Шымкент келбеті

Шымкентте теңдесі жоқ көркем гимнастика кешені бар

Жаңа әкімшілік-іскерлік орталығында елімізде теңдесі жоқ көркем гимнастика спорт кешені бар. Бүгінде онда 200-ден астам гимнастшы қыздар тәлім алуда. Оларға өзге де шебер жаттықтырушылармен қатар, көркем гимнастикадан Азияның абсолютті чемпионы, Қазақстан ұлттық құрамасының жаттықтырушысы Әлия Юсупова гимнастиканың қыр-сырын үйретіп жүр. Қазіргі уақытта оның жұмыс кестесі тығыз. Өйткені, ол шәкірттерін биыл жазда Рио-де-Жанейрода өтетін Олимпиадалық ойындарға дайындап жатыр. Әйтсе де, бізбен сұхбаттасып, алдағы жоспарларымен бөлісуге және жаңа ғимаратпен таныстыруға қуана келісті.

Көркем гимнастикаға қызығушылар көп

Қазір көркем гимнастикамен шұғылданғысы келетіндер үшін бар жағдай жасалған. Жаңа ғимараттағы залдың іші кең, жылы әрі жайлы. Заманауи спорт кешенінде қыздар лентаны ұршықша үйіріп, шығыршықты дөңгелете жөнеледі. Тіпті, 4-5 жастағылар үшін де гимнастикалық «мостик» жасау немесе «шпагатқа» отыру оп-оңай шаруа. Жаттықтырушысының сөзін екі етпей, әрбір қимылын қалт жібермеуге тырысады. 11 жастағы Аружан Алпамысоваға
спорттың осы түрінің ұнайтындығы соншалықты, үйінде кішкентай кезінен гимнастиканың жеңіл түрлерін жасай бастаған. Мұны байқаған әжесі көп ойланбастан немересін алты жасында гимнастикаға жетелеп әкелген. Аружанның айтуынша, топтасып өнер көрсету қиын. Бір мезетте қыздардың бірдей қимылдауы оңай емес. Мұндайда жаттығуды қайта бастауға тура келеді екен. Десек те, гимнастшы қыздар талдың жас шыбығындай оңай иіліп тұр. Қарасаңыз әуесіңіз келеді!
Әлия Юсупова мұндай керемет спорт кешені туралы бұрыннан армандап келді. Өйткені, өзі суық әрі тар залда жаттығып, болашақта мұндай мәселе болмаса деп тілеген еді. Қазір оның арманы орындалды. Біз барғанда қыздарға гимнастиканың әдіс-тәсілдерін түсіндіріп жатыр екен. Қазақстанның бас жаттықтырушысы осындай ғимараттың бой көтеруіне облысымыздың бұрынғы әкімі Асқар Мырзахметов ықпал еткенін айтады.
– Осыдан 4 жыл бұрын Асқар Исабекұлының қабылдауында болып, «Шымкентте көркем гимнастика залын ашсақ қалай болады?» деген едім. Сол кезде облыс әкімі ұсынысымды қолдап, жаңа әкімшілік-іскерлік орталығында спорт кешенін салу жоспарланып отырғанын айтты. Спорт кешенінің құрылысы жылдам аяқталып, пайдалануға берілді. Жобалау кезінде сәулетшілерден жаттығу залдарының қыста жылы, ал жазда салқын және қабырғаларының биік болуын өтіндім. Өйткені, бұл үлкен мәселе. Астанадан бөлек, өзге қалалардағы гимнастика залдары өте суық және біздегідей қабырғалары биік емес. Қыздар жұқа киіммен жаттығатындықтан, олардың денсаулығына зиянын тигізеді. Ал қабырғаларға келер болсақ, жарыстар өткізу үшін талап бойынша, оның биіктігі 17 метр болуы тиіс. Біздегі спорт кешенінде төрт жаттығу залы бар. Олардың қабырғаларының биіктігі 8, 15 және екеуі 17 метрді құрайды. Бізге Қарағанды, Қызылорда, Өскемен, Астана және Алматыдан спортшылар жаттығу үшін келді. Оларға ыңғайлы болу үшін қонақүй кешені де бой көтерген. Мен Мәскеуде жаттыққан кезде дәл осындай жағдай жасалған еді. Бақытымызға орай, шымкенттіктер үшін де заманауи спорт кешені салынды. Мұнда буфет, медпункт, киім ауыстыру бөлмесі, бассейн, сауна, джакузи секілді спортшының толыққанды жаттығуына зор мүмкіндік бар. Ғимарат біздің көңілімізден шықты, – дейді Ә. Мақсұтқызы.

Үздiк болу үшiн...

Көркем гимнастикаға қыздар 5-6 жастан бастап қабылданады. Іріктеу қатаң түрде өтеді. Спорттың бұл түріне ықылас білдіргендер көп. Әсіресе, ата-аналар қыздарынан мол үміт күтеді. Қабілеті барын да, жоғын да әкеліп, балаларды әуреге салатындар да жоқ емес.
– Біз ең алдымен жас балғындардың дене бітіміне, «мостик» пен «шпагат» жасай алатынына және иілгіштігіне назар аударамыз. Егер баланың бойында көркем гимнастиканың алғышарттары жоқ болса, оны шаршатып қайтеді? Әсіресе, толық қыздарды көп әкеледі. Олар гимнастиканың бір-екі жаттығуын жасай алғанымен, ертең кәсіби шеберлігі өспейді. Уақытын жоғалтпас үшін оларға спорттың өзге түрімен шұғылдануына кеңес береміз. Ал кейбіреулері жаттығудың қиындығына шыдай алмай кетіп қалады. Әрине, күн сайын үш сағаттан жаттығудың оңай соқпасы анық. Кейде ата–аналар қызын бүгін әкеліп, ертең чемпион болып шығуын қалайды,– дейді Ә.Юсупова.

