Шымкент келбеті

Шымкентік студент күріштен электр жарығын алуды ойлап тапты. Нақты айтқанда өнертапқыштың әдісімен күріш қауызынан көше шамдарын жарықтандыруға болады. Ол үшін баламасы жоқ экологиялық батарея құрастырдым дейді Ілияс Мұрат.

«Әке көрген оқ жонар»

Күріш қауызын ыдырату арқылы шамды жарықтандыру әдісін Ілиястың әкесі қағаз бетіне түсіріпті. Инженер-энергетик әкесінің теориясын ұлы нақты іс жүзінде сынап көргенін айтады. Анығын айтқанда, күріштен электр қуатын алу әдісі басқа елдерде бұған дейін қолданылып келеді. Тек мен ол әдісті барынша экологиялық шығынсыз етіп отырмын, дейді студент.

Күріштен қалдық қалмайды

Ілияс Мұрат – М.Әуезов атындағы ОҚМУ-дің 4 курс студенті. Жаратылыстану-педагогика факультетінде кәсіптік білім беру мамандығында оқитын ол Қазақстан "ЭКСПО-2017" халықаралық көрмесін өткізу мәртебесін ұтып алған сәттен ауқымды көрмеге өз үлесін қосуды ойластырады. Содан әкесінің қағаздарын қайта оқып, күріштен жарық алу әдісін қолға алады. Бұл әдістің басқаларынан ерекшелігі – күріштің өзін емес, қауызын ыдыратады. Биологиялық бактерияның көмегімен химиялық реакцияға түскен қауыздан энергия шығады. Дүниежүзінің басқа елдеріндегі күріштен энергия алу әдісінен айырмашылық та осында – ыдыраған қауызды одан кейін тыңайтқыш ретінде қолдануға болады. Ал басқа елдерде күріштің өзі ыдыратылып, қауызы қоқыс ретінде тау болып жиналып қалады дейді Ілияс.

Бұл әдістің баламалы энергия алудың басқа жолдарынан тағы бір ерекшелігі – күн немесе жел электр станцияларынан шығатын қуат алдымен арнайы аккумуляторларға жиналып, үйге немесе техникаға содан кейін барып таратылады. Ал Ілияс қорғап жүрген әдісте күріш қауызының ыдырауынан шыққан энергия жарық шамына тікелей бағытталады.

Арзан энерия көзі

Шымкенттік өнертапқыш өзі ұсынған әдісті қолданса, жарыққа кететін шығын көлемін 10 есе азайтуға болады, дейді. Бұған мысал ретінде бір батареясының бағасы 10 мың теңге тұратынын айтады. Ал қала көшелерінде тұрған қазіргі бір жарық шамын жағуға орта есеппен 5600 теңге кетеді. 

– Біз жасап шығарған биологиялық батареяларға қаражат өте аз жұмсалады. Екіншіден, оның өзін-өзі ақтау мерзімі қысқа, – дейді Ілияс Мұрат. – Біз күріштің қауызын ыдырату кезінде химиялық энергияны тікелей электр энергиясына ауыстырдық. Осылайша ұзақ мерзімге шыдайтын аккумуляторлар ойлап шығардық. Енді сол батареяны құрастыруды өндіріске қою үшін демеуші іздестіріп жүрміз. Біздің батареяларды орналастыруға 60 млн теңгедей қаржы керек. Егер инвесторлар табылып, қолдау көрсетсе, біз батареяларды зерттеуді жалғастырып, тек Қазақстан емес, әлемдік нарыққа шығарғымыз келеді. Осылайша пайдалы дүниені өз еліміздің азаматтары қолдаса, Елбасымыз айтқан төртінші өнеркәсіптік революция жағдайындағы дамыған Қазақстан атануға тағы бір қадам жақындар едік.

Идеяға қолдау

21 жастағы жігіттің бұл идеясы көпшілік назарына ілініп те үлгерді. Ізденімпаз студент былтыр Jas Project жобасына қатысып, өнертапқыш жас ретінде 1 миллион теңге жеңіп алады. Ал 2017 жылдың соңында облыстық кәсіпкерлік палатасының бастамасымен өткен байқауда топ жарып, грант иегері атанды. Осылайша жас жігіт жуырда 1 миллион теңгенің грантына қол жеткізбек.

