Шымкентте басқарма басшылары мен аудан әкімдіктерінің қызметкерлеріне арналған тренинг өтті.

DSC 6403

«Көпшілік алдында сөз сөйлеу: топтық жанжалдарды басқару» семинар-тренингіне қатысушылар шешендік шеберліктің негізгі әдістерімен танысты, көпшілікпен жұмыс істеудің жаңа технологиясын үйренді. Іс-шараға қалалық ішкі саясат және дін істері басқармасының басшысы Мұрат Базарқұлов, білім басқармасы басшысының міндетін атқарушы Айгүл Текебаева бастаған мемлекеттік қызметкерлер қатысты.

Тренингте психология ғылымдарының докторы, бизнес-тренер, Ресей Федерациясының кәсіби психотерапевтік лигасының халықаралық деңгейдегі ресми оқытушысы және мүшесі Гүлмира Аяпбергенова мемлекеттік қызметкерлерге халықпен жұмыс істеу, қызметтік дауларды шешу бойынша психологиялық кеңес берді.

Бұған қоса топтық іс-әрекеттің психологиясы, күйзеліске тұрақтылық, көпшілікпен қарым-қатынасқа түсу, топтық агрессиямен жұмыс жасаудың рет-тәртібі, эмоционалдық интеллект туралы жан-жақты әңгіме өрбіді.
Ашық диалог форматында өткен жиын барысында ойындар ойнатылып, сұрақ-жауап ұйымдастырылды.

Қариялар – қазыналар

Пятница, 29 Март 2019 04:40

Еңбекші ауданы Жұлдыз тұрғын алабының бастауыш ардагерлер ұйымында ардагерлерге қамқорлық жасау бойынша елеулі жұмыстар атқарылуда. Осы мақсатта ұйымның жұмыс жоспары да жасалған.

1212

Жуырда Жұлдыз бастауыш ардагерлер ұйымының төрағасы Ергелді Сұлтанның төрағалығымен ұйым мүшелері бас қосты.

Ардагерлер мен зейнеткерлерді қамқорлыққа алуды көздеген ұйым мүшелері биыл да қариялардың әлеуметтік-тұрмыстық жағдайларын бағамдап, материалдық көмек көрсетуге ықпал жасауды, дертке шалдыққаны болса, көңілін сұрап, үйлеріне баруды жоспарлап отыр.

Сондай-ақ, бастауыш ардагерлер ұйымы соғыс, тыл ардагерлері мен зейнеткерлерді мерейтойларымен құттықтап отырады. Мүмкіндікке қарай қарияларды арнайы демалыс, сауықтыру орындарына жіберіп те тұрады.

Бұған қоса таяуда Шымкент қаласы мәслихатының депутаты Қ.Мейірманов жергілікті тұрғындармен кездесіп, халық қалаулысына көшелерді көріктендіру және атаулы мерекелерді атап өту бойынша ұсыныстар айтылды.

Димаш – қай елде де Димаш!

Среда, 27 Март 2019 05:43

23 наурызда қазақстандық танымал әнші Ресейдің НТВ арнасының «Орталық телеарна» бағдарламасына қатысып, Игорь Крутойдың әуені, Лара Фабианның сөзіне жазылған «Мадемуазель Хайд» туындысын бірінші рет орындады.

6413598

Орындады деген жәй сөз, дүйім елді осы классикалық туындымен толқытты да тебірентті. Ал 22-23 наурыз күндері Кремль сарайында жеке концертін берді. Қос концерті де аншлагпен өтті. Мәскеуге Димаштың жанкүйерлері әлемнің төрт бұрышынан, 56 елден келді. Шымкенттен де 50-ге жуық көрермен арнайы барды. 

Мәскеудегі дебюттік концертінде Димашты қолдау үшін Қазақстанның Ресейдегі төтенше және өкілетті елшісі Иманғали Тасмағамбетов, Ресей премьер министрінің жұбайы Светлана Медведева, әнші Анита Цой, өз отандастарымыздың қатарында танымал өнер адамдарынан Ұлықпан Жолдасов қатысты.

Димаштың өзі концерті туралы берген шағын сұхбатында: «Тыңдармандарымның риясыз ықыласынан кейін өзімді Майкл Джексон сияқты сезіндім» - деп жауап берген. Бұған дейін Лондондағы жеке концерті де сәтті өткенін орындаушының жанкүйерлері жақсы біледі. Ал The World’s Best – «Әлемнің ең үздігі» байқауында мәреге аз қалған сәтте мәлімдеме жасап, өз орнын жастарға босатып бергені де сүйсінерлік жағдай.

