Шымкент келбеті

Қазақстан Тәуелсіздігінің 25 жылдығына орай «Шалқар термесі-2016» аймақтық байқауы өтті. Ш. Қалдаяқов атындағы облыстық филармонияда өткен шараны облыстық мәдениет басқармасы мен облыстық мәдениет және халық шығармашылығы орталығы ұйымдастырды.

Шараға Оңтүстік Қазақ-стан, Алматы және Жамбыл облыстарынан 16 үміткер қатысты. Қатысушылар мәдени мұрамызды дәріптеп, терме-толғауларды орындады. Олар көрермендер назарына қоғам қайраткері, ақын, Қазақстан Жазушылар және Журналистер одақтарының мүшесі Шалқар Әбішевтің термелерін ұсынды. Екінші кезеңде көпшілік Майлықожа, Шәкәрім, Ақтамбердінің термелерін тыңдап, сусындады. Байқауда жас ұрпақ тәрбиесі, адамгершілік қасиеттер, отбасы құндылықтары, туған жерге сүйіспеншілік терменің басты тақырыбы болды.
Байқау қорытындысында ордабасылық Кеңес Әшірбаев бас жүлдені жеңіп алды. Бірінші орынға қызылордалық термеші Нұрболат Темірбаев, ал екінші орынға Жамбылдың жүйрігі Ербосын Қасымбеков лайық деп танылды. Ал үшінші орынды Отырар ауданынан келген Руслан Ахымбеков және шымкенттік Ақжол Өсербай өзара бөлісті.

Жуырда Шымкентте 5 жастағы қыз жоғалды. Ордабасы алаңы аумағында ойнап жүрген бүлдіршін қайтып оралмаған. Көз жазып қалған анасы шарқ ұрып іздейді. Балалар арасынан Кәмшат (есімі өзгертіліп алынды) көрінбейді. Ұшты-күйлі жоғалған кенжесінен әйелдің көңіліне күдік кіреді. Дереу 102-ге хабарлайды. Әп-сәтте жедел тергеу тобы іске кіріседі.

Оқиға қалай өрбiдi?

Бес жастағы қыз өзіне іш тарта қараған адамнан күдіктенбейді. Бүлдіршін бейтаныс жігітті танымаса да тосырқамаған. Өмірдің мәнін білмейтін, қатігездікті ұғынбайтын Кәмшат қаніпезерлікті қайдан білсін?! Ал қаражүрек адамның көптігін жеке жоспарына пайдаланады. Ретін тауып, қызды таса жерге алып кетеді. Бірақ оның ойы жүзеге аспады. Полицейлерге күдіктіні табу қиынға түспеді. Олар бейнеқұрылғыдан әлдекімнің бүлдіршінді алып бара жатқанын, кеткен бағытын анықтайды. Қызды жәбірлемек болып жатқанда ұсталады. Абырой болғанда бүлдіршіннен зорлық белгілері табылмаған. Ал қылмыскер отбасылы, 1982 жылы туылған азамат болып шығады. Қазір 32 жастағы Ж. Б-ға қылмыстық іс қозғалып, тергеу амалдары жүргізілуде.

