Шымкент келбеті

алайда, мемлекеттен бөлінетін квота тым аз

Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметтері бойынша әлемдегі барлық ерлі-зайыптылардың 8 пайызы бедеулік пен белсіздіктен зардап шегеді. Халықаралық ұйымның сарапшылары зерттеу кезінде кемінде 5 жылдан бері бала сүйе алмаған жұптарды ғана есепке алған.

Ал, елімізге белгілі маман Салтанат Байқошқарованың айтуынша,
Қазақстанда бұл көрсеткіш 15 пайыздан кем емес. Яғни, Қазақстанда бедеулік пен белсіздік әлемдік орташа көрсеткіштен 2 есе жоғары. Бірақ, бұл отандастарымыздың бәрі баланың қадірін біледі деген сөз емес.
Өкінішке қарай, ҚР Статистика комитетінің мәліметтері бойынша, еліміздегі 15–49 жас аралығындағы әйелдердің 20 пайызы өмірінде бір рет болсын жасанды түсік жасатқан. Әрбір бесінші әйел жасының ұлғайғанын, әлеуметтік жағдайының нашарлығын, денсаулығындағы кінәратты, баласының онсыз да көптігін сылтауратып құрсағындағы шаранасын көзі қиып, өз қолымен өлтіретін қатыгез қоғамда өмір сүріп жатырмыз. Жасанды түсік жасататындардың 70 пайызға жуығы өмірлік тәжірибесі аз жас келіншектер емес, керісінше жасы 40-тан асқан салиқалы әйелдер екені де ойландырады. Дүние-ай десеңші, біреулер сәбидің тырнағына зар болып, перзент сүйе алмай жүрсе, өзге бір әйелдер жатырында пайда болған жаңа өмірді қыршынынан қиып, түсік жасатады... Мұндайда халықтың демографиялық өсімі қайдан оңсын?!
Жастардың ұрпақ өрбітуінде кездесіп отырған қиындықтар қайсы? Жас толқынның репродуктивті денсаулығын жақсарту үшін мемлекет қандай қолдау көрсетуі керек? Осы және өзге де сұрақтарға жауап іздеп көрген болатынбыз.
Дәрігерлердің айтуынша, бүгінде бедеулік пен белсіздікті емдеудің ең тиімді тәсілі – экстракорпоралды ұрықтандыру. Жұртшылық ЭКО деп атайтын бұл ем түрін Еуропа елдері 40 жылдан бері қолданып келеді. Ал, Қазақстанға ЭКО бағдарламаларының ене бастағанына 20 жылға жақындады. Белгілі дәрігер-репродуктолог Алмас Ибрагимовтің мәліметі бойынша, осы жылдар ішінде елімізде жасанды ұрықтандыру әдісімен 20 мыңға жуық бала өмірге келіпті. Осы әдіспен бала сүюге талпынып жүрген ерлі-зайыптылардың бірімен біз де әңгімелескен едік.
Арман мен Айдананың (кейіпкерлердің аты-жөні өздерінің өтініші бойынша өзгертіліп алынды – авт.) жасы отыздан асып барады. Отасқандарына 9 жылдан асқанымен, әзірге дүниеге сәби әкелу бақыты бұйырмапты.
Алғашқы екі жылда жас жұбайлар бұл мәселеге онша назар аудармаған. «Әне-міне болып қалар» деп жүре берген. Тек содан кейін емделе бастапты. Үш жыл бойына үздіксіз емделгенімен нәтиже болмаған.
– Бір күні Арман үйге келіп «Перзентті бола алмағанымыз бізге Құдайдың берген сынағы ғой, Алла сүйген құлдарына ғана ауыр сынақтар береді, сондықтан ендігі жерде не болса да, тіпті перзент сүйе алмасақ та жанжалдан аулақ болайық, бір-бірімізден айрылмайық» деді. Азаматымның осындай парасаттылық танытқанына қатты қуанып, бар қайғымды ұмытып, өзімді сондай бақытты сезіндім. Содан кейін екеуміз де жұмыстан демалыс алып, Алматы қаласына ЭКО жасатуға бардық. Оған 700 мың теңгедей қаржы керек екен. Қолымыздағы қаржы оған жетпейді. Содан банктен 500 мың теңге несие алып, Алматыға аттандық, – деген Айдана 5 жыл бұрын басынан өткен оқиғаларды еске алды.
Бірақ, ерлі-зайыптылардың арманы бірден орындала қоймапты. Мамандар тағы бір рет байқап көру қажеттігін айтқан. Алайда, Шымкентте пәтер жалдап тұратын, екеуі бірдей жұмыс істесе де жалақыдан жалақыға әзер жетіп жүрген жас отбасы 700 мың теңгені қайта-қайта қайдан ала берсін?! Сонда да сағы сынбай, үш айдан кейін шекесі торсықтай ұл асырап алыпты. Ал, 2016 жылдың күзінде емхана мен ЭКО-орталықтағы түрлі тексерулерден, комиссиялардан өтіп жүріп, квотаның кезегіне тұрыпты. Арада 2 жылдан астам уақыт өткен соң кезектері келіп, екінші рет ЭКО бағдарламаның көмегіне жүгінген. Қазір бақытты жұп он жыл сағындырған сәбилері жарық дүние есігін ашар күнді күтіп, Алладан құрсақтағы шарананың амандығын сұрап отыр.
