- Біздегі жұмыс істеп тұрған станциялардың тозу деңгейі 70 пайызға жетіп отырғаны мәлім. «Ескіні жамағанның есі кетеді» деген бар. Бүгінгі жағдайда АЭС-ын салып алмасақ көш соңында қалып кетеміз. Біз шикізатпен күн көріп отырған елміз. Органикалық шикізаттың бүгін болмаса, ертең, арғы күндері таусылатынын естен шығармауымыз керек. Және әрі қарай қалай күн көреміз, сол тиынға кетіп жатқан шикізатты ертең қайтып сатып алып отырмаумызға кім кепілдік береді. Мен осы сұрақтарға сол саланың маманы және азамат ретінде жауап беруге әрекет жасап көрейін.
- Халық арасында жасыл экономикаға басымдылық беріп, АЭС-ын салмай-ақ соның игілігін көрейік деген пікірлер бар. Осы шаруаның ішінде жүрген мамансыз. Біраз жобаларға қатысып, жұмыс тобында болдыңыз. Бұл жайлы не айтуға болады?
- Бізде «жасыл экономиканың» концепциясы қабылданды. Оның ішіндегі бірінші қадам ол үлкен қарқынмен жүргізетін жаңартылған энергия көздерінің дамуы. Бүгінгі күні бірнеше жобалар Түркістан, Алматы, Жамбыл, Шығыс Қазақстан облыстарында іске асырылды. Атап айтқанда, Түркістан облысы Қазығұрт ауданында Өгем өзенінің орта ағымында су электростанция каскадының (бірнеше) алдын ала жобалау жұмыстары аяқталып жобалау жұмыстары басталды. Бес ГЭСтен бірінші кезеңде 72 Мвт (жалпы концепция бойынша 153 Мвт) электр қуаты өндіріліп, өңірдегі 5 ауданға ауыз су мәселесі шешіледі. Жылына 110 млн. текше метр су алынады. Сол сияқты, осы облыста Ақсу, Арыс, Сайрамсу, Қасқасу өзендердің бойында бірнеше жобалар, Отырарда қуаты 50 Мвт КЭС (күн эл.станция) салынып жатыр. Ал, 2019 тамыз айында Сайрамсу өзенінің жағасында ШГЭС «Кенес-1» 2,5 Мвт (жобасы 3,75) іске қосылды. ШГЭС «Кенес-2» жобалау жүмыстары басталды. Сарыағаш, Созақ, Кентау, Бәйдібек, Келес аудандарында жобалар іске асырылды. Бүгiнде баламалы энергетикаға байланысты керектi барлық заң, заңламалық актілер бар, бағдарлама жасалған. Атап кетсек, бiздiң елде электр қуатының 70 пайызы көмiр пайдаланатын станцияларда өндiрiледi. Ал, бұл жағдай экологияға қалай әсер ететiнi бәріміз жақсы бiлемiз.
Қазақстанда жоба бойынша 23000 Мвт электр қуатының 17000 Мвт тұтынылады. Әрине, қазiрге жеткiлiктi. Егер ертеңiмiздi ойлайтын болсақ мiндеттi түрде органикалық шикiзаттардың шексiз емес екенiн түсiнуiмiз керек. Осындайдан келешек ұрпаққа не қалдырамыз деген сұрақ туады. Сол үшін кәзiргi энергетикалық жүйенi баламалы қуат өндiруге бет бұрғызғанымыз абзал болады. Мысалы, желмен өндiретiн қуаттың Қазақстан бойынша әлеуеті 92 млрд.квт/с., ал өзендерден өндiретiн электр қуатының әлеуеті 62 млрд.квт/с., сондай-ақ, күн сәулесiмен өндiрiлетiн қуаттың көлемi де сол шамада. Әсiресе, онтүстiк өңiрде, ал жел қуаты батыс-солтүстiк аймақтарда жеткiлiктi. 2009 жылы «Жаңартылатын энергия көздерiн пайдалану туралы» Қазақстан Республикасының Заңы жарық көрдi, кейiн заңды iске асыруға байланысты бiрнеше заңнамалык актiлер қабылданды. Атап айтқанда, Қазақстанның «жасыл энергетикаға» көшуі нақты индикаторлармен белгiленiп 2030 жылга 10 пайызына, ал 2050 жылға жалпы электр өнiмiнiн 50 пайызына ЖЭК (жаңартылған энергия көздерi) не жеткізуіміз керек. Кәзiргi уақытта ЖЭК көлемi жалпы өндiрiлетiн электр қуатының 3,6 пайызды құрайды. Энергетика министрлiгi Заңға байланысты бiр қатар шараларды icке асырып жатқанын атап өткен жөн деп санаймын.