Оңтүстiктiң мақтаныштары

Айта кету керек, Әлия Юсупова үлкен спортпен қоштасқан кезде, Ресей жаттықтырушысы, талай чемпиондарды дайындап шығарған әйгілі Ирина Винерден Мәскеуге шақырту алған. Алайда, ол бұл ұсыныстан бас тартып, өзінің туған қаласында көркем гимнастиканы дамытуды қош көреді. Қазір осы мақсатты тірек етіп, чемпиондарды тәрбиелеу үшін аянбай тер төгуде. Әлияның жаттықтырушысы Екатерина
Панченко да шәкіртінің осы қасиетін айрықша атап өткен еді. «Әлия өз ісіне берілген және туған жеріне адал. Көптеген гимнастшылар туған жерінен шетелге кетсе, ол Шымкентте қалды», – деп мақтанышпен айтқан болатын.
Қазір дарынды қыздарды облысымыздың бас жаттықтырушысы Лола Әділбекова жаттықтыруда. Әлия екеуі жастайынан бірге жаттығып, Азия ойындарында да бірге өнер көрсеткен. Бұдан бөлек, Оксана Разанова, Ольга Завальная, Ольга Смирнова, Екатерина Огонян секілді мықты ұстаздар балаларды гимнастикаға баулиды. Ал Қазақстанның құрама командасында ересектер арасында Сабина Әшірбаева, Әлия Асымова, Селина Жұматаева, Айдана Сарыбай секілді спортшылардың болашағы зор. «Мен Рио-де-Жанейрода өтетін Олимпиадаға баруды мақсат етіп отырмын, – дейді Әлия Мақсұтқызы.
– Ол үшін жолдаманы жеңіп алуымыз керек. Ал оған дейін, Мәскеу, Финляндия, Португалия, Францияда, Италияда өтетін жарыстар бар. Мен Сабина Әшірбаевадан
үміт күтемін. Мүмкіндігі бар, дегенмен, спортта әртүрлі жағдайлар гимнасттың психологиясына кері әсер етуі мүмкін. Сондықтан, Сабинамен барлық жарыстарға бірге баруым керек. Біз психологтан әлдеқашан бас тартқанбыз. Жарыс кезінде қобалжудың қандай болатынын өзім жақсы білемін, сондықтан да спортшы үшін менен артық психолог жоқ шығар».

«Бiр отбасыға бiр чемпион жетедi»

– Менің көп уақытым жұмыста өтеді. Қазір Олимпиадаға дайындалу үшін спортшыларға көбірек уақыт бөлемін. Оларды осында дайындап, жарысқа басқа жаттықтырушымен жіберсем, тағы болмайды. Балаларымды тәрбиелеуде ата-анам қолғабыс етуде. Оларға алғысым шексіз. Қызым 5-ке, ал ұлым 3 жасқа келді. Қызымның гимнастикаға икемі жоқ болса да, осы спортпен айналысып жүр. Ұлымның да қабілеті бар. Маған ұқсаған. Күйеуім «бір отбасыға бір чемпион жетеді!» дейді әзілдеп. Ұлымды қай спорт түріне беретінімізді уақыт шешеді, – дейді Қазақстанның примасы.

Қазақ халқының зергерлік өнері ерте заманнан бастау алып, бүгінгі күнге дейін өзінің маңыздылығын жойған жоқ. Керісінше, шебердің қолынан шыққан бұйымдар жоғары бағаланып, ерекше сұранысқа ие. Сондай зергерлердің бірі – шымкенттік Бағлан Желдібаев. Оның қолынан шыққан әрбір әшекей – әсіресе, қыз-келіншектердің сән-салтанатын арттыруда.

