекелік тортқа тапсырыс алып, соны дайындауға кіріскелі отырмын, - дейді О.Абдуразақова.

Оразкүл Жолдасқызы мемлекеттік грантқа қол жеткізу арқылы кәсібін ашып қана қоймай, келешекте оны кеңейтуді көздеп отыр. Сондықтан кәсіптік білім алып, сол бағытта өз ісін дөңгелетемін деушілерге әрқашан қолдау бар.

Ал, сұранысқа ие мамандарды қайта даярлайтын қысқа мерзімді курстың тағы бір қатысушысы Муслима Нұрбаева ІІ топтағы мүгедек. Десе де, мүмкіндігі шектеулі жан анасы және жолдасы үшеуі отбасылық бизнесті қолға алып, соны дамыту жолында. Анасынан тігін тігуді үйренгенімен, кәсіптік оқуға тапсырған.

– 3 айлық курсты тігіншілік мамандығы бойынша №5 колледжде оқыдым. Бір ай бойы теорияны үйренсем, қалған 2 айда практика жүзінде мүгедектерге арналған цехта тәжірибеден өттім. Онда төсек-орын жабдықтарын тіктік. Содан болар, көрпе-төсек тігуге бейімделдім. Қазір үш тігін машинасын сатып алдым.

Анамыз екеуіміз тіксек, жолдасым тапсырыстар мен қажетті заттарды жеткізіп беріп отырады. Ұлым – студент. Осылай күн көріп жатырмыз. «Даму» қоры арқылы 10 млн теңгеге дейін аз пайызбен несие алуыма болатынын хабарласып айтты. Соған қажет құжаттарды жинап өткізіп, шағын отбасылық бизнесті дамытсам деймін. Тиыннан теңге құралады, біріміз екі болғанына қуанып жатырмыз, – дейді тігінші.

Тағы бір айта кетерлік жәйт, кәсіпкер аналар «Нұр Отан» партиясы Шымкент қалалық филиалында демеушілердің есебінен алынған тігін машинасы мен тәтті пісіретін пешке қол жеткізіп, қуаныштары еселенгені бар еді. «Көз қорқақ, қол батыр» деген сөзді іспен дәлелдеген аналар отбасы, ошақ қасында жүріп те кәсіптің көзін таба білгеніне іштей қуанып қалдық.

Кәсіптік оқу – заман талабына сай, сұранысқа ие мамандарды қайта даярлайтын қысқа мерзімді курс. Шымкент қалалық жұмыспен қамту орталығының кәсіптік оқыту бөлімінің басшысы Асылбек Наурызбаевтың айтуынша, еліміздегі индустрияландыру бағытының қарқынды дамуы кәсіптік-техникалық мамандарға деген сұранысты арттырып отыр. Сондықтан Үкімет «Нәтижелі жұмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамытудың 2017-2021 жылдарға арналған «Еңбек» мемлекеттік бағдарламасының» бірінші бағытында кәсіптік-техникалық мамандарды даярлауға ерекше ден қойған.

– Биыл бағдарламаға қатысуға ниет білдірген 2035 адам қаладағы арнаулы орта оқу орындарына, жекеменшік оқу орталықтарына және кәсіпорындардың жанынан ашылған оқу комбинаттарына оқуға жіберіледі. Былтыр олардың саны 1807 адам еді. Олардың 70% жұмыспен қамту орталығы арқылы жұмыспен қамтылса, қалғандары өз кәсібін ашты. Ал бизнесіңді бастауға мемлекеттен қайтарымсыз 505 мың теңге грант алуға 4500 грант бөлініп отыр, – дейді Асылбек Алдабергенұлы.

P.S

Жалпы, түсінген жанға кәсіптік білім – екі қолға бір күрек таба алмай жүргендерге үлкен мүмкіндік. Мемлекет осылайша жұмыссыз жандардың қолына балық емес, қармақ беріп, сұранысқа ие мамандықтарға баулымақ. Ал сізден керегі – тек әрекет.

Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде Сталиндік репрессиясы салдарынан Қазақстанға жер аударған Гүлчечек Колаева ахаска түріктерінен талай жетімді бауырына басып, өз ұл-қыздарынан кем көрмей өсірді. Солардың алғысын арқалаған ақжаулықты әже бүгінде 112 жасты еңсеріп, миллонды шаһардың ең егде тұрғыны атанып отыр. 1 қазан – халықаралық қарттар күні қарсаңында ғасыр иесі кейуананың ақ батасын алуға шаңырағында болып, сұхбаттасып қайттық.

Гүлчечек әже 1944 жылға дейін Грузияның Месхетия аймағында тұрған. Жалпы, түріктер Месхетиядағы үш-төрт ауданда ерте замандардан бері мекендеген екен. Гүлчечек әже Аспиндза ауданындағы ауылда туып-өсіпті. Қазақстанға жер аударған соң Шымкентке келіп, тұрмыс құрған.

