Шымкент келбеті

Тапқан табысының жартысынан көбін азық-түлікке жұмсайтындар аз емес. Ай сайын алатын жалақымыз қолға тиісімен-ақ, үйдегі бар-жоқты түгелдеуге кірісеміз. Қазақстандық сарапшылардың есептеуінше, азық-түлікке айлықтың 60 пайыздан астамы жұмсалады екен. Ал жыл сайын азық-түлік бағасының өсуін ескерсек, бұл соманың көлемі артқан сияқты. ОҚО статистика департаменті мамандары берген мәлімет бойынша, биыл бірінші жартыжылдықта азық-түлік тауарларының бағасы 4,5 пайызға өскен. Ал өткен жылдың бірінші жартыжылдығында баға өсімі 0,7 пайызды құраған.

ЕТ БАҒАСЫ ТҰРАҚТЫ

Тұрғындардың баcым бөлігі азық-түлік алу үшін базарға келеді. Өйткені, мұнда ас мәзіріне қажеттінің бәрін таңдап алуға мүмкіндік көп. Әрі саудаласып, жоспарлағаныңыздан да көбірек себетіңізді толтырып шығасыз. Табысы орта халық ең алдымен аса қажеттісін сатып алады. Оның ішінде ұн, макарон өнімдері, май, сары май, қант, жарма өнімдері, картоп пен ет бар. Ал қалғанын отбасылық бюджеттің ырқына қарай жоспарлайсыз. Шымкенттегі базарларды аралап шығар болсаңыз, баға жағынан әжептеуір айырмашылықты байқайсыз. Халық арасында «қымбат базар, арзан базар» деп айтылуы тегін емес. Сол арзан сауда орындарының бірі – «Қырғы базар».

Онда тек қалалықтар ғана емес, сонымен қатар, жақын маңдағы елдімекендерден да халық көптеп келіп, азық-түлігі мен қажетті заттарын қарыштайды.
Мәселен, басқа етке қарағанда арзан әрі көпшіліктің сұранысына ие сиыр етінің бір келісі – 1200 теңге. Жылқы еті – 1400-1700 теңге болса, қой еті – 1050-1150 теңге аралығында. Ал тартылғын еттің бір келісі – 950-1000 теңге. Тауық еті – 700 теңге. Базар зертханасының басшысы Перизат Заманханның айтуынша, ет бағасы тұрақты және әкелінген еттің барлығы да күн сайын зертханалық тексеруден өтеді.
– Бізде етке деген талап қатаң. Қазір елімізде еттен «сібір жарасы» шығып жатқандықтан, оны барлық микроскопиялық тексеруден өткізіп, сатушыға тиісті анықтамасын береміз. Әзірге ауру малдың еті анықталған жоқ. Ет көп ретте Сайрам, Ордабасы және Бәйдібек аудандарындағы шаруа қожалықтарынан әкелінеді. Базарға күніне 5 бас сиыр еті, 30-40 бас қой еті, 5-6 бас жылқы еті әкелінеді, – дейді зертхана басшысы.

ЖЕРГIЛIКТI ДИҚАНДАРДЫҢ ӨНIМI ДӘМДI ӘРI АРЗАН

Жаз мезгілінде қызанақ пен қиярға деген сұраныс артады. Оған қоса әрбір үйде осы уақытта қысқы маусымға әзірлік басталады. Қызанақтан түрлі салаттар қайнату және қиярды маринадтау секілді жұмыстардың қызатын сәті. Бірақ баға жағы көңіл көншітпейді. Өйткені, қызанақты сатушылар 60 теңгеден бастап, 130 теңгеге дейін саудалап тұр. Олардың арасында жергілікті диқандардың өнімі мен көрші Өзбекстаннан әкелінген қызанақтарды таңдап жүріп аласыз. Бұл жерде бағасы өнімнің сапасына қарай да қойылған. Мәселен, етті әрі таза піскен қызанақ 130 теңгеден сатылуда. Қалтаңызға қарай көсіле беріңіз. Ал болгар бұрышын 50-60 теңгеге, баялдының бір келісін 40-70 теңгеден алуға болады. Сәбіз 80, ал қырыққабат – 150 теңгеден сатылып жатыр. Картоптың майдасы – 65-80 теңге болса, ірілері 110 теңге. Сатып алушылардың біразымен сөйлесіп көріп едік, былтырғыға қарағанда бағада айырмашылық барын айтады. Жаз мезгілінің аяқталуына бір ай қалса да, әлі де көкөністер мен жеміс-жидектердің бағасы қалтаға салмақ салады.
Жеміс-жидектердің де бағасы әртүрлі. Әкелінетін аймаққа байланысты. Өзбекстан, Қырғызстан мен Қытайдан жеткізілетіндері әжептеуір қымбат. Базар сатушысы Айгүл Ешанқұлова жүзімнің бір келісін 200-350 теңгеден сатуда. Оның айтуынша, биыл жүзім бағасы арзандамаған. Өткен жылы осы уақытта жүзімнің бір келісін 150-250 теңгеден саудалаған екен.