Жақында Репродуктивті медицина институтының Шымкент филиалы ашылды. Институттың басты артықшылығы — емделуші барлық қажетті сараптамаларды осында жасата алады. Науқас бұрынғыдай сараптама жасату үшін өзге қалаға сабылмайды. Тіпті жатырына салынған баланың да талдамасын осы орталық тексеріп бере алады. Орталық жұмысы Еуропалық мамандардың тәжірибесіне сүйене отырып жүргізіледі.
— Бұл жердің лабораториясы өте жақсы. Бір сағаттың ішінде 15 рет ауа ауысып тұрады. Өте таза ауа береді және басқа да артықшылықтары бар. Және бұл орталықта ЭКО-дан басқа әйелдерге лапороскопиялық отаның барлық түрі жасалады. Және ерлердің де бедеулігін шешеді.
Клиника бір ауысымда 250 адамды қабылдай алады. Бір мезетте 25 адам лапороскопиялық ота жасатып, емделу мүмкіндігі бар. Жылына 3000 ЭКО бағдарламасын және 2000 лапороскопиялық ота жасай алады, – дейді институттың бас маманы, репродуктолог
Ләззат Айтожина.
Әрине, Шымкентте осындай заманауи емдеу мекемесінің ашылуы тамаша жетістік. Алайда, ең өзекті проблема — ЭКО жасатуға мемлекеттен бөлінетін квотаның жеткіліксіздігі.
Шымкент қаласында қазір экстракорпоралды ұрықтандырумен айналысатын «Экомед», «DL-ЭКО», «Брак и семья» және «Доктор Тарараканың ЭКО орталығы» атты 4 орталық бар. Қазір баға біршама арзандаған. Шамамен 400-450 мың теңгенің төңірегінде. Бірақ, кейіпкерлеріміздің сөзінен байқағанымыз, жастардың басым бөлігі үшін бұл орталықтардың қызметі әлі де қымбат.
Жалпы, Қазақстанда экстракорпоралды ұрықтандыруға квота 2010 жылдан бері бөлініп келеді. ҚР Денсаулық сақтау министрлігінің мәліметіне сәйкес, республика бойынша 2019 жылы – 900 квота, биыл 1200 бөлінген. Егер елімізде репродуктивті жастағы ерлі-зайыптылардың жалпы саны 2 миллионнан асатынын, оның 15 пайызы бедеулік пен белсіздіктің түрлі деңгейлерінен зардап шегетінін ескерсек, 300 мың ата-ана перзент сүйе алмай қиналып жүр деген сөз. Оның ішінде жыл сайын кемінде 20 мың жұп емнің осы тәсілін қолданғысы келеді. Бірақ, оған бәрінің бірдей қолы жетпейді.
Шымкент қалалық денсаулық сақтау басқармасы берген мәліметтерге сәйкес, 2019 жылы қалада емнің осы түріне 159 квота, ал, биыл Шымкент қаласында ашылған жаңа орталыққа бюджет есебінен 322 квота бөлініпті. Алайда, бұл — жеткіліксіз.
Дәрігер-репродуктолог Алмас Ибрагимовтің айтуынша, біздің елімізде ерлі-зайыптылар ЭКО қызметіне өте кеш, көбіне 35 жастан асқан соң ғана жүгініп жатады екен.
– Жастар көп жылдарын консервативті ем тәсілдерін қолданумен өткізіп алады. Тәуіпке барып, қасиетті жерлерді аралап уақытын зая кетіреді. Ал, біздің қызметімізге 80 пайыз жағдайда 35-40 жастан асқан ерлі-зайыптылар жүгінеді. Иә, теория бойынша қазір жасанды ұрықтандыруды 45 жастан кейін де іске асыруға болады. Бірақ, іс жүзінде жұбайлардың жасы ұлғайған сайын нәтижеге қол жеткізу қиындай береді. Ал, мемлекет бөлетін квотаны алу үшін кемі 2 жыл кезек күтуге тура келеді. Осы аралықта кейбір әйелдердің репродуктивті жасы өтіп кетеді. Сондықтан мемлекет бұл бағытқа бөлінетін квотаны еселеп арттыруы керек, – дейді А.Ибрагимов.
Дәрігердің айтуынша, соңғы 1-2 жылда ЭКО-ға жүгінетін жастар да көбейген. Бұрындары барлық ЭКО жасатқандардың небәрі 10 пайызы 30 жасқа толмағандар болса, қазір бұл көрсеткіш 30 пайызға жетіпті.
Арман мен Айдананың әңгімесінен аңғарғанымыз, мұндағы жалғыз проблема кезек күтуде емес, мемлекеттік квота алу үшін ерлі-зайыптылар шамамен 70 түрлі медициналық тексеруден өтуі керек. Біздегі онсыз да кезегі бітпейтін емханада 70 есікке кіріп-шығу дегеніңіз оңай шаруа емес.