Сұхбат алу үшін Бағлан Желдібаевтың шеберханасына арнайы бардық. Әдеттегідей, әшекей бұйымдардың бірі – жүзікті жасап отыр екен. Алғашында сұрықсыз көрінген күміс жүзіктің аяқталғанда қаншалықты әсем бұйымға айналатынын бар ынтасымен түсіндірді. Сырға, шолпы, шекелік, алқа, өңіржиек, тұмарша, сақина, бесбілезік, белбеу, қапсырма және көптеген әшекейлер жерлесіміз Бағлан Желдібаевтың қолынан шыққан. Ол бұл өнердің қыр-сырына 90 жылдары қызығып, үйрене бастайды. Сөйтіп, Ә.Қастеев атындағы өнер және дизайн колледжіне оқуға түсті. Ұстазы Әшірбек Желдібаевтың бағыт-бағдарының арқасында күміс, қола секілді металдарға жан бітіріп, небір керемет дүниелерді жасайды. Қазір осы оқу орнында дәріс береді. Өнердің осы түріне баулып жүрген шәкірттері де аз емес. Олар– Дәурен Бекназаров, Бақытжан Үсенбеков, Бексұлтан Серікбай және Жандос Әуесбек сынды жас шеберлер. Бағлан Желдібаевқа түрлі тапсырыстар түседі. Әсіресе, шетелде тұратын қазақтарға қолөнер бұйымдарын ерекше ыждаһаттылықпен жасайды. Өйткені, тапсырыс берушілердің айтуынша, ол жақта қазақтың ұлттық нақышында жасалынған зергерлік әшекейлерге деген сұраныс көп.
– Жуырда ғана шетелде тұратын қандасымыз тұмарша тапсырыс берген. Сырға, сақина да жасап бер деп қолқа салды. Бұдан бөлек, құда-құдағиларына жүзік жасататындар да бар. «Сатып алғаннан, қайталанбайтын үлгіде жасатқымыз келеді» дейтіндер бар. Дайын болған бұйымды тапсырыс беруші қуанып, алғысын айтып әкетіп жатса, төбем көкке жеткендей болады. Бұл менің еңбегімнің бағаланғаны. Жұмысым көңілімнен шығып жатса, балаша қуанатыным бар. Бар өнерімді салып жасайтын, жүректен шыққан әшекейлер ғой, – дейді шебер.
Бағлан Желдібаевтың осыдан бірнеше жыл бұрын күмістен жасаған ер-тоқымының әдемілігі сонша, оны қалаған азамат 8 мың долларға бағалап сатып алыпты. Қазір әншілерден тапсырыстар түсе бастаған. Олар сырға, білезік, бесбілезік, алқамен қатар, асыл тастармен көмкерілген белдік тапсырыс береді екен. Орайы келгенде айта өтейік, шеберді бір ғана нәрсе қынжылтады. Қазір қолөнер бұйымдарын арзан бағада алғысы келетіндер аз емес. Оның айтуынша, қандай да бір затты жасап шығару үшін көздің майын тауысатын ұсақ-түйек жұмыстары өте көп. Оған қоса күміс пен асыл тастардың бағасы да қымбат. Әсем әшекейдің арзан бағаланбайтыны да содан.
Зергердің ұлы Жандос әкесінің ізімен темірден түйін түйюді үйреніп жүр. Ол да Ә.Қастеев атындағы өнер және дизайн колледжінің мүсін факультетін бітірген. Бағланның жары Бақыт та осы оқу ордасын тәмамдапты. Үш перзентті тәрбиелеп отырған өнерлі отбасы өздерін бақытты санайды. Бағлан Желдібаев болашақта өзінің жолын қуған ұлы мен шәкірттерінен мол үміт күтеді.

Облысымызда қатерлі ісік ауруы көбейіп отыр. Статистикаға көз жүгіртер болсақ, 2014 жылы 2684 науқас тіркелсе, ал өткен жылы олардың саны 3047-ге жеткен. Дәрігерлердің айтуынша, аурудың бұл түрі тұқым қуаламайды және оның өсуіне адамның өмір сүру салты ықпалын тигізеді.

Денсаулықтың қадірін ауырғанда білетініміз рас. Сондай кезде науқас адам сау адамның басынан «тәж» көргендей болады. Ал «ауырып ем іздегенше, ауырмаудың жолын» дәрігерлер сан мәрте қайталаса да, мән бермейтіні өкінішті-ақ. Облысымызда онкологиялық аурулар арасында сүт безі қатерлі ісігі алғашқы орында. Мұнан соң асқазан, өкпе, тері және өңеш қатерлі ісіктері жиі кездеседі.
Бәйдібек ауданынан келген 61 жастағы Гүлзада Нысан облыстық онкологиялық диспансеріндегі маммология бөлімшесінде ем алып жатқанына бір жұма болған. Ауруы мазалай берген соң дәрігерге емес, тәуіптерге көрініпті. Емшінің айтқанын орындап, денсаулығы дұрысталмаған соң, медицина қызметкерлеріне жүгінген.
– Мен тәуіптерге барып, өз уақытымды жоғалтқанымды кеш түсіндім. Олардың берген шөп дәрісін де іштім, майын да жақтым. Түк әсер етпеді. Керісінше, зиянын тигізді. Соның салдарынан оң жақ сүт безімді ота арқылы кесіп тастады. Қазір өзімді жақсы сезінемін. Жылы сөзімен емдеген дәрігерлерге де, осындағы барлық қызметкерлерге алғыстан басқа айтарым жоқ, – дейді Г. Нысан.
Бұл – Гүлзада апаның ғана емес, көптеген әйелдердің басында бар мәселе. Дәрігерлердің айтуынша, мұның барлығы да дер кезінде медициналық тексеруден өтпеудің және уақтылы емделмеудің салдары.

Дәрiгерге көрiнуге ұялатындар көп

Облыстық онкологиялық диспансерінің бас дәрігері Нұрғали Орманов емханаларда скриннингтен өтуді дағдыға айналдыру керектігін алға тартады.
– Мәселен, сүт безі қатерлі ісігін анықтау үшін 50–60 жастағы әйелдер екі жылда бір рет тексерілуі керек. Әйелдердің басым бөлігі дәрігердің бөлмесінде қысылып, ұялып жатады. Сөйтіп, ауруын жасырып, асқындырып алады. Осыдан кейін біздің алдымызға келіп, «етегін жасқа толтырады». Тәуіптен-тәуіпке барып, уақытын жоғалтқандар да көп. Өкінішке қарай, диспансерге кеудесі ісіп, жағдайы күрт нашарлаған кезде келетін науқастар бар. Ол кезде ауру сүйекке сіңіп кетеді. Мұндайда біз ота жасап, химиялық терапия тағайындаймыз. Пациенттің әрі қарай қанша өмір сүретіні беймәлім. Қазір әр үшінші әйелдің көкірегінде түйін бар. Осыдан 2-3 жыл бұрын скриннинг кезінде 30-40 әйелден сүт без қатерлі ісігі табылса, қазір алдын алу шаралары барысында 90-ға жуық науқас анықталады. Мұндай мәселе тек маммологияда ғана емес, басқа да ауру түрлері бойынша жеткілікті. Бізге әбден ауру асқынған кезде келеді. «Жоғарыдағы» таныстарына телефон соғып, көмек сұрайды. Ал ауру денесіне өтіп кеткен кезде біз не істей аламыз? Сөйтіп, науқастың туыстары «кеше ғана сап-сау еді, осында өз аяғымен келген еді» деп шу шығарады. Біле білсеңіздер, мәселен, өкпенің қатерлі ісігіне шалдыққан науқастар бір жылда о дүниелік болады. Ауру тез меңдейді, – дейді Н.Орманов.