Бүгінде ол Абай ауданына қарасты Қызылжар елдімекенінде (бұрынғы «Коммунизм» колхозы) тұрады. Ол кісінің жары Ахмед Колаев Украина, Польша жеріндегі шайқастарға қатысқан майдангер. Соғыста ауыр жараланып, сол сырқаттан 1975 жылы өмірден өткен. Жарымен бірге екі қыз, екі ұл тәрбиелеп өсірген әжей әлдеқашан марқұм болған отағасының орнын жоқтатпай, ұрпағымен бірге мәнді де сәнді, мағыналы ғұмыр кешіп келеді.

Әженің үлкен қызы Бұлбұлдың өзі бүгінде 82 жаста. Кіші қызы Қаймақ ілгеріректе дүниеден өткен. Одан қалған ұрпақ бар. Базар есімді баласының жасы 63-те болса, Өскенбай деген ұлы қазір 61 жаста. Әженің осы 4 ұл-қызынан тараған ұрпақтың саны бүгінде 100-ден асып жығылады. Кейіпкеріміз немере-шөберелеріне зейнет, береке, молшылық, бақыт та, байлық та еңбекпен келетінін ылғи да айтып отырады екен.

Ал, тоқшылықта тоқмейілсімеуді, астамшылдық жасамауды, әр нәрсені ысырап қылмауды ұрпағының құлағына құйып келеді. Себебі, өзі бала кезінде жоқшылықты көп көрген екен.

– Екі аптадан бері көзі көрмей, бір орында отырып қалды. Әйтпесе, әже торқалы тоқсанына дейін егін еккен. Ғасыр жасаған уағында шөберелерін өзі мектепке жөнелтіп, күтіп алатын. «Ұзақ жасауының сыры неде?» деп үйге келгендер жиі сұрайды. «Уақтылы тамақтанып, үнемі қозғалыста жүреді» деп жауап береміз. Енді біздің әулетте бәрі ұзақ жас жасаған. Ол кісі осы уақытқа дейін ауруханаға жатып көрмепті. Денсаулығы мықты болды. Дәрі-дәрмекте қолданбайды. Дәрігерлер тек денсаулығын тексеріп кетеді,– дейді 82 жастағы інісі Мәлет Колаев.

Мәлет ақсақал әпкесінің мінезі жайлы, жуас екенін айтады. Грузияда біраз жыл латын тілінен бастауыш сыныптарға дәріс беріп ұстаз болыпты. Ал соғыс уақытында совхозда түрлі жұмыстар атқарған. Кейуана қартайғанымен өмірінің кей сәттерін жақсы есте сақтаған. Күйеуге тиген кезін, Кавказдан жер аударылып келгендегі оқиғаларды, колхоз-совхоздарда еңбек еткенін кейінгі ұрпақтарына жиі айтып отырады. Апам бақуатты болғанда аулаға еккен көкөністері 2-3 рет өнім беретін, дейді бауыры.

– Ол кездерде қиын заман болды ғой. Ауылдағы ер-азаматтарды түгел соғысқа алып кетті. Елде балалар, әйелдер мен қарттар ғана қалдық. Өте қиын кездер еді. Әйелдер күні-түні қырманда жұмыс істеді. Біз жеткіншектер бірде солардың балаларын бақсақ, енді бірде қойдың жүнін түтіп, жіп иіріп, жауынгерлерге қолғап, шұлық тоқып беріп жіберіп отырдық. Ол кезде дастарханымыз қазіргідей аста-төк болмайтын. Әр отбасына бес келіден ғана ұн берілетін. Оның өзі бірде бар, бірде жоқ. Қазір бейбіт заманның қадіріне жете алмай жатқандар кездеседі, – деді Мәлет ақсақал.

Әженің есімі қандай мағына беретінін сұрадық. «Гүл» деген қазақша да гүл ғой, – дейді ол кісі. – Ал «чечек» дегені – гүлдің қауызын жарып шыққан кезі, яғни шешек атқаны. Өзі атасының алғашқы көрген немересі болыпты. Сондықтан немерелерімнің алды, әулетіміздің гүлі деп ырымдап, атын Гүлчечек қойған екен. Бір әулетті гүлдеткен әжейге келіп бата сұрағандар, оның затын ырымдап алатын көрінеді.

– Әжені сұрайтын, іздейтіндер бар. Үйімізге бірінші келген қонаққа әжем ырымдап үнемі орамалын ұстатып, киімінен жыртып беріп отыратын. Әкімдіктегілер де ұмытпайды. Мереке сайын келіп қуантып кетеді. Онысына рақмет,– дейді 112 жастағы әжейдің қара шаңырақтағы келіні Хани Ахмедова.

Халқымызда «Қарты бар елдің қазынасы бар» деген нақыл сөз бар. Бүгінгі еліміздің көркейіп-гүлденуі, ұрпақтарымыздың шат-шадыман, бақытты тұрмысқа кенелуі, әрине, аға ұрпақтың маңдай терінің, елге сіңірген еңбегінің жемісі екендігі анық. Айта кететін бір жәйт, шаһарда 79 342 қария бар. Оның 13-і ғасырмен құрдас. Бір қызығы, ұзақ жасағандардың жартысынан көбі Абай ауданында тұрады екен.