ЖАРМА ӨНIМДЕРI ҚЫМБАТТАҒАН

Осылайша, базар нарқында бағаның өткен жылға қарағанда аздап өскенін байқауға болады. Облыстық статистика департаментінің баға статистикасы басқармасының бас маманы Айнұр Қадырбекова жыл басынан бері азық-түлік бағасының 4,5 пайызға қымбаттағанын мәлімдеді. Соның ішінде жарма өнімдері 22,8 пайызға өскен. Әсіресе, қарақұмық – 41,9 пайызға көтерілген. Айта кетейік, базарда оның бір келісі – 550 теңгеден сатылуда. Сұлы жармасы – 7,4 пайызға, ал арпа жармасы 5,8 пайызға қымбаттаған. Сұлы жармасының нарықтағы бағасы – 250 теңге. Нан бағасы да 18,1 пайызға көтерілген. Бірінші сұрыпты ұннан жасалған, яғни әлеуметтік нан – 19,1 пайызға, қара бидай наны – 19,9 қымбаттаса, жоғары сұрыптан пісірілген нан 14,2 пайызға қымбаттап отыр. Бұршақ бағасы болса 28,6 пайызға көтерілген. Керісінше, күріш – 1,7 пайызға төмендепті. Базарда күріш сұрыпына қарай, 250-350 теңге аралығында бағалануда. Сондай-ақ, картоп 20,8, ал шай 13,8 пайызға өскен. Жаңа піскен көкөністер 15,8 пайызға, жұмыртқа – 11,5 пайызға қымбаттапты. Ал қант пен құмшекер бағасының өсімі облыс бойынша 16,4 пайызды құрады.

ОҢТҮСТIКТЕ ҚАНТ ТАПШЫЛЫҒЫ ЖОҚ

Ел ішінде «қант пен құмшекердің бағасы қымбаттайды екен» деген қауесет айтылуда. Оған қоса, тосап пен компот жабу науқаны басталған кезде қант бағасының қымбаттауы үйреншікті жағдайға айналған. Ал соңғы екі-үш апта көлемінде елімізде қант тапшылығы едәуір байқалғанымен, Оңтүстік халқы оны сезіне қойған жоқ. «Біз әрдайым бағаларға мониторинг жасап, қадағалаймыз, – дейді ҚР Ұлттық экономика министрлігі табиғи монополияларды реттеу және бәсекелестікті қорғау Комитетінің ОҚО бойынша департаменті басшысының орынбасары Бауыржан Таштанов. – Облысымызға көтерме бағамен қант жеткізетін саудагерлердің әрекеті бақылауға алынған. Мамандарымыз облыс көлемінде сатылып жатқан қант бағасының қаншалықты негізді екенін зерттеуде. Ірі кәсіпкерлер «Ортаазиялық қант корпорациясы» ЖШС-нен қанттың келісін 245 теңгеден сатып алса, базарда оның бағасы – 260 теңгеден саудаланып жатыр. Ал супермаркеттердегі бағасы – 290 теңге. Жалпы, оңтүстікте қант тапшылығы жоқ».
Зерделеп қарайтын болсақ, биыл өткен жылмен салыстырғанда азық-түлік бағасында айтарлықтай айырмашылық бар. Оған статистикалық көрсеткіштер дәлел. Бір ғана 2016 жыл мен 2015 жылдың маусым айларын салыстырар болсақ, азық-түлік бағасы 14,4 пайызға қымбаттап отыр.

– демалыс іздегендердің саялы мекені

Жаздың аптап ыстығында шымкенттіктер үшін Қошқарата өзені таптырмас демалыс орны. Онда кіру ақысыз болғандықтан, қаланың тұрғындары мен қонақтары таңның атысынан кештің батуына дейін ағылуда. Әсіресе, шіліңгір шілдеде ине шаншыр жер жоқ. Демалушылардың арасында еңбектеген баладан, еңкейген қарияға дейін бар. Тіпті, өзге қалалар мен шетелден арнайы іздеп келетіндер де аз емес. Өйткені, Қошқар ата өзені суының емдік қасиеті мол.

БАЛАЛАРДЫҢ ШОМЫЛУЫНА ЫҢҒАЙЛЫ ЖАҒДАЙ ЖАСАЛҒАН

Біз Қошқарата өзеніне барған кезде, сағат тілі 16.00-ді көрсетіп тұр еді. Өзен жағасындағы ығы-жығы халықты көріп, демалыс күндері ғана емес, жай күндері де келушілердің көп екеніне көз жеткіздік. Салқын суға шомылып жүргендердің арасында әсіресе, жас балалар мәз-мейрам. Өзенге шомылып жүрген бозбалаға көзіміз түсті. Атын сұрай келе, оның Бағлан екенін білдік. Өзі дән риза. Жақын маңда тұратын болғандықтан, өзенге күн сайын келетінін және осында суға түскен ұнайтынын айтты.
– Жазғы демалыста осында келген ұнайды. Соңғы уақытта мұнда шомылу үшін жақсы жағдай жасалған. Бұрын суға түсе алмай немесе шыға алмай, аяғымыз таятын. Қазір өзен жағасы таспен қоршалған. Бұл жер достарымның да сүйікті демалыс аймағына айналған, – дейді Бағлан Ахмет.

ЕМІНЕ ШИПА IЗДЕП КЕЛГЕНДЕР КӨП

Қошқарата өзеніне шомылуға келген халықтың бірқатарымен сөйлесе келе, арасынан Қырғызстанның Бішкек қаласынан келген қонақтарды әңгімеге тарттық. Солардың бірі – 49 жастағы Айчүрек Мамаева. Шымкентте суы шипалы өзен бар деген соң, арнайы келіпті. Айчүректің аяғы ауырады екен. Суға түскелі бері өзін жақсы сезінетінін айтты. Көрші ағайындар секілді дертіне шипа іздеп келгендер қатары аз емес. Онда ақ жаулықты әжелерді де жиі кездестіресіз. Өзеннің өңменнен өтетін суына шыдап-ақ тұр. Мәселен, шардаралық Гүлжан Әбуова 64 жаста болса, шымкенттік Набат Қалдарбекова биыл 66-ға келіпті. Бірін қан қысымының жоғары болуы мазаласа, ал екіншісінің аяғы қақсайды екен. Жыл сайын өзен суына түскендіктен, денсаулықтарында оңды өзгерістердің барын айтты. Қошқаратаға келгендердің сөзіне құлақ түрсек, оның суы жараға да ем екен. 