Қатерлi iсiк екінші орында

Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметтері бойынша, жер шарында қазіргі уақытта жылына 10 миллионға жуық адам қатерлі ісікке шалдығады. Осы қалыппен кете берсе, 2020 жылы аурулар саны екі есеге артады. Қатерлі ісік ауруларының өсуі дүниежүзінде ерлер арасында өкпе, тік және тоқ ішек ауруларынан, ал әйелдер арасында сүт безі және жатыр мойны дерттерінен белең алады деп болжануда. Елімізде қатерлі ісік ауруларынан өлімге ұшырау бойынша жүрек–қан тамырлары ауруларынан кейінгі екінші орында тұр. Қазақстанда жылына 31-32 мың адам ауырып, 16-17 мың адам өмірден өтеді. Оның 42 пайызы еңбек жасындағылар. Ал Оңтүстік Қазақстан облысында қатерлі ісікпен 2400-2500 адам ауырып, оның 1500-ге жуығы қайтыс болады. Осы ретте дәрігерлер онкологиялық ауруды алғашқы сатысында анықтайтын болса, одан айығу мүмкіндігі мол екенін айтады.
Облыстық онкологиялық диспансерінде асқазан қатерлі ісігіне шалдыққандар да жетерлік. Солардың бірі – шымкенттік Омат Тұрғынов.
Пайғамбар жасына келген шағында ауру қатты мазалап, пышаққа ілінді.
– Ішкен асым бойыма дарымай, құса бастағанда ғана дәрігерге тексерілдім. Осы жасқа келгенше бір рет болсын науқастанып немесе ауруханада емделіп көрмеппін. 27 қаңтарда маған ота жасады. Алты сағатқа созылған отадан соң, бес күн жансақтау бөлімінде жаттым. Қазір жағдайым жақсы. Ауруым асқынса да, дер кезінде көмек көрсетіп, ажалдан жанымды арашалап қалғаны үшін осындағы абзал жандарға алғысым шексіз, – дейді О. Тұрғынов.

Емдеу iсi ілгерілеп келеді

Қазір қатерлі ісік ауруларын ерте кезеңде анықтау үшін 2012-2016 жылдарға бағытталған «Жол картасы» бағдарламасы жасалды. Соның негізінде дәрігерлердің біліктілігін арттыру, заманауи құрал-жабдықтар сатып алу секілді көптеген жұмыстар атқарылуда. Айта кетейік, облысымызда 14 онкологиялық, 28 маммологиялық кабинет ашылып, мамандар қатары артқан.
– Облыстық онкология диспансерінің бюджеті бұрынғы жылдармен салыстырғанда екі есеге өсіп, 3 миллиард 224 мың 689 теңгеге жеткен. Химиялық препараттармен, дәрілермен қамту 3,5 есеге өсті, 12 таргеттік химиялық препарат енгізілді. Онкологиялық ауруларды емдеу тегін. 1 миллиард 385 мың теңгеге медициналық құрал-саймандар сатып алынды. Біздің 116 дәрігеріміз, 158 медбикеміз шетелде білімдерін жетілдіріп келді. Оның ішінде 23 дәрігер Ресей, Беларусь, Франция, Корея, Моңғолияда оқыды. Бауыр қатерлі ісігіне химиялық препараттарды артериялық қан тамырлары арқылы тікелей жіберу, – дейді Н.Орманов.
Бауыр қатерлі ісігін емдеу онкологияда қиын саланың бірі. Ал «Жол картасы» бағдарламасы аясында емдеу ісінде жаңа мүмкіндіктер пайда болды. Бауыр қатерлі ісігіне химиялық препараттарды артериялық қан тамырлары арқылы тікелей жіберу еліміз бойынша алғаш рет 2011 жылы облыстық онкологиялық диспансерінде жасалды. Ал 2013 жылдан бастап бауыр қатерлі ісігі хирургиялық жолмен емделуде. Моңғолия Ұлттық қатерлі ісік орталығының бас маманы Чинбурэн Джигджитсурэн шақырылып, оның қатысуымен 6 шеберлік сабағы өткізілген. Сонымен қатар, жапондық, австриялық дәрігерлер де тәжірибелерімен бөлісті. Осындай жұмыстардың нәтижесінде бауыр қатерлі ісігімен ауырған адамдардың өмір сүру ұзақтығы артып, өлім көрсеткіші 2,5 есеге азайған.
Науқастарды емдеуде жаңа таргеттік химиялық препараттар енгізілді. Ол науқастың бойындағы қатерлі ісік жасушаларын ғана өлтіріп, сау жасушаларға зияны тимейді. Ал бұрын химиялық терапия кезінде барлық жасушаларға бірдей әсер ететін ауыр дәрілер салынатын еді. Қазір облыстық онкологиялық диспансерде 200 науқас ем алуда. Бас дәрігердің айтуынша, онда осынша орынға шақталған төсек орын жыл он екі ай босаған емес.