Келешекте оңтүстік өңірінде адам күшін аса қажет етпейтін «ақылды» жылыжайлар іске қосылуы ықтимал. Мұндай мүмкіндікті шымкенттік жас өнертапқыш Нұрлан Жарылқасынов ұсынып отыр. Әзірге ол толығымен автоматты түрде жұмыс істейтін аталмыш жылыжайдың шағын үлгісін жасап шығарған. Атап өтерлігі, елімізде мұндай технологияның баламасы жоқ. «Кәсіпкерлер тарапынан қызығушылық болса, оны өндіріске енгізуге болады», – дейді жоба авторы.

SILK WAY Халықаралық университетінің 2-курс студенті Нұрлан Жарылқасынов Қазақстан мен Өзбекстан жастарының қатысуымен «Дарынды жастар – ел тірегі» тақырыбында өткен халықаралық форумға тың жобаларын әкеліп, көпшілікті тәнті етті. Кемі бір, ал ұзағы үш ай көз майын тауысып жасаған екі жұмысына форумға келген әрбір екінші жан жақын танысып, қызығушылық білдірді.
Жаңа технологияға құмар жас өрен университет әкімшілігінің қолдауымен «Smart» үй мен жылыжайдың макетін әзірлеген. Бір қызығы, екі жобасын да смартфон арқылы басқаруға болады.

– Қазір дамыған елдерде ақылды үйлер көптеп салынуда. Олар дыбыстық немесе арнайы құрылғы арқылы басқарылады. Сондай үйлер жақын болашақта біздің қаламызда да бой көтереді. Яғни, онда автоматтандырылған бірегей жүйе орналастырылады. Менің жасаған бірінші жобам «ақылды» үй болса, екіншісі жылыжай. Үйдегі жарық, жылу, қауіпсіздік шаралары адамның пәрменімен дереу іске асады,– дейді болашақ IT-маманы.

Жобаның басты ерекшелігі – жылыжай толығымен автоматты түрде жұмыс істейді. Яғни, ондағы жылу, жарық жүйесі тәуліктің әр мезгіліне қарай өздігінен реттеліп отырады. Күндіз жылыжай қалыпты жағдайда жұмыс істейді. Ондағы температура ауа райына байланысты автоматты түрде реттеліп отырады.

Ал күн ұясына батқанда арнайы құрылғылар нысанның жарықтандыру, жылыту жүйесін іске қосады. Тек тұтынушы температураның шектік мөлшерін таңдап қойса болғаны. Егер жылыжайдағы ауа температурасы шектік межеден төмендей бастаса, тағы да автоматты түрде жылыту құрылғылары жұмыс істей бастайды.

Жылыжайда тамшылатып суару әдісі қолданылады. Бұл жүйе көбіне кешкі уақытта іске қосылады. Оның да өзіндік себебі бар екен. Күндіз су тез буланып, топырақтың ылғалдылығы азайып қалатын көрінеді. Тағы бір ерекшелігі, жылыжай қажетті қуатты күн сәулесінен алады. Немесе электр желісіне де қосуға болады.

– Мұнда қауіпсіздік шаралары да қарастырылған. Егер қандай да бір құрылғының сымдары тұйықтала бастаса, онда жүйе толығымен автоматты түрде өшіп қалады. «Ақылды жылыжай» арқылы суды да үнемдейміз әрі сапалы өнім аламыз, – дейді өнертапқыш.

Нұрланның айтуынша, инновациялық жобасына кеткен қажетті заттардың барлығын базар мен дүкен сөрелерінен сатып алған. Әзірге ол көпшіліктің жоғары бағасын алған аталған жобаларды өзіне патенттеп үлгермеген. Бірақ ұсыныс болса, ертең-ақ қажетті құжаттарды жинауға кірісуге дайын.

Бос уақыттың қадірін білген ізденімпаздың арманы асқақ, мақсаттары айқын. Ендігі кезекте ол өз өңіріміздегі егіншілікпен қоса жылыжай шаруашылығының да қарқынды дамуына бар үлесін қосуға дайын екенін айтып отыр.

Келешегіміздің келбеті, болашағымыздың баяны бүгінгі жас буын. Өйткені олар – «ертеңімізді жасайтын бүгініміз». Міне, сол талантты жастарға әлемнің беделді университеттерінде білімдерін тереңдетіп, біліктіліктерін шыңдауға мемлекет тарапынан жан-жақты қолдау көрсетілуде. Оның айқын дәлелі ретінде Елбасының бастамасымен құрылған «Болашақ» бағдарламасын айтуға болады.

