Шымкент келбеті

Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың Қытай Халық Республикасына екікүндік мемлекеттік сапары ҚКП ОК Саяси бюросының мүшесі, ҚКП Сыртқы істер жөніндегі басқарушы топ Канцеляриясының бастығы Ян Цзечимен кездесуден басталды.

Президент бұл сапардың Қазақстан үшін өте маңызды екенін айтты.

– Біз Қытайды көршілес әрі достық қарым-қатынастағы мемлекет деп есептейміз. Сондай-ақ, әлемдегі экономикасы дамыған екінші ел екенін де негізге аламыз. Қазақстан бұл сапарға үлкен мән береді. Біз Қазақстанның Азиядағы іс-қимыл және өзара сенім шаралары жөніндегі кеңес пен халықаралық аренадағы басқа да бастамаларын қолдағаны үшін Қытай мемлекетіне ризашылық білдіреміз.

Экономикалық ынтымақтастыққа келер болсақ, оның стратегиялық сипаты бар.

Тұңғыш Президентіміз Нұрсұлтан Назарбаев пен Төраға Си Цзиньпин қол жеткізген уағдаластықтар одан әрі дами береді, – деді Мемлекет басшысы.
Ян Цзечи Қазақстан Президентінің бұл сапары екі ел арасындағы жан-жақты стратегиялық серіктестікке тың серпін беретінін мәлім етті.

Қазақстан Президенті бұдан кейін Қазақстан- Қытай іскерлік кеңесінің 6-шы отырысына қатысып, Қазақстан Республикасы мен Қытай Халық Республикасы арасындағы өзара сенім мен тиімді ынтымақтастыққа негізделген тату көршілік қарым-қатынастардың қалыптасу тарихын атап өтті.

– Қытай – Қазақстанның сыртқы сауда және экономика саласындағы аса ірі серіктестерінің бірі. Мұның айқын дәлелі – елдеріміз арасындағы сауда айналымы былтыр 11,4% артып, 12 миллиард долларға жетті. Тәуелсіздік жылдары Қытай Қазақстанға 20 миллиард долларға жуық инвестиция салды, - деді Қазақстан Президенті.

Мемлекет басшысы Қазақстанның инвестициялық ахуалын мейлінше қолайлы етуге бар күш-жігерін жұмылдырып отырғанын айтты.

– Дүниежүзілік банктің «Doing Business» рейтингі бойынша Қазақстан әлемдегі 190 мемлекеттің ішінде 28-ші болып, алғашқы отыздыққа кірді. Тәуелсіздік жылдары ішінде еліміздің экономикасына 300 миллиард доллардан астам тікелей шетелдік инвестиция тартылды.

Бұл көрсеткіш бойынша Қазақстан Орталық Азия өңірінде көш бастап тұр, – деді Қасым-Жомарт Тоқаев.

Мемлекет басшысы Қазақстанның Азия мен Еуропа арасындағы көлік дәлізін құруға және дамытуға зор мүмкіндіктер беріп отырғанына ерекше назар аударды.
– Қазақстан арқылы Қытай және Азияның басқа да елдерін Еуропамен, сондай-ақ Таяу Шығыспен байланыстыратын 5 темір жол және 6 халықаралық автокөлік жолы өтеді. Бұл Қазақстан арқылы Қытайдан Еуропаға және кері қарай жүктерді 15 күнде жеткізуге мүмкіндік береді.

Ал, теңіз жолы арқылы 2-3 есе көп уақыт жұмсалады, – деді Қасым-Жомарт Тоқаев.

Президенттің айтуынша, Қазақстанда жүзеге асырылып жатқан «Нұрлы жол» мемлекеттік инфрақұрылымды дамыту бағдарламасы Қытайдың «Бір белдеу, бір жол» жобасымен үндеседі. Мемлекет басшысы ортақ күш-жігеріміздің арқасында Ұлы Жібек жолын қайта жандандырып, қалпына келтіре аламыз деген сенім білдірді.

Президент екіжақты ынтымақтастықтың келешегі зор салаларының бірі ретінде ауыл шаруашылығын атап өтті. Қасым-Жомарт Тоқаев Қытай нарығының ауқымы үлкен екенін және еліміз үшін осы экспорт бағыты бойынша зор мүмкіндік ашылатынын айтты.