30 педофилге қатысты iс қозғалған

Соңғы уақытта балалардың ұрлануы, балалар өлімі мен педофилдердің жас балаларға зорлық көрсетуі жиіледі. Баспасөз беттері мен телеарналардан тағдыры талқыға түскен балалар туралы хабарлар жиі көрсетілетін болды. Өкінішке қарай, өңірде балаларды қорлайтындар көбеймесе, азаяр емес. ОҚО Ішкі істер департаментінің мәлімдеуінше, жыл басынан бері 30 педофилге қатысты іс қозғалған. Олардың барлығында айыпталушылар абақтыға тоғытылған. Сорақысы, өскелең ұрпаққа ақыл-кеңес берудің орнына жас балаларға қол салған қариялар да бар көрінеді. Тіпті өгей әкесінен озбырлық көрген жасөспірім қыздар да кездеседі. Мәселен, оңтүстікқазақстандық бір азамат балалар үйінен асырап алған қызына 3 жыл бойы зорлық көрсеткені үшін 18 жылға сотталған. 1978 жылы туылған азамат 16 жастағы қызға күш көрсетіп, жәбірлеген. Қылмыскерлердің барлығы дерлік қылмысының дәлелденгеніне қарамастан, өздерін кінәсіз екенін айтып ақталады екен. Араларында себепті « ішімдікке» аударатындар көп. Өйткені темір тордан соң 122-баппен айыпталғандардың басым бөлігінің күні қараң. Деректерге сүйенсек, облыста 30 педофил тіркеуде тұр. Ал жәбірленгендердің 75 пайызы 14-ке дейінгі балалар мен жасөспірімдерді құрайды. Өн бойын құмарлықтың құрты кемірген оларды кім деуге болады? Неге педофилдер көбейіп кетті?
Қазір ауыр қылмыс туралы қорқыныш ұлғая түсті. Олардың көбеюіне біріншіден, жазаның жеңілдігі, екіншіден, ақпараттардың ашықтығы ықпалын тиігізіп жатқан секілді. 10-15 жылға сотталған педофил жазасын өтеген соң, отбасына оралады. Ал оның ауыр қылмысты қайталамасына ешкім кепілдік бере алмайды. Сондай-ақ, БАҚ беттеріндегі атыс-шабыс, кісі өлтіру, қыз зорлау, суицидке бару түрлері, т.б. қылмыстық оқиғалардың тынбай берілуі адамдардың бойын үйретіп, психикасына сіңіріп жібергендей.
– Қайғылы жайттың болуына себеп – ата-аналар тарапынан балаларға көңіл бөлінбейді. Әке мен шеше көнкөріс қамымен сыртта жүреді. Ал өз билігі өзінде болатын жеткіншектің кімдермен жүргенін, немен шұғылданатынын қадағалай алмайды. Қазір интернеттерде жасөспірімдерді азғындыққа түсіретін топтар бар. Сондықтан мектеп оқушыларына байланыс құралы смартфондарды пайдалануға шектеп, отбасындағы бала тәрбиесіне баса назар аудару керек, – дейді ОҚО ішкі істер департаменті, тергеу басқармасының аға тергеушісі Мақсат Қарабаев. Аға тергеушінің айтуынша, педофилдердің алдын алу мақсатында ювиналды полиция тобы жасөспірімдермен жұмыс жасауда. Қылмыскерлерге заң да қатаңдатылған. 124 бап бойынша орта дәрежелі қылмыс ауыр жазаға ауыстырылған.

Шетелде заң қатал

Жалпы педофилдермен күрес өзге мемлекеттерде үлкен мәселе. Әдетте оларға қолданылатын жаза химиялық, хирургиялық кастрация және өмір бойы түрмеге жабу. Бірінші тәсіл Молдова, Польша, Оңтүстік Корея және АҚШ-тың бірқатар штаттарында жүзеге асырылса, екінші тәсіл Германия мен Чехияда жолға қойылған. Ал Иран, Оңтүстік Корея, Ирак пен Сауд Арабиясында балаларды жыныстық қатынас жасауға мәжбүрлегендер өлім жазасына кесіледі. Көрші қырғыз елінде 2013 жылдың наурызында педофилдерді химиялық жолмен піштіруге қатысты заң жобасын мақұлдаған. Бұл жазаны қылмыскерлер түрмеден шығардан 6 ай бұрын алмақ. Еске салсақ, соңғы кезде қылмыстардың көбеюіне байланысты әлеуметтік желілерде белсенділер педофилдерге өлім жазасын қайтару керек деген петиция таратқан болатын. Тіпті химиялық піштіру мәселесі үкіметте қарала бастады.
Медицина мамандарының айтуынша, педофилия – медициналық тұрғыда қойылатын диагноз. Оны емдеуге болады. Бірақ аурудың келісімімен ғана. Әйтсе де, құлан-таза айығып кетуі күмәнді көрінеді. Педофилдер көбіне әлеуметтік жағынан аз қамтылған, отбасы жоқ, жұмыссыз, жазасын өтеп келгендер арасында жиі кездеседі. Өкінішке қарай, бұл кесел жас талғамайды.

– Педофилдер отбасылы болса да, азғындықтан арыла алмайды. Оған әуестігі шектен шығып кетеді. Оларға химиялық жолмен піштіру де көмектеспеуі мүмкін. Бұл өте күрделі мәселе – дейді психолог Калина Шерімқызы. Ол педофилия бұрындары да болғанын, алайда бұл жайттар ол кездері жасырын күйінде сақталып келгенін айтады.

Психологтар не дейдi?