– Біздің жобаның жеңімпазына қойылған басты талап – инновациялық жоба ұсыну керек болды. Ілиястың жұмысы ноу-хау деп жоғары бағаланып, бір миллион теңге жеңіп алды, – дейді облыстық кәсіпкерлер палатасының бас маманы Мадина Тұрсынбекова. 

Қазір құжаттар рәсімделуде. Содан соң бұл жобаға әрі қарай да қолдау көрсетілмек

Смартфон қуаттау – жоспарда

Айта кетейік, Ілиястың өз достарымен қорғап жүрген батареясының қуаты – 6 вольт. Яғни, әзірге көше шамдарын жарықтандыруға жетеді. Енді осы жобасына қызығушылық танытқан АҚШ-қа шақыртумен барып, іс-тәжірибеден өтіп келсе, батареяларының қуатын 12 вольтқа дейін арттырып, смартфон немесе планшет қуаттауға дейін жеткізу де жоспарлап отыр.

Шымкент қалалық мәслихатының кезекті сессиясы өтті. Онда облыстық бюджеттің нақтылануына байланысты Шымкенттің 2018-2020 жылдарға арналған бюджетіне өзгерістер енгізілді.

Атап айтқанда, 2018 жылға республикалық бюджеттен 7 236 млн теңге трансферттер бөлінуде. Бұл қаржы мектеп салу, инженерлік құрылымдарды тарту және мүмкіндігі шектеулі жандарға әлеуметтік көмек секілді салаларға бөлінеді.

– Әлеуметтік көмек көрсетуге 1 млрд 61 млн 400 мың теңге бөлінеді, – дейді Шымкент қаласы әкімінің орынбасары Г.Құрманбекова. – Ал мектепке дейінгі мекемелерде мемлекеттік тапсырысты жүзеге асыруға 1 млрд 47 млн теңге қаралады. Жалпы, қала бюджетінің көлемі 114,9 млрд теңгеден 122,1 млрд теңгеге дейін ұлғайып отыр.

Бұған қоса 3 мектептің құрылысына – 695,3 млн теңге, 6 инженерлік жүйе құрылысына – 1 млрд 210 млн теңге, ал Қайтпас-2 шағынауданында кәріз жүйесін тартуға 487,4 млн теңге бөлінеді деп жоспарлануда. Ал жастар практикасын ұйымдастыруға – 618,3 млн теңге, түрлі сала қызметкерлерінің жалақысына 184,8 млн теңге қаралмақ.

Қала қоржынынан қаржы қаралатын міндеттердің арасында мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек төлеу және тілдік курстар оқыған мұғалімдерге қосымша ақы қарастыру да бар. Бұл екі салаға тиісінше 1 млрд 61 млн және 103,5 млн теңге бөлінбек.

Мәслихат сессиясында қала әкімі шаһар тұрғындарының әкімдікке қоятын сауалдарының басым бөлігі жолға қатысты екенін, осы жұмысты орындау басты міндет екенін жеткізді. Ал депутаттар білім беру ошақтарының маңындағы жарықтандыру мәселесін көтерді. Енді жауапты мамандар осы тапсырмалар бойынша тиісті ұсыныс әзірлеп, ол жоспарлар ақпан айында өтетін сессия отырысында талқыланбақ.

Шымкент оқушыларына арналған «Жас мемлекеттік қызметкер» жобасы

Бұл жобаға қатысу үшін Шымкенттегі 12 мектептен 18 оқушы іріктеліп алынған. Олар тек оқу озаттары ғана емес, өздерінің білім ошақтарының қоғамдық өміріне етене араласып жүрген белсенді оқушылар. Жобаның алғашқы күні оқушылар қалалық әкімдікке жиналды. Жастарды алдымен шаһар басшысы Нұрлан Сауранбаев қабылдап, әкімдіктің мәжіліс залында барлығы бас қосты. Әр жеткіншекпен жеке танысып, болашақта таңдаған мамандығы туралы білген соң қала әкімі өзі және атқаратын жұмысы туралы әңгімелеп берді.