– Баршаңызға мәлім, Қазақстан жоғары сапалы бидай экспорты бойынша әлемдегі алдыңғы 10 елдің қатарына кіреді. Былтыр Қытайға экспортталған бидай көлемі 550 мың тоннаға жетті. Бидай экспортының көлемін 3,5 есеге, яғни 2 миллион тоннаға дейін ұлғайтуға болады. Қазақстан тұзын халықаралық нарықтарға экспорттау көлемі артып келеді.

Біз Қытайға жылына 100 мың тоннаға дейін ас тұзын жеткізуге әзірміз. Сонымен қатар қытай нарығына сүт өнімдерін, құс етін, сиыр етін, қой етін, шошқа етін, ұн, дәнді және бұршақ, сондай-ақ майлы дақылдар жеткізуге дайынбыз. Біз экологиялық таза азық-түлік өндірісін ұлғайтып, Қытай нарығына шығаруға ниеттіміз, – деді Президент.
Сонымен бірге, Мемлекет басшысы туризм саласындағы екіжақты ынтымақтастық мәселесін қозғады.

Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстанның осы саланы дамытуға ерекше көңіл бөліп отырғанын атап өтіп, қытайлық инвесторларды серіктес болуға шақырды.
Іс-шара қорытындысы бойынша Қазақстан тарапының өкілдері қытайлық бизнесмендермен бірқатар коммерциялық келісімдерге қол қойды.

Сапар барысында Қазақстан мемлекетінің басшысы ҚХР іскерлік орта өкілдерімен кездесті.Жиынның ашылуында Президент Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан мен Қытайдың 27 жылдық ынтымақтастығының нәтижесінде екі ел арасында қарым-қатынас нығайып, жан-жақты стратегиялық әріптестік қалыптасқанын айтты. Бұған екі елдің жоғары деңгейде сенімді диалог орнатуы негіз болғанын да тілге тиек етті.

Қасым-Жомарт Тоқаев өз сөзінде екі мемлекет арасындағы байланыстың нығаюына Қазақстанның Тұңғыш Президенті – Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев пен ҚХР Төрағасы Си Цзиньпиннің достығы зор үлес қосқанын да баса атап өтті.

Қасым-Жомарт Тоқаев алдағы уақытта инновациялық және ғылыми-техникалық бағыттарға зор ықылас бөлу керектігіне тоқталды. Сондай-ақ, ол аталған бағыттарда Қазақстан Қытаймен бірлесіп жұмыс істеуге дайын екенін де жеткізді.

Президент туризм саласы бойынша да ой қозғап, өзара іскерлік байланыс пен рекреациялық туризм үлкен қарқынмен дамып жатқан Қазақстанға қытайлық туристерді тартуға да мол мүмкіндік барын айтты. Осы ретте Мемлекет басшысы көрші елдің іскерлік ортасын Қазақстанда қытайлық 5А стандарттарына сәйкес туристік орталықтар салуға шақырды.

Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан мен Қытай арасындағы қаржы саласындағы қарым-қатынастың мүмкіндігі зор екеніне тоқталды. Бұл мәселеде «Астана» халықаралық қаржы орталығының маңызды рөл атқаратынын еске салды. Президент «Астана» ХҚО базасында RMB Connect механизмі құрылатынын жеткізді.

– RMB Connect жобасы юаньмен инвестициялар салуға мүмкіндік береді. Жаңа экожүйе Қытай юанінің әлемге таралуына елеулі үлес қосатынына және Қазақстан кәсіпорындары мен өңірдегі өзге елдер үшін юаньмен операция жасау бойынша жаңа есеп айырысу-клиринг орталығына айналатынына сенімдімін,– деді Мемлекет басшысы.

Сөз соңында Қасым-Жомарт Тоқаев қазіргі жағдайда «Бизнеске арналған үкімет» (Government to Business) форматындағы өзара іс-қимыл іскерлік ынтымақтастықты жандандырудың пәрменді құралдарының бірі болып табылатынын атап өтті.