Қай жерде, мейлі, қай елде де Димаш – сол Димаш. Өзінің қарапайым қазақи қалпынан танбай, ұдайы ана тілінде, қазақтың тілінде үн қатады. Әнін жанды дауыста жаныңды жеп айтады. Сол үшін біз Димашпен қалай мақтансақ та жарасады.

Шымкент қаласында «Қарапайым заттар экономикасы» Жобалық алқасы іске қосылды. «Атамекен» Кәсіпкерлер палатасы алаңында ашылған жобалық алқаға қалалық әкімдіктің, кәсіпкерлік және индустриалды-инновациялық даму басқармасының, ауыл шаруашылығы басқармасының, екінші деңгейлі банктердің, «Даму», «ҚазАгро» өкілдері, Аграрлық несие корпорациясының және ЕДБ кіреді.

Бұл туралы қалалық әкімдікте өткен брифингте айтылды.

Без имени-1аа

– Жобалық кеңсе кәсіпкерлік қоғамдастықты экономиканы дамытуға қарапайым нәрселерді мақсатты түрде тарта отырып, жеңілдетілген несие беру бағдарламасына қатысу шарттарын түсіндіреді және өз жобаларын іске асыру барысында кәсіпкерлер тап болатын проблемаларды шешетін болады, - дейді Шымкент қаласының кәсіпкерлік және индустриалды-инновациялық даму басқармасы басшысының міндетін атқарушы Нұркен Бегулиев.

– Жобалық кеңсе бизнес-жоспарды әзірлеу кезеңінен қаржыландыруға дейін бизнес жобаларын сүйемелдеуді жүзеге асырады, жобаларды іске асыруға тұрақты мониторинг жүргізеді, оларға қолдау көрсетеді, - деп атап өтті Кәсіпкерлер палатасының директоры Нұрлан Кабиштаев.

Еске сала кетсек, Елбасының тапсырмасымен биыл Қазақстан Үкіметі халық тұтынатын тауарларды, сондай-ақ шикізат және бастапқы өңдеу өнімдерін өндіруді қолдау үшін 600 млрд теңге бөлген еді. Осы тапсырма шеңберінде екінші деңгейдегі банктерді ұзақ мерзімді теңгелік өтімділікпен қамтамасыз ету жөніндегі бағдарлама құрылды.

Атап айтқанда, бұл қаражат өңдеу өнеркәсібі, агроөнеркәсіп кешенін дамыту мен қолдауға бағытталады.

– Несиелеу шарттары бойынша қарыз беру мерзімі 7 жылды құрайды, қарыз алушылар үшін сыйақының атаулы ставкасы «Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасы шеңберіндегі ставканы субсидиялау есебінен 8%-ға тең, - деп атап көрсетті «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ Шымкент қаласы филиалының директоры Жамбыл Қалдаров.

Жамбыл Қаныбекұлының айтуынша, бағдарлама аясында дайын өнім өндірісіне ғана емес, сондай-ақ қажетті шикізат және бастапқы өндеу өнімдерін шығаруға (мәселен, қант қызылшасы – қант – кондитер өнімдері), өнімді ары қарай өткізуге қолдау көрсетіледі.

Іскер азаматтарға Кәсіпкерлер палатасында бизнес-жоспарды тегін жасауға мүмкіндік бар. Ал «Даму» қоры арқылы 85%-бен кепілдік беріледі. Қайта қаржыландыру қарастырылмаған. Егер алынған қаржы мақсатсыз жұмсалса, салықтық кедергілер туындаса, несие уақтылы төленбесе, субсидия берілмейді. Бір сөзбен кәсіпкерлер көрсетілген талаптарға сай болуы тиіс.

Айта кетейік, бүгінде үшінші мегаполисте 120-дан астам жеңіл өнеркәсіп орны бар.

Биыл Наурыздың Наурызы Шымкентте басталды. Мегаполис көшелерімен бұрын-соңды болмаған Наурыз-керуені жүріп өтті.

DSC 0995

Керуен тізбегінде түйелер, ат арба, күймелер мен автокөліктер болды. Зиялы қауым өкілдері, ақсақалдар, әжелер, этно-мәдени бірлестіктердің өкілдері, театр әртістері мен жастар – барлығы 100-ден аса адам құрамына енген керуеншілер әуелі Наурыз алаңына жиналды.