– Шымкент – Қазақстандағы үшінші мегаполис саналатын шаһар. Алып қаланы басқару да оңай шаруа емес, – деді Нұрлан Ермекұлы. – Сырт көзге кеңсе жұмысы болып көрінгенімен, мегаполисті басқаруда асқан жауапкершілік жатыр. Осыған орай сіздер әкімдіктің нақты жұмысымен жақын танысасыздар. Кейін достарыңыз бен жақындарыңызға айтсаңыздар болады. Олар да қалалық әкімдіктің жұмысы туралы хабардар болсын. Ал жалпы, кез келген мемлекеттік қызметкердің жұмысы оңай емес.

Бұдан кейін оқушылар мен шаһар басшысы бір-бірімен сұрақ-жауап түріндегі бейресми әңгіме-дүкен құрды. Барлығы жаппай естелік суретке түсті. Одан кейін оқушылар дайын тұрған автобуспен қалалық әкімдіктің жаңа құрылымы – халықтық кеңсеге аттанды. Жастар бір терезе қағидасымен қызмет көрсететін мекемені аралап, жұмысымен жақын танысты. Түрлі мақсатта құжат өткізу үшін кезегін күтіп отырған тұрғындармен сөйлесіп, халықтық кеңсе туралы пікірін тыңдады.

Бұдан кейін 18 оқушы жұбын жазбастан қалалық әкімдіктің бөлімдерін аралап, жұмыстарымен танысты. Жастар өздерінің танымдық экскурсиясын қалалық сәулет және қала құрылысы бөлімінен бастады. Бөлім басшысы Нұрлан Архабаев шаһардың бас-жоспарын, оның егжей-тегжейлі жүзеге асыру барысы туралы баяндады. Шымкенттің болашақтағы көркінің кескіндерін көрсетіп, жастарды бір желпінтіп тастады. Өздері алдағы уақытта қызмет ететін туған қаласының көркі оқушылардың ешқайсысын бей-жай қалдырған жоқ.

Келесі нысан – шаһардағы құрылыстар. Жастарды алып жүрген қалалық құрылыс бөлімі жетекшісінің орынбасары Абай Тұрханов жаңа нысандар туралы баяндап берді. Жеткіншектер аязды қысқа қарамастан құрылысы тоқтамаған ғимараттармен танысты.

Күн кешке таяғанда оқушылар осы жобаға ұйытқы болған жетекшілердің бірі – қалалық білім бөлімінің басшысы Жанат Тәжиеваның кабинетінде жиналды. Күні бойы түрлі нысандарды аралап, аздап тоңса да көңілдері көтеріңкі оқушылар өздерінің кешке дейін алған әсерлерімен бірден бөлісе бастады. Жанат Арысбекқызы өзі басқаратын бөлімнің жұмысымен таныстырып, жобаның алғашқы күні қорытындыланды.

Енді жобаға қатысушылар жеребе тастап, арасынан қала әкімінің жанында жүретін біреуі таңдап алынады. Қалған оқушылар әкімнің орынбасарлары, аудан әкімдері, бөлім жетекшілері мен депутаттардың рөлін атқарады. Осы мақсатта оқушылар өздері таңдаған мемлекеттік қызметкерлермен күні бойы бірге болып, жұмыстарымен танысады. Ресми жиналыстарға қатысады.

Шымкентте алғаш рет қолға алынған жобаның мақсаты – әкімдіктің жұмысын ішкі жағынан көрсету ғана емес, жастарға мамандық таңдауда көмектесу.

Айта кетейік, мұндай жоба тұңғыш рет Латвияда ұйымдастырылған. Содан бері арнайы күн белгіленіп, дәстүрлі түрде өтіп келеді.

Суретті түсірген
Серік КОСАЙ

Облыс тұрғындары 2017 жылы 400-ге жуық қару-жарақты ерікті түрде тапсырды.

Өңір полицейлерінің қылмыстың алдын алу мақсатында, қару-жарақпен жасалатын қылмыстардың санын азайтуға бағытталған іс-шарасының нәтижесі осындай. Тәртіп сақшылары тарапынан осыншама қаруды ерікті тапсырған азаматтарға сыйақы ретінде жалпы сомасы 18 миллион теңге төленген. Бұл – республика бойынша ең жоғары көрсеткіштердің бірі.