Нұрғали Орманов, бас дәрігер:

– Бұл ауру адам, жас, ұлт немесе әлеуметтік жағдайды таңдамайды. Тұқым қуаламайды. Былтыр Астанада үлкен жиналыс болды. Сол кезде бұл дерттің жай-күйі талқыланды. Аурушаңдық Азия елдеріне қарағанда өркениеті көшi ілгері тұрған Еуропада көп. Мәселен, Еуропада 100 мың адамның 900-1000-ы қатерлі ісікпен ауырады. Олардың қатарында Нидерланды, Германия, Швейцария секілді өзге де елдер бар. Ал ең қызығы, Өзбекстан, Тәжікстан, Түркіменстан секілді елдерде 100 мың адамның 50-і ауырады. ОҚО-да 100 мың адамға шаққанда 100 адам ауырады. Ал Қазақстанда 100 мың адамның ішінен 200-ге жуық науқас тіркеледі. Қазір халық көп тұтынатын тағамдарда консерванттар мен антибиотиктер бар. Олардың адам ағзасына зиян тигізетіні баяғыдан-ақ мәлім. Сондықтан, тамақ рационымызда жеміс-жидек пен көкөністің көп болуы тиіс. Өйткені, олардың құрамында қатерлі ісікті болдырмайтын антиоксиданттар бар. Ауырғыңыз келмей ме? Онда тағамыңызға назар аударыңыз.

Облыстық Тұтынушылар құқығын қорғау департаменті мамандарының мәліметінше, биыл жыл басынан 1 ақпанға дейін тұмау көрсеткіші 100 мың тұрғынға шаққанда 1,89, ал жоғары тыныс жолдарының вирусты инфекциялары 239,1 көрсеткішін құрады.

Өткен жылдың эпидемиологиялық маусымымен салыстырғанда тұмау аурушаңдығы бір деңгейде, ауырғандардың ішінде 42,3 пайызы 14 жасқа дейінгі балалар.
Қазір тұмау мен өткір респираторлы вирустық инфекциясымен ауырғандар қатары артқан. Осыған орай, доңыз және құс тұмауларынан үрейленгендер қалалық жұқпалы аурулар ауруханасына да көптеп келуде. Мәселен, күніне 20-30 адам дәрігерлерден көмек пен кеңес сұрайды екен. Ал тұмау немесе өткір респираторлы вирустық инфекциясы анықталған жағдайда ауруханаға жатқызылуда.
Шымкент қалалық жұқпалы аурулар ауруханасының бас дәрігері Ғалымжан
Айнабектің айтуынша, A/ H1N1 маусымдық тұмауының 59 жағдайы тіркелген. Оның 24-і жас балалар мен жүкті әйелдер.
Тұмауды алдын алу үшін өткен жылы жергілікті бюджеттен 450 000 дана вакцинаға қаражат бөлініп, тұмауға қарсы екпе жасалды. Сонымен қатар жұмыс берушілердің есебінен 4015 адам, ал ақылы түрде 318 адамға вакцина егілген.

Бұл туралы ОҚО Тұтынушылар құқығын қорғау департаментінде өткен «дөңгелек үстел» барысында айтылды. Медицина саласында орын алған кемшіліктерді талқылаған мамандар бірқатар дәйектерді келтірді.

ОҚО Тұтынушылардың құқығын қорғау департаментіне дәрігерлерге қатысты арыздар қатары толастамай отыр. Мәселен, өткен жылы 39-02-60 нөмірлі «Қауырт желіге» 864 адам қоңырау шалып, басым бөлігі халыққа көрсетілетін медициналық қызмет сапасының төмендігі жайлы айтқан. Ал жазбаша түрде 25 адам арыз жолдапты.
– Олардың дені медициналық қызметтің сапасыздығына қарсы шара көруді, дәрігерлер тарапынан науқастарға тиісті көңіл бөлінбейтінін, біліксіздігін және емханалардағы ұзын-сонар кезектің жайын айтып арызданған. Сонымен қатар, дәрігерлердің диагнозды дұрыс қоймауы, емдеу тәсілін дұрыс пайдаланбауы, қажетсіз ақылы талдауларға жолдауы, қымбат дәрі-дәрмектердің тағайындалатыны және ауруханаға қиындықпен жатқызылатыны секілді жағдайлар жайы да шет қалмаған, – дейді ОҚО ТҚҚ департаментінің бөлім басшысы
Бақтыораз Елемесов.
Денсаулық сақтау саласындағы түйткілді мәселелерді ескере отырып, медициналық ұйымдардың материалдық-техникалық базасын нығайту, дәрігерлер мен медбикелерге қойылатын талаптардың күшейтілуі, дәрігерлік этиканы қадағалау, науқастарды қабылдау бөлмелеріне бейнебақылау камераларын қою секілді өзге де бірқатар ұсыныстар мен сын-ескертпелер облыстық денсаулық сақтау басқармасына жолданды.

Шымкентте 22 қаңтардағы мәлімет бойынша H1N1 тұмауымен 37 адам науқастанған. Олардың ішінде 10-ы жүкті әйелдер, ал 17-сі 14 жасқа дейінгі балалар. Облысымызда 2015-2016 жылдардағы маусымдық кезеңде өткір респираторлы вирустық инфекцияның 4355 жағдайы тіркелген. Олардың ішінде 1216-сы бір жасқа дейінгі балалар, ал 377-сі жүкті әйелдер.

