Шымкент келбеті

Көктем келсе, шаруалардың жұмысы қыза түседі. Осыған орай, әр дақылдың зиянкестері мен ауруларына қарсы улы химикаттарды қолданады. Сондықтан улы химикаттарды қолдану кезіндегі қауіпсіздік іс-шаралары жөнінде мәлімет бергенді жөн көрдік.

Астық сұр көбелегі (дән сұр көбелегі (Apamea anceps)) – дәнді дақылдар зиянкесі, қоңыр көбелектер тұқымдасына жатады.

Наразылық хат – тұтынушы құқығын қорғаудың маңызды құралы. Ол –тұтынушының наразылық білдіруіне, тауар немесе қызмет белгіленген сапа стандарттарына сәйкес келмеген жағдайда сатушыға немесе орындаушыға талап қоюға мүмкіндік беретін құжат.

Неліктен наразылық хатын жазу керек? Ол:

•сатушыға/орындаушыға жүгінудің дәлелі;

•талаптардың мәлімдемесі (екі тарап та кім кімнен не талап еткенін дәлелдей алады);

•сатушының/орындаушының кемшіліктер мен жетіспеушіліктер туралы және тұтынушының не қалайтынын білетіндігінің кепілі.

Наразылық хат дау туындаған жағдайда, сатушыға немесе орындаушыға жүгінудің дәлелі ретінде де қызмет етеді. Бұл тұтынушыға өз талаптарын жариялауға және сатушының немесе орындаушының мәселе туралы хабардар екеніне көз жеткізуге мүмкіндік береді. Осылайша, наразылық хатын жазу тұтынушылардың құқығын қорғау процесінде маңызды қадам болып табылады. Бұл тұтынушыларға кемшіліктерді түзетуді, ақшаны қайтаруды немесе тауарды айырбастауды талап етуге, сондай-ақ дауды сотқа дейінгі тәртіппен шешуге, уақытты үнемдеуге мүмкіндік береді.

Д.СЕЙТАЕВ,
Шымкент қаласы бойынша
Сауда және тұтынушылардың құқықтарын
қорғау департаментінің бас маманы

Конго-Қырым геморрагиялық қызбасы – бұл маусымдық табиғи-ошақтық ауру. Аурудың өршуі ақпаннан қарашаға дейінгі кезеңде тіркеледі.

Қырым геморрагиялық қызбасының алғашқы белгілері кенеттен пайда болады. Күшті безгек кезінде науқас денесінде әлсіздік пен ауырсыну пайда болып, дене температурасы 40 градусқа дейін көтеріледі. Бет, мойын, жоғарғы кеуде қуысының гиперемиясы, склера тамырларының және конъюнктиваның инъекциясы тән. Егер емделмеген болса, өлімге әкелуі мүмкін. Сондай-ақ, өлім инфекциялық-уытты шок, өкпе қабынуы, қайталама бактериялық асқынулар нәтижесінде болуы мүмкін.

Қырым геморрагиялық қызбасының алдын алу үшін:

- алаңды өңдегеннен кейін ғана лагерь құру керек, шөпке отыруға немесе жатуға болмайды;

- саябаққа немесе саяжайға барған кезде жабық киім киген жөн, шалбардың балағын етікке салып, шашыңызды бас киімнің немесе орамалдың астына жинаңыз;

- арнайы аэрозоль және спрей репелленттерін пайдаланыңыз, оларды үш сағат сайын қайталап жағып тұру керек;

- орман аймағында, шөпті өсімдіктері бар жерлерде жүрген кезде әр 10-15 минут сайын үстіңізді тексеріп тұрыңыз;

- ашық демалыстан қайтып, киімдерін шешкеннен кейін денені, шаш пен киімді, әсіресе бас терісін, қолтық асты, құлақтың артын мұқият тексеріңіз. Киімді желдетіңіз, бөлмеге бірден гүлдерді, бұтақтарды, аңшылық олжаларды әкелмеңіз;

- үй жануарларын да тексеріңіз.

Жазғы серуен, саяхат, табиғат аясындағы демалыс кезінде кене шағу қаупі артады. Кене адамға жабысады және анестетикалық затты енгізгендіктен мүлдем ауыртпайды. Аш кене өте кішкентай – көкнәр тұқымының мөлшеріндей ғана болады. Кене адамның денесінде 12 күнге дейін жабысып тұра алады және осы уақыт ішінде диаметрі 2 см болатын шардың мөлшеріне дейін өседі.