Бұл бағдарлама студенттерге өз мамандығын заманауи технологиялар мен әдістемелер арқылы терең меңгеруге, табысты жетістіктерге жетуге, жаңа белестерді бағындыруға жол ашады. Осындай мақсатпен шетелге барып келген жастардың бірі - «Шымкент – адалдық алаңы» кеңсесінің басшысы Ерасыл Төлебаевпен сұхбаттасқан едік.

- Ерасыл Әшірбайұлы атаулы бағдарлама арқылы қалай арманыңыз шындыққа айналғанын кеңінен әңгімелеп берсеңіз?

- Мен Шымкент қаласындағы №1 қазақ-түрік дарынды ер балаларға арналған лицейінің түлегімін. 2010 жылы ҰБТ тапсырдым. Қорытындысы көңіл көншітпеді. 98 балл қазақ-түрік лицейі үшін өте төмен нәтиже. Сондықтан құладым десем де болады. Сол жылы алғаш рет Назарбаев университетіне қабылдау басталды. Сыныптастарымның көбі сол университетке тапсырды. Бүкіл екі сыныптың ішінде Шымкентте оқуға түскен жалғыз мен болдым.

Бастапқыда егер шетелге барып жатсам, ғылымды тереңірек зерттеп, ал елде қалсам, медицина мамандығына түсем деп ойладым. Алайда, ҰБТ-дан аз ұпай жинағандықтан, ол арманым орындалмай қалды. 10 сыныпта «Болашақ» бағдарламасына «түсемін» деген масқат қойған болатынмын. Көп сыныптастарым мұнымды орындалмайтын арман дейтін. Бағымды сынауға Нұр-Сұлтан қаласына жол тарттым. Әрине, ата-анам да қарсы болды. Бірақ бағым жанып, «Болашақ» халықаралық бағдарламасының студенті атандым.

Алдымен ағылшын тілін толық меңгеру үшін мені Малайзия мемлекетіне жіберді. Бір жылдық оқуды төрт айда меңгеріп, белгісіз себептермен ол мемлекет мені ары қарай университетке қабылдамады. Елге оралдым. Халықаралық «Болашақ» стипендианты атанып, сосын артынан Ұлыбританияға оқуға аттандым.

- Қазақстаннан жырақтап жат елге қадам бастыңыз. Мұндайда тосын жағдайлар болып жатады. Сізде қалай болды?

- Малайзияға келе сала бес күнде барлық ақшамды жаратып қойғаным бар. «Енді қайттім, кімнен көмек сұраймын?» деп жүргенімде Азамат Орынбаев есімді бауырымыз менен бір мәселені сұрауға келді. Оған жәрдемдестім. Бірақ қарызға ақша сұрауға батылым бармай тұрды. Кенет ол «Ерасыл, менде 4 жұлдызды қонақүйде бір бос орын бар, қасыма серік боласың ба?» – деді. Не қуанарымды, не жыларымды білмей абдырап бірден келістім. Осылай екеуміз жақын достасып, елге қайтқанша бір-бірімізді қолдап жүрдік.

Ал, Ұлыбританияға келгенімде достарымызбен аралда адасып қалдық. Түн жамылып улап-шулап аралға жетіп барғанымызбен қонақүй жабық. Тәртіп сақшыларына жағдайымызды айтып, көлікті бір шетке қойып түнеуге тура келді. Таң атқанда жағажайдағы керемет көріністің куәсі болдық. Бұрын тек фильмдерден көрген қайықтар мен яхталардың сан алуан түрі көздің жауын алып тұр. Осылай бір қызық жағдайға тап болғанымыз әлі күнге есімде (күліп). Бес жылдай шет мемлекетте болдым. Өзіндік қиындықтары мен қызықшылықтары жетерлік. Олай болмаса, студенттік шақтың несі қызық болсын?!.

Ал шетелдік студенттерге тоқталсам, олар ізденімпаз, жан-жақты, бірнеше тілді меңгерген және кез келген тақырыпта ойын еркін бөлісе алады. Экономикалық және әлеуметтік салада сауатты. Ұлттық және мәдени құндылықтарына аса құрметпен қарайды. Әр кезде көмекке келуге дайын тұрады. Олар алдымен біз, қазақстандықтар жайында өзгеше пікірде болды. Соңынан келе пікірлері өзгеріп, біздің де сауатты және дамыған ел екенімізге көздері жетті.

Бұл бағдарламаның арқасында көп елдердің студенттерімен танысып, дос арттырдым, ағылшын тілін тереңірек меңгердім. Ұлы Абай атамыз: «Сен де бір кірпіш дүниеге, кетігін тап та бар қалан» деген. Осындай мемлекеттік бағдарлама біз сияқты болашаққа зор үмітпен қарайтын жастардың өсуіне айтарлықтай ықпалын тигізеді. Бұл бағдарлама студенттің шет елде тәжірибе жинауына, білімін шыңдауға әрі салаға жаңа көз қараспен қарауға үйретеді.

- Нақты қай ғылымды зерттеп жүрсіз? Сізден қандай жаңалық күтеміз?