Мамандардың пікірінше, қауіпсіздік үшін ата-аналар балаларды қараусыз қалдырмағаны жөн. Мектеп жасындағы оқушы ата-анасына қайда, кіммен жүргенін үнемі хабарлап отыру керектігін ескертеді. Балалармен жылы сөйлесу, үйіндегі сыйластық пен сүйіспеншілік көп жағдайда қауіп-қатердің алдын алады екен.
– Педофилдерден сақтандыру үшін ата-ана бейтаныс адамдармен сөйлеспеу, өтініштеріне жауап бермеу керектігін түсіндірулері қажет. Ал педофилдерден зардап шеккен жеткіншектерге бұл жағдайды барынша ұмыттыруға тырысу керек», – дейді маман. Ал заңгерлер құқық қорғау органдарының қызметкерлері педофилдерді анықтауға бел шеше кірісуі керек деген сенімде.
Бірнеше күн бұрын бүлдіршінге қол салмақ болған күдікті қамауда. Жалтармақ болғанымен айласы жүзеге аспады. Полицейлер қылмыскерге дәлел де, дәйек те іздеген жоқ. Бәрі бейнеқұрылғыда жазылған. Деректерге сүйенсек, көбіне ата-анасы ажырасқан, асыраушысынан айырылған немесе араққа салынған отбасыларындағы балалар педофилдердің құрбанына айналады екен… Сондықтан балаларымызды қорғайық, жалғыз қалдырмайық!

АТА-АНАЛАРҒА КЕҢЕС

– Балаларыңызға көшеде бөгде адаммен әңгімелесуге болмайтынын айтыңыз.

– Үй кіреберісіне бөгде адаммен кірмеуін қадағалаңыз. Егер бейтаныс адам баланы қонаққа шақырса немесе үйіне жеткізіп салуды ұсынса, көрші болса да келіспеген абзал.

– Бөгде автокөліктерге отыруына тыйым салыңыз.

– Егер баланы сабақтан, үйірме мен секциядан ересектер күтіп алатындай мүмкіндік болмаса, сыныптастарымен бірге қайтуды ұсыныңыз.

– Көшеде қас қарайғанша жалғыз қалмауына, жалғыз жүрмеуіне абай болыңыз!

– Балаңыздың үйге, пәтерге бейтаныс адамдарды кіргізуге болмайтынын түсіндіріңіз. 
Өйткені, педофильдер су, қоңырау шалу, ата-анаға хат қалдыру мен құжаттарды тапсыруға сұрануы мүмкін.

– Тәуекел тобынан (маскүнемдер, нашақорлар, сотталғандар ж/е т.б.) тіпті олар алыс туыстар болса да қашық жүрген дұрыс.

байқаудан жүлде алуға үмiттi

Мамыр айынан бастау алған «Таза қала» акциясы Шымкенттің тазалығын ғана жақсартып қойған жоқ. Байқау тұрғындарды бірлік пен еңбекқорлыққа, туған қаламызды көркейтуге шақырған бастама болды. Шымкент қаласының әкімдігі мен ОҚО Азаматтық Альянс қауымдастығы ұйымдастырған байқауға Еңбекші ауданының тұрғындары да белсене қатысуда.

Тастақ жердi көркейткен

«Үлгілі аула» номинациясы бойынша №18 шағынауданның №51, 57, 62, 64 үйлерде байқауға дайындық қызу жалғасуда. Қызу еңбек пен баптаудың нәтижесі көз қуантады. Кейіпкеріміз Кенже Байтакова үй сыртын абаттандыру жұмысын үш жыл бұрын бастаған. Алғашқыда бос жатқан тастақ жерді көгалдандыру оңай болмапты. Бірақ ұйымшыл тұрғындар кездескен қиындықты еңсеріп шығады. Қазір пәтер иелері үйлердің маңын мұнтаздай таза ұстайды. Биыл баспана ауласында жас көшеттер отырғызып, алуан гүлдер егіпті. Бұл үйлерде негізінен зейнеткерлер мен қарт адамдар тұрып жатыр.Соған қарамастан аула тазалығына да бей-жай қарамайды. Қолдарынан келгенше аулаға жасыл желек отырғызып, күтіп-баптауды өз мойындарына алған.
– Қаламыз жыл сайын көркейіп келеді. Бой жазып, серуендеу үшін қозғалыс бұрынғыдай емес, күрделене түскен. Өзімізге жайлы жағдай жасау үшін ауланы абаттандырудамыз. Сондықтан көршілерім көктем келгеннен бастап, тыным таппайды. Қоңыр күзге дейін үй маңының тазалығына қарайды. Жуырда ғана балалар ойнайтын алаңқайды ретке келтіріп, сырлап қойдық, – дейді үй төрайымы Кенже Байтакова.
Айтқандай-ақ үй тұрғындары аулаларын барынша таза ұстап, көріктендіруге тырысқан. Олар аулаларға маусымдық гүлдер егіп, жеміс ағаштары мен талдарды күтіп баптағаны байқалады. Үйлердің кіреберістері де тап-таза. Әктеп, сырланған. Әр үйде арнайы кодпен жабдықталған есіктер жұмыс істеп тұр.

