Шымкент келбеті

Шын шеберге шектеу жоқ. Ата кәсібін ардақтаған Қадыр Садықовтың есімі бүгінде тек шырайлы Шымшаһар жұртшылығына емес, елімізге белгілі өнер иелеріне етене таныс. Ол жастайынан домбыра құрастырып, ұлттық өнерімізді ұлықтап қана қоймай саналы ғұмырын шәкірт тәрбиесіне арнаған жан. Жігітке жеті өнер де аз екенін дәлелдеп жүрген ел ағасымен сұхбаттасудың сәті түсті. Әңгімеміз түркі музыка дәстүрінің бастауы болған қазақтың қобызы мен домбырасы хақында өрбіді.

Қадыр Садықов ағаштан әр қилы дүние жасайтын он саусағынан өнер тамған шебер. Атасының шеберханасында жүріп ағаш жонуды меңгерген бала Қадырдың арманы ақ халатты абзал жандардың қатарында халықтың алғысын алу болған екен. Алайда тағдыры басқаша өріліпті. Басты кәсібі – музыкалық аспап жасау. Ол сүйікті ісін 30 жыл бұрын бастаған. Міне, осы жылдар аралығында ағаш шеберінің қолынан талай музыкалық аспаптар мен қолөнер бұйымдары шыққан.

Қолы қалт етсе, жатақханадағы шағын шеберханасына келеді. Аспаптың ою-өрнектерін қашап, тапсырыс берушінің талғамына сай пішінін өзі сызады. Ал домбыраны құрап та, шауып та жасайды. Көп шебердің қолынан келе бермейтін жөндеу жұмысына да епті. Той басқарып, асабалық өнерді де қатар алып жүрген сөзге де шебер, іске де ұста Қадыр Айтуғанұлы саналы ғұмырын шәкірт тәрбиелеуге арнаған.

- Қазіргі Түркістан облысы Ордабасы ауданының орталығы Темірлан елдімекеніне қарасты Амангелді бөлімшесінде 1970 жылы дүниеге келдім. Қарапайым көпбалалы отбасыда туып өстім. 13 ағайынның сүткенжесімін. Мектепті бітіріп, бір жылдық кәсіптік білім беру техникумында ағаш ұстасы мамандығын оқыдым. Қолыма құжат тигеннен кейін ағаш өңдеу комбинатында жұмыс істедім,-дейді ол.

- Кейін Отан алдындағы борышымды өтеуге Германияға аттандық. Екі жылдан соң әскерден оралып, бұрынғы жұмысымды жалғастырдым. Бұрынғы Ә.Қастеев атындағы көркем сурет училищесінде (қазір авт. №5 өнер және дизайн колледжі) алғаш рет ашылған ағашты көркемдеп өңдеу мамандығы ашылып, 1991 жылы оқуды жалғастырдым. 4 жылдық орта білімді аяқтауға таяп, дипломдық жұмысымды қорғау кезінде екі домбыра жасадым.

Оның бірін тұтас ағаштан шауып істесем, ал екіншісі – құрама домбыра еді. Сол кезде құрама домбыраның халық шебері Мұрат Закаринов бір ай жетекшілік етіп, кейіннен бірге жұмыс істеуге ұсыныс білдірді. Сол жылы музыкалық аспаптар цехын ашып жұмыс істедік. Онда да екі жыл талмай тер төгіп еңбек еттік. Кейін цех жабылып, осы қазіргі колледжге ағаш шебері ретінде дәріс оқуға жұмысқа тұрдым. Жұмыспен қатар жоғары білімді сырттай оқып алып, 30 жылдан бері осы саладан алыстағаным жоқ. Оның 20 жылы ұстаздық етіп келем,-дейді ағаш шебері.

