Шымкент келбеті

Мегаполис қаланың келбеті уақыт өткен сайын ажарлана түсуде. Жаңа ғимараттар бой көтеріп, жолдар түзеліп келеді. Күнгей өңіріне ат басын бұрған қонақ алдымен Шымшаһарға аяқ басатындықтан, Шымкент – Оңтүстік туризмінің қақпасына айналды. Сондай-ақ, 2020 жылы Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының мәдени астанасы атанды.

Алайда бей-берекет ілінген хабарландырулар мен жарнамалар шаһар шырайын бұзып тұр. Қайда қарасаң да қаптаған қағаздардан көз сүрінеді. Аяқжол, жоласты өткелі, бағдаршам, тіпті қабырғалар мен ағаш бұтақтарына жапсырылған қағаз саны күн санап көбейіп келеді.

«Жұмыс», «Тұрақты жұмыс», «Әскери билетпен жұмыс», «Студенттерге жұмыс», «Жарты күндік жұмыс», «Диагностика», «Жалға пәтер беремін», «Прописка»... Бұл - көше тазалаушы қызметкерлердің ең көп күресетін жұмысы. Әр жерге жапсырылған хабарландырулар мен жарнамалар жартылай жыртылып, желге ұшып, қоқысқа айналады. 

Көше тазалаушы қызметкерлердің айтуынша, тазалау кезінде хабарландыру, жарнама қағаздары былай тұрсын темекі қалдықтары да қалмауы керек. Ал қоқыстың ішінде аталған заттар өте көп кездеседі. Оның үстіне олар тазалауға ыңғайсыз. Ұсақ, желге ұшып кете береді, суға жібіп, жерге жабысып қалады.

Әлеуметтік желілерде осы мәселеге қатысты қала тұрғындарының түрлі арыз-шағымдары айтылуда. Бірі ауласының, бірі есігінің, енді бірі қабырғасының хабарландырулар мен жарнамаларға толып кеткеніне наразы. Кейбіреулері сол хабарландыру, жарнамаларды жапсыратын адамдарды жазалау үшін тегін суретке түсіріп, қажетті деректерді тауып беруге дайын екенін жазған.

– Хабарлама, жарнамаларды бей-берекет жапсыруға қарсымын. Тек заңда көрсетілген арнайы жерлерге ілінуі керек. Көзге оғаш көрінеді. Әр жерде шашылып, қоқысқа айналады. Мұндай тәсіл 90-шы жылдардан қалған деп білемін. Осындай жұмыспен айналысатындардың әлеуметтік желілерді, сайттарды не үшін пайдаланбайтынына таңым бар, – дейді қала тұрғыны Серікболсын Жақыпбек. 

Біз де осы мәселеге орай қаладағы базарларда, Колос, Наурыз аялдамаларында жапсырылған «Тұрақты жұмыс» деген жазуы бар хабарларламалардың бірқатарына хабарластық. Жұмыс беруші «К» жекеменшік компаниясына кеңсе қызметкері керек екенін және әңгімелесу үшін Желтоқсан көшесіндегі мекенжайға келуімізді айтты. Бармадық, әрине. Бастысы телефонды көтеріп, қажетті деректерді берді. Осындай жолмен керекті мекенжайға хабарласып, ескертіп, кейіннен айыппұл салуына не кедергі? 

Заң бойынша хабарландыруды да, жарнаманы да ілуге рұқсат етілген. Бірақ, арнайы орындарға бекітілген тақталарға ғана. Мәселен, 2001 жылғы 16 шілдедегі «Қазақстан Республикасындағы сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі туралы» және 1998 жылғы 1 шілдедегі «Алматы қаласының айрықша мәртебесі туралы» Заңдарына сәйкес Алматыда әртүрлі жарнамаларды және басқа да ақпараттарды ғимараттарға, қабырғаларға, қалалық жолаушылар көліктері павильондарына, жарықтандыру бағаналарына, ағаштарға жапсыруға және ілуге тыйым салынған. Тәртіп бұзғандарды қадағалайтын арнайы мамандар жұмылдырылған. Ережені бұзғандарға белгілі мөлшерде айыппұл салынады. 

Қалалық мәдениет және тілдерді дамыту бөлімінің мамандары жарнама, хабарландыру ілу бойынша бірқатар мекемелермен меморандум жасалғанын айтты. Келісім бойынша түрлі іс-шаралардың афишаларын ұйымдастырушылар арнайы белгіленген тақтайшаларға ілуі керек. Біткен соң жапсырған хабарландыруларды өздері тазалап, ретке келтіріп кетуі тиіс.

– Жалпы хабарландыру, жарнама жапсыру ертеректе АҚШ-ғы Бруклин көшелерінде кеңінен етек алған. Маркетинг, маркетологтардың басты құралы саналған. Сондықтан, бұл мәселеге жұмыс, жарнама берушілердің тарапынан да қарап көру керек. Екі жаққа да тиімді ортақ шешім қабылдаған дұрыс, – дейді кәсіпкер Нұрдаулет Серікбаев. 

Әрине, қоғамдық орындарға хабарландыру мен қағаз жапсыру жарнаманың тиімді түрі болғаны үшін кең қолданылады. Өйткені, салық төлемейді, қосымша шығыны аз. Сондай-ақ, телеарна, радио, газет-журналдарға жариялағаннан әлдеқайда үнемді көрінеді.