Қазіргі кезде халық арасында «доңыз тұмауының» өршігені және өте қауіпті екені туралы хабарламалар WhatsApp желісі арқылы тез тарап кетті. Осыған байланысты облыстық денсаулық сақтау басқармасы бастығының орынбасары Айгүл Сапарғалиева мен ОҚО Тұтынушылар құқығын қорғау департаменті бастығының орынбасары Жұмағұл Медетов арнайы баспасөз мәслихатын өткізген болатын. Мамандардың айтуынша, бұл арандатушылық және «доңыз тұмауы» деген терминді қолдану да орынсыз. Оның ресми атауы – H1N1 деп аталады және әлдеқашан маусымдық сипатқа ие болған. Жалпы, дәрігерлердің мәлімдеуінше, аса қауіпті деу қисынсыз көрінеді.
ОҚО денсаулық сақтау басқармасы бастығының орынбасары Айгүл Сапарғалиеваның айтуынша, екі айдың ішінде қалалықтардың 37-нен осы вирустың штамы анықталыпты.
– «Доңыз тұмауы» деген шартты атау халық арасында кеңінен қолданылып жүр. Тұмаудың бұл түрі емделеді. 2010 жылдан бастап дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы ресми түрде H1N1 тұмауының вирусы пандемиялық емес, керісінше, маусымдық тұмау түріне еніп отыр. Біз айтқан 37 адамның бірде-бірі тұмауға қарсы вакцина ектірмеген,– деп түсіндірді А.Сапарғалиева.
Қазіргі кезде Шымкенттегі барлық емханаларда дәрігерлер мен келушілерден бетперде кию талап етіледі. Өйткені, тұмау мен жедел респираторлы вирусты инфекция маусымы жүріп жатыр. Дәрігерлердің айтуынша, ол қазан айынан басталып, сәуірге дейін созылады. Қаладағы №8 емхананың жұқпалы аурулар дәрігері Батпа Бейсетаеваның айтуынша, емханаға қарасты учаскелерде аурушаңдықтың көрсеткіші азайып отыр. Биыл қаңтар айында 345 адам тұмаумен тіркелсе, өткен жылдың сәйкес мерзімінде науқастардың саны 640-ты құрапты. Жалпы өткен жылы 2 мың 450 адам науқастанып, дәрігерлерден көмек сұрап келген.
Сондай науқастардың бірі – Фируза Садықова. Тұмаумен ауырғанына екі күн болыпты. Алғашында буындары қақсап, басы ауырған және дене қызуы көтерілген. Көп күттірмей, дәрігерлерге көрінуге келген. Қазір тиісті емін алып жатыр. Фируза дер кезінде тұмауға қарсы вакцина салдырғанда, осынша қиналмайтынын айтты.
Вакцина демекші, №8 емханада осал топтағыларға былтыр қазан айынан бастап 6 мың 810 адамға екпе тегін жасалған. Олардың басым бөлігі жас балалар мен 65 жастан асқан қарттар және диспансерлік есепте тұратын науқастар. Сонымен қатар, 32-сі жүкті әйелдер. Күнделікті науқастармен тікелей қарым-қатынаста болатындықтан, емхана қызметкерлеріне де вакцина егілген. Айта кетейік, емханада 37 мың 183 адам тіркелген.
Тұмау жұқтырған адамның ең алдымен дене қызуы көтеріліп, буындары қақсайды және дененің ауырсынуы байқалады. Ал жедел респираторлы вирусты инфекцияда дене қызуы бірден көтерілмегенімен, тамақтың бітуі жиі байқалады.
– Тұмаудың белгілері бірден басталады да, жасырын кезеңі бірнеше сағатқа созылады. Дене қызуы бірден көтеріледі. Осындай белгілер байқалған сәтте емханаға алып ұшпай, учаскелік дәрігерді үйіне шақыртуы тиіс. Біздің емхананың дәрігерлері таңғы 8-ден кешкі 20.00-ге дейін жұмыс істейді. Тіпті, шұғыл жағдайлар үшін арнайы бөлінген балалар дәрігері де бар. Ол шақырту болған жағдайда кез келген сәтті науқастың үйіне баруға әзір. Айта кететін нәрсе, H1N1 тұмауы мезгілді тұмауға қарағанда тез асқынып, тіпті соңы қайғылы жағдайға ұласуы мүмкін. Өкпе қабынып, тыныс алу қиындайды. Ол небәрі 2-3 күннің ішінде асқынып кетеді. Сондықтан, аурудың белгілерін байқаған жағдайда дәрігерге көрініп, ем алу қажет, – дейді Батпа Бейсетаева.
Тағы бір айта кетерлігі, тұмаумен науқастанғандар міндетті түрде үйінде жатып, ем алуы тиіс. Емханаға келмей-ақ, жұмысқа жарамсыздық парағын аштыра алады. Осы уақыт ішінде науқас дәрігер тағайындаған дәрі-дәрмек және сұйықтықты көптеп ішу керек.
Облысымызда тұмауға қарсы 450 мыңға жуық адамға вакцина егілді. Ал H1N1 вирусы Оңтүстік үшін таңсық емес. Өйткені, 2009 жылдан бастап жыл сайын вирустың осы түрі тіркелуде. Өткен жылы 43 адам науқастанса, 2012 жылы екі адам көз жұмған.
Барлық вирустық инфекциялардан сақтанудың бірден –бір жолы вакцина ектіру. Сонымен қатар, күнделікті дәрумендерді қабылдап, медициналық бет-перде киіп жүрген жөн. Бөлмені жиі желдетіп тұру қажет. Ал ең бастысы өз бетінше ем алудан сақ болыңыз.