ТҮЙІН:

Әрине, қазіргі заманда әркім өз денсаулығына өзі жауапты. Бедеулік пен белсіздікке әкеп соқтыратын себептердің қатарында спиртті ішімдіктер, темекі, дұрыс тамақтанбау, қимыл-қозғалыстың аздығы, төсектегі серіктестің тұрақты болмауы, жыныстық инфекциялардың таралуы және жыныстық аурулардың уақтылы емделмеуін айтуға болады. Жастар осының бәрінен аулақ болса, бәлкім бедеулік қаупі де азаяр ма еді?!
Иә, Біріккен Ұлттар Ұйымының репродуктивті денсаулықты қорғау бойынша мамандандырылған мекемесі – ЮНФПА-ның еліміздегі өкілдігі соңғы 25 жылда атқарылған іс-шаралар нәтижесінде Қазақстандағы туу көрсеткіштері 19.6 пайызға өскенін, бала өлімі көрсеткіші 3,4 есе азайып, ана өлімінің көрсеткіштері 5 есе азайғанын мәлімдеді. Мұның бәрі тамаша жетістіктер.
Дегенмен, бүгінде қазақ жастары бетпе-бет келіп отырған күрделі проблемалар шаш-етектен. Бедеулік пен белсіздік – солардың ең өзектілерінің бірі. Егер болашағымызды ойласақ, мемлекет ЭКО бағдарламаларға бөлінетін квотаны еселеп арттыруы тиіс деп ойлаймыз. Егер Реподуктивті медицина институтының Шымкентте жаңадан ашылған филиалына мемлекет тарапынан көбірек квота бөлінсе, бұл бүкіл оңтүстік өңірде демографиялық өсімнің артуына оң ықпал етер еді.

Абайдың жетiншi қара сөзiн бiлмейтiндер кем шығар. Жан құмары мен тән құмары жайлы сөз қозғаған данышпан «Дүниенiң көрiнген һәм көрiнбеген сырын түгелдеп, ең болмаса денелеп бiлмесе, адамдықпен орны болмайды. Оны бiлмеген соң, ол жан адам жаны болмай, хайуан жаны болады» деп түйедi. Мұндағы хәкiмнiң «көрiнген сыр» дегенi материалдық игiлiктер де, «көрiнбеген сыры» – руханият. Яғни Абай ұғымында өмiрден жан азығын алмаған, рухпен iсi болмаған кiсiнiң хайуаннан айырмашылығы жоқ. Бiз емес, абайтанушы ғалымдар осылай тәпсiрлейдi.