Қазақстан Президенті бұдан кейін ҚХР мемлекеттік кеңесінің Премьері Ли Кэцяемен кездесті Мемлекет басшысы екі ел арасындағы қарым-қатынас қарқынды дамып келе жатқанын, екіжақты әріптестік барысында сауда-экономикалық, көліктік-логистикалық әлеуетте көптеген нәтижелерге қол жеткенін айтты. Сондай-ақ Қазақстан мен Қытай арасындағы сауда-экономикалық ынтымақтастықтың дамуына оң баға берді.

Өз кезегінде Ли Кэцян Қасым-Жомарт Тоқаевтың ҚХР-ға сапары Қазақстан-Қытай байланыстарын одан әрі нығайтуға зор септігін тигізетінін атап өтті.
Сапар барысында ҚХР Төрағасы Си Цзиньпинмен мемлекет аралық келіссөздер жүргізілді.

Қазақстан Президенті бұл кездесудің ҚХР-ның 70 жылдық мерейтойы қарсаңында өтіп отырғанын айта келе торқалы мереке күллі әлем үшін тарихи мәнге ие екендігін жеткізді.
– Қытайдың табыстары мемлекеттеріміз арасындағы ынтымақтастықты дамыту үшін берік негіз болады деп санаймыз. Бүгін біз Бірлескен мәлімдемеге қол қоямыз.

Бұл құжат бойынша Қазақстан мен Қытай ұзақмерзімді, стратегиялық және жан-жақты серіктестікті дамытуға бейілді екенін көрсетеді. Жоғары деңгейде қол жеткізген уағдаластық екі ел арасындағы ынтымақтастықты одан әрі дамыту үшін салмақты құқықтық және саяси база болып табылады, – деді Қазақстан Президенті.
ҚХР Төрағасы Си Цзиньпин өз сөзінде Қазақстанның Орталық Азиядағы ірі ел саналатынын және Орталық Еуразияда үлкен ықпалы бар екенін айтты.

– Қазақстанның Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың басшылығымен елдеріңіз зор табысқа қол жеткізді, ұлттық ерекшелікке негізделген даму үлгісін құрды. Сіз Президент болғаннан кейін өзіңіздің сабақтастық, әділеттілік және ілгерілеу жөніндегі үш ұстанымыңызды жарияладыңыз.

Экономиканы дамытуды, жұмыс орындарын ашуды, сыбайлас жемқорлықпен күресуді, әлеуметтік қорғау деңгейін көтеруді алдыңызға мақсат етіп қойдыңыз. Бұл – Қазақстан халқының үмітін ақтайды. Сіздің барлық бастамаларыңыз осыған бағытталған. Достас Қазақстан халқына бақ-береке және табыс тілеймін, – деді Қытай көшбасшысы.

Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев пен Қытай Халық Республикасының Төрағасы жүргізген келіссөздер қорытындысы бойынша бірқатар сауда-экономикалық, басқа да маңызды құжаттарға қол қойылды:

Мемлекет басшысы Қытайға ресми сапарында ҚХР Бүкілқытайлық халық өкілдері жиыны тұрақты комитетінің Төрағасы Ли Чжаньчумен кездесіп, Қазақстан мен Қытайдың парламентаралық ынтымақтастығы жайы талқыланды.

Қазақстан Президентінің Қытай қоғамдық ғылымдар академиясында оқыған лекциясы да өте маңызды болды.

ҚР Президенті жанындағы Мемлекеттік басқару академиясының Шымкент қаласы бойынша филиалы базасында Парасаттылық мектебінің лекторлары парасаттылық қағидатын қалыптастыру бойынша арнайы оқудан өтті.

«Шымкент – адалдық алаңы» лекторлық пулы мемлекет пен қоғамның түрлі салаларының өкілдерінен құрылған. Оның басты мақсаты – халық арасында парасаттылық пен сыбайлас жемқорлыққа төзбеушілік мәдениетін қалыптастыру.

Оқудың ресми ашылуына ҚР Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл Агенттігінің Шымкент қаласы бойынша департаменті басшысының орынбасары Е.Жолдыбаев, ҚР Президенті жанындағы Мемлекеттік басқару академиясының Шымкент қаласы бойынша филиалының директоры А.Есенгельдина, «Шымкент - адалдық алаңы» жобалық кеңсесінің басшысы Е.Төлебаев қатысты.

