Шымкент келбеті

Шымкентте «Нұрлы жол» бағдарламасы аясында 288 отбасы баспаналы болды. Тұрғын үйдің кілтін облыс әкімі Жансейіт Түймебаев, Шымкент қаласының әкімі Нұрлан Сауранбаев салтанатты түрде табыс етті.

– Өткен жылы 7,5 мыңдай тұрғынға пәтер берілді. Бір жылда баспаналы болғандар 3 мың адамға көбейді. Жыл сайын тұрғын үйге қол жеткізушілер санын арттыруды жоспарлап отырмыз. Өйткені, отбасы үшін бес-алты қажеттілік бар десек, ең бастысы – шаңырақ. «Нұрлы жол» бағдарламасы аясында елге беріліп жатқан тұрғын үйлер Елбасының халыққа деген қамқорлығы. Мемлекеттік бағдарлама аясында облыс орталығынан бөлек, өңірдің түкпір-түкпірінде үйлер қарқынды бой көтеріп, жерлестеріміз жаңа пәтерлерге ие болуда. Қуаныштарыңыз құтты болсын. Жаңа пәтердің игілігін көріңіздер, –деді құттықтау сөзінде аймақ басшысы.

Тұрғын үй кезегіне тұрып, баспаналы болғандар арасында Ұлы Отан соғысының ардагерлері, мүгедектер, мұғалімдер, көп балалы аналар және мемлекеттік, әскери қызметкерлер бар. Қуанышқа кенеліп, жаңа үйдің кілтін алған жанның бірі – Бауыржан Айсағалиевтың үй кезегіне тұрғанына 6 жыл болған. Бес баланың әкесі ұстаздық қызмет атқарады. Ол мемлекет көп балалы отбасыларға тарапынан жасалып жатқан қолдауға ризашылығын білдірді. 9 қабатты екі тұрғын үйдің құрылысы өткен жылы басталған. Құрылысты жүргізген «Югстройсервис-Н», «Шымкентстрой» ЖШС-і. 

Айта кетейік, өткен жылы жалпы саны 7500-ге жуық пәтер берілген. Оның ішінде 3 мыңнан астам пәтер «Бәйтерек» АҚ арқылы берілген арендалы тұрғын үйлер.

Осыдан алты жыл бұрын Шымкенттің бас жоспары бекітілгенде қала аумағы 41 мың гектар шамасында болатын. Іргелес Ордабасы, Сайрам, Төле би аудандарының елдімекендері қосылып, бүгінде шаһар аумағы 117 мың гектардан асты. Сондықтан бас жоспар қайта сараланып, қаланы дамытудың жолдары нақтыланды. Шымкент қалалық сәулет және қала құрылысы бөлімінің басшысы Нұрлан Архабаевпен әңгімеміз қаланың болашақ сәулетінің қалай дамитыны жайында өрбіді.

– Нұрлан Төлепбергенұлы, қаланың бас жоспарын өзектендіруден (актуализация) кейін шаһардың кескін-келбетінде елең етерліктей жаңалықтар бола ма?

– Мегополисті қалаларда көпқабатты тұрғын үйлердің үлесі 60% болуы тиіс. Бізде, керісінше, жер үйлер 65-70%, ал көпқабатты үйлер 30%-ды құрап отыр. Қала аумағының ұлғайғанын ескере отырып ендігі жұмыс көпқабатты үйлердің санын көбейтуге жұмылдырылатын болады. Осы мақсатта қала төрт бағытта (Оңтүстік, Солтүстік, Батыс, Шығыс) дамиды. Бастысы - қалаға қосылған жаңа шағынаудандардың өзі сәулетті қалашыққа айналады. Мәселен, әкімшілік-іскерлік орталығының бүгінгі бет-бейнесін білесіздер, ал Шымқаланың солтүстік аумағында 500 гектарды құрайтын «Шымкент-Сити» қалашығында қазіргі таңда инженерлік-коммуникациялық жүйе толық аяқталды, көпқабатты үйлер салынуда. Қалашықтың сәулеттік жобасында өз білім ошағы, балабақша, денсаулық сақтау нысандарымен қатар бизнес орталығы, спорттық ғимараттар, жастар мен балалар үшін мәдени-танымдық орындар қарастырылған. Сол секілді, аумағы 1000 гектардан астам Тұран шағынауданында көпқабатты үйлердің құрылысы басталып кетті. Бозарық -2, Бозарық -3 шағынаудандарының келбеті жобаланды. Сондықтан бұл шағынаудандарда төрт-бес жылдан кейін керемет өзгеріс болады. 

– Қазіргі күні шымқалалықтар, әсіресе, қаланың орталық бөлігінен үлкен өзгерістер күтуде...