P.S. Қалай десек те Шымшаһар таза әрі мәдениетті қалаға айналсын десек, бұл мәселеден айналып өте алмаймыз. Құзырлы органдар, жұмыспен қамту орталықтары белсенді жұмыс жүргізуі керек. Дегенмен, бұл олқылықтардың орнын толтыру тек әкімдіктің ғана емес, әрбір қала тұрғының еншісіндегі іс екенін естен шығармаған жөн.

Шымкентте 300 гектар жер жасыл желекке оранбақ

Осыдан тура бір жыл бұрын облыс әкімі Ж. Түймебаевтың бастамасымен «Шатқал» бағдарламасы қолға алынған болатын. Бұл бастаманың мақсаты – Шымкент қаласы аумағындағы үлкен сай-салалар мен жыраларды қоқыс полигонына немесе криминогенді аймаққа айналудан сақтау.

Түркия елінің тәжірибесіне сүйене отырып, шатқалдарды жасыл желекке оранған саябаққа айналдырып, ел игілігіне беру. Шымкент қаласындағы мұндай шатқалдардың жалпы аумағы 124 гектар жерді алып жатыр. Атап айтқанда, «Самал» шатқалының аумағы – 38 гектар, «Шымсая» – 25, «Юнус Эмре» – 25, «Депутаттар» шатқалы – 10 гектар, «Нұр Отан» – 8, «Қ. Балабиев» – 8, «Н.Әбішев, Р.Оспаналиева» шатқалы – 10 гектар.

Облыс әкімі Жансейіт Түймебаев пен қала әкімі Нұрлан Сауранбаев бастаған қала активі «Самал» шатқалында болып, онда отырғызылған 11 мыңнан астам көшеттің жай-күйімен танысты. Мұнда егілген емен, айлант, үйеңкі, шаған, боз арша, аққайың, қарағаш көшеттерінің 75 пайызы өсіп-өнген. Табиғи қурау процесі кезінде көшеттердің 25 пайызы жерсінбеген. Мамандардың айтуынша, бұл жоғары өнімділікті көрсетеді. 

Жаңа жыл қарсаңында облыс әкімі бастаған сала басшылары мен кәсіпкерлер, депутаттар қураған ағаштардың орнына көшет отырғызды.

– Ағзаның дұрыс жұмыс істеп, денсаулық мықты болуы үшін әр адам табиғат аясында күніне 5 шақырым жаяу жүруді әдетке айналдыруы тиіс. Ал «Самал» шатқалы сынды саябақтар бізге сондай мүмкіндіктер береді. Әрбір қала тұрғыны демалыс күні балаларды ертіп алып, осында бір көшетті отырғызуына болады. Сосын өзі еккен ағаштың түбіне атын жаздырып, сәті түскенде отбасы мүшелері бірге келіп, ағашты күтіп-баптауды үрдіске айналдырса қандай ғанибет. Бұл біріншіден, тұрғындардың қаланың гүлденуіне қосқан үлесі. Екіншіден, экологиялық ахуалды жақсартуға септігі тиеді. Үшіншіден, ұрпағына табиғатты аялау барысында үлгі-өнеге көрсетіп, жақсы тәрбие береді, – деді Жансейіт Қансейітұлы.

Шаһар халқына салмақты ой тастап, игі іске шақырған облыс басшысы Шымкенттегі шатқалдардың барлығын көгалдандыру жобасы сәтті аяқталса, жалпы аумағы 300 гектар жер жасыл желекке оранатынын мәлімдеді. 

Қала әкімінің орынбасары Бейсенбек Жанбосыновтың айтуынша, бүгінге дейін ағаштарға суару жүйесін жүргізу үшін 27 су сақтайтын ыдыстар қойылса, оның 7-уі және 17 жерден қазылған тік су ұңғымасының 5-уі осы «Самал» шатқалында.

– Одан бөлек 46 шақырым жерге тамшылатып суару жүйесі жүргізіліп, 26 мың шаршы метр жер көгалдандырылды. Жалпы 38 гектар шатқалдың бүгінде үштен бірі игерілді. Сондай-ақ, 16 шақырым жер қоршалып, саябақты күтіп-баптау үшін 5 адам тұрақты түрде жұмысқа тартылды, – дейді ол.

Алдағы уақытта «Нұрсәт» шағынауданындағы «Қасірет» мемориалы тұсына, Қайтпас-2 елдімекеніндегі Ипподром маңына және «Бозарық», «Бозарық-2», «Таскен» тұрғын алаптарындағы және Алматы-Ташкент бағытындағы жалпы аумағы 690 гектар сай-салаға «Шатқал» бағдарламасы аясында көшеттер отырғызу жоспары бар. Облыс әкімдігінің баспасөз орталығы берген мәліметтерге сүйенсек, бүгінге дейін Оңтүстікте жоба аясында 400 мыңнан астам ағаш отырғызылған.

Шымкентте қоғам қайраткері Асанбай Асқаровтың есімімен аталатын гүлзар мен Кеңес одағының батыры Әлия Молдағұлованың ескерткіші тұрған аллеяда қайта құру жұмыстары қызу жүргізілуде.

Қазіргі таңда А. Асқаров ескерткіші маңында жөндеу жұмыстары басталған, онда тозығы жеткен орындықтар ауыстырылмақ. Айналасындағы жасыл желекті суару үшін арнайы ұңғыма қазылуда. Биыл жыл соңына дейін мұнда жаңа көшеттер отырғызылып, көктемде көгалдандыру басталады.