Бұлақ басынан қасиетті суды алуға кезекке тұрғандардың да қарасы көп. Қошқарата кесенесінің «Киелі бұлақ» шырақшысы Жұма Нұржан өзенге таңғы сағат 7.00-ден кешкі 21.00-ге дейін келушілер қатарының толастамайтынын айтты. Сондықтан да болар, тәртіпті бақылап отыру қиынға соғуда. Онда спиртті ішімдік алып келетіндер және шомылуға тиым салынған жерлерде суға түсетіндер көп кездеседі екен.
– Кейде ескертулер мен құлаққағысқа назар аудармайды. Рұқсат етілмеген жерде суға түседі. Өкінішке қарай, өзен маңында «маевкаға» келгендей арқасын кеңге салып отырғысы келеді. Біз тақтайшаға тыйым салынған жерлерде шомылуға болмайтынын, бұлақ басынан су алар кезде киіммен келу қажеттігін айтамыз. Бірақ оған назар аударып жатқандар аз. Тіпті, су алатын бұлақ басына ішіп алған әлдебіреулер шомылмақ та болды, – дейді шырақшы.

БҮЛДIРШIНДЕР ДӘН РИЗА, ДЕГЕНМЕН...

Өкінішке қарай, Қошқарата өзенінде ата-анасының қарауынсыз жүрген жас балаларды көптеп кездестірдік. Кейбіреулерінің ата-анасы перзенттерін жалғыз немесе достарымен шомылуға жіберген екен. Суға түскен кезде қандай да бір төтенше жағдайдың орын алуы қалыпты жағдай. Осындай кезде көмекке келер мамандар сақадай сай тұр. Олар – ТЖК-нің ОҚО бойынша Апаттар медицина орталығының дәрігері, фельдшері, психологы мен санитар-жүргізушісі. Фельдшер Динара Рысбаеваның айтуынша, жас балалардың суға тұншығып қалу және денесін жарақаттап алу жағдайлары жиі орын алады. «Қазір ғана алты жастағы әпкесімен келген үш жасар қызды судан шығарып, алғашқы медициналық көмек көрсеттік» дей бергені сол, қыз бала көмек сұрап жүгіріп келді. Тоғыз жасар Аружан қолын тасқа жырып алыпты. Апаттар медицина орталығының дәрігері қыздың жарасын таңып, ал психолог қорқып қалған қызды тыныштандырып, қажетті көмегін көрсетті.

ДЕМАЛЫС АЙМАҒЫНЫҢ ТАЗАЛЫҒЫ – ҚАЛА БАСШЫСЫНЫҢ НАЗАРЫНДА

Естеріңізде болса, осыдан бірнеше жыл бұрын Қошқарата өзенінің айналасы қоқысқа толы, лас орын еді. Қасиетті саналған өзен сағасын үйсіз-күйсіздер мен маскүнемдер тұрақты орынға айналдырды. Ол аз десеңіз, жақын маңда орналасқан жергілікті тұрғындар қоқыс қалдықтары мен шайынды суларын өзенге төгетін. Бүгінгі таңда бұл мәселе қалалық әкімдік тарапынан қолға алынып, біртіндеп шешімін тауып келеді. Қазір Қошқарата өзені қалалықтар үшін әдемі демалыс аймағына айналып отыр. Өзеннің бүгінгі жағдайымен қала басшысы Ғ.Әбдірахымов жақсы таныс. Өзен бойын тұрғындардың тұрақты демалыс аймағына айналдыруды көздеген қала әкімі жуырда бұл жерді аралап, өзен арнасы мен оның айналасында салынған әлеуметтік нысандардың жұмысымен танысты. Айта кетерлігі, шілде айында арнайы техникамен жабдықталған жұмысшы тобы өзен арнасын қоқыс қалдықтарынан, жабайы жалбыздардан және шөптерден тазартты. Жалпы айтқанда өзен айналасы абаттандырылып, көріктендірілді. Қала басшысы киім ауыстыру орындары мен сәкілерді көбейту және қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін полиция бекетін орнату қажеттігін де алға тартқан еді. Сондай-ақ, қазір Қошқарата өзеніне бекітілген екі күзетші мен екі учаскелік полицей жұмыс істейді.

Эльмира МЫҚТЫБАЕВА,
Д. ҚОЖАБЕК (фото)

СУЫҚ ҚОЛДЫЛАРҒА ҚАЛАЙ ҚАРСЫ ТҰРАМЫЗ?

Биылғы жылдың алты айында Шымкент қаласында 11 мың 344 ұрлық тіркелген. Бұл өткен жылдың сәйкес мерзімімен салыстырғанда, 6,9 пайызға азайған. Тәртіп сақшыларының айтуынша, статистикалық мәліметтер көңіл көншіткенімен, Шымкент секілді үлкен қала үшін бұл көкейкесті мәселе.

Қай шағынауданда ұрлық көп?