Жиналған көпшілік жыл басының басты дәмі – Наурыз көжеден дәм татты. Күбіден түскен май мен табада піскен ыстық нан, бауырсақтан ауыз тиді. Ақсақалдардың ақ батасын алған көш-керуенді Шымкент қаласы ардагерлер кеңесінің төрағасы Исамуддин Рысбай мен ардагер журналист Байдулла Қонысбек бастап шықты.

Мерекелік іс-шарада қалалық Қазақстан халқы Ассамблеясы төрағасының орынбасары Мұратәлі Қалмұратов, қоғам қайраткері Байдулла
Қонысбек жұртшылықты Ұлыстың Ұлы күнімен құттықтап, ізгі ниеттерін білдірді.

– Наурыздың тарихы 5 мың жылдан жалғасып келеді. Бұл мереке Орта Азия мемлекеттерінде кең көлемде тойланады. ЮНЕСКО көлемінде 2009 жылдан бері бүкіл дүниежүзілік мереке болып аталып келеді.

Бүгін де Салт-дәстүр орталығы мен Қазақстан халқы Ассамблеясының ұйытқы болуымен осынау игі іс-шара өтуде. Еліміздің ырысы мол болсын! Қазақстанды мекендейтін 100-ден аса этнос өкілдерінің татулығы берік болсын! – деді М. Қалмұратов.

Әдеп-ғұрып және салт-дәстүр орталығының директоры Жәнібек Тағаев: «Көш-керуеннің Әдеп-ғұрып және салт-дәстүр орталығынан басталып, Қазақстан халқы Ассамблеясына барып тоқтауында бір мән бар.

«Бармақ бірікпей, ине ілікпейді» дегендей, елдің ауызбіршілігі, ынтымағы осы әз-Наурыздан басталады. Ұлыстың ұлы күнін ағарған ақтықтың, бал шырын тоқтықтың белгісі деп жатамыз. Жалпыхалықтық мереке – Наурызбен баршаңызды құттықтаймын!» - деп, ыстық ықыласын білдірді.

Бірінші қатарда қос түйе, одан кейін күймелер, аттылардың соңынан жастар қаз-қатар тізбектеліп, «Ақ бүрку» рәсімін өткізу үшін дендросаябаққа тоқтады. Қала тұрғындарына мерекелік көңіл-күй сыйлауды көздеген керуеншілер жол-жөнекей халық әндері мен күйлерінен шашу шашып, бауырсақ таратты.

Ертеде көктем келіп,ағаштар алғаш бүршік атып жатқанда аналарымыз жеміс ағаштарына ақ бүркиді екен. Салт-дәстүрді жаңғырту мақсатында ерінбей еңбек еткен, Дихан бабаның киесі дарыған, жақсы мен жайсаңдар жиналып, ағаштарға ақ бүркіді. «Табиғатқа нәр беріп, тіршілікке шеру бер!» деп, ақ жаулықты аналарымыз тілек тіледі.

Айрықша сән-салтанаты жарасқан көш-керуен соңында Қазақстан халқы Ассамблеясы ғимаратының алдына табан тіреді. Арнайы дастархан жайып, қала тұрғындарына Наурыз көже таратылды.

Сондай-ақ түркі халықтарының Наурызды тойлаудағы ерекшеліктерін айшықтайтын көрме мен концерттік бағдарлама жұртшылықтың назарына ұсынылды.

Ғасыр-ғұмырдың 100 көктемі

Среда, 20 Март 2019 04:10

Осы көктемде Шырынкүл әжей тосын тербеліс сезінді. Себебі, жаулығы қарқарадай ана биыл 100-ші Наурызын тойламақ. Иә, 1919 жылдың 1 мамырында дүние есігін ашқан Шырынкүл апаның ендігі арманы жоқ шығар. Дедік. Тамсандық.

Жаһандану жайлап тұрған заманда тұтастай ғасыр жасау мүмкін еместей көрінгенін несін жасырайық. Сөйттік те көненің көзі, асылдың асылы Шырынкүл Амалбекқызының шаңырағына бет бұрдық. Әрі ғасыр-әженің ғақлиялы батасын алып қайтуға асықтық.

100 ге келген әже

Өмірі – өнеге

Шырынкүл әжей қыста – қалада, жаздыгүні ауылға барып, ағарған ішіп, таза ауамен тыныстайтынға ұқсайды. Дәл қазіргі уақытта қаламыздағы 4-шағынауданда тұрып жатыр. Кенже қызы Нағима апамызбен байланысып, көнекөздің үйіне де келдік-ау.