Ал «Көмешбұлақ» базары маңындағы Ә. Молдағұлованың ескерткіші тұрған аллеяда қайта құру жұмыстары аяқталуға жақын. Тозығы жеткен ескерткіш тұғыры қымбат тастармен әрленуде. Айта кетерлігі, көріктендіру жұмыстары жергілікті тұрғындардың көңілінен шығып отыр.

Африка мен Азия! Қазақстан, Австралия, Оңтүстік Америка! Бұл елдер мен құрлықтардың «бір бөлігі» болашақта Шымкент зообағынан орын теппек. Қазірдің өзінде акация, пальма ағаштары құрылысы аяқталып қалған «Африка» аймағының сәнін еселей түскен. Зообақ басшысы, қалалық мәслихаттың депутаты Нұрғазы Бұхарбаев қайта құру бағытындағы жұмыстармен таныстырды.

Көгалданып, жаңарған ішкі жолдар мен аяқжолдар бойына зообақ логотипі бейнеленген орындықтар орнатылды. 

– Орындықтардың екі түрін таңдап, 68 данаға тапсырыс бердік. Әзірге зообақтың қайта құрудан өткен бөліктеріне ғана орнатылды. Алда ІІІ-IV кезеңнің жұмыстары бар. Логотиптер орындықта ғана емес, қоқыс жәшіктерінде де көрініс табатын болады, – дейді зообақ басшысы Нұрғазы Бақтыбайұлы.

Хайуанаттар бағының орталық ішкі жолындағы гүлзарда жағалай аң мүсіндері орнатылған. Соның ерекше көз тартатыны – тау барысы.

– Астана қаласында өткен ЭКСПО-2017 халықаралық көрмесінде тау барысының мүсіндері Ресей павильонының шырайын келтірген-ді. Сол екі мүсіннің бірі көрме аяқталғаннан кейін «Нұр Әлемде» қалады деп жоспарланған. Көрші ел сыйлаған екінші мүсін Шымкент зообағына бұйырды. Жаңа бағытқа бетбұрыс жасаған біздің ұжым үшін бұл таңдау үлкен мәртебеге ие, – дейді Н.Бұхарбаев.

Зообақ басшысының айтуынша, тау барысының айналасынан тағы 6 жануардың мүсіні орын теуіп, ортадан субұрқақ іске қосылмақ. 

Күз түсіп, күн салқындағанымен Шымкент зообағындағы қайта құру жұмыстарының ІІІ кезеңі басталды. Дәл қазір мұнда жоспарға сәйкес «Азия аумағы» жобасы жүзеге асуда. 7 гектарға созылған «Африка» аумағында антилопа, түйеқұс, гну, зебра, түйе, марал сынды жан-жануардың 6 түрі еркін жорта бастаса, 3,5 гектарлық «Азияға» қоныстанатын жыртқыш аңдар да болашақта ашық аспан астында өмір сүретін болады.

ІІІ кезең жұмыстарына «Азия» аумағынан бөлек «Аралас жануарлар» экспозициясы мен мал дәрігерлік аймағының жобасы еніп, құрылысы қолға алынды. Қала тұрғындары мен қонақтарының есінде қалатын ерекше көріністер балықтардың мекені – «Аквариумге» барар жолдан көзге түспек. Көпір маңындағы екі төбе «Гиббон» аралына айналып, ол жерге маймылдар тұрақтаса, жобаға сәйкес, осы маңдағы көлде аққу, үйрек, қаздар мекендейтін болады.

Бұл кереметті тамашалауға келген көрермендерге арналған орындардың да көлемі ұлғайып, жаңарады. 

Жан-жануарлар әлемі – нағыз кереметтер әлемі. Мұндағы қызықтың бірі күндіз ұйқыға кетіп, түнде оянатын тіршілік иелерін біз жайшылықта көрмейміз де. Соңғы кездері Голливудтың фэнтези жанрындағы кинофильмдерінің көзіріне айналған жарқанаттарды енді өз көзімізбен көріп, бір сәтке ертегі әлеміне енгендей әсер аламыз. Себебі, зообақта түнгі тіршілік иелеріне арналған орындар ашылады дейді ғылыми әдістемелік бөлімнің меңгерушісі Қанат Егембердиев.

– Зообақтағы «Тау» экспозициясының жертөлесінен орын тепкен «Түнгі әлем» бөлімінің құрылысы аяқталуға жақын қалды. Мұнда ит тектес жарқанаттарды жайғастырмақпыз. Әзірге мұндай жануардың екі түріне тапсырыс бердік. Қала тұрғындары зообаққа күндізгі уақытта келеді. Сондықтан біз «Түнгі әлем» бөлігінде күн режимін жасанды түнге ауыстырдық. Едендегі әлсіз ғана жарық келушілерге бағыт сілтейді. Ал жануарларды қызыл түсті жарықтың көмегімен бақылап, қызықтай алады. Құрылысы аяқталып, жануарларды түгендеп үлгерсек, «Түнгі әлемнің» есігі келер жылдың басында қала тұрғындары үшін ашық болады, – дейді Қ.Егембердиев.