Тренингті Департамент және Академия филиалының, «Шымкент - адалдық алаңы» жобалық кеңсесінің өкілдері жүргізіп, оқыту барысында сыбайлас жемқорлыққа қарсы жаңа жобалар туралы әңгімеледі, оларды іске асырудағы тәжірибелерімен бөлісті.

Тренинг қорытындысымен лекторлық пулдың құрамына енетін 50 белсенді азамат алған білімдерімен қаланың барлық мақсатты топтары арасында бөлісіп, адалдық, парасаттылық, әділдік және сенім құндылықтарына үйретеді.

А.Сәдуәлі

Біз әлі де біле бермейтін жұмбақ әлем өз құпиясын ішіне бүгіп жатыр. Бұл құпия бірте-бірте ашылатын шығар деген ой әзірге үмітімізге демеу болып келеді. Осы тұрғыдан алғанда тылсым құпияларды шешетін, оған қияли, былайша айтқанда фантастикалық тәсілдермен жауап беретін – фантаст-жазушылар.

Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі, Халықаралық Ресей Психологиялық ғылым академиясының құрметті академигі, Қазақстанның педагогикалық академиясының профессоры, «Бейбітшілік әлемі» халықаралық қазақ творчестволық бірлестігі «Михаил Шолохов» медалінің иегері, республикаға танымал талантты фантаст-жазушы, бірнеше фантастикалық повесть мен романның авторы Сарманбай Исақов сол сааусақпен санарлық қаламгердің бірегейі. Оқырманға жазушының «Залымдар» романынан үзінді ұсынамыз.

Денеңді тітіркендіріп, аза бойыңды қаза ететін, біртүрлі үрей туғызатын дауыс естілді:

– Айға қарап отырсың ба?! А-а-а...
– ??
– Қасиетсіз, түкке тұрғысыз неме...
– ??
– Сені де дарынды ғалымсымақ дейді ғой. Ит неме...
– М-м-мен... Клаус Мок, – деп міңгірледі Толь Артемос қайта-қайта көзін ашып-жұмып.
– Сені бұл жерде ұлы істер күтіп тұр... Ұлы істер... – деді көзі шатынап, шарасынан шыға жаздаған Клаус Мок қолдары дір-дір етіп.
– К... К... Клаус Мок... Менің қолымнан сізге қажет нәрсенің бәрі келеді. Иә... иә...

Бұл жолы сәл батылданған Толь Артемостың қатпар-қатпар болған маңдайынан тері моншақтап, екі қолы ербең-ербең етті...

Толь Артемостың көптен бері армандап, қиялдап жүрген ғылыми жаңалығының орындалатын сәті шынымен де келгені ме?! Бірнеше ғылыми-зерттеу институттарын айналсоқтады. Есігін қақты. Ешбірі мұның идеясын тыңдамасы былай тұрсын, тіптен, есіктен де аттатпады. Көкірегінен итерді. Бұл бір сұңқылдап тұрған Нью-Йорк көшелеріндегі кезбе қайыршының бірі секілді... Нәпақа іздеп жүрген түкке тұрғысыз қайыршы деп қабылдады. Нағыз алаяқтың өзі ғой мынау... Алаяқ-қ-қ... А-ла-яқ-қ-қ... Бір сәт басы айналып, көзі қарауытып, дүние астан-кестең болып кетті...

Ол осылай мең-зең болып, басы ауған жаққа кететін жол іздеп тұрған. Қаңғалақтап жүр. Кенет айнала күңгірттеніп, өзінен өзге бұл жалғанда тірі жан жоқтай төңірек сиқырлы күйге бөленді. Толь енді бір сәтте аспанға ұшып бара жатқандай болып кетті. Әйтеуір, бұрын-соңды болмаған жұмбақ сәт... Айнала төңірек жым-жырт, өлі тыныштық. Иә, бұл Тольдің күнделікті қайталанып, басынан өткізіп жүрген жұмбақ сәттерінің бірі болатын.

Оның өмірінде ешқандай мән-мағына қалған жоқ. Көше кезген кезбе қайыршыға айналғанына бес жылдың жүзі болды. Не себепті олай болғанына оның ақылы жетпеді. Ол жерастындағы жертөле ішіндегі үлкен бос қалған темір құбыр ішіне түнейтін. Мұнда өзі секілділер жетіп-артылатын.