– Иә, Зеленая балка, Цитадель және Қошқар ата өзенінің бойындағы аймақтарды дамыту жобасы жасалды және осы бойынша жұмыс ауқымы есептелуде. Сонымен бірге қала билігінің бұл бағыт бойынша берген нақты тапсырмасы бар. Қошқар ата, Қара су өзендерінің бойын ретке келтіріп, климаттық ерекшелігін пайдалана отырып тұрғындар үшін демалыс орнына айналдырып, алда көріктендіру, абаттандыру жұмысын жандандыру мақсаты тұр. 

Жалпы бұл аймақта «Жаңарту» бағдарламасы аясында 420 үй және 30 коммерциялық нысанның орны сүріліп, орнына 3976 пәтерлі 61 көпқабатты үй салынады. Аталған жұмыс 3 кезең бойынша жүзеге асады.

Халыққа қажетті нысандардың барлығы сонда шоғырланатындықтан алдымен мекеннің инженерлік-инфрақұрылым мәселесін шешу жұмыстары қарастырылуда. Толыққанды инфрақұрылым жүйесі кәсіпкерлердің де қызығушылығын арттырып, қаланың көркін келтіруде инвестиция тартуға мүмкіндік береді.

Егер құрылыс жұмыстары биыл басталса, 3 жыл ішінде шаһардың орталық аумағының көркі адам танымастай, жаңаша кейіпке енеді.

– Бас жоспарда Шымкентті өзге қалалардан даралайтын сәулеттік жобалар бар ма?

– Әрине, бар. Ең біріншісі – үлкен деңгейге шығатын Түркістан, Алматы және Ташкент жолдарына қақпалар қойылады. Оларды абаттандыру, жарықтандыру секілді кейбір қосымша жұмыспен толықтырылуымен бірге Орта Азияның сәулеттік өнерінің стилі қолданылады. Айталық, Түркістанға апаратын қақпада маңызы бар, сан ғасырлар бойы сақталған Қ.А. Ясауи мавзолейінің қақпасының біраз элементтері алынады. Қаладағы нысандар мен көпқабатты үйлердің сыртқы келбеті шығыстық стильде, қазақы ою-өрнектерді пайдаланып, безендіріледі. Қазіргі таңда сәулетшілер осы бағытта эскиз-жобасын дайындауда.

Бұдан бөлек «Шымкент-Сити» қалашығындағы саябақ айрықша жобаланған. Мұндай жобаны әзірге ешбір қаладан көрген жоқпын. Мысалы, демалыс орнында жаяу жүргіншілер, сосын велосипед жолы ерекше дизайнмен салынады, екінші бөлігінде балаларға арналған тәрбиелік мәні зор танымдық бұрыш болады. Маңыздысы сол - тұрғындар еркін демалатын, тыныстайтын жасыл желекті орын болмақ.

– Бізде сырттан келген туристерді таңқалдыратын орындар аз емес. Ал шымшаһардың Арбатын қай аумағынан көре аламыз?

– Шымкент тарихи орындарға бай қалалардың қатарына жатады. Шаһардың мәдениеті осыдан 2200 жыл бұрын басталғанын айғақтайтын қорғауға алынған қамал орнында археологиялық қазба жұмыстары жалғасуда. Болашақта ескі қалашықтағы тарихи орын ашық аспан астындағы мұражайға айналып, онда демалыс аймағы мен шеберханалар салынады. Сонымен бірге туристердің назарын аударатын Шымкенттің өз Арбаты болады. Бұл мақсатта 

Асанбай Асқаров пен Бейбітшілік көшесінің аралығындағы Әл-Фараби алаңы беріледі деген жоспар бар. Арбатта көз тартар шағын сәулеттік формалар болады, мұнда суретшілер шығармашылықпен еркін айналысады. Бұл қалалықтар үшін де, қонақтар үшін де қызықты орынға айналады.

– Сәулеткер ретінде қаланың болашағын қалай елестетесіз?

– Әлемде болсын, елімізде болсын, әр қала өзіндік қайталанбас ерекшеліктерімен тұрғызылған. Технологияның қарыштап дамуына байланысты адамзаттың талғамы да өзгерді. Еуропа тарихилығымен, АҚШ зеңгір аспанмен тірескен үйлерімен, Жапония шыны мен металлдан биік ғимарат салумен ерекшеленеді. Дегенмен, бұрынғыдай классика емес, барлығы ыңғайлы, тиімді, үнемді және қауіпсіздікті алға тартатын ансамбльдерге мән береді.

Ал Оңтүстік тұрғындары менталитетіне сәйкес, жер үйде, ауласында шағын бау-бақшасымен өмір сүргенді қалайды. Сондықтан қаланың болашағын 5-9 қабатты үйлер, саябағы мен гүлзары көп, тарихи орындарын ұтымды пайдаға жарата алатын кейіпте көремін.