Зообаққа кіру құны қазір 23 теңге 69 тиын. Биылғы хайуанаттар бағына келушілер саны 400 мыңға жеткен. Н.Бұхарбаев алдағы 2-3 жылда Шымкент зообағын піл жануарымен де толықтыру ниеті барын жеткізді.

"ШК"-анықтама

Шымкент зоологиялық бағы 1979-1981 жылдары қазақтың көрнекті ұлы Социалистік Еңбек Ері Асанбай Асқаровтың жеке бастамасымен әрі тікелей басшылығымен құрылған.

Зообақтың жалпы ауданы – 30 гектар. Оның ішінде экспозициялар 19 гектар жерге орналастырылған. Шымкент хайуанаттар бағында жануарлардың 239 түрі бар, жалпы саны 2 495 құрайды. Олардың 40 түрі Қызыл кітапқа енген. Зообақта тұяқтылар, жыртқыштар, приматтар, құстар, балықтар, бауырымен жорғалаушылар және қосмекенділерді тамашалауға болады. Сондай-ақ, мұнда балықтың 70 түрінен, 1 254 балық мекендейтін аквариум орналасқан.

Шымкенттіктер былтырғы қызғалдақ рекордын жаңартпақ. Биыл қала аумағында қызғалдақтың 1 миллион 300 мың тұқымы егілді. Былтыр дәл осындай қызғалдақтың 700 мың түбі егілген болатын.

Осылайша бұл гүлдің саны екі есеге көбейіп отыр. Гүл тұқымдары сәулетшілер мен суретшілердің бірлесіп сызған эскизіне сай егілуде.

— Біз егіп жатқан гүлдер келесі жылдың көктемінде, яғни сәуір айынан бастап гүлдейтін болады. Негізінен Голландиядан әкелген гүлдің сұрыптарын отырғызып жатырмыз. Сары, қызыл, көк, алқызыл, күлгін секілді 6 түрлі түс бар. Егер күтімі мен баптауы жақсы болса, қалаға ерекше сұлулық сыйлары сөзсіз, — дейді көгалдандыру компаниясының өкілі Сұлтанхан Ахметов.

Айта кетейік, шаһардың символына айналған гүл қаланың барлық көшелерінде жайқалып өспек. Ал А2 айналма тасжолының бойына егілген гүл алаңшасы ғарыштан түсірілген фотосуреттерден де көрінетін болады дейді гүл егушілер.

Мұнымен қатар шаһардағы тал-дарақ та біршама жасарады. Қазіргі таңда 616 қарағай егілген. Олардың ішінде 330 қырым қарағайы бар. Қалғандары – қарапайым қарағай. Қалалық тұрғын үй-коммуналды шаруашылық бөлімінің мамандары мердігер қырым қарағайларын өз қаржысына егеді деп мәлімдеді.

Бұл қурап қалған ағаштардың өтеуі болмақ.

Таяуда ОҚО табиғи ресурстар басқармасына қарасты «Жасыл желек» мемлекеттік мекемесінен қалаға 87 450 жай және қылқан жапырақты көшет беріледі. Олардың барлығы қаланың орталық көшелеріне, мектеп және көпқабатты үйлердің аулаларына отырғызылады. Осылайша 200 катальп, 32 900 қарағаш, 780 боз арша, 8570 шаған, 9500 қараған, 300 терек, 8050 үйеңкі, 700 емен және 20 150 бұталар мен өзге де ағаштар қала көшелерінің ажарын ашпақ.

Айта кетейік, қазіргі таңда Бәйдібек би даңғылы хризантема гүлімен көмкерілген. Мұнда осынау күзгі гүлдің 2138 түбі егілген. Ал сүйкімді раушан гүлдерге шаһардағы өзге де алаңшалардан орын табылатын болады.

Франция граффистері Шымкентте ғимарат қабырғаларына сурет салуды бастады.

Үш суретші бостандық белгісі – қызды, қала логотипі саналатын – қызғалдақты және ұшақ суретін Темірлан тас жолы бойындағы түзеу мекемесінің қабырғаларына салып жатыр. Қылқалам шеберлері жұмыстарын 5 күн ішінде бітіреміз деп жоспарлауда.

Айта кетейік, бұл шара Қазақстан мен Франция елдерінің арасындағы достық қарым-қатынас және Шарль де Гольдің Қазақстанға келгеніне 50 жыл толуына орай ұйымдастырылған.

Жақында облыстық сәулет және құрылыс басқармасының басшысы Еркін Жүсіпов облыс аймағында және Шымкент қаласында жүргізіліп жатқан құрылыс барысымен таныстырған болатын. Жоспар бойынша қалада жаңа әуежай, аймақты барлайтын «Қарауылтөбе», «Шымкент Арена» спорт сарайы секілді ғимараттар бой көтереді. Сондай-ақ, 40 қабаттан тұратын «Шымкент тәжі» тұрғын үйінің нобайы дайындалған.

Шымкентте биік ғимараттардан гөрі жер үйлердің саны көп екені белгілі. Мегаполис стандарттарына сәйкес қалаларда көпқабатты ғимараттар басым болуы керек. Қытайдың Чунцин қаласында 30 миллионнан астам тұрғын бар. Мамандар бұл мегаполистің таяу жылдары халық өсімі бойынша Токиоға жетуі мүмкін екенін айтады. Өйткені, мұнда урбанизация өте жылдам өріс алуда. Ал ауылдық жұртшылықты қалаға тез қоныстандырудың ең тиімді жолы – баспанамен қамтамасыз ету. Чунцин тау мен өзеннің маңында орналасқандықтан көпқабатты үйлер тек жоғары қарай өсуде. Мысалы, австралиялық компания «Belt Collins» Цзянбэй ауданында бар жоғы 76 шаршы метр аумақта саябағы бар тұрғын үй салуда. Жоспар бойынша онда 800 мың адам қоныстанады. 