Ендi Абайдың сол байламын басшылыққа ала отырып бүгiнгi өмiрiмiзге зер салайықшы. Не көремiз, ненi байқаймыз? Тәуелсiздiк алған ширек ғасырда экономика айтарлықтай дамыды, халықтың тұрмысы да түзелдi. Қазақ елi бiреуден iлгерi, бiреуден кейiн болса да әйтеуiр тыныштық пен молшылықта күн кешіп келді. Бiрақ, замандастарымыздың көбi күнкөрiс қамының, тән құмарының соңына түсiп кетiп, руханияттан алшақтай бастады. Азаматы жан азығын алмаған соң қоғамды түрлi iндет меңдеп алды. Жалақорлық, жемқорлық, жағымпаздық, жеңiлтектiк, көзбояушылық, тасбауырлық…
Iшiмiзден iрiтiп, адамдықтан алыстатқан қасиетсiздiктер осылар. Осының бәрiнiң ортасында өмiр сүре жүрiп мұндай iстерге немқұрайлы қарайтынымыз қай-қайсымыздың да рухани дiмкәс екенiмiздi көрсетедi.
Кім білсін, бәлкім елімізде таралып, тіпті бүкіл әлемді шарпып бара жатқан, қоғамды қалыпты тіршілігінен ажыратқан қазіргі пандемия біздің руханияттан алшақтап, шектен шыға бастағанымыз үшін жаратқан Иеміздің жіберген ескертуі шығар. Қолда бардың қадірін білмегеніміз үшін, жақындарымызға жеткілікті мөлшерде мейірімді болмағанымыз үшін немесе Абайша айтқанда, «пайда, мақтан, әуесқой – шайтан ісінен» тыйылмағанымыз себепті осылай сыналып жатқан болармыз.
Сырқаттан айығу үшiн рухани сiлкiнiс керек. Мұны парықтап, санада салмақтаған кезде Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласының не себептi жазылғанын ұғына қоясыз.
Осы аптада Ұлт Көшбасшысының айтулы мақаласының жарыққа шыққанына 3 жыл болады. Есті адам болса, үш жыл деген ойлануға, ішкі жан дүниесін өзгертуге жеткілікті уақыт.
Осы уақытта біздің қоғам рухани сілкініс жасай алды ма? Мақалада айтылған ұлттық кодты жас ұрпақтың бойына сіңірудің үдесінен шықтық па екен? Өз-өзімізді өзгертіп, рухани кемелдену жолында қандай қадам жасадық? Бұл сұрақтарға жауап берерде көбіміз мүдіріп қаламыз.
Өйткені, көп адам рухани жаңғыруды мемлекеттiң өзi қабылдап, өзi жүзеге асыратын қатардағы көп бағдарламаның бiрi деп ойлаған секiлдi. Солай ойлағандықтан да жаңғыру үшiн түрлi жобалар жасап, iс-шаралар ұйымдастыруды ләзiм санап, шапқылағандар баршылық. Мейлi, мемлекеттiк органдар өздерiне жүктелген мiндеттердi толық орындады-ақ делiк. Елбасының еңбегiнде айтылғандай, киелi орындардың картасы жасалды. Оны кәрi-жасымыз аралап та шықтық. Бiрақ тамашалаған тарихи орындарымыз жанымызға қозғау салып, ол жердiң киесiн сезiнiп, iштей тазаруға ұмтылдық па? Әлде бұл жай кезектi бiр саяхат болып қалды ма?! Мақалаға сәйкес қабылданған «Туған жер» бағдарламасының шеңберінде қалталы азаматтар, кәсiпкерлер, жалпы елге белгiлi адамдар әрқайсысы өз ауылына шама-шарқынша көмектесіп жатыр. Бiрақ бұл iстен жас ұрпақ өнеге алып, адамдардың бойында туған жерге деген сүйiспеншiлiк, iңкәр сезiм пайда болды ма? Біздіңше, көп жағдайда бұл іс тағы да атын шығарғысы келетiн байшыкештердiң арзан PR-кампаниясына айналып кеткендей... Әлемдегi үздiк 100 оқулықтың қазақ тiлiне аударылуы – керемет бастама! Алайда, балаларымызды кiтапқұмар етiп тәрбиелей алмасақ, аударылып жатқан сол тамаша кiтаптар да ертең кiтапханалардың шаң басқан сөрелерiн толтыра түсуден өзгеге жарамай қалатынын ұмытпайық.
Айтайын дегенiмiз, әрбiр адам, тiптi тұтас қоғам болып рухани кемелденуге ұмтылмасақ, бар жауапкершiлiктi билiктiң мойнына артып қойып қарап отырсақ, бұл бағдарлама жаңғыруға бастамай, құр жаңғырық болып қала бередi.
Өзiн-өзi түзетуге ұмтылмаған адамды да, қоғамды да ешқандай билiк түзете алмайды. Оны қарт тарих талай рет дәлелдеген.