Облыстық ішкі істер департаментінің қызметкерлері бұған қоса қару-жарақ пен оқ-дәрілердің заңсыз айналымын анықтау және жою мақсатында үлкен жұмыс жүргізуде. Нақты айтқанда «Қару» жедел алдын алу іс-шаралары нәтижесінде заңсыз айналымнан 223 қару-жарақ тәркіленді. Соның нәтижесінде облыс аумағында атыс қаруымен жасалған қылмыс 21/8 % азайды.

Осы тұста тәртіп сақшылары азаматтарға заңсыз сақталған атыс қаруын ерікті түрде тапсырған жағдайда әкімшілік жауапкершілікке тартылмайтынын ескертеді.

Жуырда Шымкенттегі Абай ауданында кезекті қылмыстық істің соты қаралды. Оның әдеттегі соттардан ерекшелігі – бұл еліміздегі алғашқы электронды қылмыстық іс болатын.

Қаңтар айының басында Абай аудандық сотына Қазақстан Республикасының қылмыстық кодексінің 188-бабы 2-бөлігінің 3-тармағымен айыпталған сотталушы А-ға қатысты қылмыстық іс электронды түрде келіп түскен-ді.

Іс материалдарында сотталушы А. 2017 жылы 21 желтоқсан күні бөтеннің мүлкін жымқыру мақсатында қала тұрғыны А-ның үйіне жасырын кіріп, үй иесінің 30 000 теңге тұратын жылытқышын ұрлап, оқиға орнынан бой тасалаған. Абай аудандық сотында электронды нұсқада түскен осы қылмыстық істі талқылау барысында екі тарап өзара татуласты. Осының негізінде соттың 9 қаңтардағы қаулысымен сотталушы А. ҚК-нің 68-бабының 1-бөлігіне сәйкес жәбірленушімен татуласқанына және оған келтірген залалдың орнын толтыруына байланысты қылмыстық жауапкершіліктен босатылды және қылмыстық іс жүргізу тоқтатылды.

Осы орайда айта кету керек, 2017 жылдың желтоқсан айында Қазақстан Республикасының кылмыстық-процестік кодексіне қылмыстық сот ісін қағаз және электронды түрде жүргізуге мүмкіндік беретін «Қылмыстық сот ісін жүргізу форматы» 42-1-бабы енгізілген.

Бұл жаңашылдық өз кезегінде қылмыстық істі электронды нысанда жүргізудің тергеу мерзімін қысқартылады. Сондай-ақ материалдарды бұрмалау ықтималдығын азайтып, іс құжаттарына онлайн режимде қол жеткізу мүмкіндігін арттырырады. Материалдық шығынды азайтады, дәлелдемелерді жинау және процестік құжаттарды дайындау рәсімін жеңілдетеді. Мысалы, жоғарыда атап өткен істің 8 демалыс күнін санамағанда сотта небәрі 10 күн ішінде қаралып біткені осыған дәлел болса керек.

«Биылғы Жолдау Төртінші Индустриалды Революция жағдайында елдің дамуына арналған. Соның аясында жүзеге асыруымыз керек 10 міндетті көріп отырмын. Олардың ең біріншісі – қазақстандық индустрия жаңа технологияларды енгізуде флагман бола білуі керек. Біз өнеркәсіпте өндіріс процестерін цифрландыру мен заманауи бизнес-модельдерді игеру арқылы еңбек өндірісінің деңгейін көтеруге тиіспіз. Отанымыздың көркеюі әркімнің жаңа «цифрлық дәуір» талаптарына сай болуына байланысты. Осыны әр қазақстандық терең түсінуі керек.»

(Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың
Қазақстан халқына Жолдауынан)

Заманауи технология күн санап емес, сәт санап дамып келеді. Бір жаңалық шықпай жатып екіншісі оны басып озуда. Көштен қалмай, заман ағымына ілесіп отыру үшін соңғы технологиямен қадам басу маңызды. Құрметті оқырман, осыған орай газетімізде «Жаңа технология» атты айдар ашып отырмыз. Бұл айдарда Жер-жаһанда болып жатқан соңғы жаңалықтар мен технология туралы хабарлап тұруға тырысамыз. Соңғы технологиялар қарапайым компьютерлік білімнен басталатыны белгілі. Осыған орай бүгінгі тақырып – шағын робот құрастыру техникасы жайлы болмақ. Ал сіз Шымкентте осындай орталық барын білесіз бе?