Шымшаһарда да көпқабатты тұрғын үйлердің құрылысы қызу жүріп жатыр. Кейбіреулері аяқталып та қалған. Мәселен, қаладағы Әкімшілік іскерлік орталығы маңындағы жаңадан бой көтерген зәулім тұрғынүйлер қаламыздың көркін ашып тұр. Қазірдің өзінде ол жаққа халық қоныстануды бастап кетті. Аумағы – 280 гектар. Ал «Шымкент ситиде» 403 гектарға 9, 12, 16 қабатты тұрғын үйлердің құрылысы қызу жүріп жатыр. Онда 70 мыңға таяу халық өмір сүреді деп күтілуде. 62 гектар аумақта үлкен саябақ және 7 мектеп салынады.

Облыс әкімі Жансейіт Түймебаев Шымшаһарда жер үйлердің көптігін және олардың қала көркін бұзып тұрғанын айтқан болатын. Мәліметтерге сүйенсек, Шымкентте 2042 тұрғын үй бар. Бұл – қалалықтардың 39,3 пайызы. Ал жер үйлер саны – 217 мың. Қазіргі таңда пәтер алу үшін кезекте тұрған адам саны – 87 214. Осы өзекті мәселелерді шешу мақсатында бірқатар бағдарламалар әзірленіп, құрылыс жұмыстары жүргізілуде. 

– Қала әкімінің тапсырмасы бойынша «Жаңарту 2017-2021» бағдарламасы аясында Қошқар ата өзенінің бас жағына жаңа аудан түседі. Онда 420 ескі үй бұзылып, орнына 61 көпқабатты тұрғын үй салынады. 600 орындық мектеп, 320 орындық балабақша, сонымен қатар 30-ға жуық коммерциялық нысандар бой көтереді, – дейді Шымкент қаласы сәулет және қала құрылысы бөлім басшысының орынбасары Жеңіс Байымбетов. 

Зәулім ғимараттарды салып қана қоймай оның сапасына да мән беру керек. Әлемнің ең ірі мегаполистерінде төбесі көк тіреген ғимараттар көп-ақ. Алайда, болмашы табиғат апаттары мен техникалық ақаулардың салдарынан қирап, талай адамның өмірін қиғанын білеміз. Осындай жағдайларды ескеріп Шымкентте жаңадан салынып жатқан ғимараттарды арнайы сынақтан өткізу жұмыстары жүргізілуде. Мәселен, «Тұран» шағынауданында бой көтерген нысан сейсмологиялық зерттеуден өтті. Сынақ қорытындысы бойынша ғимарат 7 балдық сілкініске төтеп берген.

Германияның Гамбург қаласында «HafenCity» деген жоғары оқу орны бар. Онда сәулетші, инженер, геоматика, қалалық дизайн және мегаполис мәдениеті мамандарын оқытады. Олардың басты міндеті – қаланың экологиясы, ғимарат құрылыстары секілді салаларды дамыту. Студенттер білім ордасында түрлі жобалар дайындап, үлкен қалалар мен мегаполистерде жүзеге асырады. Шымқаланың келбетін бұдан да көркейте түсу үшін осындай мамандарды дайындау – заман талабы. 

– Жаңа ғимараттар салу үшін алдымен сәулетшілерден ұсыныс болуы керек. «Мынадай жерлерді алсақ, осындай нысандар саламыз» деген. Соған қарай жер қатынастары бөлімі жер бөліп, құжаттарды дайындайды. Бас жоспарға сәйкес, қазір барлық аудандарда қай жерде мектеп, қай жерге дүкен салынатыны белгіленіп қойған, – дейді ОҚО құрылыс басқармасы басшысының орынбасары Ербол Ахметов. 

Қала зәулім ғимаратымен көрікті. Менмұндалаған мұнаралар қала тұрғындарына саясын түсіріп, дауыл, желдерден қорғап тұруы керек. Алдағы уақытта макеттен көрген ғимараттар нобайын шынайы өмірімізде тамашалайтын күннің келеріне сенейік.

Бұл күндері қызметін тоқтатқан Шымкент қаласындағы бұрынғы қоқыс полигонының орны келбетті дендросаябаққа айналмақ.

Аталмыш нысанға барған қала әкімі Ғабидолла Әбдірахымов қолға алынған жұмыстардың барысымен танысты.

Айта кетейік, 40 жыл бойы жұмыс істеген қоқыс алаңы жергілікті тұрғындарды әбден әбігерге салып келген еді. Жанған қоқыстан шыққан түтін жақын маңдағы елдімекен тұрғындарына қолайсыздық туындататын. Мәселенің өзектілігі ескеріліп, 2015 жылы қоқыс алаңы жабылды. Онда қазір қоқыстың орнын көміп, қайта өңдеу жұмыстары басталған.

Жоспар бойынша қоқыс алаңының орнында тағы бір дендросаябақ бой көтеруі тиіс.