- Тірі организмдерде өзінің тұтастығын сақтауда бөгде заттармен күресу үшін қызмет ететін арнаулы «иммундық жүйе» болады. Иммунология осы иммундық жүйенің қалыпты сау жағдайдағы құрылымы мен қызметін зерттейді. Ал иммунопатология бұл жүйенің ауру жағдайындағы құрылымы мен қызметі бұзылуының өзгерістерін қарастырады. Иммунология - антиген деп аталатын генетикалық бөгде субстанцияларға организмнің жауап қайтаруының молекулалық механизмдерін зерттейтін иммунитет жөніндегі ғылым.

Міне, сол иммунолог маманы болып, адам бойындағы, қандағы құбылыстарды зерттеп жүрмін. Мені адам бойындағы гиперактивті иммундық жауап көбірек қызықтырды. Гиперактивті иммундық жауап дегеніміз ол әр себепке (бактерия, вирус, шаң тозаң), күрт ұзаққа сақталатын температура, қышыну, қызару, түшкіру, қатты ісіну тағы да басқа жауаптық реакциялар. Басты мақсатымыз - келешекте сондай гиперактивті иммунды болдырмау. Жаңалықтарды алдағы уақытта жариялаймыз.

- Қазір «Шымкент – адалдық алаңы» кеңсесін басқарып жүрсіз. Тұрмыстық жемқорлықпен күрес қалай жүзеге асырылып жатыр?

- Өткен жылы 20 желтоқсанда әр саланың мамандарынан құралған арнайы топ нәтижеге бағытталған жұмысты қолға алдық. Бұл жоба Елордадан бастау алып, Тұңғыш Президенттің Жолдауының 87 тармағында көрініс тапты. Яғни, Елбасы өңірлерде жемқорлықпен күресуге осы тәсілді пайдалану керек екенін атап өтті. Жобаның міндеті – азаматтардың мемлекеттік билік институттарына сенімін арттыру, жемқорлық деңгейін төмендету және сыбайлас жемқорлықты жалпы қабылдамауды қалыптастыру.

Бұл тұрмыстық жемқорлықты жою және азаматтарға қолайлы жағдай жасау, қоғамдық бақылау жүргізу, сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру салаларында сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл бойынша өз қызметін жүзеге асырады. Біз полиция, білім, денсаулық сақтау салаларын қамтып, үш бағытта жұмыс істеп жатырмыз. Сәуір айында тұрғындардың арыздарының нәтижесінде қалалық №1 клиникалық ауруханасында магниттік-резонанстық томографияны инсульт алған науқастар ақылы түрде түсіріп келгенін анықтадық.

Алайда, оларға аталған қызмет түрі тегін жүргізілуі керек болатын. Бұл өрескел заңбұзушылықты еліміздің вице-министрі Ляззат Мирасқызымен тоқтаттық. Қарапайым тұрғындар арасында денсаулық саласына көңілдері толмайтын жәйттер өте көп. Оның бәрін бір күнде немесе бір айда шешу мүмкін емес. Біз алдымен ол қаншалықты шындыққа жанасатынын анықтаймыз. Егер аталған мәселе рас болса, заң аясында арнайы топ өкілдері оның шешу жолдарын қарастырамыз. Қазіргі соның алғышарты ретінде ауруханалардағы бас дәрігерлерді бірінші қабатқа түсіріп жатырмыз.

Яғни, басшылар науқастарды көрсін, үлкен жайлы кабинеттерді босатсын деген мақсатта осы жобаны барлық денсаулық сақтау мекемелеріне енгізудеміз. Ал полиция қызметкерлерімен «Адалдық жолында» атты рейд ұйымдастырып келеміз. Бір күн бойы жол патрульдік полицейлерінің көлігімен жүріп, тұрғындарға заңды құқықтары мен міндеттерін түсіндірдік.

Нәтижесінде тұрғындарға жол сақшылары неліктен тоқтатқанын, заң бұзғанда айыппұл төлеудегі жеңілдіктер айтылмайтынын анықтадық. Жауапты мамандарға ескертпелер берілді. Оларға «Пара беру – заңмен қудаланады» дегенді түйсіндірдік.

Ал, білім беру мекемелеріндегі жемқорлықтың алдын алу мақсатында ең бірінші кезекте қаладағы мектептер мен ЖОО-лар, колледждердегі жастарды адалдыққа тәрбиелеу мақсатында «Адалдық дүкендерін» аштық. «Таза сессия» сынды акциялар ұйымдастырылып тұрады. Мұнда, «пара кім берді немесе керісінше кім алды» дегенге емес, «не үшін бермеу керекпіз» дегенді білімгерлердің санасына сіңіруге тырысамыз. «Мектепке жәрдем» жобасын да енгізіп жатырмыз.