Үй төрайымы оңай жұмыс емес

Үй төрайымы Кенже Байтакова үй салынғаннан бері осында тұрады. Содан бері пәтер ауыстырып, қоныс аудармаған. Өндіріс орындарынан осы үйлерге көшіп келген тұрғындардың бәрі ұйымшыл, ауызбіршілігі мен ынтымағы мол. Тазалық мекемелерінің де, аула сыпырушының да көмегіне жүгінбейді. Тазалық, күтіп-баптау, жөндеу жұмыстарының бәрін өздері атқаратын болып шықты. Алғашқыда таңырқанымыз рас. Негізінен ұйымшыл аула тұрғындарының аз екенін білеміз. Бірен-сараны болмаса, ауласына жанашырлықпен қарайтындар некен-саяқ. Ал №18 шағынаудан тұрғындарының ұйымшылдығы, туған қалаға деген шексіз сүйіспеншілігі таңданысымызды арттыра түсті.
Қазір бұл аулада 4 үй, 70 пәтер бар. «Таза қала» акциясына бірінші рет қатысып отыр.
– Үй төрайымы болу оңай емес. Әрбір тұрғынмен тіл табысу, жақсы жұмыс жүргізу үлкен жауапкершілікті жүктейді. Пәтер болғандықтан, коммуналдық мәселелер аз кездеспейді. Қыс кезінде екі су құбыры жарылды. Ыстық су үйлердің терезелеріне дейін (атқылай ақты. Шамадан тыс ыстық пәтерлердің терезелеріне айтарлықтай шығын келтірді. Күні-түні 70 пәтерге ие болу, мәселесін шешу жеңіл емес, – дейді К. Байтакова.
Негізінде үй төрайымдарының жұмысы ескеріле бермейді. Бұрын оларға коммуналдық төлемдерге жеңілдік берілетін. Қазір оның бірі де жоқ. Олардың еңбегі бағаланлануы тиіс. Аудан, қала әкімдіктерінің тарапынан жеңілдік қарастырылмасқа? Сонда таза аулалар көбейіп, қаланың ажары кірер еді.

Оралкүл ананың өнегесi

Ал ауласының таза, ұқыпты болғанын кім қаламайды?! Үлкен де, кіші де әдемі жерде тұрғанды жақсы көретіні сөзсіз. Осы орайда үй тұрғыны Оралкүл Айтжанованың да еңбегін атап өтуге болады. 64 жастағы зейнеткер тазалық жұмыстарына ұқыпты болып шықты. Балалар ол кісінің айтқанын екі етпейтін көрінеді. Соның арқасында ойын балалары есік алдын ластамайды. Аулаға бей-берекет қоқыс тастамайды. Ойын алаңшалары да тап-таза. Бүлінген-сынған жерлері жоқ. Денсаулығы сыр берсе де, Оралкүл апа үйінде отырмайды. Күн сайын ауланы аралап, тазалығын бақылайды.
– Адам үшін жасыл желектің барлық жағынан пайдасы бар. Бұл біріншіден кислород береді. Шаң– тозаңнан сақтайды. Ыстықта көлеңке, жақсы дем аласың. «Таза қала» акциясына біркісідей атсалысып жатырмыз. Алдағы уақытта ағаштардың санын көбейтіп, жеміс ағаштарын отырғызсақ, тұрғындар тынығатын шағын баққа айналдырсақ деген жоспарымыз бар, – дейді Оралкүл Айтжанова.
Зейнеткер айтқандай, балалардың аулаға деген көзқарасы ерекше. Олар бала болса да, тазалықты жақсы көреді. Үй төрайымының айтуынша, жаңадан көшіп келген тұрғындардың да белсенділігі жаман емес. Алғашқыда таңырқай қараған олар, көркейту, тазалық жұмыстарына белсене араласып кетіпті.
– Әрбір тұрғын үйлерінің аулаларын көгалдандырса, көкке оранған жасыл желек қаланың ажарын келтіреді дейді Кенже апай.
«Жұмыла көтерген жүк жеңіл» деген ұранды ұстанатын тұрғындар енді мемлекет тарапынан жаңадан балалар ойнайтын алаңқай салуға қолдау болса екен дейді. Себебі, бұрынғы балалар алаңшасы жеке кәсіпкердің меншігіне өтіп, автөлік тұрағына айналған.
Аулалары мен үй кіреберістерін көркейтіп қойған тұрғындар байқаудан жүлде алуға үмітті. Еңбекші ауданы әкімдігінің халықпен жұмыс жүргізу бөлімінің басшысы Бақыт Сыздықовтың айтуынша, биыл байқауға 64 аула, 12 көше қатысуға өтініш берген. Ал өткен жылы үздік 3 аула жеңімпаз атаныпты.