Мұнда 6800 түп ағаш, 160 мың түп гүл мен 260 шаршы метр көгал егу жоспарланған.

Қазір мұнда жер өңдеу жұмыстары қарқын алған. Өз кезегінде, мердігер мекеменің жетекшілері полигонды жоспарлы мерзімінен кешіктірмей дендросаябаққа айналдыруға уәде беріп отыр.

тазалық пен тәртіпке бастайды

Қалада көлік кептелісін азайту әрі шаһардың сәулеттік келбетін арттыру мақсатында жолдар абаттандырылып, жолайрықтар салу жоспарлануда. Мұндай жобалар негізінен үлкен даңғылдардың қиылысында, үлкен тас жолдардың аумағында жүзеге асырылатыны мәлім. Ол жүргізушілердің тәртіпті сақтау әрі уақытын үнемдеуді бағдарлайды, әрине. Ендігі мәселенің бірі – қалаға кіреберіс бағыттағы жолдарды абаттандыру, кіреберіс қақпа орнату. Заман талабына үндесетін, келбеті алыстан көз тартатын, еңселі қақпаларды орнатар уақыт жеткендей.

Қақпасына қарап, қаласын таны

Бүгінде қалада автотұрақтар ретке келтіріліп жатыр. Аудандарға, елдімекендерге жолаушылар тасымалдайтын шағын автобустарға да қатаң талап қойылуда. Облыстық жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары басқармасы бірқатар шараларды бастап кетті. Көліктерге компанияның аты жазылуы керектігі жөнінде талап бар. Мұның бәрі де жолаушылар тасымалы саласында жауапкершілікті арттырып, тәртіпті қадағалауға үндейді. 

Қала көркі мен тазалығы – мәдениеттің өлшемі. Тазалық, тәртіп, жарасымдылық болса еңбек те өнімді болып, тұрғындардың да көңіл күйі жақсарады. 

Жалпы, қала көркi кiреберiстен танылатынын газетімізде бұған дейін жазып едік. Бірқатар мәселелер айтылған. Кез келген қаланың кіреберіс босағасының тазалығына, тәртібіне әрі сәулетіне қарап баға беріп жатамыз. Расында, шетелдік туристердің де, қонақтардың да алдымен көзі түсетіні осы аумақ емес пе?!

Алматы бағыты

Шымкентте тұрғындардың саны миллионға жуықтаса, көліктердің саны да үш жүз мыңға жақындады. Өңірдің әр шалғайынан келетін көліктер, қала маңындағы елдімекендерден нәпақасын айырып жүргендер де көбейіп келеді. Осыған сай қаланың кіреберіс жолдарын ретке келтіру, абаттандыру мәселесі жыл өткен сайын өзекті бола түсуде. 

Батыс пен шығысты, оңтүстік пен солтүстікті жалғаған транзиттік «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» көлік дәлізі де аяқталды. Қаланың бас жоспарына сәйкес, Шымкент қаласының үлкен магистральдық жолдарына – Түркістан, Ташкент, Алматы бағыттарына кіреберіс қақпа орнатылуы тиіс. Бұлар тоғыз жолдың торабында орналасқан республикалық маңызы бар бағыт саналады. 

Осы орайда қалалық сәулет және қала құрылысы бөлімінің мамандары аталған үш бағытқа кіреберіс қақпаларды орнатуда бірқатар жұмыстарды қолға алған. Эскиз жобалары дайын. Орнатылар аумақтардың схемасы да көрсетілген. Бөлім басшысының орынбасары Жеңіс Байымбетовтың айтуынша, үш бағытқа да сәулеттік формасы бірдей нұсқа әзірленген. Шығыс стилі мен қазіргі заманның сәулетіне сай дайындалыпты. 

– Бұл мәселе бойынша тиісті жұмыстар атқарылды. 20 қыркүйек күні қала әкімінің аталған кіреберіс қақпа құрылысын жобалау жөнінде Қаулысы шықты. Оған сай, эскиз жобаларды, жобалық-сметалық құжаттарын дайындадық. Әр бағыт бойынша қақпаның жалпы құрылысының жобалық құны – 150 млн теңге. Оның ішіне көгалдандыру, абаттандыру да кіреді, – дейді бөлім басшысының орынбасары. 

Шымкент тереңнен сыр тартатын көне қала болғандықтан, сәулеттік жобалар да ұлттық нақышта бедерленіп, тарихи келбетті танытып тұруы тиіс. Қаламыздың көнелігін білдіретін атрибуттардың болуы маңызды. Бөлім мамандарының дайындаған эскиздік жобаларынан осыны байқадық. Алдымен ұлттық нақышта болуына, заманауи талаптарға сәйкестендіруге баса мән беріліпті. 

Ташкент бағыты

Алматы, Түркістан, Ташкент бағытындағы нұсқаның әрқайсысының өз ерекшелігі бар. Мәселен, Түркістан бағытындағы қақпа шығыс стилінде жасалған. Көлік аялдайтын орын, дүкендер болмақ. Үшеуінің де формасы бірдей болғанының да өз себебі бар. Жеңіс Жайлауұлы оны бізге Шымкент республикалық маңызға ие шаһар болғандығымен түсіндірді. 