«Журналист балалар келеді» деген соң, әже ақ жаулығын тағынып, бізді күтіп отырыпты. Жүзімізден толқыныс сезді ме, қария жылы жымиып амандасты.

Таза асыл, бекзада болмыс, ақша маңдай, ақ самайлы әженің алдына жайғастық. Реңі әппақ, өзі жүріп-тұрғанымен, әжей көп әңгіме айта алмайды екен. Есесіне кенже қызы Нағима апамыз ғасыр адамның өмірінің арғы-бергі тарихынан сыр шертті.

– Енді қалай болуы керек еді?! Менің өзім келер жылы 60-қа келемін, - деді Нағима Тұрсынқызы аз-кем әзілдеп.
– Анам Созақ ауданының Бақырлы ауылында Амалбек Қожақайұлы болыстың отбасында дүниеге келген. Шешемнің шешесі Бибіш әжеміз де ғасырға жуық өмір сүріп, 90 жасында қайтыс болыпты.

Немере ағасы Әбдімәлік 100-ге кеп бақилық болған. Соған қарағанда анамыз тектінің тұяғы болып тұр ғой, - дейді үлкен қызы Бағила.
– Әкем Тұрсын Төреханұлының анамнан бес жас үлкендігі бар. Созақ ауданының Сызған ауылында туып-өскен. 1930 жылы 16 жасында Жартытөбе мектебінде мұғалім болды.

1932 жылғы ашаршылықта, Созақтың Теріскей беті де қатты қиындыққа ұшыраған ауыр кезеңде әкеміз елге жанын салып қызмет етті. Әке-шешесінен тірідей айырылған панасыз балаларға «Балалар үйін» ашып, өзі сол мекемеге жетекшілік етеді.

Титімдей сары ауыз балапандарды аман алып қалу үшін өз қолымен быламық дайындап беріп, қаншама жетімнің өмірі үшін күреседі, - деп кенже қызы әкесінің өмірбаянын осылай бастады.

Он беске толар-толмас шағында қазақ тілі мен әдебиетінен сабақ берген Тұрсын ақсақал 1938 жылы Созақ орталау мектебіне директор болып тағайындалады. 1941 жылы Ұлы Отан соғысы басталып, шәкірттері біртіндеп майданға кетіп, артынан көп ұзамай қара қағаздар келіп жатты. Бір жылдан кейін ол өзі сұранып, ұрыс даласына аттанады.

Соғыс кезіндегі іс-әрекеттерін, ерліктерін баяндап, майдан шебінен хат жазып тұрады. «Шырын! Ел-жұрт аман ба?!» деп бастайды екен хаттарын. Майдан даласында үш жыл соғысып, елге аман-есен оралады.

Денсаулығынан айырылып келеді. Бірақ, ел бар, жұрт бар, Тұрсын ақсақалды алақандарына салып, ұдайы жанашырлық көрсетіпті. Денсаулығы ақыры қатты сыр беріп, 46 жасында қайтыс болады.

Осы орайда Шырынкүл әже бір «әттеген-ай!» дейтін өкінішін де айтып қалды. Елім, жерім деп туған ауылына толайым еңбек сіңірген Тұрсын Төреханұлының атына не бір мектептің, не бір көшенің аты берілмепті.

Шырынкүл Амалбекқызы жастайынан еңбекке араласып, қоғам белсендісі болыпты. Мектепті бітірер жылы «Қозы Көрпеш-Баян сұлу» пьесасы сахналанғанда бас кейіпкер Баянның рөлін сомдаған кезде ұстазының көзіне түсіп, нәзік сезімнің оты ұшқындаған болуы керек. Көп ұзамай екеуі шаңырақ көтереді.

Өмірге Ақық (марқұм), Бағила, Зағипа, Сапура, Шахризада (марқұм), Қонысбай, Сейітзада, Мағрипа, Нағима атты 9 ұл-қыз дүниеге келеді. Отбасы, ошақ қасын дөңгелете жүріп, өз заманының белсендісі болған, жастайынан жұмысқа білекті сыбанып кіріскен кейіпкеріміз сонау алғашқы колхоз құрылысы кезінде сауатсыздықты жою жұмыстарына ауыл мұғалімі ретінде белсене атсалысады.