Онда мектеп жанынан құрылған қамқорлық кеңесшілері мектепке қажетті заттарды арнайы есепшот ашып, сол жиналған қаражатты оқушылар мен мектептің игілігіне жаратады. Бәрі қамқорлық кеңестің келісімімен жүзеге асырылатын болады. Ұйымдастырып жатқан іс-шаралар мен кездесулеріміз осы жоғарыда аталып өткен жобалардың мақсат-міндеттерін түсіндірумен өтеді. Көзге ілінбей жүрген елеусіз мәселелерді жою арқылы халықтың сауатын ашып, құқықтары мен міндеттерін түсіндіреміз.

- Әңгімеңізге рақмет. Жұмысыңызға табыс тілейміз.

Жаңа оқу жылының алғашқы онкүндігінде кәмелетке толмағандар арасында жасалған 16 қылмыстық оқиға тіркелген. Бұл деректерді Шымкент қаласының прокуроры Файзулла Тұрымов қалалық білім басқармасының ғимаратында өткен жиында келтірді.

Аталған оқиғаларды тәртіп сақшылары жеткіншектер арасында жиі кездесетін жайттарды саралау барысында анықтаған. Нақтырақ айтқанда, 1-10 қыркүйек күндері арасында қаладағы білім беру мекемелерінде талдау жұмыстары жүргізілген. Ал қылмыстарға тоқталсақ, кәмелетке толмағандарды зорлау, қару қолдану арқылы бұзақылық жасау, орта және дене жарақатын салу, ұрлық жасау, жол көлік оқиғасы, көлік ұрлығы, өз-өзіне қол жұмсау, із түссіз жоғалу сынды деректер тіркеліп отыр. Тәртіп сақшылары аталған іске қатысы бар 9 жасөспірімнің күдікке алынғанын айтады.

Осы орайда, өскелең ұрпаққа тәлімді тәрбие беру, жат қылықтардан аулақ болуды үйрету мақсатында білім басқармасының ұйымдастыруымен қала мектептерінде «Қылмыссыз балалық шақ» айлық акциясы өтіп жатыр.

Үшінші мегаполисте ұландық офицерлер мектепте оқушыларға ерлік тақырыбында сабақ өтті.

Бұл 6506 әскери бөлімінің басшылығы мен №46 және №65 мектеп директорлары арасында өзара әріптестік меморандумы аясында жүргізілді. Офицерлік топ делегациясын «Оңтүстік» өңірлік қолбасшылығының орынбасары, полковник Ниязтай Әлкешев пен ҚР ҰҰ ТжӘҚЖ бас басқармасының бастығы, полковник Александр Крамар бастап барды.

Әскерилер делегациясының негізгі мақсаты – аталған білім ордаларында ҚР Ұлттық ұланының қоғамдік қауіпсіздік саласындағы қызметін ел ішіне кеңінен насихаттай отырып, жасөспірімдер арасында әскери-патриоттық рухта тәрбиелеуге үндеу.

– Біздің ұландық офицерлер арасында өмірін қауіп-қатерге тігіп, ерліктің үлгісін көрсеткен әріптестеріміз аз емес. Олардың саны бүгінгі таңда 170-ке жуықтайды. Бұл азаматтардың барлығы да өздерінің ерлік іс-қимылдарымен өзгенің өміріне араша түскен бейбіт күннің батырлары, – деді Александр Крамар.

Делегация құрамындағы Халық қаһарманы Қайрат Үмбетов, әскери салада жауынгерлік ерлігі үшін түрлі орден, медалдарға ие болған офцерлер – подполковник Е.Баймулдин, аға лейтенант Е.Отарбаев, Ж.Баянбаев, лейтенант С.Сүндетовтер оқушыларға әскери-патриоттық рухты оятуда дәріс оқыды.

Алдағы уақытта әскери бөлім офицерлері қаладағы білім мекемелерінде дәріс оқуды жалғастырады.

А.ЖАППАР
Фото Б.Сейітжаппар

Бобби Мерфи және оның стэнфордтық досы Эван Шпигель бірлесіп жасаған «Snapchat» әлуметтік желісі мол табысқа кенелтіп, өрімдей жастарды миллиардерлер тізіміне қосқаны белгілі. Әлемге әйгілі бақуатты жандардың өмір жолын қазбалай берсек, достарымен кәсіп ашып, табысқа жеткен көп адамды мысалға алуға болады. Талапты жастар өзімізде де аз емес. Тіпті, шымкенттік үш достың бастамасы да Forbes-тің алғашқы бетінде жарқырайтын күн де алыс емес...

Жас кәсіпкер, «Salem Coffee» және «Global Coffee» кофеханалар желісінің негізін қалаушы Аят Азимовты шымкенттіктер ғана емес, керек десеңіз еліміздің Тұңғыш Президенті Н.Назарбаев та біледі. 29 жасында кәсіптің көзін тапқан жігіт қаламызда 13 кофехана ашып, бүгінде 70 адамды жұмыспен қамтып отырған жайы бар. Тынымсыз еңбектің нәтижесінде ел нарығына енген оның командасы, ендігі әлемдік бренд қалыптастыруды жоспарлап жүр.