Қарабастауда 6106 халық тұрады. Онда 1 денсаулық мекемесі, 1 мектеп, 1 балабақша, 1 пошта мекемесі қызмет көрсетеді

Еңбекші ауданына қарасты Қарабастау деген елдімекен бар. Тарихы әріден басталатын тұрғын алаптың бүгінгі ахуалы қандай? Шешімін тапқан іс қайсы, қордаланған жәйт бар ма? Осы мақсатта елдімекенге барып қайтқан едік. Жер-су атауларына мән беріп, ежелден келе жатқан аңыздарға сүйенетініміз бар. Естуімізше Қарабастау ертеректе қалың тоғай болған деседі. Бұлақтар да көп болыпты. Халық судың түсі мөлдір болғанымен, қаралығына қарап, Қарабастау деп атап кетеді.

ҚАРАБАСТАУ АТАУЫ ҚАЙДАН ШЫҚҚАН?

Қарабастау тұрғын алабы – Еңбекші ауданы аумағында орналасқан Жұлдыз аумағына қарайды. Мұнда қазір 6106 халық тұрады. Олардың тыныс-тіршілігі негізінен қала орталығы Шымкентпен тығыз байланысты. Халықтың көбісі қаладағы мекемелер мен кәсіпорындарда еңбек етеді.

Десе де, Тәуелсіздіктің алғашқы жылдары Қарабастау халқына оңай тиген жоқ. Инфрақұрылым мәселесі өзекті болатын. Мектеп ескі, ал амбулатория мүлде болмаған. Қазіргі таңда Қарабастаудың тыныс-тіршілігінде ілгерілеушілік байқалады. Елдімекенде салынған жаңа үйлер жаңа ауыл қалыптастырғандай әсер қалдырады. Ауыл толықтай жарық, су, көгілдір отынмен қамтылған. Қуантарлығы, үлкен трассадан келетін жолдар тақтайдан тегіс. Биыл елдімекеннің Абай, Қамбар Молдабекұлы және Жастар көшелеріне асфальт төселіп, жөндеуден өткізіліпті. Жұлдыз аумағы бойынша халықпен жұмыс жүргізу бөлімінің басшысы Сейдулла Абдуллаұлының айтуынша, Қарабастауда қоғамдық көлік мәселесі шешілген. №106, 51 маршруттар уақытылы қалаға қатынап тұрады. Бұл Шымкентке барып, жұмыс істейтіндерге өте ыңғайлы.
– Қарабастау халқы көз алдымызда өсіп келеді. Түйткілді мәселелер рет-ретімен жүзеге асып жатыр. Ақсақалдарымыз тұрғын алаптағы жұмыстардың атқарылуына ұйытқы болып жүреді. Елдімекеннің жайын білетін олар күрделі мәселелерді шешуге ақыл қосып, бағыт көрсетіп тұрады, – дейді С. Абдуллаұлы. 

Байқағанымыз тұрғын алап уақытпен үндес дамып келеді. Елдімекендегі №99 мектеп-гимназиясында 1652 оқушы екі ауысымда білім алады. Оларға 101 ұстаз дәріс береді. Биыл оқу ордасын 56 шәкірт бітіріпті. ҰБТ бойынша оқушылардың білім көрсеткіші 81,7 балды құраған. Мектеп-гимназияның директоры Бақытжан Наурызбаев бізге ауыл өмірі жайлы әңгімелеп берді.
– Қазір елдімекеннің жағдайы жақсарды. Биыл 1 оқушымыз Алтын белгіге, 2 оқушымыз үздік аттестатқа бітірді. Ауыл шәкірттерінің заманауи техниканы меңгерудегі деңгейі тәп-тәуір. Мектебіміз нағыз руханияттың, шығармашылықтың ордасы десем, қателеспеймін. Сондықтан да Қарабастаудың келешекте гүлденетініне сенемін, – дейді ол.

