Шымкент келбеті

Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік педагогикалық институтының Назарбаев орталығында «Алғыс айту» күніне орай ғылыми конференция өтті. Оған ұстаздар, зиялы қауым өкілдері және студент жастар қатысты. Конференцияны институт ректоры О.Аяшев жүргізді.

Елімізде алғаш рет атап өтілген айтулы күн ел бірлігін насихаттаумен қатар, тұғырлы татулығымыз бен ырысты ынтымағымызды жаңа белеске жетелейтіні белгілі. Бұл тағдыр тәлкегімен Қазақстанға қоныс аударған түрлі этнос өкілдерінің қазақ еліне ризалығын білдіру арқылы өзара түсіністігіміз бен сыйластығымызды барша жұртқа паш ететін күн. Осы ретте ғылыми конференцияға қатысқан жазушы-журналист М.Байғұт пен Н.Бегалы, «Южный Казахстан» газетінің бас редакторы
М.Лимаренко, Абай аудандық ардагерлер кеңесінің төрағасы Ұ.Бәшенов және облыстық мәслихат депутаты Ә.Досболов бұл мерекенің мәні мен маңызына тоқталды. Мәселен, М.Байғұт қазақ халқының дархан көңілі туралы жазушы Г.Бельгерден артық ешкім айтпағанын және өзінің де бірқатар шығармаларының ұлттар арасындағы татулық пен достықты насихаттауға бағытталғанын атап өтті.
Жалпы, егеменді елімізде түрлі ұлт өкілдері бейбіт өмір сүріп, туған тілі мен мәдениетін сақтап, дамытып келеді. Алғыс айту – жүзден астам этнос өкілдерінің Қазақ еліне деген құрметін одан сайын арттырары сөзсіз.

Шымкентте көгалдандыру жұмыстары қолға  алынды. Қаладағы саябақтар мен гүлзарларда 1000 дана  аққайың көшеті егілді. «Жасыл қала» ЖШС-нің қызметкерлері өнім сапасын жақсарту мақсатында тыңайтқыш себу, ағаш түптерін қопсыту және ағаш қырқу жұмыстарын да бастады.

Осы аптада «жасыл қалалықтар» жұмысқа қызу кірісті. Қазығұрт ауданының тәлімбағынан жеткізілген ақ қайың көшеттері қаланың бірнеше саябақтары мен аллеяларына отырғызылды. Мәселен, «Этносаябағында» – 645, жаңа әкімшілік-іскерлік орталығындағы «Нұрсәт» саябағында – 100, Бекет батыр көшесі бойындағы гүлзарда – 50, ал «Жастар» аллеясында – 150 данасы егілді. Сонымен қатар, «Нұрсәт» шағынауданындағы Сейдолла Бәйтереков гүлзарына 2500 дана раушан гүлі егілуде. «Жасыл қала» ЖШС-нің директоры Нәзира Сыбанқұлованың
айтуынша, биыл ақпан айында 1017 қарағай көшеті, ал өткен жылы қараша және желтоқсан айларында 14 мың 717 ағаш отырғызылды. Сондай-ақ, 16 мың 970 дана раушан гүлі егіліп, қаланың сәнін келтіруде.

Шымкентте бірнеше айға созылған сот процесіне нүкте қойылды. Естеріңізде болса, мас күйінде қымбат көлігімен бір отбасындағы төрт адамның өмірін қиған Мұрат Танкеев 9 жылға бас бостандығынан айырылды. Енді ол жазасын қоныс колониясында өтейді. Бұдан бөлек, сотталушы зардап шеккендерге моральдік шығын ретінде 1,5 миллион теңге төлеуі тиіс. Бұл облысымызда орын алған жол апатының бірі ғана. Ал жыл он екі ай қала ішінде және тас жолдардағы жол-көлік оқиғалары қаншама адамның өмірін жалмады. Жол сақшыларының айтуынша, қайғылы оқиғалар көп жағдайда көлікті масаң күйде басқарған және жол ережелерін сақтамаған кезде орын алады.