Қасиетті шаңырақтағы ұсталық қасиет ордалы отбасындағы 13 ағайынды баланың ішінде сүткенжесі Қадырға қонған екен. Атадан балаға мұра болған ұсталық қасиетті бойтұмардай қастерлеп, ата жолын ардақтап жүрген жан бүгінде екі ұл тәрбиелеп отыр. Екі перзенті де жоғары оқу орнында оқиды. Тұңғышы орындалмай қалған әке арманын жалғап медицина саласына баруды жөн көрсе, ал екінші ұлы әскери мамандық бойынша білім алып жатыр. Жұбайы мектепте мұғалім.

– Бүгінде күнкөрісте бәскелестік орнаған заман. Әркім шамасына қарай еңбектеніп отбасын асырап бағады. Аптасына 1-2 аспап жасаймын, тойға да тапсырыс келіп түседі. Бағасы қалтаға қонымды, базар нарығымен шамалас. Домбыра қашанда сұраныста, ал қобызды кәсіби музыканттарға қарағанда бақсылар көп жасатады. Жақында ғана Семейден отбасылы емшілер келіп, қобыз сатып алып кетті. Керек десеңіз олардың аса қадірлі адамына айналғандаймын.

Бір-бірінен естіп келеді. Аталары аян берді деп қолдарына қажетті қобызының суретін салып әкеледі. Сынған, ескірген музыкалық аспаптарды жөндеймін. Бір күні өзіммен шамалас азамат шеберханама іздеп келіпті. Қолында көне қобызы бар. Ол әбден ескірген, түте-түтесі шыққан 200 жыл тарихы бар аспапты 12 сағат бір орыннан тапжылмай жөндеп, әлгі бақсының батасын алып шығарып салғаным бар,- дейді Қадыр Айтуғанұлы.

Алғаш жылдары жасаған аспаптарын кәдесый ретінде талай әншінің бағын ашқан «Жас қанат» байқауында әділқазылар алқасы мен жүлдегерлерге тарту етіпті. Сол жылы алғаш рет қос ішекті домбыраны қос мойынды етіп жасап көрген. Содан болар бүгінде аспаптары үлкен сұранысқа ие.

– Біртуар ақын Қадыр Мырза Әлінің «Нағыз қазақ қазақ емес, нағыз қазақ – домбыра» деген сөзінің зор мәні бар. Күйшінің көкірегінен төгілген күйге қанат бітіретін де осы аспап. Сондықтан жүрек қылын шертетін үн шығу үшін оны талапқа сай жасау керек. Аспапты жасайтын қолөнерші міндетті түрде оны жақсы шерте де білуі керек. Əйтпесе, ол домбыраны мың жерден көркем жасағанымен, жанын түсіне алмайды.

Сол себепті, музыкалық жағынан сауаты мықты болуы қажет. Менің ойымша, ол дүниені кез келген ағаштан жасаған дұрыс болып шықпайды. Мәселен, қыл қобыз, жетіген, прима қобыз, бас домбыра, контрабас прима домбыра сынды аспаптармен қатар, сандық, бесіктерді, естелікке беретін сыйлықтарды тағы сол сияқты ағаштан жасалатын барлық дүниелерді құрастыра береміз. Ал маман болуға баулып жүрген шәкірттеріміздің басым көпшілігі еңбекке епті, жан жақтылығымен танылып жүр. Олардың жетістігін естігенде бір марқайып қаламыз, – дейді аспап жасаушы.

P.S.

Қазақтың ұлттық рухына теңейтін киелі қара домбыраның қалпын бұзбай, қазақи қоңыр үнін сақтап жасау, он саусағынан өнер тамған қол өнер иелеріне тән жұмыс. Қадыр Садықовтай ұлттық құндылықтарымызды жаңғыртып, қол өнерді дәріптейтін шеберлердің өлмес өнері кейінгі ұрпаққа үлгі болмақ.