«МӘДЕНИЕТ ҮЙІН АШЫП БЕРСЕ...»

Тұрғындардың саны артқан сайын, әлеуметтік мәселелер де көкейкесті болатыны мәлім. Қарабастауда жергілікті тұрғындармен тілдескенімізде олар көптеген жағдайларды алға тартты. Жұлдыз аумағы бойынша ардагерлер кеңесінің төрағасы Ергелді Сұлтанов елдімекенде мәдениет үйінің жоқтығын айтады. Ауылда 14 пен 29 аралығындағы 1398 жас бар екендігін ескерсек, клубтың керек екендігі белгілі. Е. Сұлтанов мәдениет үйі туралы мәселені көтеріп жатыр екен. Зейнеткер болса да, қоғам өмірінен тыс қалмай, араласып жүрген қарияға риза болдық. Сондай-ақ ауыл тұрғыны Шолпан Теңесова балалар педиатрының жоқтығына, терапевттердің қызметіне көңілі толмайтынын жеткізді.

– Қызым айына жетпей туылған. Қажетті дәрілер мен емді уақытылы ала алмаймын,-дейді жас ана. 

Амбулатория заман талабына сай ма? Қызметі қандай екенін біз де көргіміз келді. Бірақ дәрігерлерден сауалдарымызға жауап ала алмадық. Қарабастауда мектеп те көкейкесті. Бірақ бұл мәселе тиісті орындардың назарына алынып, басшылардың тарапынан қолдау тауыпты.
Жұлдыз аумағы бойынша халықпен жұмыс жүргізу бөлімінің басшысы Сейдулла Абдуллаұлының айтуынша 310 орынға арналған қосымша мектеп үйінің жобасы жасалып қойыпты. Жаңа білім ордасының шағын стадионы болмақ.
Байқағанымыз ауыл адамдарының ауызбірлігі мен ынтымағы, атамекенге деген ыстық ықыласы ерекше. Қазір Қарабастауда жергілікті халықпен бірге 931 түрік, 15 күрд, 12 өзбек, 35 орыс ұлтының өкілдері бір атаның балаларындай тату-тәтті өмір сүруде. Олар тәуелсіздікке шүкіршілік айтып, ел тыныштығы мен бейбітшілігін тілейді.
– Мен Қазақстандай татулық, ынтымақ ұялаған елде тұрғанымды бақытты санаймын. Жергілікті жұртшылықтың хал-ахуалының жақсаруы Тәуелсіздігіміздің жемісі, Елбасының тынымсыз еңбегі, жергілікті іскер басшы азаматтардың еңбегінің нәтижесі деп білемін, – дейді әзірбайжан ұлтының өкілі, зейнеткер Мамет Мусаев.
Жұлдыз аумағына қарасты Қарабастау елдімекенінің тыныс-тіршілігі осындай. Тұрғын алап тұрғындарының алдағы күннен күтері көп.

Бейнелеу өнері мұражайында «Әлем – балалар көзімен» атты шығармашалық байқауы өтті. Облыстық Жастар ресурстық орталығы КММ-нің ұйымдастыруымен өткен шара Тәуелсіздігіміздің 25 жылдығы мен Астана күніне арналды.

Дарынды, өнерлі балалар мен жасөспірімдердің шығармашылығын қолдау мақсатындағы байқауға аудан-қалалардан 50-ге жуық үміткер қатысты. Олардың арасында мүмкіндігі шектеулі 10 және 20 жас аралығындағы жастар да қамтылды.

Қатысушылар шығармашылық байқау көрмесіне келушілердің назарына өздерінің төл туындыларын ұсынды. Ал жастардың туындыларын қазылар алқасы сараптап, қорытындысын жасады. Үздік деп танылған түркістандық Сәулет Рахманберді 1 орынды жеңіп алды. 2-3 орындарды шымкенттік Жансерік Әмірқұл мен Ұлбосын Төлегенова бөлісті. Сондай-ақ байқауға атсалысқан жастар бағалы, ынталандыру сыйлықтарымен марапатталып, 10 жасөспірім Астана қаласына саяхат жасауға жолдама алды.