Кез келген адам маңдай терімен жинаған дүниесінен бір-ақ күнде айырылғысы келмейді. Өзінің мүлкін бөгде адамдардан қорғау үшін сақтық шараларын да ойластырады. Алайда, кейбір әккі ұрылар үшін бөтеннің үйіне кіріп, өзі көздеген кез келген затты немесе ақшаны қолды ету түк те қиын емес. Бірі – ізін суытып үлгерсе, енді бірі – ұрлық жасау кезінде қолға түседі. Қалада бөгде адамның несібесіне қол сұғатындармен күрес күшейген. Тәртіп сақшыларының айтуынша, бұл мәселемен күресу жүйелі жалғасады. Биыл бес айдың ішінде 950 пәтер ұрлығы тіркелсе, алты айда 11 мыңнан асқан.
Ұрылар алдын ала жіті ойластырылған жоспар негізінде іске кіріседі. Пәтер ұрлығы барлық шағынаудандарда тіркеледі. Бірақ соның ішінде «Нұрсәт», «Күншығыс», «Отырар», 8, 16, 17 және 18 шағынаудандар мен А.Байтұрсынов, А.Асқаров, Т.Айбергенов көшелерінің бойында орналасқан үйлерде ұрлық толастамай тұр. Бөтеннің мүлкіне қол сұғу жағдайлары тек көпқабатты үйлерде ғана емес, сонымен қатар, жеке секторларда да жиі орын алады. Мәселен, «Самал-1», «Самал-2», «Солтүстік-Батыс», «Таскен», «Тассай», «Қайтпас-1», «Қайтпас-2», «Қазығұрт» шағынаудандары мен Қайнарбұлақ саяжайында пәтер ұрлығы көп тіркеледі. Шымкент ҚІІБ бастығының міндетін атқарушы полиция полковнигі Ермахан Әбдірамановтың айтуынша, ұрлық оқиғалары әсіресе, жаз айларында арта түседі.
– Өйткені, жазда қалалықтардың дені демалысқа, ал балалар каникулға шығады. Көбісі түрлі себептерге байланысты үйлерінде болмайды. Демалыс күндерін саяжайда өткізетін кезде пәтер ұрлығы да көбейеді. Осындай ұрымтал сәтті әккі ұрылар пайдаланып қалуға тырысады. Пәтер ұрлығы қылмыстарының жасалған орны, тәсілі мен уақытына қарай саралайтын болсақ, қала аумағында көпқабатты үйлерде 642 қылмыс тіркелген. Ал жеке үйлерде – 527. Көп ретте ақша, сөмке, алтын бұйымдар мен бағалы заттар қолды болады, – дейді Е.Әбдіраманов.

30 мың доллар олжалаймын деп... опық жедi

Мәселен, жуырда ғана Шымкент қаласының полицейлері пәтер ұрлығына қатысты қылмысты ашты. Әл-Фараби полиция бөліміне 37 жастағы жергілікті тұрғын арызданып келген. Ол өз арызында белгісіз біреулер пластикалық терезе арқылы кіріп, 30 мың АҚШ доллары бар сейфтегі ақшасын қолды еткенін көрсеткен. Шұғыл қызметкерлер жедел іздестіру барысында 1991 және 1993 жылы туған қала тұрғындарын ұстады. Олар бұған дейін сотты болған екен. Тергеушілердің мәліметінше, күдіктілердің кемінде тағы екі ұрлыққа қатысы бар. Қылмыскерлер наурыз айының соңында дәл осындай жолмен 35 жастағы шымкенттік тұрғынның үйіне кіріп, алтын бұйымдары мен екі аңшы мылтығын ұрлапты. Ұрланған затты күдіктілер өз қажеттілігіне жаратқан, ал екі аңшы мылтығы айғақ зат ретінде тәркіленіп отыр. Осы бойынша ҚР ҚК 188 (ұрлық) және 291-баптарымен (қаруды, оқ-дәрілердi, жарылғыш заттар мен жарылыс құрылғыларын жымқыру не қорқытып алу) іс қозғалды. Күдіктілер қамауда. Сотқа дейінгі тергеу басталып, ұсталғандардың басқа да қылмысқа қатысы бар-жоқтығы анықталуда.

ұры алыстан келмейдi

Осы секілді қылмыстың жолы кесілген жайттар өте көп. Абырой болғанда, ұрылар қолға түсіп, өз жазасын алды. Айта кетейік, жыл басынан бері Шымкент қаласында пәтер ұрлығымен айналысатын 37 топ құрықталып, қылмыстық жауапкершілікке тартылыпты. Ұрылар өздерінің жымысқы әрекеттерін үйге терезеден кіру, еркін кіру, кілт теру және есіктің құлпын бұзу арқылы жүзеге асырған. Осылардың ішінде үйге терезеден түсіп, сәйкес кілтті теру арқылы ұрлық жасау әдістері жиі кездеседі. 

Ұрылар «жорыққа» шықпас бұрын, көздеген үйін әбден зерттейді. Ең алдымен олар үй иелерінің бар-жоқтығын анықтап алады. Ол үшін сантехник, газ саласының маманы немесе тауар сатушы ретінде пәтер есігін қағады. Үй қожайыны жоқ болса, іске кірісудің қамын жасайды. Бірі – ұрлық жасаса, екіншісі – үйдің ауласында бар жағдайды бақылауда ұстайды. Жау алыстан келмейді. Қолының сұғанағы бар адамдар үй иесінің танысы, жолдасы, тіпті туысы болуы да мүмкін. Әбден сеніміне кірген сәтте, өзінің сыбайластарына ақпарат беріп отырады. Ұрлыққа түсудің тағы бір тәсілі – үй иесімен сөйлесе алмаса немесе тауарын өткізе алмаса да, пәтердің жай-күйін бақылап, есікке қандай кілт түсетінін, үйде қандай бағалы бұйымдар бар екенін анықтап алады. Сондықтан, бөгде біреулердің үйге қайта-қайта келіп, қоңырау шалуының соңы үлкен өкінішке ұрындыруы мүмкін. Олар осындай әдістер арқылы, пәтер иелерінің қай кезде үйде, ал қай кезде жұмыста болатынын біліп алады. Егер пәтеріңіздің есігін қағып, маза бермесе, онда дереу 112 телефонына қоңырау шалыңыз. Полиция қызметкерлері осындай жағдайларды болдырмау үшін, үй иелеріне дабыл қаққыш және бейнекамералар орнату қажет деп кеңес береді. Сонымен қатар, қандай үй болсын арнайы күзет қызметін пайдаланғаны дұрыс. Бұл жағдайда көшелер мен аулалардың жарықтандырылуы да маңызды. Өйткені, ұрылар үшін ешкім байқай бермейтін қараңғы аумақ қолайлы. Үйіңізге ұры түспесін десеңіз, көршіңізбен жақсы тұрыңыз. Егер ұзақ уақытқа кетер болсаңыз, қарайласады. Ұрылардан сақтанудың тағы бір амалы – үйіңізден алыс кететініңізді дабыра етпеңіз. Қазіргі таңда ұрылар әлеуметтік желі арқылы да өз құрбандарын іздейтін болған. Қайда кететінін немесе қай жерде отыратынын желіге жарыса салатындар көп. Бұл әрекеттер де бармақ тістеуге негіз болатынын ұмытпаған абзал.