Алдағы он жылдықта еліміздегі мектеп бітіруші түлектер 500 мыңға жуықтайды. Ал білім ошағының табалдырығын аттайтын бүлдіршіндердің көрсеткіші тиісінше бірнеше есеге өспек. Бұл болжамды ҚР Білім және ғылым министрлігінің жанынан құрылған Қаржы орталығының өкілдері келтіріп отыр. Яғни, студенттердің жатын орны мен оқушы орындарының тапшылығы жыл санап артады деген сөз. Бұл ретте «білімге құштар осыншама жастың мәселесі қалай шешіледі?» деген сауал алдыңнан кесе-көлденең шыға келетіні рас.

8 жылға - 152 миллиард теңге

Жыл сайын жаңа оқу жылы басталғаннан студент үшін жанды ауыртар мәселе – жатақхана «жыры» басталады. Ал бүгінгі студенттің басты мақсаты сапалы білім алу болса, ата-ана баласының білімді, білікті азамат атануын қалайды. «Қалауын тапса, қар жанар» деген бар. Ендігі кезекте аталған олқылықтың орнын толтыру үшін арнайы орталық құрылып, жаңа әлеуметтік нысандарды салуды бастап кетті.

Аталған орталықтың өкілдері үшінші мегаполиске де табан тіреп, 11-12 қыркүйек күндері «Атамекен» Ұлттық кәсіпкерлік палатасы, «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры, «Shymkent» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясының алаңдарында «Road Show» форматындағы ақпараттық түсіндіру жұмыстарын жүргізді.

Онда ҚР Білім және ғылым министрлігінің «Қаржы орталығы» АҚ президенті Асқар Ибраимов, Студенттердің жатақханаларға операторлық ету бойынша департаментінің директоры Біржан Алимжанов, Білім беруді мемлекеттік қаржыландыру жүйесін дамыту департаментінің сарапшысы Балжан Әлбиева білім беру ұйымдарының мамандары мен мүдделі кәсіпкерлерге студенттер жатақханалары мен жеке меншік мектептер құрылысы кезінде мемлекеттік тапсырысты орналастыру механизмі бойынша кеңестер беріп, екінші тараптың сұрақтарына жауап берді.

– Жатақхана мәселесі шынында да өзекті. Зерттеп зерделей келе елімізде 90 мың жастың жатақханаға мұқтаж екенін анықталды. Негізгі сұраныс ірі қалалар мен мегаполистерде тіркеліп отыр. Алматы, Нұр-Сұлтан, Шымкент қалаларында республика бойынша ең көп студенттер шоғырланған. Елордада жатақханаға зәру 17 мың студент бар болса, Алматы қаласында бұл көрсеткіш 31 мыңға тең.

Ал үшінші мегаполисте білімгерлерге 8400 жатын орын қажет. Бұл – әртүрлі жоғарғы оқу орындары мен колледждерді қоса алғандағы көрсеткіш, – дейді «Қаржы орталығы» АҚ Студенттердің жатақханаларға операторлық ету бойынша департаментінің директоры Біржан Алимжанов.

Біржан Нұржанұлының айтуынша, кәсіпкерлерге осы мәселені шешу арқылы өз бизнесін жүргізуге мемлекет тарапынан мүмкіндік қарастырылып отыр. Ол үшін қомақты қаржы бөлінеді. Жалпы 2022 жылға дейін 75 мың орын жатақхана салу үшін мемлекет тарапынан 152 млрд. теңге қарастырылып отыр.

– Жеке кәсіпкер, үлкен құрылыс компаниялары, оқу орындары өз қаражаты есебінен жатақхана құрылысын жүзеге асырады немесе қайта жабдықтау арқылы іске қосады. Студенттер орналасқаннан кейін жаңадан салынған жатақханадағы әрбір орынға мемлекет тарапынан жыл сайын 122 АЕК, ал қайта қалпына келтіру жұмысына 47 АЕК көлемінде қаржы белгіленеді. Кәсіпкерге осылай мемлекеттік тапсырыс аясында 8 жыл көлемінде ай сайын қаржы аударылып отырылады.