Сандарды сөйлетсек...

ОҚО ІІД баспасөз қызметінің берген мәліметі бойынша, былтыр облысымызда жол-көлік оқиғалары 2014 жылға қарағанда аз тіркелген. Мәселен, өткен жылы 2251 жол көлік оқиғасы орын алса, соның салдарынан 390 адам қаза болған. Ал 2014 жылы 3370 жол апаты тіркеліп, 432 адам көз жұмыпты. Жол апаты саябырсығанымен, адам өлімі азаймай отыр. Биыл қаңтар айының ішінде облыста 166 жол апаты болып, 24 адам қаза тапса, 237-сі дене жарақатын алған. Тағы бір өкінішті жағдай – биыл бір ай ішінде 32 жол апаты тіркеліп, бір жасөспірім қаза болса, дене жарақатын алғандардың саны – 35. Жалпы алғанда, 2014 жылмен салыстырғанда 2015 жылы жол апаты 33,2 пайызға төмендеген. Әйтсе де, бұл статистика көңіл көншітпейді. Өйткені, әр санның артында қаншама адамның өмірі, қаншама отбасының көз жасы мен қайғысы тұр. Тіпті, жеңіл-желпі жарақаттың өзі зардап шегушіге психологиялық салмақ салатынын жоққа шығара алмаймыз.

Апат айтып келмейдi
немесе қауiптi көшелер

Былтыр облыс жолдарында адам шығыны көп болған бірнеше ірі жол көлік оқиғаларына тоқталып өтсек. 16 маусым күні Алматы–Ташкент–Термез тасжолының айналма жолында ірі жол апаты болған еді. Жамбыл облысы тұрғынының басқаруындағы «Мерседес – Спринтер» микроавтобусы Шымкент қаласы тұрғынының басқаруындағы «Хово» жүк көлігін басып озбақ болған кезде соқтығысқан. Соның салдарынан 14 адам оқиға орнында тіл тартпай кетсе, ал 8-і дене жарақатын алған. Тағы бір қайғылы оқиға өткен жылы тамыз айында таңғы сағат 6.00 шамасында Созақ ауданы аумағынан өтетін облыстық маңызы бар жолда орын алды. Ұланбел–Созақ–Шолаққорған-Шаян-Екпінді-Бірлік тасжолының 177/498 шақырымында 1978 жылы туған азаматтың басқаруындағы «Дэу Нексия» қарсы бетте келе жатқан «ВАЗ-21900» автокөлігін соққан. Соның салдарынан 8 адам қаза болып, 1 адам дене жарақатын алды.

Биыл қаңтар айының ішінде облыста 166 жол апаты болып, 24 адам қаза тапса, 237-сі дене жарақатын алған. Тағы бір өкінішті жағдай – биыл бір ай ішінде 32 жол апаты тіркеліп, бір жасөспірім қаза болса, дене жарақатын алғандардың саны – 35. Жалпы алғанда, 2014 жылмен салыстырғанда 2015 жылы жол апаты 33,2 пайызға төмендеген. Әйтсе де, бұл статистика көңіл көншітпейді.

Жалпы, қалада жылжымалы, жылжымайтын және зияткерлік 242 сыртқы бейнебақылау камералары жұмыс істеп тұр. Бейнекамералардан бөлек, жол қозғалысын реттейтін бағдаршамдар да жаңартылмақ.

Бүгінде Шымкентте жол-көлік оқиғалары жиі болатын апатты көшелер анықталып отыр. Олардың бірінде көлік нөпірі ауқымды болса, енді бірі өте тар көшелер. Мәселен, Абай ауданы бойынша Темірлан тасжолы, Рысқұлов көшесі, ал Әл-Фараби ауданы бойынша Байтұрсынов, Қонаев гүлзарының, Тәшенов көшесі мен Республика даңғылында жиі жол апаты орын алады. Сондай-ақ, Еңбекші ауданына қарасты Ленгір тасжолы, Жібек жолы, Қапал батыр, Сайрам, Рысқұлов көшелері мен Тәуке хан даңғылы, Уәлиханов, Елшібек батыр, Аймауытов және Желтоқсан көшелерінің бойында жол-көлік оқиғасы көп. Ал Қаратау ауданында Сайрам ауылы, Қайнарбұлақ саяжайы мен Бәйдібек би көшесінің бойы қауіпті аумақтың қатарында.