Алысқа бармай-ақ КСРО-ның тарихына үңiлсеңiз бұған көз жеткiзесiз. Сталин Одақта темiрдей тәртiп орнату үшiн әртүрлi деректер бойынша 12 миллионан 40 миллионға дейiнгi адамды репрессиялады! Бiрақ содан елде бiржола тәртiп орнады ма? Жоқ. «Халықтардың әкесi» дүние салған соң арада 10 жыл өтпей Одақты жемқорлық қайта жайлап, бертiнде КСРО ұрылардың елiне айналды. Миллиондаған адамдардың қанын қатыгездiкпен төгу арқылы орнатылған тәртiп адыра қалды. Тағы да қайталап айтамыз, өзiн-өзi түзеуге ұмтылмаған адамды да, қоғамды да ешқандай билiк те, заң да түзете алмайды. Ондай пенденi Алла да түзу жолға салмайды. Өйткенi, Жаратушы Иемiз жақсы мен жаманның арасындағы таңдауды өз еркiмiзге қалдырған. Бұл – қасиеттi Құранда жазылған қағида.
Сөздiң түйiнi, рухани жаңғыруды әркiм өзiнен бастауы қажет. Ал, рухани жаңғыру деген не деп қайғы жесеңiз, оның жауабы белгiлi. Ол – адалдық, әдiлдiк, iшкi жан тазалығы. Яки үшеуiн бiрiктiрiп имандылық деп айтамын десеңiз өз еркiңiз.
Айналаңызға зер салып қараңызшы, қайда барсаңыз өз iсiн бiлмейтiн мамандар, уәдеде тұрмайтын адамдар, сапасыз iстелген жұмыстар, жөнделiп болмай жатып қайта тесiлген жолдар, жарылған құбырлар, шашылған қоқыс... Сабақтан қашқан оқушылар, емтиханды ақшамен жапқан студенттер, жол ережесiн бұзып, ұсталмай кеткенiне мақтанған көлiк жүргiзушiлерi, парақор пысықайлар мен жемқор басшы...
«Арым жанымның садағасы» дейтiн мәрт қазақтың елiнде мұның бәрi неге қалыпты жағдайға айналып кеттi?! Өйткенi, бойымызда әлгi айтқан үш iзгi қасиет кемiдi.
Бәрiмiз елде жемқорлық жайлап кеткенi үшiн билiктi кiнәлаймыз. Бiз атқамiнер ағалардың бәрiн сүттен ақ, судан таза деуден аулақпыз. Бiрақ өзiмiз қандай болсақ, бiздiң елдiң билiгi де сондай болып қала беретiнiн ұғынуымыз керек. Ойланып көрiңiзшi, жол салуға бөлiнген бюджеттiк 100 миллион теңгенің 20 миллионын жымқырған әкiм мен таңсәрiде сауған 8 литр сүтiне 2 литр су қосып сатқан келiншектiң не айырмашылығы бар?! Екеуi де адалдықтан аттады емес пе? Әлде бiрiнiң адамдықтың алдындағы күнәсi жеңiлдеу ме? Қиянаттың үлкен-кiшiсi бола ма?.. Тек әкiмнiң жемқорлығы көзге ұрып тұрады да, сүтке су қосып сатқан келiншектiң ұрлығы байқала бермейдi. Дегенмен, қазақ «Сыбырлағанды құдай естiмей ме» деп бекер тұспалдамаған шығар...
Хәкiм Абай «Баламды медресеге бiл деп бердiм, Қызмет қылсын, шен алсын деп бермедiм» дейдi. Қазiргi кейбір жемқор басшыларды өткен ғасырда әкелерi университетке не деп бердi екен? Шамасы көпшiлiгiн «Совхоз директоры болып, мына ағыл-тегiл байлықтан қарпып қал» деген ниетпен берген сияқты. Ал, бiз балаларымызға қандай өнеге көрсетiп жүрмiз? Оларды бiлiм алуға шақыра отырып, сол бiлiмдi жемқорлықтың, пайдакүнемдіктің емес, iзгiлiктiң жолына пайдалану керектiгiн ұғындыра алып жүрмiз бе?
Ғасырдың ортасына қарай елiмiзде жемқорлықтан ада, әдiлеттi, халықтың қамын ойлайтын билiк орнасын десек, алдымен өзiмiз адал болуға ұмтылайық. Iстеп жүрген iсiмiзге, жалақы алатын мекемемiзге, отбасымызға адал болайық.
Одан бұрын бүгінгі сынақтардан аман өтейік десек, түрлі індеттер мен нәубеттер алдағы өмірімізде бізге қайта айналып соқпасын десек, кiшкентай болсын ұрлықтан, қиянаттан аулақ тұрайық. Сол арқылы ел мен жердiң, арымыздың алдында адал бола аламыз. Әйтпесе, бәрімізді үрейлендірген коронавирус кетер-ау, бірақ жүрегімізге мықтап жайғасқан тәкаппарлық, екіжүзділік пен мақтансүйгіштік дейтін вирустардан арылмай айтып келмейтін апаттардан арылуымыз неғайбыл.
Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні, рухани жаңғыру деген адалдық, құрметтi оқырман! Бұл iстi өзiңiз қолға алмасаңыз, Сiздiң iшкi жан-дүниеңiздi сырттан келiп ешқандай күш өзгерте алмайды. Ал, жақсы өмiр сүру үшiн, жақсы күндерге қайта қауышу үшін Елбасы айтқандай, өзгере бiлуiмiз керек.