5 жылдан 10 жылға дейiн...

Бір емес, бірнеше пәтерді тонаған ұрылар бостандықта тайраңдап жүр. Бірақ олардың түбінде қолға түсері анық. Мәселен, өткен жылы 10 пәтерге ұрлыққа түсіп, 11-не келгенде қылмыстық топ оқиға орнында құрықталған еді. Оңай олжаға кенелуді кәсіп еткендердің жазасы Қазақстан Республикасының заң талаптарына сәйкес, ауыр, аса ауыр, орта дәрежелі, жеңіл дәрежелі деп бөлінеді. Шымкент ҚІІБ бастығының міндетін атқарушы полиция полковнигі Ермахан Әбдірамановтың айтуынша, сотты болғандар мерзімінен шартты түрде босатылып, қайта қылмыстық жауапкершілікке тартылса, заң талаптарына сай қамалады. Егер бұрын мүлдем қылмыс жасамаған адам алғаш рет қолға түссе, қолхатпен немесе міндеттеме келісіммен босатылуы мүмкін. Ал ауыр санаттағы қылмыс болса, ҚР Қылмыстық Кодексінің 188 бабымен мүлкі тәркіленіп, 5 жылдан 10 жылға дейін бас бостандығынан айырылады.
Қала аумағында бөтеннің мүлкін ұрлау қылмыстары бойынша ОҚО ІІД Шымкент ҚІІБ-не қарасты құрылымдармен бірлесе «Пәтер ұрлығы» атты 6 жедел-сауықтыру іс-шаралары өткізілген. Сондай-ақ, жедел кеңес, «дөңгелек үстелдер» де ұйымдастырылған. Күзет агенттіктері, базар, сауда орталықтары мен таксопарк және автопарк басшыларымен кездесіп, ұрлықтың алдын алу бойынша бірқатар шаруалар атқарылыпты. Қала аумағындағы 4 полиция бөліміне қарасты 69 жергілікті полиция бекеттері де ұрлық-қарлықты алдын алу бағытында жұмыс істеуде. Шымкентте 372 учаскелік полицей бар. Биыл қосымша тағы 4 маман жұмысқа қабылданады. Осылайша, полицейлер қырағылықты арттырып отыр.

«Достық» шағынауданының аумағы күн санап кеңейіп келеді. Бүгінгі таңда онда 1300 үй бар. Халық саны 3000-ға жуықтайды. Шағынаудан жаңа құрылыспен толығуда. Сонымен қатар, асфальт төселіп, аяқжолдар салынып, көшелер жарықтандырылды. Ал биыл сәуір айында жаңа әрі зәулім мектептің құрылысы басталды.

10 ЖЫЛДЫҚ ТАРИХЫ БАР

«Достық» шағынауданының негізі 2006 жылдың көктемінде қалана бастады. Ең алғашқы үйлер Айтұмар көшесіне салынды. Алғашқыда шағынауданда әлеуметтік аз қамтылған отбасыларға арнап үйлер бой көтерді. Құрылыс барысын сол кездегі облыс әкімі Ө.Шөкеев «сапасыз салынуда» деп талай сынға алған болатын. Тіпті, шағынаудандағы құрылыс 2007 жылы уақытша тоқтап та қалған-ды. Алайда, көп ұзамай, бұл бағдарлама өз жалғасын тапты. Бастапқыда шағынаудандағы үйлер демеушілердің қаржысына салынған. Бұл сол тұстағы Шымкент қаласының әкімі Ө.Әметтің бастамасы еді. Арнайы қор ашылып, онда азаматтар өз еркімен ақша салып жатты. Кейінірек, бұл бағдарлама мемлекет тарапынан қаржыландырылды. Бастапқыда онда бір бөлмелі саман үйлер салынса, кейінірек, төрт отбасыға арналған типтік коттедждердің іргетасы қаланды. Ол үйлер ең алдымен әлеуметтік аз қамтылған және мүмкіндігі шектеулі азаматтардың отбасыларына тегін берілді. Ал қазір онда үй саламын деушілер қатары артқан. Шағынаудандағы жаңа құрылыс аумағы – сөзіміздің айғағы.

ЖАҢА МЕКТЕПТIҢ ҚҰРЫЛЫСЫ БАСТАЛДЫ

«Достықтың» жас өрендері 400 орынға арналған ескі мектепте білім алады. Соңғы есеп бойынша, онда 1500-ден астам оқушы бар. Олар үш ауысымда оқиды. Осы шағынауданның алғашқы тұрғындарының бірі – Сайдынгүл Түзелқызы. Оның айтуынша, сабақ басталған кезде бір партаға төрт бала отырғызылады екен.
– Мектеп біздің шағынаудан халқы үшін тарлық етеді. Бала саны көп. Өзіміздің мектепке сыймағандар көршілес «Асарға» барып оқиды. Оларды тасымалдау үшін Қаратау ауданынының әкімі Ғ.Исмаилов автобуспен қамтамасыз етті. Енді жаңа мектеп пайдалануға берілсе, оқушылар алаңсыз білім алар еді, – дейді көпбалалы ана.