ОЛАРМЕН КЕЛIСIМ-ШАРТ ҚАЛАЙ ЖҮРГIЗIЛУДЕ?

Ел экономикасы ілгерілеген сайын еңбек мигранттары көбеюде. Олардың бірі заңды жолмен келсе, бірі заң шеңберін айналып өтеді. Мигранттар Қазақстанда екі қолға жұмысты тез табады. Содан болар, жалдамалы жұмысшылардың дәурені жүріп тұр. Олар жұмыссыз жігіттердің нағыз бәсекелесі. Қазір қара жұмысты өзіне қол көрмейтіндер көп. Есесіне халық көрші елдерден келетін еңбек күшін пайдаланады. Біріншіден, арзан. Екіншіден, таңнан кешке дейін бір тынбайды.

20 191 жалдамалы жұмысшы келген

Қазақстанды әлем алпауыттары Орталық Азияның барысына теңеуі тегін емес. Өйткені экономика қуатты, саяси әлеуметтік жағдай тұрақты. Егер ондай болмаса шетелдіктер біздің елге келіп жұмыс істемес еді. Десе де, бірінші кезекте жергілікті халық жұмыспен қамтылуы тиіс. Оған Ата Заңымыз кепіл. Сырттан елімізде жоқ маман иелері ғана алынуы керек. Жұмыс берудің де арнайы тәртібі бар. Алдымен жұмыс берушіге тапсырыс түседі. Мамандар соған қарай шешім қабылдайды.
2014 жылдың сәуірінен бастап ТМД елдерінің азаматтарына Қазақстанға келіп, жұмыс істеуіне рұқсат етілгені белгілі. 1-3 айдан бір жылға дейін жалдамалы жұмысшылар еңбек ете алады. Ал жалдамалы жұмысшы бір жыл көлемінде елден шығып кетуі керек.
Қазір мигранттар екі айлық көлемінде салық төлейді. Соның айғағындай 2015 жылы 148 980 мың 996 теңге бюджетке табыс түскен.
Деректерге сүйенсек, шетелдік институттардың бірі сауалнама жүргізіп, 12 мемлекет туралы мигранттардың ойын талқылайды. Жалдамалы жұмысшылар үшін Армения, Украина, Беларусь, Қырғызстан, Ресей мазасыз елдердің қатарына жатқызылады. Ал Әзірбайжан, Грузия, Қазақстан,
Тәжікстан, Түркіменстан, Өзбекстан қонақжай елдер деген қорытындыға келеді. Яғни зерттеуге қатысқандардың 52 пайызы Қазақстанға келіп еңбек ету Ресейден ыңғайлы әрі табысты деп санаған.
ОҚО ІІД көші қон полиция басқармасының бастығы, полиция подполковнигі Нұрдәулет Төлегенұлының мәлімдеуінше, жыл басынан бері облысымызға 20 191 жалдамалы жұмысшы келген. Оның 2778-і рұқсаттарын екінші рет ұзартқан.
– Қазіргі таңда заңсыз жұмыс істеп жатқан мигранттар жоқ. Бүгінге дейін тіркелген азаматтардың көбісі көрші елден. Жалдамалы жұмысшылардың 16 653-і құрылыс, 783-і аспаз, 2242-і үй бағбаны жұмыстарына тартылған. Ал Өзбекстаннан – 30 мың, Ресейден – 1324, Қырғызстаннан – 2343, Түркиядан – 1406, Қытайдан – 1020, Ираннан – 95 адам тіркелді, – дейді Н. Төлегенұлы.

Айыппұл салынады...

Шымкент – әлеуеті қарқынды қала. Мұнда жұмыстың тілін білетін маман тапшы деген желеумен көрші ел азаматтарына арқа сүйейтіні жасырын емес. Ал жалдамалы жұмысшылар артық ақша табуды көздейді. Әл-Фараби ПБ көші-қон полициясының бөліміне тіркелуге келген Балтабай Сабыровтың ұйғарымы да осындай.
– Қазақстанда 5-6 жылдан бері жұмыс істеймін. Құжаттарым заңды. Мерзімі бітсе, ұзартып тұрамын, – дейді ол. Өзбек азаматы тұрақты жұмысты осылайша өз елінен емес, Оңтүстіктен тапқан. Құрылысқа бауырлары мен туыстарын да тартыпты.