Айта кететін жағдай, студенттердің жазғы демалыс кезіндегі аралық уақыт есептелмейді. Яғни, 9 ай бойы тиісінше қаражат кәсіпкерге келісім бойынша төленеді. Оған жалдау ақысын қосыңыз. Тапсырыс беруші ҚР Білім және ғылым министрлігі болса, «Қаржы орталығы» АҚ операторлық жасайды. Жатақхана пайдалануға берілгеннен бастап 20 жыл мақсатты түрде шектеу қойылады. Ол дегеніңіз, кәсіпкер мемлекеттік тапсырысты орындап болған соң да ұзақ мерзімде өз кәсібін одан әрі дөңгелетуі тиіс, – деді Б.Алимжанов.

Биыл орталықтың бастамасымен 60 жоба келісім-шарт негізінде жүзеге асырылуда. Оның ішінде 47-інде жеке кәсіпкерлер өтініш білдірген. Шымкентте жалпы 600 орындық 2 жатақахана ашылса, 241 орындық тағы бір студенттер үйінің құрылысы бітуге жақын. Қосымша екі нысан жыл соңына дейін пайдалануға берілмек.

Жеке мектептің жағдайы қалай?!

Қазақстан Республикасы Тұңғыш Президентінің студент жастардың өмір сүру жағдайын жақсарту жөніндегі Үшінші әлеуметтік бастамасын іске асыру және оқушы орындарының тапшылығын азайту мәселесі әлі де өзекті. Бүгінде елімізде 200 мыңға жуық оқушы орын тапшылығын сезінуде.

Шымкентте де бұл мәселені шешу жолында біраз жұмыстар атқарылып келеді. Қазіргі таңда шаһардағы 19 мектеп үш аусымда білім береді. Жаңа оқу жылында мектеп табалдырығын аттаған балақайлардың саны да жыл санап артып отыр. Шешім біреу – жеке меншік мектептер санын арттыру. Осылай білім сапасы мен үш ауысымды мектептердің мәселесін шешуге болатыны нақтыланған.

– Мемлекет басшысы 2023 жылдың соңына дейін үш аусымды оқытуды және жергілікті жерлердегі оқу орындарының тапшылығын жоюды тапсырған болатын. Бұл бүгінге дейін мемлекет есебінен құрылыс салу арқылы шешім тапқан. Алайда құрылыс қарқыны демографиялық және көші-қон процестерімен қатар жүріп жатқан жоқ. Осы мәселені ретке келтірудің бір жолы – мемлекеттік тапсырыс аясында жеке сектордан мектеп салу болып отыр. Мұның барлығы заңды түрде қарастырылған.

Жан басына шаққандағы қаржыландыруды енгізгенге дейін бізде 121 мектеп болса, қазір 25 білім ошағы аталған жоба арқылы қосылып отыр. Оның ішінде Шымкентте 3 мектепті атап өткен болар едім.Жалпы оқу жылының соңына дейін 23 жеке мектеп ашылады деп күтілуде. Оның 6-ы Шымкенттен бой көтермек.

Инвесторлар мектепті өз қаржысы есебінен салып, мемлекетпен келісім-шартқа отырады. 96 АЕК мектепке кеткен шығынды өтеу бойынша төленеді. Егер біз орташа норматив көлемі жайлы айтсақ, ол бір оқушыға орта есеппен жылына 224 мың теңге төленеді, – дейді Балжан Шойынқарақызы.

Екі күндік іс-шаралар нәтижесінде аталған орталыққа 10-нан аса кәсіпкер мен компания қызығушылық танытқан. Деседе жер телімдерін бөлу, қолданыстағы ғимараттарды қайта жабдықтауға байланысты әлі де бірқатар сұрақтар мен мәселелердің бар екенін сала мамандары жасырмады.

Міне, 2023 жылға қарай еліміздегі оқу орындарының тапшылығы мен студенттер жатақханасының мәселесін азайтуға бағытталған жоба өз нәтижесін бере бастады.