Бұл күнде Қозмолдақ ауылындағы өз шаңырағында, үлкен ұлы Қонысбай ағаның отбасының берекесін кіргізіп отырған аяулы ана. Зағипа, Сапура, Мағрипа, Нағима қыздары әкесінің жолымен ұстаздықпен айналысып, абыроймен зейнетке шыққан.

Үлкен қызы Бағила ұзақ жылдар дәрігерлік қызмет атқарып, зейнет жасынан асқан. Қазір жасы – 78-де. Қара шаңырақта отырған үлкен ұлы Қонысбай өзі әке болып жүргенін ұмытып, әлі күнге анасына еркелейтінге ұқсайды.

Адам ұрпағымен мың жасайды

Алтын құрсақ анамыздан 25 немере, 25 шөбере, 1 шөпшек тараған. «Апам өзі «нұр» сөзін жақсы көреді. Немерелерінің барлығының аты «Нұр»-дан басталып, Нұрсұлтан, Нүргүл, Нұртас, т.с.с. жалғасып кете береді», -дейді Нағима апа.

Ал Шырынкүл әженің 5 сыныпта оқитын Гүлжахан атты шөбересі әжесіне арнап өлең шығарыпты:
– Әжем менің ақылды,
Әжем менің қамқоршы.
Бәріне көңіл бөледі,
Мені жақсы көреді. 

Нұртілеу және Нұрайым есімді шөберелері «Жүз емес, мың жасаңыз!» деп шөберелік пейілмен тілек айтты. Нұрайым – әжесіне ерекше қамқор болғандықтан, әжесі оған риза болып, батасын берген көрінеді.

«Жас кезіңде бейнет бер, қартайғанда зейнет бер» демекші, Шырынкүл әже өмірінің толысқан шағында нағыз зейнетін көріп отырған қадірменді қария. Өмірдің талай соқпағын өткерсе де, өзі жүріп-тұрып, жадын жоғалтпаған, тілі анық.

Бір сөзбен – әдемі қартайған. Қарт адамдардың мазасын жиі алатын қан қысымы жоқ. Тек аяғы анда-санда сырқырайтын көрінеді. Зағипа қызы айтқандай, «Әженің тек өзі ғана емес, көзі, аяқ-қолы, барлық дене мүшесі де 100-ге келді ғой!» Кәрілік өз дегенін алады.

Адам қартайғанда жас бала іспетті боп қалады деген рас, әжей де бейкүнә періштедей пәк. Немере-шөберелері келіп, шүйіркелесе қалғанда, «Он тоғыздағы қызбын ғой» деп қалжыңдайтын көрінеді. Жүзге келсе де, көңілі он тоғыздағы қыздай әжеміздің осыншалық ұзақ өмір сүруінің құпиясы – тынымсыз қимыл-қозғалыс екенін ұқтық.

Өмірдің талай соқпағын бастан өткерген, шаруашылықтың барлық түрін ұршықша иіріп кететін, қазіргі таңда Қозмолдақ ауылының құрметті қариясы, қала берді Төрехановтар әулетінің үлкені, көнекөз, қарт ана, алтын құрсақты «Батыр ана», майдангердің жары, тыл ардагері, ғасыр жасаған Шырынкүл әжемізді Созақ өңірінде білмейтін жан жоқ шығар, сірә.

Ғасыр әже – асыл әже Шырынкүл Төреханова осылайша 100-ші көктемін қарсы алып, Жаратқанға шүкірін айтып, өзінен өрбіген ұрпағының жанына жалау боп отырған жайы бар.

Біз де әженің ақ батасын алып, елдің тыныштығын тілеп, көңіліміз бір серпіліп, рухани байып қайттық. Қазыналы қарияларымыз көбейе берсін!

Нұрсәт аялдамасында автобус күтіп тұрғанмын. Бәкене бойлы, ашаң жүзді егде тартқан бір апа жаныма келіп жайғасты. Немересін логопедке көрсетіпті. «Мүлде сөйлемейді, не керегін ыммен, ишарамен түсіндіреді. Үйде дұрыстап сөйлеспейсің, үйретпейсің деп келініме де ренжимін. Біздің тұқымымызда мұндай жоқ еді. Жасы бақандай 4-ке келсе де, үн жоқ мына баламызда. Айтуға да ұялады екенсің», – деді әлгі апа. Иә, «ауласындағы итін ұры десе, намыстанатын қазақтың» тілі «қыл үстінде» тұр. Ана тіліміздің алашұбарланғаны өз алдына трагедия болса, балаларымыздың тілі кеш шығып немесе дұрыс шықпай жатуының астарына терең үңілу керек сияқты.