Егер кене шағып алса, дереу дәрігерлерге медициналық көмекке жүгіну керек. Біріншіден, кенені толығымен өз бетінше алу мүмкін емес. Кененің басы жұлынып, жараның ішінде қалуы мүмкін. Екіншіден, ем-шара кезінде кенені ұсақтап алуыңыз мүмкін. Жәндіктің уы денеге тері арқылы да тарау қаупі жоғары. Тіпті, ем-шараны жүргізушіге жұғу қаупі бар. Үшіншіден, егер сіз кенені өзіңіз алып тастасаңыз, тексеру үшін маманға бару керек. Егер кене шағып алғаннан кейін дене температурасының жоғарылауы, ауырсыну, қатты бас ауруы байқалса, дереу дәрігермен кеңескен жөн. Өзін-өзі емдеудің салдары қайғылы жағдайға душар етуі мүмкін.

Д.ИСАЛИЕВ,
Шымкент қалалық №5 емхананың
отоларинголог дәрігері

Қазақ халқының ұлттық және рухани құдылықтар турасындағы танымы мен сенімі ерекше. Ұлттық құндылықтарды қадірлеп, қастерлеп, ұрпақтан-ұрпаққа жеткізіп отырған. Ал, дінді адам мен қоғам арасын жалғастырушы, жарастырушы және үйлестіруші қасиетін жете түсініп, оны жан мен тән тазалығын сақтайтын, парасат тағылымдарын демеуші, адамға үлгі-өнеге беретін, пейілге мейірім ұялататын рухани күш ретінде бағалаған.

Жалпыадамзаттық құндылықтар ұлттық құндылықтарға да тән орнықтылық және тұрақтылықпен сипатталады. Ұлтқа және жеке тұлғаға қатысты менталитет бастапқыда әдеттегі-эмоционалды түрге ие. Ол экономикалық, әлеуметтік, мәдени дамуға негізделген құндылықтардың пайда болуымен ғана көп қырлы дүниетанымдық сипатқа ие болады. Ұлттық менталитет адамның рухани және материалдық құндылықтарын тарихи іріктеу нәтижесінде қоршаған әлеммен қарым-қатынас кезінде көрініс табады.

Ал, рухани адамгершік тәрбие – белгілі бір мақсатқа қол жеткізе білетін мақсатты, жүйелі, ұлттық көзқарасты, сенімді, парасатты, мінез- құлықтағы адами тәртіп пен рухани дағдыны қалыптастыратын жалпы азамзаттық тәрбиенің құрамдас бөлігі. Адамгершілік тәрбиенің бүкіл жүйесі гуманистік мазмұнға толы, рухани негізде жеке адамның жан-жақты дамып жетілуіне бағытталған. Бабаларымыздың қастер тұтып, атадан балаға аманаттап, жүрекке дарытып келген асыл қасиеттері көп. Халқымыз сырт көзбен емес, жүрекпен ұғатын адамгершілік құндылықтарды жоғары дәріптеген. Иман – қазақ халқының рухани дүниетанымындағы парасат пайымымен сабақтасып жататын өте кең өлшемді ұғым.

Халқымызда «Жиғаныңа сенбе, иманыңа сен», «Иманды адам – арлы адам, Имансыз адам – сорлы адам», «Имандылық – қастерлі қасиет» деген тұрақты сөз тіркестері мен мәтелдері жетерлік. Жан тазалығына, ар тазалығына негізделген, сыртқы көріністегі емес, жүректегі иманды қасиет тұтқан ұлттық рухани құндылықтарымызды дәріптеп, кеңінен насихаттау арқылы біз жат діни ағымдарға тосқауыл қойып, жастарға бағыт бере аламыз.

Айнұр ЖЕТІБАЕВА,
М.Әуезов атындағы ОҚУ Менеджмент және
маркетинг кафедрасының магистр оқытушысы
Айжан ЕСЕНТАЕВА, PhD, доцент

Тіл – халықпен бірге өсетін асыл қазына. Тіл болмай, ешқандай ғылым ғаламда кең өріс ала алмайды. Тіл өзінің қолданылу аясымен, көркемділігімен ерекшеленеді. Ана тілі – адам жан дүниесінің айнасы. Ана тілі – жүректінің терең сырларын, халық тарихының барлық кезеңдерін, жанның барлық толқындарын ұрпақтан-ұрпаққа сақтап отыратын қазына.