Үшінші мегаполистегі дәрігерлер Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың халыққа жолдаған алғашқы Жолдауын талқылап, пікірлерін ортаға салды.

Қаладағы жедел медициналық көмек көрсету станциясында өткен жиынға Шымкент қаласы әкімінің бірінші орынбасары Қайрат Нұртай мен Шымкент қаласы мәслихатының хатшысы Ғани Ташқараев, «Нұр Отан» партиясы Шымкент қалалық филиалы төрағасының бірінші орынбасары Бахадыр Нарымбетов бастаған ақпараттық-насихаттау тобы мен халық қалаулылары қатысты.

Жиынды Шымкент қаласы әкімінің бірінші орынбасары Қайрат Ырзақұлұлы ашып, жүргізіп отырды. Ол өз сөзінде халықпен тиімді кері байланыс орнату басты назарда екенін айрықша атап өтіп, Жолдаудағы тапсырмалар бойынша өңірде атқарылатын жұмыстарға тоқталды.

Алқалы жиында сөз алған мемлекет және қоғам қайраткері Шалатай Мырзахметов Жолдауға қатысты баяндама жасап, маңызды құжатта айтылған негізгі мәселелерді жан-жақты талдап берді. Ол білім сапасын арттыра отырып мұғалімдердің жалақысын келер жылдан бастап 25 пайызға көтерілетіні, жердің шетелдіктерге сатылмайтыны, қазақ тілінің ұлтаралық қатынас тіліне айналатын кезеңі жеткені туралы кеңінен айтып өтті.

«Нұр Отан» партиясы Шымкент қалалық филиалы төрағасының бірінші орынбасары Бахадыр Нарымбетов жастарды Жолдауды қолдай отырып, елдің ынтымағы мен бірлігін сақтауға шақырды. Зейнетақы қорындағы қаражаттың бір бөлігін тиімді жұмсау үшін баспана алуға болатынын тілге тиек еткен партия өкілі мемлекеттен бөлінетін әлеуметтік көмектерді нағыз мұқтаждарға үлестіру керегін атап өтті.

Бахадыр Мәдәліұлы өз сөзінде ел ішін ала тайдай бүлдіретін оқиғаларға жол берілмеу керегін де баса айтып өтті.
Кездесу соңында Қайрат Ырзақұлұлы Мемлекет басшысының Жолдауын әр мекеме мен бөлім қызметкерлері арасында талқылап, ақпараттандыру жұмыстарын жалғастыруды тапсырды.

Елбасы Н.Назарбаевтың осынау қанатты сөзі болашағымыздың байламды бітімі іспетті. Елдің ертеңгі іргесі берік болуы үшін жастар сапалы білім алып, білікті мамандар қатарын толықтыруы қажет.

Сондықтан, елімізде білім саласына ерекше назар аударылып отыр. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың «Сындарлы қоғамдық диалог – Қазақстанның тұрақтылығы мен өркендеуінің негізі» атты Қазақстан халқына арнаған Жолдауында көтерген маңызды 5 бағытының бірі – білімнің салтанат құруы.

Осы орайда биылғы оқу жылының соңына дейін қалада 5 жекеменшік мектеп ашылып, жаңа жатақхана пайдалануға беріледі. Бұл туралы Шымкент қаласы білім басқармасы басшысының міндетін атқарушы Айгүл Текебаева қалалық әкімдіктің ақпараттық-коммуникациялық орталығында өткен баспасөз мәслихатында мәлімдеді. Жолдау аясында білім саласында атқарылған және жоспарланған жұмыстарды сөз еткен Айгүл Қалыбайқызы шаһардағы білім беру мекемелерінің бүгінгі жағдайын баяндады.