Қазір сол ескі мектептің жанынан 1200 орынға арналған жаңа оқу ордасы салынуда. Оның құрылысы келесі жаңа оқу жылына дейін аяқталады. Білім ұясының ғимараты бес блоктан тұрады. Спортзал, акт залы, асханасы және заманауи жабдықталған сыныптары болады. Мектеп құрылысын 15 жылдық тәжірибесі бар «Югстройсервис-А» ЖШС жүргізуде. Оған 1 миллиард 169 миллион 840 мың теңге бөлінген. Қазір құрылыс басында күндіз-түні 120 адам еңбектенуде. Учаске бастығы Бақыт Төбелбайдың айтуынша, ғимараттың іргетасын құю және кірпішін қалау секілді жұмыстар жүріп жатыр. Құрылысшылар отандық өндірушілердің өнімдерін қолдануда. Тек сапалы арматура ғана Ресейден алынады екен. Жұмысқа қажетті кран, экскаватор секілді техника жеткілікті.

ҚАЙЫРЫМДЫ ЖАНДАРДЫҢ ҚАМҚОРЛЫҒЫ

«Достық» шағынауданы тұрғындарының бірі – Әбибі Рахман. Оның алты перзенті бар. Шеттей балаларымен төрт отбасыға шақтап салынған коттедждің бір бөлмесін паналауда. Отағасы етікші болып жұмыс істесе, ал әйелі балаларына қарап бас-көз болып отыр. Әбибі Рахманның отбасылары секілді мұнда 284 пәтерде әлеуметтік жағдайы төмен, мүмкіндігі шектеулі азаматтар, көпбалалы, жалғызілікті аналар және АИВ диагнозы қойылғандар тұрады. Бұл отбасыларға демеушілер тарапынан жиі көмек көрсетіледі. Осы округтен сайланған қалалық мәслихаттың депутаты Ғани Ахметбаев тұрмысы төмен 17 отбасыға материалдық көмек көрсеткен. Ал тамыз айында 20 баланы сүндетке отырғызбақ. Жуырда ғана «Бастау» қайырымдылық қоры тарапынан «Достықтың» 100 бүлдіршінін ата-аналарымен қосып, қаланы аралатыпты.

ШАҒЫНАУДАНДА ОҢДЫ IСТЕР КӨП

Биыл «Достықта» жол құрылысы жанданбақ. Биылдың ағымдағы жылдың өзінде 4,5 шақырымды құрайтын үш көше салынды. Қазір асфальт төсеу жұмыстары өз мәресіне жетті. Сондай-ақ, Ақ босаға, Алғыс және Дидар көшелеріне аяқжол салынуда. Енді шағынауданның жаңа құрылыс аумағындағы Айдаров пен аты жоқ екі көшеге де жол салу үшін жобалау сметалық құжаттары дайындалып жатыр. Ол жерге де асфальт, шағал тас төселмек. Ақпейіл, Дидар және Ақбосаға көшелері жарықтандырылды. Шағынаудан көгілдір отынмен, электр жарығымен және ауызсумен қамтылған. Тек жаңа құрылыс аумағының тұрғындары суды тасып ішеді. Қаратау ауданы әкімдігінің нұсқаушысы Олжас Бәкірхановтың мәлімдеуінше, бұл ретте жобалық сметалық құжаттар жасалуда. Алдағы уақытта ауызсумен қамтамасыз ету қолға алынбақ.

Қазір жаңа құрылыс аумағында 500 жер учаскесі бар және тек 70-ке жуық үйде халық тұрады. «Достық» шағынауданында №10 емхананың медициналық бекеті, №56 учаскелік полиция бекеті, өрт сөндіру бекеті және 120 орынға арналған балабақша бар. Қазір «Достықта» №17Б, 9А автобустары мен 105 бағыттағы шағын автобустар жүреді. Осыған дейін шағынауданмен қаланы жалғастырған №9 автобустың бағыты тиімсіз болғандықтан, тоқтап тұр. Шымкент қаласының жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімінің сектор меңгерушісі Наурыз Сүгірәлиев алдағы уақытта №109А автобус 5 кесте бойынша жүретінін айтады. Қалада қолға алынған әлеуметтік 10 бағыттың біреуі «Достық-2» шағынауданында қатынайтын болады.

Шымкент қаласында жолдарды күрделі, орташа және ағымдағы жөндеуден өткізу жұмыстары қарқынды жүзеге асып жатыр. Сонымен қатар, аяқжолдар салынып, қалалықтардың игілігіне берілуде. Биылдың өзінде 96 көшеге орташа жөндеу жоспарланып, қазіргі таңда құрылыс қыза түскен. Осы ретте Шымкент қаласының жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімі басшысының орынбасары Асылбек Баймырзаевпен сұхбаттасқан едік.