Бейнекамералар көбейедi

Биыл қала көшелерінде жол жүрісін бақылайтын бейнекамералар саны артатын болды. Ондағы мақсат – жол ережесін сақтамайтын жүргізушілерді анықтау екені белгілі. ОҚО ІІД баспасөз қызметінің мәліметінше, 50 сыртқы бейнебақылау камераларын орнатуға қаржы бөлінген. Оларды орнату жұмыстары сәуір айынан басталады деп жоспарланған. Жалпы, қалада жылжымалы, жылжымайтын және зияткерлік 242 сыртқы бейнебақылау камералары жұмыс істеп тұр. Бейнекамералардан бөлек, жол қозғалысын реттейтін бағдаршамдар да жаңартылмақ. Биыл Шымкенттегі 162 бағдаршамның төртеуін жаңа үлгіге ауыстыру, сонымен қатар, жаңадан 10 көліктік және 11 жаяу жүргінші бағдаршам орнату жоспарда бар. Бұл ретте жаңадан бой көтерген шағынаудандар да қамтылмақ. Барлық бағдаршамдар орталық диспетчерлік қызметке қосылған.
Сонымен қатар, жол-патрульдік полиция қызметкерлері тарапынан қызметтік-жауынгерлік тәртіпті және жол қозғалысы ережесін сақтап, төтенше оқиғаларды алдын алу үшін кеудеге тағылатын портативті бейнетіркегіштің 511 данасы сатып алынбақ. Ол үшін облыс бюджетінен 137 миллион теңге бөлінген. Қазір конкурс жариялау және сатып алу жұмыстары жүргізілуде. Жол-патрульдік полиция қызметкерлерінің кеудесіне тағылатын мұндай бейнетіркегіштер пара алу және қылмысты жасыру оқиғаларына тосқауыл болатыны анық. Айта кетейік, қалада 674 жол-патрульдік полиция қызметкерлері қоғамдық тәртіп пен жол қозғалысы қауіпсіздігін қамтамасыз етеді.

Абайлаңыз, айыппұл өстi

Биылдан бастап, жол ережелерін сақтамағандарға салынатын айыппұл көлемі де артты. Оған айлық есептік көрсеткіштің өсуі себеп болып отыр. Мәселен, АЕК 139 теңгеге өсіп, 2121 теңгені құрады. Енді жол ережесін сақтамаған жүргізушілердің қалтасы қағылады. Сондай-ақ, жүргізуші тыйым салынған жерде қарсы бағыттағы жолаққа шықса және құқық қорғау органы қызметкерлерінің заңды талаптары орындалмаса, 1 жылға көлік жүргізу құқығынан айырылады. Ал спирттік ішімдік немесе құрамында есірткі бар заттарды қолданып, көлікті басқарған азаматтар 3 жылға дейін көлік жүргізе алмайды. Жүргізу куәлігінсіз немесе жүргізу құқығынан айырылған жағдайда көлік құралын басқарса және сақтандыру полисі болмаса 20 АЕК, яғни, 42 мың 420 теңге айыппұл төленеді. Айтпақшы, көлік басқарып отырып, ұялы телефонмен сөйлесетіндер көп. Егер осындай сәтте көзге түссе, 10 мың 605 теңге айыппұл салынады.
Темір тұлпардың тізгінін қолына алған кез келген азамат тек өзінің ғана емес, автокөлік ішіндегі адамдардың да өміріне жауапты екенін ескеруі тиіс. Сонымен қатар, жол ережелеріне мән беріп, әрдайым сақтық шараларын қаперінде ұстаса, жол апаты мен одан өлім құшатын қайғылы оқиғалар азаятыны анық.