Қаланың бас ұстазының сөзінше, 2019-2020 оқу жылында Шымкент қаласындағы 701 білім беру мекемесінде 305 мыңнан астам бала білім алуда. Оның ішінде 501 мектепке дейінгі мекемеде 76 339 бүлдіршін қамтылған.

– Бүгінгі таңда басқармаға қарасты мектептердің 127-і типтік, 7 мектеп ыңғайластырылған ғимараттарда орналасқан. Білім саласына 2019 жылға 77 987 821,0 мың теңге бөлініп, алдыңғы жылмен салыстырғанда көлемі 35%-ға артып отыр. Қаладағы балабақшамен қамтуды қажет ететін 3-6 жасар 73 031 баланың 95,2%-ы мектепке дейінгі тәрбиемен қамтылған, - дейді А.Текебаева.

Жаңа оқу жылынан бастап үшінші мегаполистегі білім ошақтарында жан басына қаржыландыру жүйесі енгізілуде. Бұл әр мектептің жеке бюджеті болады деген сөз. Мектеп басшылары барлық қажеттіліктерін сол қаржыдан алып, мұғалімдерге берілетін үстемақыларын өздері тағайындай алады. Осылайша мегаполистегі үш ауысымды мектептер мәселесі шешіледі деп күтілуде.

– Қазіргі таңда 11 жекеменшік мектепке 5454 оқушы мемлекеттік тапсырыс арқылы орналастырылды. Жан басына қаржыландыру жүйесін енгізу нәтижесінде өткен жылы 2400 орынға арналған 4 жекеменшік мектеп ашылды. Жаңа оқу жылында 1500 орынды «Жас дарын», «Абай Құнанбаев» жекеменшік мектептері жұмысын бастаса, жыл соңына дейін 1000 орынды 5 жекеменшік мектеп пайдалануға беріледі деп жоспарлануда. Осылайша жекеменшік мектептер есебінен үш ауысымда оқытатын 3 мектептің мәселесін шешу жоспарланған, - деді Айгүл Қалыбайқызы.

Үшінші мегаполистегі білім саласына жауапты маман педагогтердің біліктілігі, ағымдағы және күрделі жөндеу жұмыстары, мектептердің қысқа дайындығы, оқулықпен қамтамасыз ету мәселесі жоспарға сәйкес орындалып жатқанын айтты. Жағымды жаңалықтардың бірі – жаңа оқу жылынан бастап «Оқушылар» сарайында IT орталық, ал №1, 7, 23, 65, 80 мектептерде IT-сыныптар ашылды.

Шымкент қаласы әкімдігінің халықты жұмыспен қамту орталығы «Nur Otan» партиясымен бірлесіп «Бос жұмыс орындарының» жәрмеңкесін ұйымдастырды. Онда екі қолға бір күрек іздеген жандарға 1600-ға жуық бос жұмыс орындары ұсынылды.

Шаңырақтың берекесін молайтып, мерекесін келтіретін қамқор ене мен ибалы келіндер жаһанданудың жұтына жұтылып бара ма, қалай?! Отбасылық жанжал мен дау-дамайдан көз ашпадық деп ағынан жарылған бір топ келіннің сырын тыңдамаққа дағдарыс орталығына бас сұғып қайттық.

Соңғы жылдары елімізде ақпараттық және коммуникациялық технологиялар экономиканың барлық салаларында қарқынды дамуда. Көрсетілетін мемлекеттік қызметтер сапасын, цифрландыру және жобалық басқаруды арттыру мәселелері мемлекеттік басқару саласындағы басым бағыттардың біріне айналды. Осы орайда, өткен жылы үшінші мегаполис әкімдігі сандық технологияларды нарықтық стандарттарға сәйкес дамыту мақсатында жаңа басқарма құрған болатын. Жуырда Шымкент қаласының цифрландыру басқармасының басшысы Айнұр Юсуповамен сұқбаттасудың сәті түсіп, мегаполисті цифрландыру бойынша атқарылып жатқан жұмыстар туралы ақпарға қанық болдық.