Робот құрастырудың ауқымы кең

Жалпы, робот құрастыру ұғымының ауқымы кең. Ол компьютерлік бағдарлама жасау, бөлшектерден шағын техника құрастыру, оны басқару алгоритмінен бастап, миллиондаған адам қолданатын технологиялар және алып зауыттар мен, ең «ақылды» компьютерлермен жалғасады. Шымкентте 2017 жылдың қараша айында жұмысын бастаған «Робо Смарт» оқыту орталығы да робот құрастырып, оны басқару машықтарына үйретеді.

Оқыту орталығының директоры Саодат Естиярованың айтуынша, заманауи білім беретін орталық ашу туралы ой кәсіпкерлік палатасында жұмыс істеп жүргенде келіпті. Бұл саладан өзінің де хабары бар. Алғашында Назарбаев зияткерлік университетінің «Робот техникасы» факультетіне оқуға түскен Саодат кейін экономика факультетіне ауысып кетеді. Дегенмен, робот құрастыру саласынан қол үзіп қалмайды. Кейін жұмыс істеп жүріп осы ойын жүзеге асыруға кіріседі. Бұл уақытта студент кездегі екі досы Астанадан шағын робот құрастыру курсын ашқан болатын. Солармен бірігіп, Шымкенттен де осындай орталық ашуды көздейді.

– Алдымен кәсіпкерлік курсын оқыдық. Кейін бизнес-жоспар жасау кезінде Шымкентте мұндай орталық жоқ екеніне көз жеткіздік. Әрине, қаламызда мұндай орталықтар мүлде жоқ емес. Дегенмен, жұмыс істеп тұрған 4-5 курстың барлығы лего-құрауға үйретеді. Сонымен, тың идеямызбен мемлекеттік грант конкурсына өтініш бердік. Содан 2017 жылдың шілде айында конкурс өтіп, үшеуміз 3 миллион теңге көлемінде грант жеңіп алдық, – дейді Саодат.

С. ЕСТИЯРОВА:

– Біздің орталығымыздың бір ерекшелігі – әр курстан кейін оқушылар өзі жасаған техникасын өзімен алып кете алады. Кез келген жерде таныстыра алады. Елестетіп көріңізші, 7 жасар бала біз дүкеннен қыруар қаржыға сатып алатын, смартфонмен басқарылатын оятқыш немесе басқа да ойыншықты өзі жасап алады. Өзі құрастырып, бұзылған жағдайда өзі жөндей алады. Яғни, ата-аналар балаларға ойыншық сатып алмайды деген сөз.

Ардуино технологиясы

Бұл орталықтың ерекшелігі – Ардуино технологиясын оқытуында. Оқушылар алдымен компьютерде бағдарлама жасауды үйренеді. Ол барлық оқушы білуі тиіс «Аэронмен-1» курсы. Жалпы уақыты – 4 ай. Бірінші айда оқушылар бағдарлама жасау негізін үйренеді. Балалар бағдарлама жасап, роботтың «миына» жібереді. Техника сол арқылы адамды түсінеді. Осыны игерген соң екінші айдан бастап робот құрау техникасының теориясын, физика, мехатрониканы үйрене бастайды. Мехатроника – нақты механикалық бөлшектердің компьютерлік, электроникалық бөлшектермен үйлесуі. Бір сөзбен айтқанда бөлшектерге бағдарлама арқылы «жан бітіру». Мұны 2 ай оқыған оқушылар төртінші айда бір-бір жобадан таңдап алып, өзі робот құрап шығады. Оны дипломдық жұмыс ретінде қорғайды. Бұл мұғалімнің көмегімен жүзеге асады. Жалпы, бұл курстағы роботтар – шағын электр көлігі, смарт-оятқыш секілді шағын дүниелер. Квадрокоптер да бар, дегенмен, ол күрделі деңгейге жатады. Сол техника оқушыны тыңдап, тапсырмасын орындап шықса, қашықтықтан басқаруға көнсе, жоба сәтті қорғалды деген сөз. Содан кейін оқушыға диплом беріледі.