– Әңгімеңізге рахмет!

Абай ауданының әкімі Ахмет Татыбаевтың тұрғындармен алғашқы есеп беру кездесуі Құрсай шағынауданындағы №49 жалпы орта мектепте өтті. Жиынға ауданға қарасты Қазығұрт, Құрсай, Ақжар шағынаудандары және Айкөл алабынан тұрғындар көп жиналды.

Есептік кездесуге Шымкент қаласы әкімінің орынбасары Нұралхан Көшеров, қалалық тұрғын үй-коммуналды шаруашылық, көлік, ауыл шаруашылығы және ветеринария бөлімдерінің басшылары қатысты. Құқық қорғау, прокуратура саласының өкілдерімен қатар халық қалаулылары сол жерден табылды. Бұдан бөлек газ, жарық, су саласына қатысты мамандар да шақырылған.

– Мемлекет басшысы Н. Назарбаев «Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері» атты Жолдауында жаңа өнеркәсіптік дәуірге қадам басып отырғанын айтты. Елбасы заманауи технологиялардың әлемді өзгертіп жатқанын ескере келе, ел алдындағы жүзеге асырылуы тиіс 10 міндетін атап өтті. Оларды орындау үшін қоғамның бірлігі мен ынтымағы керек екенін, ол үшін Үкімет пен әкімдердің кеңінен түсіндіру жұмыстарын жүргізу қажеттігін айтқан болатын. Қазір бұл бойынша ауданда 4 ақпараттық-насихаттық топ құрылып, тұрғындармен 115 кездесу өткізуді жоспарладық,– деп бастады баяндамасын Абай ауданының әкімі.

Ахмет Татыбаев аудан көлеміндегі бір жыл ішіндегі санитарлық-тазалық және көріктендіру, жылумен қамту, электр энергиясы, ауыз сумен қамту, көгілдір отынмен қамтамасыз ету бойынша атқарылған нақты жұмыстарға тоқталды. «Аудан аумағының 76% сапалы электр жарығымен қамтамасыз етілген. Дегенмен, жекеменшік трансформаторға тәуелді болып отырған елдімекендер бар. Қазір Самал-1, 3, Құрсай шағынаудандарында бұл мәселелерді шешудің жолдары қарастырылуда. Мәселен, Самал-3 шағынауданындағы 4896 абонентке жарық жеткізу үшін жобалық-сметалық құжат әзірлеуге 5 млн 900 мың теңге қарастырылды. "Былтыр Қазығұрттағы 782 үйге жарық берілді" деген аудан әкімі коммуналдық саладағы шешімін тапқан жұмыстарды ретімен жеткізді. Сондай-ақ, ол тұрғындардың қажетіне керек қоғамдық көлік, жолаяқтар салу, көшелерді асфальттау мен жарықтандыру және қалалықтардың қауіпсіздігін сақтаудағы құқық бұзушылықтың алдын алу жайында атқарылған жұмыстарды да ұмыт қалдырмады.

Өткен жылда аудан көлемінде ел игілігі үшін атқарылған жұмыстар үшін тұрғындар аудан әкімдігіне алғысын жеткізді. 

Қазығұрт шағынауданының тұрғыны Әділбек Сатыбалды соңғы жылдары жарық, жылу, жол мәселелерінің тиісті шешім тауып келе жатқанын алға тартып, елдімекендегі бірнеше өзекті жағдайға тоқталды.

– Жарық бағаналары ағаштан болғандықтан, ескіріп, шіріп тұр. Олар дауылды күндері бірде болмаса бірде сынып, қайғылы оқиғаға соқтыра ма деп қауіптенеміз. Бағаналар жаңасымен алмастырылса деген өтінішім бар, - дейді Әділбек қария.

Есептік кездесуде №4 сайлау округінен сайланған облыстық мәслихаттың депутаты Жұмағали Білісбеков те сөз алды.

– Кездесуде істелген жұмыстан атқарылар шаруа көп екенін байқадым. Бір ғана мысал, өткен жылы Құрсай шағынауданының электрмен жабдықтау жұмысына 365 млн теңге қаралды, биыл бұл саланың жұмысын жақсартуға тағы 588 млн теңге бөлінеді. Енді бөлінген қаржыны қадағалау, мердігерді анықтау, атқарылған жұмыстың сапасын бақылауға алу әкімдердің құзырында емес пе?

Халық қалаулысы Қызылжар, Құрсай шағынаудандарында 500 адам қабылдайтын емхана салынатын жағымды жаңалығымен бөлісті. Құрылыс мемлекеттік-жекеменшік әріптестік негізінде жүзеге асады екен. 