- Қазақстанда уран қоры жөнінен әлем бойынша екінші орында екендігі белгілі. Атом энергетикасының дамуы маңызды қадам екендігін айтып отырсыз. Бұндай жағдайда атом реакторы шикізатынан, яғни, уран капсуласынан кенде болмайды. АЭС-ы Қазақстан үшін керек дейсіз ғой?
- Дұрыс айтасыз. Бұл бағытта ең маңызды тіршілік ол атом станциясын салу болады. Атом өнеркәсібінің дамуымен медицина саласында ғылми-зерттеу, ауыл шаруашылығы, экономиканың барлық бағыттарында бізде мүмкіншіліктердің зор екенін көрсетіп, еліміздің дамуына айтарлықтай үлес қосатынын атап кетуіміз керек. Кәзіргі заманауи технологиялардың деңгейі атом станциясын салуға, оның тиісті барлық халықаралық талаптарға сай қауіпсіздік ережелерін сақтап, керекті міндеттелген стандарттарын қолданып, істен шыққан қалытқыларды залалсыздандырып, тиісті шараларын орындап отырса, ешқандай одан қорқыныш болмау керек. Ол бізге үлкен мүмкіншіліктер береді.
Экомикалық тұрғыдан қарасақ, тиімділігі жоғары болатыны анық. Электр энергиясының құны төмен. Іске қосылғаннан кейін газ бен көмірге салыстырғанда энергия төмен өзіндік құнымен өндіріледі. Уран — салыстырмалы түрде арзан әрі тиімді отын. Бізде ол көп. Ұзақ қызмет ету мерзіміне байланысты (60 жылдан астам) атом реакторларының пайдалану шығындары да төмен болады. Бұл АЭС-ың бастапқы жоғары шығындарына қарамастан, ұзақ мерзімді экономикалық тұрғыдан тиімді етеді. Электр энергиясы тұрақты. Осы себептердің негізінде жалпы атом станциялары тұтынушыларға ауыртпалық түсірмей өзін-өзі ақтайды. Қазақстанның энергожүйесін, энергобалансын, базалық қуатын әртараптандыруына және жабдықтаудың тұрақтылығына үлкен әсерін тигізеді. Жалпы, атом энергетикасын дамыту халық шаруашылығының барлық салаларына әртараптандырумен инновациялық жаңатехнологиялық серпіліс беретін еліміздің жарқын келешегіне жол ашатын бағыт болады.Халықаралық міндеттемелер Қазақстанда парниктік газдар шығындыларын азайтуға және Евроодақтың көмірсутетікті төлемдерден құтқару деген мәселелерді шешеді. Елімізде атом электр станциясын салу жөнінде Президентіміз референдум жариялап отыр.
Әрине, халықтың қолдауы болады деп сенемін. Оның бергі жағында көршілес Өзбекстан бұл мәселеде бізден алға шығып қүрылыстарын бастап жатыр. Сондай-ақ Белоруссия Островец атом станцияларының бірінші блогын іске қосып, екіншісін дайындап қойды. Бүгінгі күні Алматы облысының Балқаш ауданында Үлкен ауылында таңдалған жер дайын. Екінші талаптарға сай келетін жер ол Шығыс Қазақстандағы Курчатов қаласының маңы. Келешекте Атом өнеркәсібі министрлігін құруды қолға алу керек.АЭС (Америка, Жапон, Франция, Россия, Корея, Қытай) технологиясымен салуды ашық баламалы бәсекенің арқасында шешуге болады. Ол шешілетін сұрақ. Сонымен қатар газ электр қуатында естен шығармаған жөн. Жоғарыдағы көрсетілген пікірлерімді қортындылай келе, еліміздің барлық өңірлерінде жаңартылатын энергия көздерін көбейту, атом энергетикасының дамуын, сол бағытта атом станциясын салу, энергия үнемдеу және энергия тиімділігін арттыру шараларын қамтамасыз етуіміз қажет деп санаймын. Сондықтанда, мемлекет келешегі үшін халқымыз референдумда АЭС-ын салуды қолдайды деп сенемін.
- Сұхбатыңызға рахмет!
Сұхбаттасқан Бақтияр ТАЙЖАН