Бүгінде қалалық құрылыс бөлімі жобалық-сметалық құжаттарды нақтылау жұмыстарын жүргізуде. ЖСҚ мемлекеттік сараптамадан өтсе, одан кейін қалалық мәслихаттың сессиясына қаржы бөлуге ұсынылады. Мәслихат депутаттарының қолдауымен қаржы бөлініп, әрі қарай құрылыс жұмыстары да жоспарға сай басталады.

Қала дамыса, сана дамиды

Жол – адамзатты игілікке бастайтын, қарым-қатынасты жалғайтын алтын көпір. Ал қаланың кіреберіс босағасы алыстан көзге шалынып тұрса, тұрғындардың пейіл-пиғылы түзеліп, көңілін қуаныш кернеп жүрер еді. Қалаға кіргеннен жылылық, қуаныш лебі есіп тұрса, қандай жарасымды!

Таяуда облыстық жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары басқармасы басшысының орынбасары Мақсат Мырзабаев бастаған топпен рейдке шықтық. Қаладан аудандарға қатынайтын жолаушылар көлігінің талапқа сәйкестігін, құжаттарының дұрыстығын тексеру мақсатында. Дәл күре жолдың бойында, Ташкент бағытынан қалаға кіреберістегі бұрынғы ескі қақпаның маңында бірқатар заңсыздықтар анықталды. Сөйтсек, жүргізушілердің көбісінің жолаушыларды тасымалдайтын куәлігінің уақыты өтіп кеткен. Оларға жол-патрульдік полиция қызметкерлері тарапынан 5 АЕК мөлшерінде айыппұл салынды. Ал енді бірінің сақтандыру полисінің мерзімі жарамсыз болып шықты. Мәселен, Мақтарал ауданының тұрғыны, жасы елуден асқан жүргізушінің мұндай халде жүргеніне алты айдан асқан. Осы жағдай дәл кіреберіс қақпа маңында болғаны ой салды. 

Жүргізушілер неге салғырттыққа жол береді? Үшінші мегаполиске келе жатқанын естеріне түсірмейтіні неліктен? Мұның бәрі самарқаулық, бойкүйездік емес пе?! 

Егер, біз айтқандай, қалаға кіреберіс босаға алыстан көзге шалынып тұрса, бұл мәселенің де шешімі табылар еді-ау. Тұрғындардың да, жүргізушілердің де санасы сергек болар ма еді?!

Ақпарат айдыны белең алған бүгінгі таңда ізденушіге дұрыс мәлімет жеткізудің өзі біліктілікті талап етеді. Дәл осы біліктілікті арттырып, тәжірибе бөлісу мақсатында Шымкент қаласының БАҚ өкілдері және әлеуметтік желі белсенділері тренингке қатысты.

Ақпаратты сүзгіден өткізіп тарату қажет

Шымкент қаласы әкімдігінің ұйымдастыруымен өткен тренингте спикер ретінде «Егемен Қазақстан» газетінің Оңтүстіктегі меншікті тілшісі Бақтияр Тайжан мен «Южный Казахстан» газеті бас редакторының орынбасары Кеңес Исмаилов қатысты. Олар «Шымкенттің оң имиджін қалыптастыруда БАҚ-тың рөлі» тақырыбында сөз қозғап, ұтымды тәжірибелерін ортаға салды.

– Американдық журналист Энн Комптон Ақ үйдегі «ABS News» телеарнасында 40 жылдан астам уақыт жұмыс істеді. Бұл аралықта 10-нан астам президент ауысты. Себебі, Энн ақпараттық салада қызмет атқару барысында біліктілік, дағды және білімділік сынды қасиеттері арқылы ерекшеленді. Өзінің тұрақтылығын қалыптастыра білді. Ондай журналист кез келген ақпаратты қалаған адамынан барлық уақытында ала алатын мықты болып қалары даусыз. Ақпаратты бұрмаламай сол күйінде жеткізе алатын бірқатар журналистерді бізде де аккредиттеу керек-ақ, – дейді К. Исмаилов.

К. Исмаилов өзекті мәселелердің қалай шешімін табуға болатыны жайында әңгімелесе, Б. Тайжан «оң имидж» түсінігіне тоқталып өтті.

– Бірнеше шетелде болдым. Көлдегі жабайы үйрек қаздарға жем берсең келіп қолыңнан алып жейді. Италияда болдым. Біздерге таңсық форель балықтары біз шомылуға барған судың жағасында толып жүр. Әсері керемет. Ал бізде үйрек-қазды атып, балықтарды сол күні аулап алып кеткен болар едік. Адамдардың санасы өзгеріп кеткен жоқ, халыққа түрлі ойды салып отырған бұқаралық ақпарат құралдары. Сондықтан ақпарат таратушы күндегі атыс-шабыстан көрі мейірімге бөлейтін, сүйіспеншілікті арттыратын дүниені көрсете білуі тиіс, – деді ол.

Аға журналистердің сөзімен айтсақ, ақпаратты бұрмаламайтын журналист халықтың да, биліктің де сеніміне ие бола алады. Екеуінің арасындағы алтын көпірге айналатындар да сол – сенімге селкеу түсірмегендер.

Бақтияр ТАЙЖАН:

«Шымкентті жақсы көретін адам бұл қала жайлы бәрін білуі керек»

Әлеуметтік желіде шымкенттік келіннің тағдырынан асқан қиын өмір жоқ сияқты. Сондай бір жазбаға көзім түсті. «Таңғы сағат 6:00-де ұйқысынан тұрып есік алдын сыпырады екен» деген бос сөзге 10 мыңнан астам адам «иә, Шымкент сондай» деп қолдау танытыпты. Оқып отырған адам «қалың малын төлеп құл ретінде сатып алды» деп шошитындай. Шын мәнінде олай емес қой?!