Ақжарлықтарды 10 жылдан бері шешімі табылмаған ауыз су мәселесі алаңдатса, құрсайлықтар қоғамдық көлік, «мемлекеттік трансформатор» қажет деген өтініш-тілектерін жеткізді. Әкімдік өкілдері бұл өтініштердің барлығы ескерілетінін және халықтың тұрмыс-тіршілігін жақсартуға бағытталған шаралар алдағы уақытта жоспарлы түрде жүзеге асатынын мәлімдеді.

Айта кетсек, дәл қазіргі таңда Абай ауданында 300 мыңнан аса халық тұрады. Әкімдік мамандарының айтуынша, бір жыл ішінде халықтың саны 100 мыңға көбейген.

Ресми деректерге сүйенсек, елімізде базалық зейнетақы зейнет жасындағы 2 млн 139 мың, ынтымақты зейнетақы – 2 млн 127 мың жанға тағайындалған. Ендеше, 2018 жылдың 1 қаңтарынан бастап енетін зейнетақыдағы өзгерістерге елеңдейтіндер көп. Жаңа жылдан бастап зейнетақы жүйесіндегі жүзеге асатын жаңалықтарды, жәрдемақыларды «Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясы» коммерциялық емес акционерлік қоғамының ОҚО бойынша филиалы – «Әлеуметтік төлемдерді ведомствоаралық есептеу орталығы» департаментінің директоры Бахыт Мүсірәліұлы тарқатып айтып береді.

Зейнеткерлік өтілге не кіреді?

Осы уақытқа дейін ерлер 63, әйелдер 58 жасында зейнеткерлікке шықса, 2027 жылға қарай әйелдер мен ерлердің зейнетке шығу жасы теңеледі. 2018 жылдың 1 шілдесінен бастап зейнетақы жүйесін, қатысу өтіліне қарай тағайындалатын базалық зейнетақы төлемдерін тағайындауда өзгерістер енгізіледі. 

Осыған дейін барлық адамға базалық зейнетақы тағайындауда қандай еңбек өтілі болса да мөлшері бірдей болды. Енді 1998 жылдың қаңтарына дейінгі де, кейінгі де еңбек өтілі есепке алынады. Зейнеткерлік өтілге ынтымақты жүйесінде жинақталған, 1998 жылғы 1 қаңтарға еңбек өтілі; міндетті зейнетақы жарналары төленген аралықты қарастыратын жинақтау өтілі; бала үш жасқа толғанға дейінгі, 16 жасқа дейінгі бала кезінен мүгедек баланың күтімі; әскери қызметкермен, арнайы мемлекеттік органдардың қызметкерімен, дипломатиялық жұмыскерлермен және т.б. бірге тұрған уақыты кіреді.

Бұл өзгерістер 2018 жылғы 1 шілдеден бастап базалық зейнетақысы қайта есептелетін зейнеткерліктегі және жаңадан зейнеткерлікке шығатын адамдарға қолданылады.

Есептеу әдістемесі

Егер азамат 10 жыл ғана жұмыс істеп, БЗЖҚ-ға аударымдар жасаған болса немесе мүлдем жұмыс істемеген болса, оған базалық зейнетақы ең төменгі күнкөріс деңгейінің 54%-ы мөлшерінде тағайындалады. 10 жылдан астам жұмыспен өтелген әр жыл үшін базалық зейнетақы 2%-ға арттырылады. Мысалы, 20 жыл қатысу өтілінде базалық зейнетақының мөлшері ең төменгі күнкөріс деңгейінің 74%-ын, 30 жылда - 94%-на жетеді. Еңбек өтілі 33 және одан да көп жылды құраса, базалық зейнетақының мөлшері ең төменгі күнкөріс деңгейінің 100%-ын құрайды. Азаматтар (азаматша) неғұрлым көп жұмыс істеген сайын оның жинақтаушы және бюджеттік қаражат есебінен төленетін базалық зейнетақысы да көбірек болады. Мысалы, еңбек өтілі 35 жыл болса, 1998 жылдың 1 қаңтарына дейінгі ынтымақты зейнетақы жүйесінде еңбек өтілінің 20 жылы ғана есептелетін еді. Қалған 15 жылға зейнетақы жинақтау қорына аударылған зейнетақы жарнасы қосылатын. Енді 2018 жылдың 1 шілдесінен бастап 35 жылдық еңбек өтілі толықтай саналады.

Декреттік демалыста болған уақыт еңбек өтіліне есептеледі

2014 жылғы қаңтардан бері жұмыс істейтін әйелдерге бір жасқа дейінгі бала күтіміне байланысты зейнетақы жарнасы аударылып тұрады. Яғни, міндетті жарнаның мөлшері - 10 пайыз. Оның 6 пайызын мемлекеттік сақтандыру қоры аударса, ал 4 пайызы республикалық бюджеттен субсидияланады.