«Сәбидің бәрі бақытты болуы үшін жаралған...» Жарық дүние есігін алғаш ашқан сәттен бастап, маңдайынан сүйіп, аялы алақанымен әлдилейтін ананың болғаны қандай жақсы. Өкінішке қарай, дүниеге келісімен-ақ, қажетсіз зат секілді тастанды атанатындардың қатары аз емес. Осылайша, еліміздегі сәбилер мен балалар үйлерінде көздері жәутеңдеп, тәрбиешілерін «мама» деп жүрген кіп-кішкентай ботақандарды көргенде жүрегіңіз ауырады. Осындай өкінішті жағдайларды болдырмау үшін, әр баланың өз анасының бауырында бақытты балалық шақты сезіну үшін қазақстандық кәсіпкерлер бірнеше жылдан бері құптарлық жобаны қолға алды. Ол «Ана үйі» деп аталады. Еліміздің барлық ірі қалаларында осындай үйлер жұмыс істеп жатыр. Олардың түпкі мақсаты – қандай жағдай болмасын, анасының туған баласынан бас тартпауына ықпал ету әрі жағдай жасау.

«Ана үйiнде» кәмелеттiк жасқа толмағандар бар

Бірнеше жылдан бері қазақстандық кәсіпкерлер «Ана үйі» деген жобаны қолға алған. Еліміздің 17 қаласында осындай 26 кризистік орталық бар. Олардың алғашқылары Астана мен Алматы қалаларында ашылған. Жобаның мақсаты – жақындарынан қолдау таппаған жас аналардың балаларынан бас тартпауы үшін жағдай жасау. «Ана үйін» 15-34 жас аралығындағы қыз-келіншектер 1-1,5 жылға дейін паналайды. Онда кәсіпкерлердің қолдауымен ана мен бала үшін барлық жағдай жасалған. Жатын орны мен тамағы тегін. Әйел мен балаға қажетті құжаттарды түгендеп, рәсімдеп, арнайы курстарды оқытып, тіпті жұмысқа тұруына ықпал жасайды. Қазір бұл қор Қазақстанда балалар үйі мен сәбилер үйінің санын азайту мақсатындағы Президент бағдарламасы аясында жұмыс істеуде. 2014 жылы дәстүрге айналған «Мерейлi отбасы» байқауында Елбасы
Н.Назарбаев осы жобаны қолдау қажеттігін айтқан еді.
Еліміздегі «BI-Group» холдингінің жетекшісі Айдын Рахымбаевтың және оның жарының бастамасы бойынша жүкті және сәбилі болған әйелдер үшін күйзеліс орталықтары желісі құрылған болатын. Жетім балалар санын азайту мақсатында үйсіз-күйсіз, қолдаусыз қалған аналар үшін «Ана үйі» күйзеліс орталықтары ашылды. Онда бастапқыда өз сәбиінен бас тартпақшы болған әйелдердің барлығына ойлануға, дұрыс шешім қабылдауына көмек көрсетіледі. Алғашында баласынан бас тартпақ болған әйелдердің сәбиін бауырына басқан кезде ана бақытын сезінуге мүмкіндік алады. Бұл әлеуметтік жоба қоғамда қолдауға ие болып, қаржылай көмек беру мақсатында көптеген қазақстандық кәсіпкерлер де атсалысуда.
Шымкент қаласында екі «Ана үйі» ашылған. Қазір онда 31 әйел балаларымен тұрып жатыр, олардың 6-ы жүкті. Өкініштісі сол, мұнда кәмелеттік жасқа толмай, жүкті болған немесе бала босанған қыздардың келуі көбеймесе, азайып отырған жоқ. Олардың көпшілігі әлеуметтік жағдайы төмен отбасылардан шыққан. Солардың бірі – Ордабасы ауданы, Шұбарсу ауылынан келген Рано (есімі өзгертілген). Ол он алты жасында жүкті болып, жігіті оған үйленуден бас тартыпты.
– Басында жігіт үйленетінін айтқан. Алайда, анамның араққа сылқия тойып алған сәттеріне куә болған оның ата-анасы мені келін етіп алудан бас тартты. «Шешеңнің жағдайы мынадай, саған қайбір тәрбие берді дейсің? Түсік жасат!» деп ұлының да маған деген ойын бұзды. Қазір қызым бір жасқа келді. Өзім балабақшаға жұмысқа тұрдым, қызымды да орналастырдым. Осында аспаздықты да меңгеріп алдым. Мен қазіргі жағдайыма өкінбеймін. Өйткені, кейбір қыздар секілді ішімнен шыққан баланы көшеге лақтырып немесе түсік жасатқан жоқпын, – дейді Рано.
«Ана үйінің» тұрғыны Альбина 18 жасында балалы болды. Осы халге жеткеніне ол тек өзін ғана кінәлайды. Жастықтың буына масайрап, шоқ басқанын мойындайды. Енді жауапкершілік жүгін арқалап, қызына дұрыс тәрбие беруді мақсат етіп отыр.
– Жігітім менен бас тартса да, қызын өзінікі екенін мойындап, көмектесетінін айтқан еді. Бірақ, ат ізін салмай кетті. Жүкті кезімде маған «балаңды алдырт, әлі жассың ғой» деп «ақыл» айтқандар болды. Қимадым. Қазір қызымды көрген сайын, өмір сүруге талпынысым артпаса, кеміген емес, – дейді Альбина.
Кризистік орталықта тек жүкті немесе аяғы ауыр әйелдер ғана емес, сонымен қатар, отбасында зорлық-зомбылыққа тап болғандар да бар. «Ана үйінің» үйлестірушісі О.Браткованың айтуынша, «Сана-Сезім» қоғамдық бірлестігімен де тығыз жұмыс істеуде. Соңғы кездері отбасынан теперіш көрген әйелдерді де қабылдай бастапты. Диляра – солардың бірі. Тұрмысқа шығып, үш айдан соң күйеуінен ажырасып кеткен. Жары мен оның шешесі күн бермей, ұрып-соққан. Тіпті, енесінің моншада ыстық суға күйдіргеннен денесінде қалған тыртықтарын көрсетіп, көзіне жас алды. Төркініне қашып барғанда да қолдау таппапты. Перзентханада қызын босанғанда ондағы дәрігерлер Шымкентте «Ана үйінің» барын және сол жерден қолдау табатынын айтқан екен. Қызының босанғанын естіген анасы тіпті қолындағы қызын өзге біреуге беріп жібермекші де болыпты. Диляра «көшеде қалсам да, баламды өзім бағамын, өсіремін» деп отыр.
Зәуре де Дилярамен тағдырлас. Ол да күйеуінен таяқ жеп, қор болған. Бір күні күйеуі тістеріне дейін сындырып, өлімші етіп сабап тастаған соң, қызын алып кетіп қалады. Зәуре төркінінде жатқан кезде де күйеуінің тыныштық бермегенін, жиі келіп, айқай-шу шығаратынын айтады. Мұнда күйеуі мен оның туыстарынан жасырынып, өзіне келу үшін қызымен бірге тұрып жатыр. Өйткені, мұнда психологтар пана іздеп келген әрбір жас анамен сөйлесіп, тиісті көмек береді.