– Шырайлы шаһарда туып өстім. Мектеп пен колледжді қалада оқып, жоғары білім алу мақсатында шетелге аттандым. Литвадағы LCC халықаралық университетінде 2009-2013 жылдары бизнесті басқару мамандығы бойынша оқыдым. Қарапайым отбасыдан шықтым. Әкем – кәсіпкер, анам – инженер. Бакалавр мамандығын аяқтаған соң елге оралып, шаңырақ көтердім. Сол жылы анамның жұмыс орны арқылы Польшаға жұмыс істеуге ұсыныс алдым. Онда PR-маманы болып халықаралық компанияда тәжірибе жинадым. Жұбайымның шетелде ұзақ бола алмауы себебінен елге қайтуға тура келді, – дейді кәсіпкер.

Алайда, туған өлкеге оралған оның бірден жұмысқа орналасуы мүмкін болмай, вахталық әдіспен еңбек етуге көніпті. Әлемдегі ең терең және ірі мұнай кеніштерінің бірі болып саналатын «Теңізшевройл» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінде төрт жылға жуық аудармашы болып қызмет еткен.

– Серігім Данияр екеуміз онлайн бизнес ашамыз деп 20 мың АҚШ долларын жұмсап, сәтсіздікке тап болдық. Кейінгі кәсібіміз абырой болғанда табысты болды. Жарнама агенттігі арқылы аз-кем қаражат жинадық. Осы кезде қатарымызға Мақсат деген досымыз қосылды. Оның көптен бері ойдан жүрген кофехана ашу туралы ұсынысы үшеумізге де ұнады. Әрқайсымыз 2 млн теңгеден шығарып, жетпеген жеріне несие алып, алғашқы кофе-барды аштық. Мен вахтада жүргенімде серіктерім кәсіпті жүргізіп отырды. Кейін ойлана келе осы жобаға ден қояйын деп шештім. Аудармашылық жұмыспен қош айтысып, кофе өндірісін мықтап қолға алдық, – дейді Аят.

Осылай үш дос екі жылдың ішінде қалада 13 кофехана ашып, қалғаны 25-і республика көлемінде франшиза арқылы іске қосылған. Кәсіпке икем танытқандар әуелі «Salem Coffee» атауының кейін келе шетелдік нарыққа ену үшін ауысқанын айтады.

– Өткен жылы Елбасы – Тұңғыш Президентіміз Нұрсұлтан Әбішұлы үшінші мегаполиске іссапары барысында бірқатар азаматтардың жобаларымен танысып, алға қойған жоспарларын тыңдады. Бұл кездесу менің ерекше есімде қалды. Алған әсерімді де айтып жеткізу қиын. Біздің командамызға үлкен мотивация болғаны рас. Елбасыға сол кездесуде Ресей, Қырғызстан, Өзбекстан елдеріне экспортқа шығамыз деген сөзімізді іспен дәлелдеу үшін жақсылап жұмыс істеп жатырмыз, – деді жас кәсіпкер.

Елімізде ашылып жатқан кофеханалар сан алуан болғанымен, олардың бәрі экспортқа шығуға қауқарсыз дейді кәсіпкер. Ал Аят командасымен шетел нарығына ену үшін арнайы жоспар әзірлеген.
– Ол «Экономия на масштабах» деген бизнес стратегия. Өнімдерімізді төменгі бағамен саудалап, тиісінше кететін шығынды үнемдеу арқылы өзге елдерге бара аламыз.

Біздің өнім халықаралық стандарттарға сай. Жобамыз сәтті жүзеге асқаннан болар, көптеген қалалардан серіктес ретінде бизнес идеяны сатып алып, біздің нұсқаулығымызбен өз кәсібін жүргізіп отырғандар да бар. Оларды қаламызға тарту арқылы мегаполистің ішкі туризмін дамытуға өз үлесімізді қосып жатырмыз деп айтуға толық негіз бар. Біздің франшизаны сатып алуға келген кәсіпкерлер қалада кемі 4-5 күн жүреді. Олар қонақ үйлерде түнеп, мейрамханаларда тамақтанады. Ал бос уақыттарында қаланың көрікті жерлеріне саяхат жасайды, – деді жас кәсіпкер.

Кофеханалар желісінің иесі кәсіпкер Аят бизнесті 14 пайыздық несиемен бастағанын, басында қаржылық қиындықтарға тап болғанын, бүгінде кәсіпкерлер үшін 6 пайыздық несие тіпті сыйлық секілді екендігін сол жиында айтқан екен.

– Бұл – өте дұрыс бастама. Біз кәсібімізді бастағанда тұтынушылық несиені 14 пайызбен алғанбыз. Ол кезде несие алу 18 пайыз болған. Сондықтан 14 пайыздық үстемақыға ерекше қуанғанбыз.