Аракідік түкке қажеті жоқтарға түрпідей тиіп, іштерінен іріктеп әкететіндер болады. Олар ұзынтұра денесінде сылып алар еті жоқ Тольға келгенде бастарын шайқап, бетіне бір түкіріп жайларына кететін. Сөйтсе, олар дені сау, жастау кезбелерді әртүрлі жұмыстарға, тіптен кейбірін жасырын жер астындағы клиникаларға апарып, керек дене мүшелерін алатын саудагер қанішерлер болып шықты.

Толь бұ дүниеден біржола әлдеқашан-ақ безді. Ешкімге қажет емес. Өзін-өзі іштей жеп-ақ бітті. Сұмдық-ай. Сұмдық-қ-қ... Осыдан тура бір сағат бұрын Толь үңгір ішінен құр сүлдесін сүйретіп, сыртқа қайыр сұрауға шыққан. Бүгін кім маған дұрыстап садақа берер екен деген ой байыз таптырар емес.

Сығырайған көзімен жан-жағына ұрлана көз салып, жақын жерде көзіне ешкім түсе қоймаған соң шеткерірек, күнделікті өзі ғана отыратын үлкен дуал түбіндегі кесілген ағаш үстіне сылқ етіп отыра кетті. Жалма-жан жердегі үлкен бір тастың үстіне тозығы жеткен шәпкесін қойды. Алайда, Тольдің ішінен лықсып шыққан бір үзім нан табамын деген бүгінгі ойы ұзаққа бармады...

...Толь бір кездері арман қуған жас жігіт еді. Вашингтондағы техникалық университеттің физика факультетіне түсіп, оны бітіре алмады. Қанша білімді болғанымен, Тольдің маңдайының бес елі соры бар еді... Көп ізденіп, магниттік өрістер жөнінде университет қабырғасында өзіндік ғылымға әлі жұмбақтау, беймәлім идеялар туралы көп айтатын. Мұндай барша әлемге ортақ керемет идеяны шыдамсыздықтан ашықтан-ашық өз достары арасында, тіптен, кейде ғаламтор жүйелері арқылы да жариялап, пікір бөлісіп те жүрді...

Магниттік өрістер жөніндегі кітаптарды шарқ ұрып іздеп, қолына әзер түскендерін мұқият оқып, әлі ғылымға беймәлімдеу жұмбақ мәселелер жөнінде біраз қызықты мәліметтер де жинақтады. Толь осылайша магниттік өрістерді зерттеп, игеру мәселесімен айналысамын деп басына азапты күндер мен ізденістер, сау басына сақина тілеп алды. Сөйтіп, сан қилы сәтсіздіктерге кездесетінін білмеді.

Бұл туралы Толь жете ойланған жоқ. Оның терең ойлануға, көп армандауына басына түскен қиыншылықтар әзірге мұрсат бермеді. Тольдің армандаған ойы әзірге не болды?! Не болды? Көзге көрінбейтін, әртүрлі кеңістіктердегі магниттік толқындар мен өрістерді зерттеймін дегені ақылға сыймайтын идеясы қараңғы бөлмедегі қара мысықты «іздегенмен» бірдей еді...

Бұл бір керемет ғажайып, иә, иә, ғажайып идея болатын. Толь осыны ойлағанда мұңайған көкшіл көздері күлімдеп кетті. Иығына түскен, көптен бері су тиіп, тарақ көрмеген бурыл тартқан шашын оң қолының салалы саусақтарымен өзінше дұрыстап тарағансып қойды. Әбден ұйысқан ұзын шашы қайырғанға көнбеді.

Ғылыми ойын жинақтап, тәптіштеп, тиянақтай беруге әзірге Тольдің де ғылымда тәжірибесі жоқтұғын. Жігіт кейбіреулер секілді жағымпаздықты, өтірік көлгірсуді білмейтін еді. Студент кезінен жоқшылық деген пәлекет қайта-қайта қадамын матап, екі аяғын шідерлей берді, шідерлей берді...