DSC 0434

«Қазақтың 3-4 жасар баласының тілі жатық, ал 5-6 жастағы балалар шешен әрі тауып сөйлейді, ойын ұтымды жеткізе біледі», – деп таңдана жазған екен өткен ғасырда жер аударылып келген поляк революционері А. Янушкевич өз естеліктерінде. Әйгілі Затаевичтің «Бүкіл қазақ даласы ән салып тұрғандай...» деуінің астарында көп сыр бар. Ал мұның басты себебі баланың бесік жырын тыңдап өскендігінде жатыр. Бесік жыры – балаға берілетін алғашқы тәрбие. Бесік жыры арқылы баланың тілі ерте шығатынына бүгінде мән бермейміз. Бесік жырын тыңдап өскен баланың есте сақтау қабілеті жақсы жетілетініне көңіл аудармаймыз. Бүгінгі ұрпақ шешендігінен, әншілігінен, ақындығынан, сабырлылығынан, парасаттылығынан ажырап барады. Бұл да – алаңдатарлық жай», – дейді 

Зейнеп Ахметова апамыз. Қазір ше? Бауыржан Момышұлы айтқандай: «Немересіне ертегі айтатын әжелер азайып бара жатыр, сәбиін бесікке бөлеп, бесік жырын айтатын келіндер азайды. Мен осыдан қорқамын...».

 

«Бөтелкелі» бала

Қазіргі балалардың тілі неге кеш шығады деп ойланып көрдіңіз бе? Біздің бүлдіршіндер «бөтелкелі» өмір салтын ұзақ ұстанғандықтан, «кеш сөйлейтін» болды. Аузында екі тісі пайда болғаннан сәби қою, құнарлы тағамды қосымша жеуі керек. Қазір көп ата-ана баласының тағамын блендерден өткізіп бергенді ұнатады да, балалар 3-5 жасқа дейін ұсақталған, үгітілген ас ішеді. 

Ата-әжелеріміздің «тісің сынсын» деп өзінен қалған жілік, сүйектің қалдығын бала-шағаға тастайтыны бар. Ондағы ойы – бала шайнап үйренсін, тісі қатайсын дегені. Қазір жілік мүжімек түгіл ет шайнаудың өзі шет құбылыс болып тұрғандай. 

Шайнау қажеттілігі қанағаттандырылмағандықтан, тіл дамуы тежеледі. Сонымен қатар дәм сезгіш қасиеті бұзылады (үнемі сорудың арқасында тіл ұшындағы дәм сезу аймағы әлсірейді. 

Құнары аз, сұйық ас асқазан-ішек жолдарының жұмысына кері әсер етіп, іш қатуына әкеледі. 

Кеңес біреу-ақ: балаға бөтелкеден тамақ беруді таңдау кезінде оның жас ерекшелігін есепке алыңыз. Егер өзіңіз дайындасаңыз, тамаққа шанышқымен езілген тағамды да қосыңыз. Жасы өскен сайын тағамның санын емес, сапасын арттырыңыз – ботқаның мөлшері көбеймей, қоюлану керек. Сұйық ас – сөйлеуге кері әсер етеді.

Егер екі аптаның ішінде балаға онша ұнай бермейтін асты ұсынсаңыз, оған ол міндетті түрде үйреніп кетеді. Тәжірибеде дәлелденген.

 

Толассыз ақпарат тасқыны

Бала қоғамға ерте араласса, тілі тез шығады. Қазір қайда қарасаң да, көп балақайлар 2-2,5 жасқа дейін сөйлемейді. Әсіресе, ұл балалар. Неліктен? Әлде қазір тым қызықты ойыншықтар баланың ой-өрісін шектеп, қоршаған ортаға қызығушылығын кемітеді ме екен?! 

Әлде балаларға барлық нәрсе жетіп-артылғаннан кейін, үн шығарудың қажеті жоқ деп есептей ме?!

Бүлдіршіндер күндігіне сағаттап теледидардың алдынан шықпай, ата-анасы болса, өз жұмысымен әуре боп жүргенде, баланың санасы қажетсіз ақпаратқа толып, ойын қарапайым сөзбен жеткізе алмайды. Бала миы 2-3 жаста пісіп-жетіледі. Ал 2-3 жаста соншама ақпарат ағыны. Егер балаңызды қажетсіз ақпараттан алыс ұстасаңыз, ол соғұрлым ерте сөйлейтін болады. Артық күш-қуатының бәрі тілге, сөйлеуге жұмсалатын болады. 