Ал қазір кәсібін бастаймын деген кәсіпкер үшін 6 пайыздық үстемақымен несие беру – мемлекет тарапынан үлкен қолдау. Ал Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың Жолдауында Үкіметке микро және шағын бизнес саласындағы компанияларды табысқа салынатын салықтан үш жылға босату үшін заңнамалық база әзірлеуді тапсырды. Әрине, жас кәсіпкерлер үшін өте жағымды жаңалық, - дейді ол.

"Армансыз адам қанатсыз құспен тең"

Жастар жылында түрлі шаралар мен форумдарда сөз алып өз тәжірибесімен бөлісіп жүрген Аят Азимов үшінші мегаполисте орта және шағын бизнесті несие алып дамытуға болатынын айтады.
– Шет мемлекет немесе еліміздің өзге қалаларынан келген қонақтар қаламызда бизнесте бәсекелестіктің аз екенін жиі айтатыны бар.

Егер жұмыссыз жастар жеңілдетілген 6 пайыздық үстемеқымен несиеге 3 млн теңге алып кәсіп ашса, онда екі жылда 400-500 мың теңге көлемінде ай сайын табыс табуына болады. Бұл жерде әрине қаржылық сауаттылық қажет. Алдымен бизнес жобаңыз, нақты жоспарыңыз айқын болуы шарт. Қайда жүрсем де замандастарымды кәсіп ашуға шақырамын. Өзім осы саланы оқығандықтан, біз бәрін есептей келе шешім қабылдаймыз, – дейді ол.

Әлеуметтік желілерде белсенді қолданып, көп жастарға кеңестерін бөлісіп жүрген Аят қолы қалт еткенде белгілі кәсіпкерлермен сұхбаттасқанды ұнатады екен.
– Көп оқығанның пайдасын көріп жүрміз ғой. Өзім де «Мемлекет және бизнес» атты іскерлік тақырыбында кітап жазуды ойланып жүрмін. Кәсіпкерлерден де сұхбат алып жүргенім осы бір игі істің алғашқы қадамдары деп қарауға болады. Сол материалдар кітапқа енеді. Ол екі тілде жарық көретін болады.

Ал жақын бес жылдықта өзімді дамыған мегаполистегі ірі компанияның басшысы ретінде елестетемін әрі осы мақсатқа жетуге бар күшімді саламын, – дейді Аят Азимов.

P.S.

Қазақ қазір әл-ауқатын көтеріп, тұрмыс жағдайын түзеудің қамымен жүр. Араларында байып кеткендер де, жеңіл жолмен келген дүниені қарпып қалудың жолын таппай әуре-сарсаңға түскендер де бар. Кәсіп ашып, таза байлыққа кенелгісі келетіндер де кездеседі. Алайда, олардың ішінде соның нақты тетігін білмейтіндер баршылық. Олар да Аят пен оның достары секілді ізденсе дейсің... Әйтпесе, еріншектіктің шыңына жетіп, масылдыққа бой алдырып бара жатқандаймыз.

Түркістан мен Шымкент бірі облыс орталығы, бірі ірі мегаполис болғанымен енші бөлісетіндей реті жоқ. Мәселенің осы жағын баса айтып жүрген шаһар басшысы бұрындары өткізіліп келген аудан, қала дихандарының ауыл шаруашылығы жәрмеңкесін бірлесіп өткізуді ұсынған болатын. Бұл шаруа оябын тапты.

«Қажымұқан» атындағы орталық стадионда өткен жәрмеңкеде облыстан келген дихандар жеміс пен көкөніс, бақша өнімдерінің жақсы сұрыптарын ұсынды.
Қала дихандары және Түркістан облысы Жетісай қаласы мен Түлкібас ауданының тауар өндірушілерінің қатысуымен бірлескен ауыл шаруашылығы өнімдерінің жәрмеңкесінде жалпы құны 86 млн теңгені құрайтын 120 тонна ауыл шаруашылығы өнімдері нарықтағы бағадан 10-15 пайызға дейін арзан саудаланды.

Жәрмеңкедегі ауыл шаруашылық өнімдерімен арнайы келіп танысқан қала әкімі Ерлан Айтаханов азық-түлік бағасының негізсіз өсуіне жол бермейтін мұндай жәрмеңкелерді тұрақты ұйымдастыру қажеттігіне тоқталды. Шымкент пен Түркістан облысының әкімшілік аумағы бөлінгенмен халқы бөлінбегенін айтқан қала басшысы алдағы уақытта осындай бірлескен іс-шаралар жиі өткізіліп тұратынын атап өтті. Мұндай жәрмеңкелердің жергілікті шаруаларға өз тауарларын делдалсыз сатуға мүмкіндік беретінін айтты.

Жәрмеңкеге 60-тан астам ауыл шаруашылығы тауар өндірушілері қатысып, жұртшылыққа ет, сүт өнімдерімен қатар, картоп, көкөніс, жеміс-жидек пен қауын-қарбыз, болгар бұрышы, қызанақ, қияр мен жеміс шырынын және қолөнер бұйымдарын ұсынды.

Азамат ЖАППАР
Фото: Серік Қосаев