ЖОЛДАРДЫ КЕҢЕЙТУ – КЕЗЕК КҮТТIРМЕЙТIН МIНДЕТ

– Асылбек Қашқынбайұлы, бүгінгі таңда Шымкент қаласында жол құрылысына байланысты қандай жұмыстар атқарылуда?
– Жыл сайын жол құрылысына қатысты жоспарлар саны артып отыр. Бір жылда жол салсақ, келесі жылы көшелерді, ішкі орам жолдарын ағымдағы жөндеуден өткізу секілді жұмыстар рет-ретімен атқарылып жатыр. Мәселен, биыл Шымкент қаласында көлік кептелісін болдырмау және жол қауіпсіздігін қаматамасыз ету үшін жолдарды кеңейтіп, жаяу жүргіншілер жолын салудамыз. Бұл ретте облыстық және жергілікті бюджеттен 86,6 шақырымды құрайтын 96 көшеге орташа жөндеу жұмыстарын жүргізу үшін 1 миллиард 935 миллион 127 мың теңге бөлінді. Сонымен қатар, 41 көшеге 43,5 шақырымды құрайтын аяқжолдарды салуға 580 миллион 700 мың теңге қарастырылған. Қазіргі таңда 44 көшеде орташа жөндеу және 6 көшеде аяқжол салу жұмыстары аяқталуға жақын қалды. Қала көшелерін ағымдағы жөндеуден өткізу үшін жергілікті бюджеттен 250 миллион теңге бөлініп, қаланың 4 ауданында да осы жұмыстар рет-ретімен жүзеге асып жатыр. Мәселен, жолдардағы ойықтар тегістеліп, шұңқырлар жабылып, қайта қалпына келтірілді. Ол ақпан айында басталып, республикалық маңызы бар деп танылған «Қазығұрт» шағынауданынан бастап, «Бекжан» базарының маңынан жалғасып, Қарабұлаққа дейінгі жол жөндеуден өтті. Оны «Лидер-НК» ЖШС атқарды. Сондай-ақ, Самара-Ташкент бағытындағы жолдың республикалық маңызы бар жол болатын. Қазір ол қала меншігіне өтіп, оның 31 шақырымына ағымдағы жөндеу жұмыстары жүргізілді. Айта кету керек, жөнделгенге дейін ол көшенің жағдайы мүлдем нашар еді.
– Қалада аяқжол мәселесі біртіндеп шешіліп келеді. Осы ретте сіздердің тараптарыңыздан қандай жұмыстар жүргізілуде?
– Қайнарбұлақ саяжайында ұзындығы 1,5 шақырымға аяқжол салу жұмыстарын бастадық. Ол саяжайдағы №83 мектептің жанынан өтеді. Оқушылардың да жүріп-тұруына ығайлы әрі қауіпсіз болмақ. Сондай-ақ, Қайнарбұлақтағы Дружба, Строительная, Фабричный, Транспортная, Медиков, Заводская деген көшелерде де орташа жөндеу жұмыстары жүруде. Сонымен қатар, Скамейка, Автомобилист және Металлург көшелерінде жөндеу жүргізу үшін мемлекеттік сатып алу конкурсының қорытындысы шығып, оны «Север-ЮгУниверсал» ЖШС жүргізетін болды.
– Кез келген жұмыстардың ең алдымен қаланың ішінен басталатыны түсінікті. Ал Шымкенттің шет жағында орналасқан шағынаудандардың жол мәселесі қалай шешілуде?
– 2015 жылы қайта құру жұмыстары басталған 7 көшені және Қапал батыр көшесіндегі теміржол үстіндегі өткелді аяқтауға 6 миллиард 100 миллион 512 мың теңге қаралды. Аталған нысандар өткен жылдан өтпелі болып есептеледі. №1 бағыттағы автожолдардағы көшелер құрылысын жалғастыруға биылға 300 миллион теңге бөлінді. Сонымен қатар, үш шағынауданның 13 көшесіндегі қайта құру жұмыстарын аяқтау үшін 665 миллион 377 миллион теңге қосымша қаржы беріліп отыр. Атап айтар болсақ, Оңтүстік индустриалды аймақтан Сайрам тұрғын алабына шығатын жолдың аралығы жөнделеді. «Достық-2», «Бозарық», «Академгородок», «Ақжайық», «Қайтпас», «Тараз», «Солтүстік-Шығыс», «Жайлау», «Ақниет», «Жиделі» шағынаудандарында күрделі жөндеу жұмыстары басталды. Сондай-ақ, 14 шағынауданның 59 көшесіне күрделі жөндеу мен асфальттауға 2 миллиард 100 миллион 500 мың теңге бөлінді.