Жуырда ғана облыстық жол-патрульдік полициясы рейд жүргізіп, жол ережесін бұзған 1000-нан астам көлік жүргізушісін анықтады. Рейд нәтижесінде 18 адам көлікті мас күйінде басқарған жерінде ұсталды. Бұл тек бір күн ішінде ғана анықталған жайт. Ақпанның 15-сі мен 17-сі аралығында «Қауіпсіз жол» шұғыл тексеру және алдын алу іс-шарасына облысымыздың кинология қызметінің арнайы үйретілген иттері де жұмылдырылды. Қаланың ішінде, сондай-ақ, республикалық және облыстық маңызы бар жолдарда жол-патрульдік полициясының қызметкерлері барлық автокөліктерді тоқтатып, жіті тексерді. Рейд барысында қауіпсіздік белдігін тақпау, көлікті басқарған кезде ұялы байланыс телефонымен сөйлесу, көлікті жүргізуші куәлігінсіз тізгіндеу, жылдамдықты асыру, рұқсат етілмеген белгіге өту секілді құқық бұзушылық жайттары анықталды. Жол апатының орын алуына тек көлік жүргізушілері ғана емес, жаяу жүргіншілердің де қатысы бар. Мәселен, рейд барысында 80 адам жол қозғалысы ережесін бұзғаны үшін әкімшілік жауапкершілікке тартылды. Ал айып тұрағына 47 автокөлік жеткізілді.

Бүгінгі таңда электрик мамандығына деген сұраныс жоғары. Кез келген салада орны бар. Электриктің жұмысы қауіпті болғанымен, қазіргі кезде осы мамандықты игергісі келетіндердің көптігі де көңіл қуантады. Сондай жастардың бірі – Айдос Бекназаров. Ол «Оңтүстік Жарық транзит» ЖШС-нің Әл-Фараби аудандық электр тарату жүйесінде бес жылдан бері электрик-монтер болып жұмыс істейді.

Халық арасында «Электрик пен сапер өмірінде бір-ақ рет қателеседі» деп жиі айтылады. Расында да, қателесуді кешірмейтін, аса ұқыптылық пен сақтықты талап ететін мамандықтың бұл түрін Айдос мектеп қабырғасында жүргенде-ақ таңдапты. Мектепті тәмамдаған соң, әкесімен ақылдаса келе, М.Әуезов атындағы ОҚМУ-нің энергетика факультетіне оқуға түскен. Бала кезінен сымдарды қуат көзіне қосып, аспа шамдарды ешкімнің көмегінсіз-ақ іліп, осы мамандықтың қыр-сырын біртіндеп үйрене бастаған. Жоғары оқу орнын бітіре салып, жұмысқа орналасқан. Айдостың айтуынша, жұмысқа тұру тіптен қиын. Өйткені, жұмысқа қабылдану үшін арнайы емтихан тапсырады. Онда білікті мамандар «болдым-толдым» демейді. Электриктер білген-түйгенін тағы бір пысықтап алу үшін жылына екі рет сынақтан өтеді.
Айдостың міндеті – төтенше жағдай орын алған аумақтарды анықтау, тексеру және қалпына келтіру. Бүгінгі таңда өмірімізді электр энергиясынсыз елестету өте қиын. Электр жарығы сөне қалған жағдайда дегбіріміз қашып, тиісті орындарға хабар береміз. Табиғаттың тосын мінезі де электр желілеріне зақым тигізуі мүмкін. Мұндайда Айдос арнайы киімін киіп, электр бағанасына шығады. Тіпті, электр тогын өткізбейтін аяқ-киімі де бар. Ал оның сыртынан салмағы 4 келідей болатын темір құрсау киеді. Ол бағанға кедергісіз өрмелеп шығуға мүмкіндік береді.
– Біздің жұмысымыз өте қауіпті. Жоғары кернеулі бағандарға шыққан кезде, барынша сақ болуымыз қажет. Әсіресе, ауа райынан келер қауіп-қатер көп. Мәселен, жаңбыр жауғанда ток өткізгіштік екі есеге дейін артады. Сол үшін кез келген іске кірісерде, арнайы формамызды киеміз. Жалаң қолмен жұмыс істеуге тағы болмайды. Бұл ретте электр тогымен жұмыс істеуге арналған қолғабымыз бар. Апат болған нысанға барғанда кран, манипулятор, автовышка, рация секілді техниканың көмегі зор, – дейді А.Бекназаров.
Қазір Әл-Фараби ауданы бойынша электр тарату жүйесінде 40 шақты электрик жұмыс істейді. Кейін келген жас мамандар да жеткілікті. Бұл да болса құптарлық әрі қуантарлық жағдай. Өз ісіне әбден төселген Айдос тәжірибесі мол Сержан Мырзакелдиев, Құрманғазы Мырзабеков және Рафкат Камалов секілді кәсіби мамандардан көп нәрсе үйренді. Осы ретте ол мектеп бітіруші түлектерді энергетика саласында қызмет етуге шақырады.