Ең жақсы келіндер Шымкентте тұрады. Өскеменнен бір әріптесіміз Сарыағашқа демалуға келді. Сонда жәй ғана дәмханадағы даяшы қыздың жолын кесіп өтпей, «аға, өтіп кетіңіз» деген ілтипатына әсерленіп, «мына Оңтүстіктің халқы қандай иманжүзді еді?!» дегені бар. Бір ғана даяшының тапсырыс қабылдауын қошемет деп білген өскемендік әріптесім тағы бірнеше үйде қонақта болды. Үй иесінің келіні сәлем салып қарсы алып, дастарханға ас алып келді. Мұны көрген қонағымыз «біз жақта отбасы мүшелері бірге жүрген дос-құрдастар сияқты өмір сүреді. Шымкентте қазақы салт-дәстүр сақталған. Келіннің бір ғана иіліп салған сәлемі өзіңді елге сыйлы, үлкен адам ретінде сезінуге мұрсат береді. Ал хан сыйлағандай сыйлап, қонақтың алдына ас әкелу мәнері ерекше құрмет» деп сүйсініп қайтты.

Біздің өңірде қонақ болғандардың ойы осылай өзгеріп қайтады. Мұнда ерте тұрып, аула сыпырып, қор болып жүрген келін жоқ. Керісінше салтты сақтап, үлкенге құрмет көрсетіп, кішіге ізет танытып, күндей күлімдеп жүр. Сол ізеттіліктен болар, туған жерімізді даттаған әлгіндей жазбаларға да мән бермей өте шығамыз. «Бізде бәрі тамаша» деген ішкі сенімділік көңілімізді жайландырады. Сабыр сақтап, ешкіммен сөз таластырып уақыт өлтіргіміз келмейтін, уақытты тиімді пайдалануға деген ынта-жігеріміз тағы бар. Бірақ, Шымкентті жақсы көретін адам бұл қала жайлы бәрін білуі керек. Сондықтан, әлеуметтік желідегі осындай тақырыптардың бос сөз екенін айғақтайтын әңгімелерді жиі жариялап отырғанымыз абзал.

Кеңес ИСМАИЛОВ:

«Тұрғындар қаланың дамуына стратегиялық көзқарас танытса...»

Біз көбіне «Шымкенттегі шешімін таппай қалған кішкентай мәселелерді өзекті етіп көрсету» мен «қалаға деген махаббатты» шатастырып аламыз. «Мына шұқырдың беті ашық қалыпты, түнде біреу түсіп кетсе қайтеді? Адам өміріне қауіп төндіріп, билік қайда қарап отыр?» деген жазба иесі өзін әлемдік мәселені талқыға салғандай сезінетіні бар.

Бірақ, ақпарат таратушы да, әлеуметтік желі белсенділері де мына нәрсені білуі керек: әр аудандағы мәселені қолға алатын аудан әкімдері бар. Әр шағынаудандағы халықтың өтінішіне жауап беретін аудандық әкімдік қызметкерлері бар. Ал «қала әкімі» деген шаһардың даму стратегиясымен айналысатын адам. Үлкен картадан қарап, қаланың сәулеті мен инфраструктурасын, туристік нысандарын жобалау оңай шаруа емес. Бір тоқтамға келу үшін бірнеше мекеме ескертпелері мен ғалымдардың ойы түйісуі керек. Одан кейін бұл жобаның сәтті шығатынын республикалық мінберде дәлелдеу қажет. Мақұлданған жобаны іске асыруда да талай қиындықтар кездеседі. Бір ғана «Ескі шаһарды» мысалға алайық. Шымкентке келген саяхатшыны қызықтыратын бірден бір тарихи нысан бұл. Бірақ, мақтанышпен көрсететін құндылықтың аумағында сүйкімсіз сауда қатарлары бар. Бірнеше жыл бұрын Шымкент қамалына көтерілетін жалғыз жолға бір азамат заңсыз түрде үй салып алды. Міне, осылай бір ғана адам «үйімді бұзбаймын, баспанасыз қалмаймын» деген орынсыз дауменен-ақ қаланың үлкен бір жобасына кедергі келтіреді. Қазіргі таңда «Ескі шаһардағы» сауда нүктелері де «кәсіпкерге қысым көрсетіліп жатыр» деп айтуы бек мүмкін. Десе де, олар шыққан шығынын әлдеқашан ақтап алған және сол қыруар табыс әкеліп жатқан кіріс көзінен айрылғысы келмейді. Яғни, жеке бас пен қу құлқынның қамы. Ал қаланың дамуын ойласа, сондағы кәсіпкерлердің өзі-ақ қор жинап, «Ескі шаһарды» қайта құруға демеушілік танытуға атсалысар еді. Сол сияқты, әрбір қала тұрғыны жанашырлық танытып, жасалған істі дамытуға құлықты болса, ауласына отырғызған ағашты күтіп баптайды. Үйін түзеп, көшесін күзетіп, айналасындағыларды да игі іске шақырады. Туған жеріңді сүю, оны бағалау деген осы ғана.