Белсендi күрес қажет

Шымкенттегі «Ана үйін» 2013 жылдан бері 111 қыз паналап, оның 80-і өз отбасына оралған. Оның ішінде баланың әкесімен, бұрынғы күйеулерімен табысқандары бар. Төркініне қайтып барғандар да жоқ емес. Тіпті, «Ана үйіне» «күйеу жігіттердің» өздері іздеп келіп, сөздері жарасып, үйленгендері де бар. Мәселен, жеті әйел осы орталықтан ұзатылған екен.
Қазіргі уақытта Түлкібас, Қазығұрт аудандары мен Жаңатас қаласынан келген кәмелеттік жасқа толмаған қыздар бар. Оларға психологтар мен социологтар жан-жақты көмек көрсетуде. Сонымен қатар, олар жедел түрде оқуын бітіріп, қолдарына аттестат та алатын болады. Орталықта аспаз, тігінші, шаш шебері, компьютер, бухгалтерлік, қонақүй бизнесі курстарын бітіріп, жұмысқа орналасуда.
– Бізге келген қыздар баласынан да айырылмайды, оқуынан да қол үзбейді. Баласы мен анасына тиісінше көмек көрсетуге тырысамыз. Ең бастысы, олар баласынан бас тартпаса, жетімдердің қатарын көбейтпесе болды. Құжаттарды түгендеу, тіпті алиментті өндіріп берумен де айналысамыз. Бір қызды суицидтен аман алып қалдық. Онымен психологымыз жұмыс жүргізді. Қазір өзін жақсы сезінеді. Медбикеміз де бар. Мұнда келген қыздар алғашында макарон пісіруден басқаны білмеуші еді. Қазір тағамның түр-түрін жасауды үйренді. Өз үйінде жүргендей сезініп, осындағы бар жұмысты бірігіп атқарады. Айта кетейін, Шымкентте үшінші «Ана үйін» ашу жоспарымызда бар, – дейді О.Браткова.
Қазақстан бойынша, 1200 сәби осындай орталықтардың көмегімен балалар үйіне тапсырылмай, өз аналарының жанында қалыпты. Енді статистикалық мәліметтерге көз жүгіртсек. Қазақстанда 188 балалар үйі бар. 2014 жылы 9198 жетім бала болса, оны асырап алу үшін 2509 адам кезекке тұрыпты. Ал өткен жылы балалар үйіндегі жетімдердің саны 1414-ке азайған. Асырап алуға ниет білдіргендер 8842-ге жеткен.
Ал Шымкенттегі «Сәбилер үйіне» өткен жылы 59 бала түскен екен. Биыл жыл басынан бері алты нәресте қабылданыпты. «Сәбилер үйінің» бас дәрігері Раушан Исраилқызының айтуынша, балалар әртүрлі жолмен келеді. Бірі перзентханадан, енді бірі ауруханалардан, тіпті үйінен де әкеліп тастайтындар бар екен. Айта кетейік, өткен жылы 18 бала асырап алынса, оның екеуі патронаттыққа, ал тағы екеуі қамқорлыққа алынған. Биыл бірде-бір сәби әзірге асырап алынбаған. Осындайда туған баласын әр жерге лақтырып, тастап кеткеннен гөрі, күтімі мен тамағы тоқ болатын орынға денсаулығына нұқсан келтірілмей, аман-есен қабылданғаны да жөн бе деген ойға қаламыз.
«Жерде бір жетім жыласа, көкте мың періште күңіренеді» дейді халық даналығы. Қазақстандық кәсіпкерлердің қорғансыз қалған аналар мен балаларды қанатының астына алып, қамқорлық көрсетуі сауапты іс. Бірақ, паналайтын жер бар екен деп, қоғамға кесірін тигізген бұл әдетке алаңсыз қарауға тағы болмайды. «Қызға қырық үйден, ұлға отыз үйден салынатын тыйымды» тым әлсіретіп алған жоқпыз ба? Сіз бұған не дейсіз, ата-ана?!