Шымкент қалалық әкімдігінде қала әкімінің орынбасары Қайрат Нұртайдың қатысуымен жергілікті полиция қызметкерлерінің мәжілісі өтіп, онда Әл-Фараби аудандық прокуратурасының өкілдері мен жергілікті полиция қызметкерлері Шымкенттің қылмыстық құқық бұзушылық картасымен таныстырды.

Мұндай интерактивті картаны қолдана отырып, полицейлер қаланың криминогенді орындары туралы мәлімет алып, алдын алу шараларын жүргізуге мүмкіндіктері бар.
Жоба 2012 жылы ҚР Бас прокуратурасымен жүзеге асырылып, алдағы уақытта еліміздің барлық қалаларын қамту көзделіп отыр. Сондай-ақ, аталған жоба азаматтардың құқық қорғау органдарына деген сенімін арттыру үшін қолға алынған. Кез келген азамат ғаламтор арқылы кіріп, қай жерде қандай қылмыстың орын алғанын, қаланың қай аумағында қылмыс пен құқық бұзушылықтың көптеп орын алатынын және жол-көлік оқиғалары туралы ақпараттан хабардар болады. Жауапты сала мамандары картаға қарап, қай аймақта қандай қылмыс түрi белең алғанын бiлуіне болады. Айта кетерлігі, электронды картада криминалды жеңе бастаған аймақтар бiртiндеп сары, одан кейiн жасыл түске бояла бастайды.
ҚР бас прокуратурасы құқықтық статистика және арнайы есепке алу жөніндегі комитетінің ОҚО бойынша басқарма бастығының орынбасары Әріпхан Пірімбековтың айтуынша, ақпараттық-сервистік жүйеге ұялы телефон арқылы да кіруге мүмкіндік бар.
Ол үшін service.pravstat.kz электрондық мекен-жайын теруіңіз қажет. Геоақпаратты «Қылмыстық құқықбұзушылық картасы», «Жол-көлік оқиғасы картасы», «Кәмелетке толмағандардың қылмыстылық картасы» және «Тұлғалардың жүгіну картасы» арқылы алуға болады. Мұндағы мақсат – қарапайым халықты қажетті деректермен хабардар етіп, қауіпсіздікті қамтамасыз ету.
Қазiр Шымкенттегі ең қауiптi аумақтардың бiрi ретiнде темiржол вокзалы маңайы көрсетiлiп тұр. Геоақпаратқа сай, «Жол-көлiк оқиғасы картасында» Шымкент қаласындағы Темiрлан тас жолы мен Алпысбаев көшесінің қиылысы қанық қызыл түске боялған. Бұл – осы аймақ ішінде көлiк апаты жиi болады дегенді білдіреді. Жыл басынан бері мұнда 411 оқыс оқиға тіркеліпті.