Сондықтан сәбимен мейлінше көп сөйлесу керек.

Емізік «естен тандырмасын»!

«Көп келін ауырдың астымен, жеңілдің үстімен жүретін болды. Қолынан ұялы телефон түспейді. Саусағының ұшымен ары-бері сырғытып, телефоннан бас алмайды. Емізулі баласына да көңіл бөлуге қолы тимей, телефонға үңіледі де отырады. Жыласа, емізікті тығып, аузын «жабады». Сосын қай баланың тілі дұрыс шықсын?! Сақау, кекеш баланы өзіміз қолдан осылай жасап алып жатырмыз. Біз 10 баланы ешқандай емізіксіз-ақ өсірдік. Қазір келіндерімнің көбі баласын жасанды сүтпен тамақтандырады. Ана сүтін еміркеніп ембегеннен кейін, ата-бабамыздан келе жатқан ұлттық тәрбие, тіл, дәстүр балаға қалай берілсін?» – дейді Тассай елдімекенінің тұрғыны Гүлбаршын әжей. 

Емізік мәселесіне келгенде мамандардың пікірі екіге жарылады. Бірі нәресте қолын сорғанша, емізік сорғаны жақсы дейді. Тағы бір топ «ә» деп жыласа, аузын емізікпен жауып қою мүлде дұрыс емес. Емізік деген нәрсені бермеу керек. Ол баланың аузын толтырып қана қоймай, миына да салмақ түсіреді» деген ойда. 

 

«Үлкендерде үйдей бәле бар»

Бала тілінің кеш шығуының себептері мен салдарын тізіп шықтық. Енді ары қарай шығатын жолды облыстық балалар ауруханасының жоғары дәрежелі логопед-дәрігері Гүлнәр Юнусова айтып береді. 

– Ресейдің Е. Архипова деген профессоры баламен 3 айлық кезінен жұмыс істеу керек дейді. Негізінде, 4-5 жаста бала еркін сөйлеуі керек. 1 жасында сөйлеп бастауы керек. Қазір кейбір балалар 1 жасынан бастап сөз тіркестерін айта бастайды. 1,5-2 жас аралығында сөз тіркесін айтуы керек. «Әкем үйде жоқ» дегенді «кем иде жо» деуі мүмкін. Бұл қалыпты жағдай. 2,5 жастан 3,5 жасқа дейін бала өз іс-әрекеттерін сипаттай бастайды. 

Кейде ата-ана баласын 1 дыбысты ғана дұрыс айтпайды деп ойлайды. Мысалы р әрпін. Ал бізге келгенде бір емес, бірнеше дыбыстар тобын айта алмайтынын анықтаймыз. 

Бірінші логопедке апару керек. Сауатты маман қосымша неврологқа, психолог, психиатрға бағыттайды. Егер бала сөйлеуден бас тартса, онда оның психологиялық себептері (мутизм) де бар деген сөз. Көп психологтар мұны байқай бермейді. Кейде психоневрологқа жүгіну керек. 

Орталық жүйке жүйесінің зақымдануы, ми жұмысының бұзылуы баланың тіл кемістігіне әкеледі. Ауыз қуысының әлсіздігі де себеп болып отыр. Онда стоматологқа жібереді. Кекештену кезінде бәрінен бұрын асқазанды паразиттен тазарту керек. Әрине, мұндай кезде педиатрға жібереміз. Бауыры ауырған соң ауыз қуысы әлсіз болуы мүмкін. Жиі ауыратын баланың тілі де кеш, қиын шығады. 

Бала тілінің дұрыс шығып, дұрыс сөйлеуіне «Цептер» фирмасының Биоптрон лампасын қолдануды ұсынамын. Оның жарығы адам денсаулығына оң әсер етеді. Электрлік тіс щеткасы да сөйлеу проблемаларын шешуге таптырмайтын құрал. 

Қазір көп логопедтер бет және ауыз қуысына массаж жасау әдісін қолданады. Оны қолданғанда абай болған жөн. 