Толь осының бәрін бірнеше мәрте ой елегінен өткізіп, ақыр соңында көп нәрсеге көзі жете бастады. Мұның осы қасиеттерін көре алмаған курстасы Крау Тикс бұған бақастық, жүрген жерінде іштарлық жасап бақты. Түптің түбінде бұл өрши беретін жаман дерттен қатты шошынды. Тольдің әлі балаңдау, қиялилау ойын көзінше бірнеше мәрте мазақ қылып, аяқасты еткені бар емес пе?!.

Бұл бақастық өмір бойы қалмайтын дерт болатын-ды... Жап-жас Толь қайда барарын білмей дал болды. Қайтсін. Өмір – өзен. Әліңді білмей ағысы қатты өзенге түссең бітті, кеттің ағып... Ағысы нашар, суы аз өзенге тап болсаң ше?! Онда бар ғой, қуана бер. Өзеннің ар жағына бір, бер жағына бір жүгіріп шығасың. Шіркін-ай!

Тольдің өмірі ағысы қатты, суы мол, тау басынан сарқырап ағатын өзендей. Өмір ағысына ілесе алмай келеді. Алды тола алынбайтын асу. Әй, әй, шіркін дүние-ай! Шіркін, дүние-ай! Қатыгез өмір-ай! Тіптен, бұған ешкімнің жүрегі жібитін түрі жоқ...

(Жалғасы келесі нөмірде)

Үкімет Мемлекет басшысының Жолдауда жүктеген міндеттерін орындау үшін жалпыұлттық жоспарды бекітті. Жоба 5 бағытты қамтиды. Соның аясында 81 іс-шара жүргізу жоспарлануда.

Одан бөлек, жаңадан 6 заң жобасы қабылданбақ. Ол педофилдерге, есірткі тасымалдаушыларға және адам саудасымен айналысатындарға жазаны күшейту үшін жасалады. Жалпыұлттық жоспар енді Президенттің қарауына жіберіледі. Мемлекет басшысы бекітсе, құзырлы орындар сол бойынша дереу жұмысқа кіріспек.

– Президент өз Жолдауында негізгі бес бағыт бойынша басты міндеттерді белгілеп берді.

Мемлекет басшысының Жолдауын іске асыру жөніндегі жалпыұлттық іс-шаралардың ұсынылып отырған жоспары берілген тапсырмалар негізінде дайындалды. Президент құжатты бекіткеннен кейін мемлекеттік органдар мен әкімдіктер алға қойылған міндеттерді шешуге дереу кірісу керек, – ҚР Премьер-министрі Асқар Мамин.

Шымкент қаласының әкімі Ерлан Айтаханов Оңтүстік Африка Республикасының Қазақстан Республикасындағы Төтенше және өкілетті елшісі Кийтуметци Сийпело Тандека Мэттьюспен кездесті.

Кездесу барысында қос тарап өзара мәдени-гуманитарлық ынтымақтастық пен қарым-қатынасты дамыту жайын талқылап, серіктестік жобалар мен ортақ мүдделерді сөз етті.

Оңтүстік Африка Республикасымен өзара ынтымақтастықты күшейту – еліміздің сыртқы саясатындағы маңызды бағыттардың бірі екенін айтқан қала әкімі мегаполисте инвесторларға қолайлы жағдай жасалғанын және түрлі бағыттар бойынша әріптестік байланысты дамытуға ықыласты екенін жеткізді.

Мәртебелі мейман Қазақстан мен ОАР арасында достық қатынастың беріктігін, осы байланысты одан әрі дамытудың маңыздылығын атап өтті. Сонымен қатар, елші туризм саласы мен тамақ өнеркәсібі бағытында бірлескен ортақ жобаларды іске асырудың мүмкіндіктерін айтты.

«Шымкент қаласы тамақ өнеркәсібін дамытуға қолайлы аймақ, өйткені мұнда көкөністер мен жемістер жеткілікті. Сондықтан Шымкентті Кинг-Таун секілді тамақтың астанасы етуге болады»,-деді Кийтуметци Мэттьюс.

Туризм саласындағы бірлескен жобаларды іске асыруға Шымкент қаласының мүдделі екенін айтқан қала әкімі ұсынылған жобалар бойынша әкімдік тиісті жұмыстарды жүргізуге әзір екенін мәлім етті.
Кездесу барысында білім мен ғылым саласында тәжірибе алмасу мәселесі де сөз болды.