Құрылыс орындарынан, базардан босқындарды тауып, заңсыз әрекетін әшкерелеу оңайға соқпасы анық. Заңсыз мигранттардың алдын алу үшін ОҚО ІІД көші-қон полиция басқармасы өңірде екі рет рейд жұмыстарын жүргізген.

Нәтижесінде құқық бұзушылық жасаған шетелдік және Қазақстан Республикасы азаматтарына 13 млн 804 мың теңге айыппұл салынып, толығымен өндірілген. Төлқұжат, тіркеу ережелерін бұзған 1082, шетелдік жұмыс күшін заңсыз пайдаланған 87, жалдамалы жұмысшыларды өз меншігіндегі тұрғын үйге тіркеген 9 азамат әкімшілік жауапкершілікке тартылды.
Шымкентте қаншама дәмхана мен мейрамханаларда, сондай-ақ сауда нүктелері мен базарларда сырттан келген мигранттар саудасын жүргізіп, кәсібін дамытуда. Оларға құжаттары заңды болғандықтан ешкім шектеу қоя алмайды. Өңірімізге келіп жұмыс істейтін жалдамалы жұмысшылардың табысы орта есеппен алғанда айына 40-45 мың теңге көлемінде.
– Әл-Фараби ауданы бойынша мыңға жуық жұмысшылар бағбан, аспазшы, жүргізуші, күтуші болып жұмыс істейді. Олардың бәрі уақытылы салығын төлейді. 6 ай көлемінде мигранттардан 9 млн-ға жуық қаражат бюджетке табыс түсті. Дегенмен біздің елдің заңдарына үй шаруасына бес шетелдік азаматты жалдауға рұқсат беретін өзгеріс енгізілген. Бірақ бұл - құрылыс саласы емес, үй шаруасына ғана қатысты өзгеріс. Олар жеке меншік үйлерде жөндеу жұмыстарымен айналысқанымен, ірі құрылыс нысандарында жұмыс істей алмайды – дейді Әл-Фараби ПБ көші-қон полициясының аға инспекторы Н. Оразов.

Көрші елдерден келетін арзан жұмыс күші халыққа тиімді шығар. Алайда мамандар мигранттарға қатысты 3 қатерлі тізімді алға тартады. Әуелі көші-қоннан төнетін қауіп. Екіншіден, көрші елдеріміздің тұрақсыздығы. Үшіншісі криминалдық мәселе.
Сырттан келген жұмысшылар уақытша тіркелген жердің мекен-жайында тұруға тиісті. Көптеген жұмысшылар осы талапты бұзатын көрінеді. Екінші мәселе, жеке мақсатпен келіп, заңсыз түрде еңбек етеді. Заңбұзушылықтарға жол береді. Үшінші мәселе рұқсат мерзімін созбауы, ұзартпауы. Яғни белгіленген уақытта шығып кетпеуі.
Мәселен индонезиялық азамат Әл-Фараби ПБ көші-қон полиция бөлімінде жүр. Шымкентке қалай келгені, қандай мақсатпен жүргені белгісіз. Полицейлердің айтуынша, оның тоқтаған жері Алматы қаласы екен. Бірақ оның тіркеу мерзімі өтіп кеткен.
ОҚО ІІД көші-қон полиция басқармасының мәліметінше, 2016 жылдың 5 айында жедел алдын алу рейдтерінде көші-қон заңдылығын бұзған 4918-ден астам құқық бұзушылық іс тіркелген. Оның 3490-ы шетелдік азаматтардың үлесіне тиесілі. Әкімшілік қылмыс жасаған мигрантқа қолданар жаза елден аластату. Бұл әрекет әкімшілік қылмыстық және әкімшілік азаматтық іс жүргізу кодекстері негізінде жүзеге асады. 238-ге жуық шетелдік отанына қайтарылған.
– Ресми түрде жұмыс істеп жатқандар заңды бұзбайды. Мұнда шақырылмай келген қонақтардың қозғалысы қауіпті, – дейді полицейлер.
Бір айта кетер нәрсе, Еуразиялық одаққа мүше елдерге жүріп-тұру жеңілдеді. Жұмысшы мигранттар елімізде 30 күнге дейін тіркеусіз бола алады. Жеке тұлға өзіне 5 адамнан аспайтын жұмысшыны жұмысқа ала алады. Ал заңды тұлғаларда еңбек етуге рұқсат жоқ.