Жалпы, бала денсаулығы дұрыс болсын десек, үйде жағымды атмосфера қалыптастыруымыз керек. Баланың жағдайы көбінесе үйдегілердің қалыптасқан қарым-қатынасына байланысты. Үлкендер бір-біріне қамқор болып, дұрыс қарым-қатынас түзсе, баламен жиі әңгімелессе, тілі де тез шығады. Ал үнемі айқай-шу, бір-бірін кінәлау, ұрыс болатын ортада балаңыз «құрдымға» кетті дей беріңіз. Көп ата-ана бала үлкендердің қарым-қатынасын түсінбейді деп ойлайды. Бұл дұрыс емес. Балалар өкпе, өкініштің бәрін сезеді, түйсінеді. Егер ата-аналардың қарым-қатынасы нашар болса, үйде ұрыс-жанжал тыйылмаса, бала мұны тез қабылдап алады.

Р.S. Қазаққа қатысты әдет-ғұрып, салт-сана, ұлттық дәстүрлер түгел артта қалған, кертартпа, зиянды деп табылған, қазақтың тілі шетке қағылып, өткен тарихы мүлде мансұқ етілген қызыл империяның құйтұрқы саясаты өз «жемісін» бергелі қашан... Ана тілінде сөйлеуді ар санайтын шалақазақтар буыны өсіп, жетілді. Одан қала берді батысыңыз бен шығысыңыздан келетін сыртқы күштердің әсері де зиянын тигізбей жатқан жоқ. Елімізде «үнсіз ұрпақ» дүниеге келді. Бұдан басқа қазаққа пайдасынан гөрі зияны көп сыртқы факторлар сан алуан. Бірақ, біздің өз еркімізде. Бұл күнде мәңгілік елдің мәңгілік ұрпақтары өзіміздің мақсат-мұратымызды жақсы білсек керек. Ендеше әрқайсымыз баламыздың тіліне аса сақтықпен қарауға тиіспіз.

«Сендерге әрдайым орын бар»...

Пятница, 29 Сентябрь 2017 04:33

Олардың бал жүзі «Қуаныш пен бақыттан мүсіндеген, Келбетіңнен сенімнің күшін көрем!» деп ән салып тұрғандай. Олардың көздері бір-біріне: «Мен сені өмір бойы аялап өтемін!» деп шаттана қарап тұрғандай.

svabda-den-goroda 2

Олардың осы сәттегі өмірі мәңгілікке жалғасқандай. Бұл бақытты сағат тілі еш тоқтамайтындай... 

Біз «Отбасы аллеясында» жас отбасын құрып, неке куәлігі тапсырылған жас жұбайларға қарап осындай сөнбес сезімнің себезгі сәулесіне шомылдық. «Қала күніне» орай ұйымдастырылған шарада 10 жас жұбайға салтанатты түрде неке қию куәлігі тапсырылып, гүл шоқтары мен сыйлықтар табысталды. 

DSC 0120

Жас жұбайларды Шымкент қаласы әкім аппаратының басшысы Рашид Аюпов құттықтап, сөз сөйледі. 

– Құрметті қауым, бүгін бәріміз үшін қуанышты күн. Әсіресе, жас жұбайлардың ата-анасы үшін ерекше күн. Жастар бір-бірімен жарасып, отау құруға бел буыпты. Сіздер жаңа өмірдің есігін ашып, табалдырығын аттағалы тұрсыздар. Құрметті жастар, сіздерді заңды некелеріңізбен құттықтаймын! Махаббаттарыңыз баянды да тәтті болсын. Өмірлеріңіз күндей, көңілдеріңіз гүлдей, армандарыңыз асқар таудай болсын. Тату да тәтті өмір сүріңіздер! – деді Р. Абатуллаұлы. 

DSC 0126

Жаңа өмірге қадам басқан жас жұбайлардың ішінде бір-екеуін сөзге тартқан едік. Нұрсұлтан Оңжігітұлы мен Гүлбану Әбдірашиттің үйленіп, отау құрғанына небәрі бір жеті болыпты. Қалыңдық бұл шараға қазақша көйлек пен камзол, ұлттық әшекей бұйымдарын, ақ жаулығын тағып келіпті. «Ата-енем теледидардағы жаңалықтардан бізді көрген кезде «ұят болмасын!» деп басымнан орамалымды тастамадым», – дейді Гүлбану. Ал Нұрсұлтан болса: «Дүйім жұрттың алдында осылай неке қию бізге үлкен жауапкершілік жүктейді», – дейді. 

Айта кету керек, 2016 жылдың 8 айында 4670, ал 2017 жылдың 8 айында 4356 неке қию туралы құжат тіркелген.

Страница 27 из 41