2018 жылы да дәл осылай жалғасады және декреттік демалыста болған 3 жыл еңбек өтіліне есептеледі. Жоғары оқу орнын оқып жүрген және әскерде болған кезеңдер де міндетті түрде еңбек өтілі ретінде саналатын болды.

Зейнеткерлікке ерте шығуға болады

Қазақстанда зейнеткерлік жастың жоғарылауы қазіргі кезде зейнеткерлікке ерте шығуға жеңілдігі бар әйелдерге қатысы болмайды. Бұл бес және одан көп бала туған (асырап алған) және оларды сегіз жасқа дейін тәрбиелеген әйелдер 53 жасқа толғанда жасы бойынша зейнетақы төлемдеріне құқығы болады. Сонымен қатар, 1949 жылғы 29 тамыз бен 1963 жылғы 5 шілде аралығы кезеңінде төтенше және барынша көп радиациялық қаупі бар аймақтарда кем дегенде 5 жыл уақыт тұрған әйелдердің 45 жасқа толғанда жасы бойынша зейнетақы төлемдерінің тағайындалуына құқықтары бар.

Сонымен бірге зейнетақы жинақтары жеткілікті жандар шарт жасау арқылы ерлер – 55, әйелдер 50-55 жасында зейнет демалысына ерте шыға алады. Ол үшін әйелдердің зейнетақы қорында – 12 млн, ерлерде – 9 млн теңге жинақталуы тиіс.

Өтініш беру мерзімі

Егер әйел азамат зейнеткерлік жасқа (58 жас) 2017 жылғы 10 қарашада толып, уақытында, яғни, 2017 жылғы 31 желтоқсанға дейін жасы бойынша зейнетақы төлемін тағайындауға өтініш бермей, тек 2018 жылғы қаңтар айында келсе, онда «Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы» Заңның 11-бабының 1-тармағына сәйкес, өтінішімен және құжаттар топтамасымен жасы бойынша зейнетақы төлемін тағайындауға 58,6 жасқа толғанда ғана өтініш бере алады. 

Зейнетақысы және жәрдемақы жөнінде өзекті сұрақтар туындап жатса, жергілікті «Әлеуметтік төлемдерді ведомствоаралық есептеу орталығы» немесе «Халыққа қызмет көрсету орталығы» бөлімшелеріне жүгініп, мамандардан кеңес алуларына болады.

Зейнеткерлік жасты кезең-кезеңімен көтеру кестесі

2018 жылы зейнет жасы: 63 жас - ер адамдар үшін, 58 жас және 6 ай - әйел адамдар үшін.

Базалық зейнетақы – еңбек өтілі мен табысы болмаған зейнет жасындағыларға беріледі.

Ынтымақты зейнетақы – 1998 жылдың 1 қаңтарына дейін әйелдерде 20, ер адамдарда 25 жыл еңбек өтілі болғанда республикалық бюджеттен бөлінетін қаржы. Мұны зейнет жасына жеткенше жинақтаушы зейнетақы қорына 10%-дан құйып отырады.

Ең төменгі зейнетақы мөлшері

2018 жылдың 1 қаңтарынан бастап, тағайындалған зейнетақы төлемдерін, соның ішінде әскери қызметте болған қызметкерлерінің зейнетақы төлемдерін 8% көлемінде арттыру жоспарлануда.

2018 жылдың 1 қаңтарынан айлық есептік көрсеткіш (АЕК) 2 405 теңгеге тең, ең төменгі зейнетақы мөлшері 33 745 теңге, ал мемлекеттік базалық зейнетақы төлемі 15 274 теңгеге дейін жоғарылайды.

Сондай-ақ, жаңа тағайындалған зейнетақы мөлшерлерін есептеу үшін есепке алынатын ең жоғарғы табыс 110 630 теңгені көрсетсе (46 айлық есептік көрсеткіш х 2 405 теңге), ең жоғарғы жаңадан тағайындалған зейнетақы мөлшері 82 973 теңге болады (46 АЕК - 75%) 

Мүгедектiгi бойынша, асыраушысынан айрылу жағдайы бойынша және жасына байланысты берiлетiн мемлекеттiк әлеуметтiк жәрдемақылар, сонымен қатар әлеуметтік медициналық және түзету мекемелерінде тұратын азаматтар үшін берілетін төлемдер мөлшері ең төменгі күнкөріс деңгейінің өзгеруіне байланысты өсіріледі. Яғни, ең төменгі күнкөріс деңгейі – 28 284 теңге.