Бұдан кейін оқушылар екінші курсқа өте алады. «Аэронмен-2» деп аталатын курста оқушылар 3D-модельдеуді үйренеді. Онда роботтың денесін, қосалқы бөлшектерін құрап, 3D принтерде басып шығарады. Осының бәрін игеріп шығу керек. Бұдан кейін оқушы бағдарлама жасай алады, робот құрастыра алады, өзі қосалқы бөлшектер шығара алады. Яғни, ол өзінің жеке роботын нөлден бастап өзі шығара алады деген сөз.

Үшінші курс – «Аэронмен-3». Оны оқыған оқушылар дрон құрастыруды үйренеді. Яғни, ұшатын робот. Ол бұған дейінгі курстардан қиынырақ. Сол үшін 3D модельдеуден кейін жүреді. Мерзімі – 1 ай. Бұл курсты тәмамдаған әр оқушыға сертификат беріледі.

Оқушылар қалай қабылданады?

Оқыту орталығына балалар конкурс арқылы қабылданады. Белгіленген күні барлығы жиналып, тест тапсырады. Сол тесттен ең жоғарғы ұпай жинаған балғындар курсқа жазылады. 1 айға оқу ақысы – 15 мың теңге. Бір курс 4 айға созылады. Ең бастысы – әр топта 5 оқушыдан артық болмайды. Себебі, заманауи білім жаппай емес, жеке-жеке жұмыс істеуді, әр баланың назарда болуын талап етеді. Ал сырқаттанып, сабаққа келмей қалған оқушылармен кейін жеке-жеке жұмыс істеп, деңгейін толтықтырып алады.

Ашылған соң алғашқы айда 10 оқушы қабылдадық дейді орталық өкілдері. Содан кейін қаладағы мектеп директорларымен келісіп, білім ошақтарында қосымша үйірме ретінде жұмыс істеуді ұсынады. Қазір №23 мектепте 10 оқушы курсқа қатысып жүр. Мектептен алысқа бармай-ақ, сабақ кестесінің арасында оқиды.

Орталықта 2 оқытушы бар. Біреуі мектепте болса, екіншісі – орталықта. Жалпы, шымкенттік ата-аналар тарапынан заманауи білімге деген қызығушылық арта түскен. Мектептерде таныстыру сабақтарын өткізгенде қызыққан ата-аналар көп болыпты. Осылайша қазіргі таңда курсқа қатысып жүрген балғындар саны 35-ке жеткен. Олардың ішінде 25-і орталықта оқыса, қалғаны мектепте білім алады. Осылайша оқыту орталығы бизнес-жоспар ретінде өзін ақтауда. Алғашқы айда өздерінің шығындарын өтеп шыққан орталық жетекшілері қазір аздап болса да кіріс тауып жатқандарын айтады. Балалардың қызығушылығын, олардың сабақты бірден алып кетіп жатқанын көрген соң қанаттана түскен. Мұндағы оқытушылар да балалармен бірге өз білімдерін ұштауда. Себебі, заманауи технология бір орында тұрмайды.

Жоспар – шағын өндіріс ашу

«Робо Смарт» оқыту орталығы өкілдерінің алға қойған жоспары мол. Негізгі орталықтан бөлек тағы бірнеше нүкте ашсақ дейді. Ай сайын оқушылар санын бесеуге арттыруды көздеген мұғалімдер сол бағытта келе жатқандарын айтады. Оқытушыларға да қойылатын талап жоғары. Тек техниканы игеруі жеткіліксіз. Сабақ өту негіздерін, яғни, педагогикалық білімі болуы керек. Қазақ және орыс тілдерін білуі міндетті. Конкурс негізінде қабылданады. Өкінішке қарай, осы талаптардан шығудың өзі қиын. 

Қазір 3 адам сынақтан өтіп жүр. Олар әзірге негізгі оқытушыларға көмектесуде. Алдағы жоспар – балалар 4 курстың барлығын оқып шыққан соң шағын өндірісті ашу. Онда шағын роботтар, шағын
техникалар құрастырылмақ.