Шымкентте мал ұрлығы тыйылмай отыр. Мәселен, 2014 жылы 125 жайт тіркелсе, былтыр  бұл көрсеткіш 192-ге көбейген. Ал жыл басынан бері бір мал ұрлығы тіркеліпті.

Мал ұрлығы мәселесі қашанда өзекті. Жылдың қай мезгілінде болмасын, құрығын сайлаған барымташылар өз «кәсібін» тоқтатқан емес. ОҚО ІІД Шымкент ҚІІБ бастығының орынбасары, полиция полковнигі Ермахан Әбдірамановтың айтуынша, Сайрам мен Төлеби аудандарынан Тассай, Сайрам, Көмеш бұлақ, Жыланбұзған, Тоғыс, Елтай, Маятас, Бозарық секілді басқа да елдімекендердің қалаға қосылуы мал ұрлығы көрсеткішінің өсуіне әсер еткен. Шымкенттегі әр ауданның деректеріне тоқталсақ, соңғы мәлімет бойынша көштің басын Қаратау ауданы бастап тұр. Мысал ретінде келтіре кетейік, өткен жылы Абай ауданында 59, Еңбекші ауданында 47, ал Әл-Фараби ауданында 13 мал ұрлау дерегі тіркелген.
Полиция қызметкерлерінің жасағансараптамасы нәтижесінде қала аумағында көп жағдайда ірі қара мал қолды болады екен. Ұрылар әсіресе, малдың қоң жинап, семіріп, соғым сою науқаны кезінде «іске» кіріседі. Оңай олжаға дәніккендер ірі қара малды соғымға сояды да, оны көп ретте базарларға арзан бағада өткізеді екен. Бұдан бөлек, мал базарына сатып жібереді.
– Қала аумағында үйірімен қолды болып жатқан мал жоқ. Тұрғындардың қорасынан бірді-екілі мал ұрланып жатады. Ал қолының сұғанағы барлардың алыстан келмейтіні белгілі. Малы бар адамды жақсы танитын, оның қай кезде үйінде болып, қай уақытта немен шұғылданып жүргенін жақсы білетін адамдар ғана жасайды. Төрт түлігінің бірінен айырылған тұрғындар көп жағдайда «ұрланды» деп арыз жазады бізге. Бірақ малдың үйірінен немесе жайылып жүрген жерінен адасып, табылған оқиғалар да болды, – дейді Шымкент ҚІІБ бастығының орынбасары
Ермахан Әбдіраманов.
Полицейлер тарапынан бөтеннің мүлкіне қол салуды азайту және болдырмау үшін Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің 2015-2017 жылдарға бағытталған бағдарламасы аясында жедел-іздестіру шаралары жүргізілуде. Мәселен, қала аумағында орналасқан базарлар, күзет агенттіктері, ірі қара мал ұстаумен айналысатын шаруашылық қожалықтары өкілдерінің қатысуымен үнемі семинар өткізіліп тұрады. Сонымен қатар, Шымкент ҚІІБ тарапынан «Қақпан», «Мал ұрлығы», «Мал соғым» және тағы басқа іс-шаралар ұйымдастырылуда.
Мал ұрлығымен қолға түскендерге жаза ҚР Қылмыстық Кодексінің 188 бабының екінші және үшінші бөлімдері негізінде қолданылады. Бұл баптың екінші бөлігін жасағандарға 3 мың айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салынады немесе бес жылға дейін шартты түрде яки, бес жылға дейін бас бостандығынан айырылады. Ал осы баптың үшінші бөлімімен айыпталғандар үш жылдан жеті жылға дейін түрмеге қамалады.
Мал ұрлығымен күресу, ұрыларды ұстау құқық қорғау органдарының жұмысы. Десе де, қорасында төрт түлігі бар азаматтардың өзі де күзетті күшейткені абзал. «Қазаннан қақпақ кетсе, иттен ұят кететінін» жадымызда ұстаған жөн-ақ.