Еңбек жағдайлары ерекше зиян және ерекше ауыр жұмыстарда істеген адамдар үшін берілетін мемлекеттік арнайы жәрдемақының, бала туғанда берілетін біржолғы және бала бір жасқа толғанға дейін оның күтіміне байланысты берілетін мемлекеттік жәрдемақы мөлшерлері, арнайы мемлекеттік жәрдемақылар тағайындалуы мен артылу мөлшері 2018 жылдың 1 қаңтарынан бастап айлық есептік көрсеткіштің мөлшеріне, яғни 2 405 теңгеге көбейеді. Мәселен, №1 тізім бойынша арнайы жәрдемақы мөлшері – 22 655 теңге, ал №2 тізім бойынша – 20 154 теңге.

Ата-аналарға, қорғаншылар немесе қамқоршыларға берілетін немесе мүгедек баланы тәрбиелеушіге берілетін жәрдемақылардың тағайындалуы мен арттырылуы 1,05 ең төменгі жалақы мөлшерінен алынып (ең төменгі жалақы мөлшері 28 284 теңге), 29 698 теңге жетеді.

Бала күтіміне берілетін жәрдемақы

Бала туғанда берілетін біржолғы мемлекеттік жәрдемақы мен бала бір жасқа толғанға дейін оның күтіміне байланысты берілетін мемлекеттік жәрдемақы мөлшерлері 2018 жылдың 1 қаңтарында:

Бірінші, екінші, үшінші балаға – 91 390 теңге (38 айлық есептік көрсеткіш); Төртінші және одан кейінгі балаларға – 151 515 теңге (63 айлық есептік көрсеткіш) төленіп беріледі. 

Сондай-ақ, бала бір жасқа толғанға дейін оның күтіміне байланысты ай сайынғы төленетін жәрдемақы мөлшерінің төлемі мынадай:

Сонымен қатар, мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан 2018 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша алушы болып табылатын тұлғаларға еңбек ету қабілетінен және асыраушысынан айрылу жағдайларына тағайындалған әлеуметтік төлемдердің мөлшерін 16%-ға арттыру көзделген.

Банкроттық салдарынан таратылған және қызметкерлердің өміріне немесе денсаулығына келтірілген зиян үшін жауапты деп танылған заңды тұлғалардың бұрынғы қызметкерлеріне зиянды өтеу жөніндегі төлемдерді капиталдандыру кезеңі аяқталғаннан кейін жүзеге асырылатын ақшалай төлемдерін алушылар 6%-ға арттырылады.

Көп балалы аналарға тағайындалатын жәрдемақы

«ҚР арнаулы мемлекеттік жәрдемақы туралы» еліміздің 1999 жылғы 5 сәуірдегі № 365-I Заңына сәйкес, «Алтын алқамен», «Күміс алқамен» және «Батыр ана» ретінде марапатталған, І және ІІ дәрежелі «Ана даңқы» ордендерімен марапатталған көп балалы аналар үшін арнаулы мемлекеттік жәрдемақылар тағайындау тәртібі, ҚР «Балалы отбасыларға берілетін мемлекеттік жәрдемақылар туралы» Заңына ауыстырылады. Бірақ, бір төлемнен басқа төлемге ауыстыру үшін қайта рәсімделуі автоматты түрде алушылардан ешбір жаңа өтініш алынбай жүзеге асырылады. Ал 2018 жылдың 1 қаңтарынан аталған төлемдер мөлшері – 15 392 теңге.

Сондай-ақ, келер жылы мүгедектігіне байланысты тағайындалатын мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақы мен арнаулы мемлекеттік жәрдемақы біріктіріліп төленеді.

ТҮЙІН Халықтың әр жылдан күтер жақсылығы мол. Елімізде әлеуметтік салада тұрғындардың игілігі үшін жаңа бағдарламалар іске қосылды. "Бiз 2020 жылға дейін зейнетақы жүйесiн жаңғыртуды аяқтаймыз. Мемлекет басшысының тапсырмасымен осы уақыттан бастап мемлекет бюджетiнен төленетiн зейнетақы көлемiн арттыруды қарастырып отырмыз. 2018 жылдың 1 қаңтарынан бастап базалық зейнетақы, мүгедектерге, асыраушысынан айырылғандарға төленетiн жәрдемақы 16 пайызға дейін өседі» дейді ҚР еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Т. Дүйсенова.

Зейнетақыдағы жаңа реформалардан бөлек осыған дейін пилоттық жоба ретінде қолданылған «Өрлеу» жобасы 2018 жылы түбегейлі іске асыралатын болады. Онда жәрдемақының орнына жаңа форматтағы атаулы әлеуметтік көмек төленеді. Мұндағы биліктің мақсаты аталған жоба арқылы аз қамтылған отбасыларды кәсіпке үйретіп, жағдайын түзетуге мүмкіндік беру. Бұдан бөлек «Нәтижелі жұмыспен қамту» мемлекеттік бағдарламасы аясында өңірде 12 мыңнан астам адам кәсіптік білім алуға жолдама алып, 9 мыңы мамандық игерді.