ЖАҢА КӨПIР КӨЛIК КЕПТЕЛIСIНЕН ҚҰТҚАРАДЫ

– Қапал батыр көшесіндегі теміржол үсті өткелі қашан аяқталады?
– Ол өткелдің қайта жөндеу құрылысы 2014 жылы тамыз айында басталған. Қалалықтар мен олардың қонақтарына біраз ыңғайсыздық тудырып отырғаны рас. Биыл қараша айында аяқталып, пайдалануға беріледі деп жоспарлап отырмыз. Көпірдің жалпы ұзындығы 170 метрді құрайды. Ал ені бұрын 9 метр болған. Яғни, өткел 22 метрге кеңейіп отыр. Оның жанынан тағы бір өткел салу арқылы жолдың ені ұлғайды. Бұрын тар болғандықтан, көлік кептелісі көп болатын. Құрылысты «Береке-А» ЖШС жүргізуде.
– «Қайтпас-1» шағын-ауданындағы Қ.Төлеметов көшесінің кеңейтіліп әрі жөнделіп жатқанына биыл екінші жыл болды. Жергілікті тұрғындардың жүріп-тұруына едәуір қолайсыздық туғызғанымен, жаңа жолдың игілігін көретін күн алыс емес секілді. Жол құрылысы қашан аяқталады?
– Қ.Төлеметов көшесіндегі құрылыс жұмыстары өткен жылы күзде басталды. Оны жүзеге асыру барысы үш кезеңге бөлінген. Оның алғашқысы – 6,3 шақырымды құрап, биыл тапсырылды. Бүгінгі таңда екінші және үшінші кезеңдері қарқынды жүруде. Жыл соңында пайдалануға беріледі деп отырмыз. Құрылыс белгіленген жұмыс кестесіне сай жүзеге асуда. Бұрын жолдың жүріс бөлігі 6-7 метрді құраса, ал қазіргі кезде 15 метр. Екі жақтама жол төрт жолақтан тұрады. Яғни, жол жаңарып қана қоймай, кеңейді. Көлік сыйымдылығы да артады. Қалаға кіреберіс жол болғандықтан, бұрынғыдай қиындық туғызбайды деп ойлаймыз. Сосын онда аяқжолдар, ирригация, жарық шамдар болмаған. Қосымша аялдамалар да салынбақ. Жолды қайта құрудан өткізу арқылы, осындай мәселелер де өз шешімін табуда.
Қ.Төлеметов пен Жібек жолы көшесі арқылы аудандардан келетін көлік нөпірі көп болғандықтан, оларды кеңейту – басты мақсат. Жібек жолы көшесін жөндеу өткен жылы басталды. Ол 8 шақырымды құрайды. Онда да жол кеңейіп, оның ені 15 метрді құрайтын болады. Бұл жерде де аяқжолдар мәселесі өзекті болатын. Кәсіпкерлер жаяу жүргіншілер өтетін жолды жауып, кәсібін дөңгелеткен. Қазір бұл мәселе оңды шешімін тауып отыр.
– Қалаға аудандардан 114 елдімекен қосылған. Десе де, олардың әрқайсысының өзекті мәселелері бар. Ең бастысы – жол екені түсінікті. Ол елдімекендерді қандай жаңалықтар күтіп тұр?
– Қалаға қосылған елдімекендердің мәселесін шешу үшін уақыт керек. Ол бірден шешілетін жұмыс емес. Дегенмен, ол жерлерде де қарқынды жұмыстар басталып кетті. Мәселен, әлеуметтік нысандарға апаратын аяқ жолдар салу, жолдарды орташа және ағымдағы жөндеуден өткізу секілді жұмыстар қолға алынған. Мәселен, Сайрам, Өтеміс шағынаудандарында орташа жөндеу жүріп жатыр. Алдағы уақытта да шағынаудан мәртебесін алған елдімекендердің жағдайын жасау мақсатында жұмыс істейтін боламыз.
Жол салу жұмыстарында отандық өнімдерді пайдаланамыз
– Қазір қанша мердігер компаниямен келісім-шарт жасадыңыздар? Олардың арасында міндеттелген нысан құрылысын дер кезінде аяқтамай немесе жұмыс кестесінен ауытқып, «қара тізімге» енгендері бар ма?
– Бүгінгі таңда ондай жағдайлар орын алған жоқ. Өткен жылы да ешқандай кемшіліксіз тиісті жұмыстарды атқарып шықты. Біз 15-тен аса компаниямен жұмыс істейміз. Жобаға сәйкес, өз жұмыстарын атқарып жатыр. Олардың жұмысын апта сайын қалалық сәулет және қала құрылысы бөлімі тарапынан тексеріледі. Құрылыс сапасы әрдайым бақылауда. Осы ретте тәжірибесі мол бірнеше мердігер компаниялардың атап өткім келіп отыр. Мәселен, «Береке-А» корпорациясы, «Түркістанжолсервис», «Әлемтрансжол», «Отаустрой» ЖШС-і секілді компаниялар жол салу саласына машықтанған және құрылыс нормалары мен ережелеріне сай жұмыс істейтін мекемелердің бірі.
– Соңғы кезде отандық өндірушілер қолдауға ие болуда. Жол салуда өзімізде шығарылған құрылыс материалдарының үлесі қанша?
– Жол құрылысында қолданылатын құрылыс материалдардың барлығы да отандық өнім. Асфальт, қиыршық тас, битум облысымызда өндіреді. Битуммен «Газпромнефть» мекемесі қамтып отыр. Мен атап өткен «Түркістанжолсервис», «Береке-А» корпорациясы, «Отаустрой», «Ситистрой», «Достықспецстрой» ЖШС-рі шикізат өндіріп, оны құрылыста қолданады. ОҚО-да 10-нан астам асфальт зауыты бар. «Шымкентдорстрой» мекемесінің де өз асфальт зауыты жұмыс істейді. Шикізат және материалдық техникалық база жағынан жақсы жасақталған.
– Келесі жылы қандай жұмыстар жүзеге асады?
– 2017 жылға жасаған жоспарымыз көп. Қазірдің өзінде олардың жобалық-сметалық құжаттары жасалған. Егер қолдау тауып, бюджеттен қаржы бөлінсе іске кірісеміз. Жоспарға сәйкес, бұл мақсатта «Ақжайық», «Самал-3», «Қатынкөпір», «Тассай», «Азат» және «Достық-2» шағынаудандарының көшелері қайта құрудан өтеді.
– Әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқан
Эльмира МЫҚТЫБАЕВА

«Қайтпас-1» шағынауданында кәріз жүйесін салатын мердігер мекеме анықталды. Мемлекеттік сатып алу барысында «Шебер-2» ЖШС шілденің соңына дейін құрылыс жұмыстарын бастамақ.

Кәріз жүйесі «Нұрлы жол» бағдарламасы аясында жүзеге асады. Тапсырыс беруші – «Су құбыры және кәріз басқармасы» мемлекеттік мекемесі. Құрылыс «Қайтпас-1» шағынауданынан бөлек, «Самал-2» және «Солтүстік-Батыс» шағынаудандарында да жанданбақ. Бұл ретте республикалық бюджеттен 1 миллиард 150 миллион теңге бөлінген. Шымкент қаласы коммуналдық шаруашылық бөлімінің сектор меңгерушісі Нұрлан Жаманкөзовтың айтуынша, бұл қаржыға 18 канал, сорғылау стансалары, 82 шақырым ағымдық және қысымды құбыр салынады.
Қалада халық саны мен тұрғын үйлердің көбеюіне байланысты, жаңа кәріз жүйесін салу қажеттігі туындады. Мәселен, «Қайтпас-1» шағынауданында 32 мың 600 халық бар. Жаңа кәріз жүйесі салынған соң, шағынаудан халқынан бөлек, кәсіпорындар, мектеп пен балабақшалар да пайдаланады. Мамандардың айтуынша, оның құрылысы келесі жылы аяқталады. Ал «Самал-2» және «Солтүстік-Батыс» шағынаудандарындағы кәріз жүйелерінің құрылысын жүргізетін мердігерлер анықталуда.