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев өзінің әр жылы халыққа жолдаған Жолдауында мемлекеттік тілдің елді біріктіретін күшке айналуы тиістігін айтып келеді. «Қазақ тілін дамыту мемлекеттік саясаттың басым бағытының бірі болып қала береді. Бұл салада айтарлықтай нәтиже бар. Қазақ тілі, шын мәнінде, білім мен ғылымның, мәдениет пен іс жүргізудің тіліне айналуда. Жалпы, мемлекеттік тілді қолдану аясы кеңейіп келеді. Бұл – заңды құбылыс, өмірдің басты үрдісі. Сондықтан, қазақ тілінің өрісі тым шектеліп бара жатыр деуге негіз жоқ. Ата Заң бойынша Қазақстанда бір ғана мемлекеттік тіл бар. Бұл – қазақ тілі. Жүйелі жұмыстардың арқасында мемлекеттік тілді дамытуда қол жеткізілген табыстар аз емес. Дегенмен мемлекеттік тілдің мәртебесіне қатысты ел ішінде көңіл толмаушылықтардың бар екендігі рас. Тіл өткен тарихпен ғана емес, бүгін мен болашақты байланыстыратын құрал. Меніңше, тілдің тұғыры да, тағдыры да бесіктен, отбасынан басталады. Отбасында ана тілінде сөйлеп өскен бүлдіршіннің тілге деген ықыласы терең, құрметі биік болады», - деді Мемлекет басшысы.

Біздің мемлекеттік тіліміз – қазақ тілі. Қазақ тілін әлемдегі «ең көркем тіл» деп айтуға еш кедергі жоқ. Тіл – қай ұлтта, қай елде болса да қастерлі, құдыретті. Ол әрбір адамға ана сүтімен бірге еніп, қалыптасады. Тіл байлығы – әрбір елдің ұлттық мақтанышы. Ол атадан балаға мирас болып қалып отыратын баға жетпес мұра екендігі белгілі. Тіл – ұлттың жаны, рухы, оның бет-бейнесі, өткені мен бүгіні және болашағы. Ғұлама ғалым А.Байтұрсынұлы: «Сөзі жоғалған жұрттың өзі де жоғалады» деп, тілдің ұлт үшін қандай маңызды екенін бір-ақ ауыз сөзге сыйдырған. Себебі, тіл – халықтың жаны, сәні, тұтастай кескін-келбеті, ұлттық болмысы.

Қоғам қайраткері М.Жұмабаев: «Ұлтқа тілінен қымбат нәрсе болмақ емес, бір ұлттың тілінде сол ұлттың сыры, тарихы, тұрмыс тіршілігі, мінезі айқын көрініп тұрады», - деген. Тіл байлығы - әрбір ұлттың мақтанышы. Әр азамат өзінің ана тілін, көзінің қарашығындай қарап, орынсыз шұбарлануына қарсы тұруымыз керк.

Тіл – ұлттың жан дүниесі. Расында қазақ халқының басында талай қиын нәубет, зұлматтың, қайғылы күндердің болғаны тарихтан белгілі. Сондай ауыр сәттерде, сын сағаттарда атамекен қонысын тастап, босқан халықтың өзімен бірге алып жүрген байлығы – ана сүтімен санасына дарыған ана тілі ғана.

Ана тіліміздің қадірін біліп, өз тілімізде дұрыс сөйлесе білу – әр қазақ баласының бірден бір міндеті. Біздің болашақ жастарымыз тіліміздің абыройын асқақтатып, биікке көтереді деп нық сеніммен айтқым келеді. Тіл тағдыры – ел тағдыры екенін еш уақытта ұмытпайық.