«Итің жаман» десе намыстанатын, «тепсең ырысың кетеді» деп киесіне сенетін Ит жылы кіріп келеді. Халқымыз итті жеті қазынаның біріне балап, адалдық символы ретінде қабылдайды. Жануарлардың арасында ит секілді иесіне адал, сенімді дос жоқ екендігін растайтын аңыз-әңгімелер өте көп. Жылнаманың соңынан орын алған, табалдырықтан аттағалы тұрған жануардың киесі және жылдың тарихи ерекшеліктерін талқылап көрсек.

МАРКО ПОЛОНЫ ТАҢҒАЛДЫРЫП, ҒАРЫШҚА ҰШҚАН

Жер бетінде тіршілік етіп жатқан жануарлардың арасында адамзатқа ең жақыны әрі қолға үйреткен ең алғашқысы – ит. Аңызға сенсек, Адам ата мен Хауа ана өмір сүргенде топан су басқанда адамзатқа ерген де осы жануар. Бір уыс масақты судан тістеп алып шығып, келер көктемде Адам ата мен Хауа ана жерге егіп, тіршіліктерін жалғастырыпты. Міне, содан осы ақылды жануар адамның айнымас досына айналған.

Осы тұста әлемге танымал Ричерд Гир ойнайтын «Хатико» киносын көргенде жаны елжіреп, көзіне жас алмағандар жоқ шығар. Фильм стансада 9 жыл бойы иесін күткен иттің адалдығын дәріптейді. 

Ал көшпенді өмір сүрген қазақ халқында төрт аяқты ит тұқымы айбатты, иесіне адал айнымас серігі ғана емес, бүкіл мал-жанының қорғаны және бір ауылдың асыраушысы саналған. Мәселен, Марко Поло ХІІІ ғасырдағы қазақтар туралы жазбаларында ойға сыймайтын алып денелі, ерекше күшті иттерді көріп: «Тайыншадай биік денелі иттер – тағы аңдарды аулауда, күзетте және ауыр жұмыстарда тамаша серік» деген. 

Киелі жануар адалдығы, сезімталдығы және төзімділігімен ерекшеленеді десек, кейде адамның да қолынан келмес ерліктері үшін құрметке бөленіп, олар үшін ескерткіш орнатылған, аттары аңызға айналып, тарихта сақталып қалған. Айтпақшы, Лайка, Белка және Стрелка атты иттер ғарышқа қазақ жерінен ұшып, жерге аман-есен оралған. Олардың құрметіне Ресейде ескерткіш орнатылған.

ЖАҢА ЖЫЛДА ЕСКЕРІҢІЗ

Жылдың түсі: сары, алтын түстес, қызыл сары мен күл түстер сәнге енеді.

Шырша: Жасыл шыршаны сәндегенде ойыншықтардың сары, қызыл, алтын түстес, қызыл сары түстен болғаны дұрыс. Ерекшелік беруде жыл иесі ұнататын кептірілген шөп, ағаш бұтақшаларымен әрлеуге болады.

Дастархан: ит етті жақсы көретіндіктен буға піскен, қуырылған етті молынан қойып, қолдан тоқаш пісірген жақсы.

МЕШІН МЕН ТАУЫҚТЫҢ АУЫРЛЫҒЫН ИТ ЖЕҢІЛДЕТЕДІ

Қазақтың жыл санауында 12 жануардың арасындағы жайлысы – Ит жылы. Деректерге қарасақ, жылдар тарихының әрқайсысында ауыр, қайғылы, жұт пен ашарлылық секілді жағдайлармен есте қалған. Халқымыз жыл қайырудағы мешін, тауық жылдарында орын алатын қауіп-қатер, жоқшылық, апаттарды ит жылы жеңілдетіп, жақсылықтар алып келетіндігін тарихтан байқауға болады.

Мәселен, 1920-1921 (мешін, тауық жылдары), 1932-1933 (мешін, тауық жылдары) жылдар арлығындағы дүрбелең, Азамат соғысы, елдегі құрғақшылық, аштықтан елімізде 20 миллиондай қазақ қырылып, 1934 жылы тыйылған. 1941-1945 жылдар аралығындағы (бұл соғыста 600 мыңнан аса қазақстандық ұрыс даласында шейіт болған) Ұлы Отан соғысы аяқталып, 1946 жылы ел тыныштықта өмір сүре бастаған. 

Тағы да мешін мен тауық жылына тура келетін 1968-1969 жылдары қыс қатты болып, су тасқыны секілді апаттар тіркелген. Ел ахуалы 1970 қайта түзелген. Бұдан кейінгі 1982, 1994, 2006 жылдарда Қазақстанда жайлы жылдар болған.

ИТ ЖЫЛЫ ТУҒАНДАР...

Бұл жұлдыз белгідегілер тынымсыз еңбек етіп, әрдайым қырағы жүреді және әділетсіздікке жаны қас әрі көмек сұрағандарға соңғы тиынын беруге дайын қасиетімен дараланады. Қаншалықты тік мінезді саналғанымен айналасындағылардың пікірімен санасып, соңғы кесім болған жағдайда турасын айтатын бірден-бір жұлдызбелгідегі жандар. 

Бірақ кейде талас-тартыс, дау-дамайға тезде араласып кеткенін өзі де білмей қалады. Алайда, ешкімге зияны жоқ. Дегенмен, жылы шырайлы, қастығы жоқ, достыққа берік қасиеті басым ит жылында туғандармен бірге өмір сүру қиындау. Көңіл күйі әп-сәтте өзгереді, талабы күшті болғанына қарамастан досқа адалдығы шексіз. Ақшаға қызықпайтындықтан қаржы жинақтауға бейім адамдардың қатарынан емес. Олардың бір кемшілігі еріншектеу. 

Бұл жылда елімізде өнер, әдебиет, спорт пен билікте бағы жанған тұлғалар дүниеге келген. Олардың қатарында Ұлы Отан соғысында ерлік көрсетіп, Кеңес Одағы Батыры атағын алған батырларымыз – Мәншүк Мәметова, Хиуаз Доспанова, Талғат Бигелдинов, тұңғыш ғарышкеріміз – Тоқтар Әубәкіров, әдебиет саласында – Әзілхан Нұршайықов, Сырбай Мәуленов, Оспанхан Әубәкіров, Сафуан Шаймерденов бар. Күміс көмей әншілер Роза Бағланова мен Нұржамал Үсенбаева ит жылында дүние есігін ашқан. Былғары қолғап шебері, қазақтың атын әлемге танытқан Генадий Головкин мен талантты әнші Димаш Құдайберген де осы жылда туғандар. 

Әлемдік тұлғалар арасында пәлсапашы – Сократ, ғарышкер – Юрий Гагарин, сұлулық символы саналатын актриса – Софи Лорен, әнші – Майкл Джексон, саяси тұлға – Уинстон Черчилль, танымал актер – Сильвестр Сталоне бар. 

Жаңа жыл кәсіпкерлікпен айналысатын және шығырамашылықтағы адамдардың оңынан туатын жыл болмақ. Сонымен бірге медицина, экономика, ауыл шаруашылығы салаларында ілгерілеу байқалады. Жұлдызшылар осы салада еңбек ететіндердің өмірінде жақсылықтар орын алады деп жорамалдайды. Араздықта жүргендер достыққа бір қадам жасаса жеке өмірге береке алып келеді. Қорда тұрған қаражатты қайырымды іске жұмсаса, өзіне еселеніп қайтатындығын да ұмытпаған жөн. Жаңа жыл түніндегі тілектер арасынан бала сүю, білім алу, баспанаға қол жеткізем дегендердің жоспары орындалады деген болжам да айтылады.

Қазыналы жыл болмақ

Ит – жеті қазынаның бірі деп текке айтылмаған. Құмай тазы, төбет секілді түрлері иттің сырттаны атанған. Жануардың бұл тұқымдарын сақтап қалуға тырысып жатқан жандар санаулы ғана. Иә, ит жылынан жақсы үміт күтетін халықтың ұрпағымыз. Өйткені, халқымызда ит жайында жақсы ұғымдар, наным-сенімдер көп. Сырттан келгендер «Жақсы ит – иесінің жақсы мінез-құлқы» не болмаса «Итің арық болса – ауылдың намысы» дей отырып егесінің жақсы-жаман қасиеттерін байқауға тырысқан. Төрт аяқты жануарды үйдің ырысы деп зәбір көрсетуге ешқашан жол бермеген. «Мысықта үйге қонақ келмесе, бар назар менде болса деген мысықтілеулес ой болса, ит жануары – шаңыраққа қонақ келсе, отбасында бала көп болса – тамағым тоқ болады деген тілеумен жүреді» деген аңыз әңгімелер де бар. Бұдан бөлек, «ит басына іркіт төгілген заман» деген тіркес қалыптасқан. Бұл жылдарда елде молшылық болған екен. 

Жаңа жылда елімізге ырыс-ынтымақ, бақ-береке келсін!