Нұрлан СЕРІКҰЛЫ,
Шымкент қаласының Әділет Департаментінің
«Атқарушылық құжаттарды орындау жөніндегі бөлім филиалы»
басшысы, аға сот орындаушысы

Қазақстан Республикасы Мемлекеттік қызмет істері агенттігінің Шымкент қаласы бойынша департаментімен «Құтты білік» жобасы аясында Персоналды басқару қызметі қызметшілері мен Әдеп жөніндегі уәкілдерге жұмыс уақытының сақталуына және қашықтықтан жұмыс істеуге қатысты, сондай-ақ мемлекеттік қызмет саласындағы бақылау және қызмет көрсету бағытындағы заңнамадағы өзгерістерге түсіндіру бойынша тәжірибелік семинарлар өткізілді.

Семинар кеңес барысында талдау нәтижелері бойынша анықталған кемшіліктерге жалпы шолу жасалып, мемлекеттік қызметшілердің құқытарын қорғау бойынша нақты кейстарды шешу арқылы қатысушыларды бұзушылықтарды болдырмау бойынша жұмысқа бағдарлау жүзеге асырылды.

Кездесу қорытындысы бойынша заңнама талаптарын қатаң сақтау, азаматтар мен мемлекеттік қызметшілердің құқықтарының бұзылуына жол бермеу қажеттігі қатаң ескертілді.

Бұдан бөлек, Мемлекеттік қызмет істері агенттігі Төрағасының 2023 жылғы 29 мамырдағы №121 бұйрығымен Мемлекеттік органдардың жұмыс уақыты режимін сақтауына мониторинг жүргізу қағидалары бекітіліп, ағымдағы жылдың 12 маусымынан бастап қолданысқа енгізілді.

Мониторингтің мақсаты мемлекеттік қызметшілердің жұмыс уақыты режимінің мәселелерін реттейтін Қазақстан Республикасы заңнамасының нормаларын сақтауы туралы пікірдің негізді түрде білдірлуі болып табылады.

Осы ретте, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік қызмет істері агенттігінің Шымкент қаласы бойынша департаменті бүгінгі күні бұзушылықтарды алдын-алу шараларын атқаруға, азаматтар мен мемлекеттік қызметшілердің құқықтары мен мүдделерін қорғауға бағытталған профилактикалық жұмыстарды атқаруға басымдық беруде.

Атап айтқанда, Мемлекеттік органдарға бармай жұмыс уақыты режимінің сақталуына мониторинг жүргізудің көзі болып ақпараттық жүйелердегі мәліметтер, мемлекеттік органдардың уәкілетті органға не оның аумақтық бөлімшелеріне ұсынатын мәліметтері, қол жеткізуді бақылау және басқару жүйесінің деректері, бұқаралық ақпарат құралдары мен әлеуметтік желілердегі жарияланымдар табылады.

Осыған байланысты, қол жеткізуді бақылау және басқару жүйесінің деректеріне жүргізілген мониторинг қорытындысына сәйкес ағымдағы жылдың 1-тоқсанына қатысты Шымкент қаласының жергілікті атқарушы органдары бойынша үстеме жұмысқа тартылған 18 қызметкер анықталып, Департаментпен анықталған қызметшілерге тынығу уақытын беру туралы тиісті хат жолданып, 18 қызметкердің құқығы қалпына келтірілді.

Бұдан бөлек, 2024 жылдың 1-тоқсанында мемлекеттік органға бару арқылы жұмыс уақыты режимінің сақталуына мониторинг жүргізу барысында жалпы 17 мемлекеттік әкімшілік қызметші жұмыс уақытынан тыс (жалпы 510 минут) жұмыс орнында анықталып, тиісті шаралар қабылданды.

Нәтижесінде, Департаментпен қабылданған шаралар негізінде 17 мемлекеттік әкімшілік қызметшіге тынығу уақыты (жалпы 1020 минут) беріліп, құқықтары қалпына келтірілді.

Қазақстан Республикасы Мемлекеттік қызмет істері агенттігінің бастамасымен жүзеге асырылып жатқан мағыналас бұзушылықтарды болдырмауға, азаматтар мен мемлекеттік қызметшілердің құқықтары мен заңды мүдделерін қорғауға бағытталған профилактикалық жұмыстар алдағы уақытта да кеңінен жүргізілетін болады.

Ә.ИЗМУХАНОВ,
Қазақстан Республикасының
Мемлекеттік қызмет істері агенттігінің
Шымкент қаласы бойынша департаментінің
Мемлекеттік қызмет саласындағы бақылау
басқармасының бас маманы