Шымкент қаласында төтенше жағдай режимін бұзғаны және санитарлық талаптарды орындамағаны үшін сауда және қызмет көрсету нысандарына 287 әкімшілік хаттама толтырылып, айыппұл салынды.

Бұл туралы Шымкент қаласының төтенше жағдай жөніндегі штабынан хабарлады.
Атап айтқанда, соңғы 5 күннің өзінде Абай ауданында – 144, Еңбекші ауданында – 58, Қаратау ауданында – 50 және Әл-Фараби ауданында 35 кәсіпкерлік нысаны жауапқа тартылды. Оның ішінде сауда орталықтары, азық-түлік дүкендері, дәмханалар, әсемдік салондары, ломбардтар мен автокөлікке техникалық қызмет көрсету орталықтары бар.
Айта кетейік, төтенше жағдай кезінде сауда және қызмет көрсету нысандарының жұмыс уақыты шектелген. Бұл орындардың кіре берісінде қолды антисептикалық өңдейтін құралдар қойылып, келушілердің дене қызуы контактісіз пирометрмен өлшенуі тиіс. Сондай-ақ, қызмет көрсетуші персонал мен келушілер медициналық бетперде тағып жүруге міндетті. Осы талаптарды орындамаған кәсіпкерлер алдағы уақытта да жауапқа тартылады.

Шымкент қаласындағы карантинге жабылған Тәуелсіздікке 20 жыл тұрғын алабында әлеуметтік жағдайы төмен, аз қамтамасыз етілген және көп балалы отбасылар мен мүмкіндігі шектеулі азаматтарға әлеуметтік қолдау көрсетілуде.

«Nur Otan» партиясы ұйымдастырған «Біз біргеміз!» республикалық акциясының аясында 107 (616 адам) жағдайы төмен отбасыға азық-түлік себеттері тегін таратылды.
Бұл туралы Шымкент қаласы Абай ауданының әкімі Бұқарбай Парманов өңірлік коммуникациялар қызметінде өткен брифинг барысында мәлімдеді.
–Тәуелсіздікке 20 жыл тұрғын алабы короновирус инфекциясына байланысты 14 күнге карантинге жабылғаны белгілі. Біз осы қиын кезеңде әлеуметтік тұрғыда әлжуаз отбасыларға барынша қолдау көрсетіп жатырмыз. Елбасы тапсырмасымен ұйымдастырылған «Біз біргеміз!» республикалық акциясының аясында 107 (616 адам) жағдайы төмен отбасыға азық-түлік себеттері тегін таратылды. Сонымен қатар 716 отбасыға 40-50 пайыз жеңілдікпен картоп, пияз, сәбіз, май, ұн ұсынылды, - деді Бұқарбай Рысқұлұлы.
Б.Парманов тұрғын алабына арзандатылған бағамен бірінші сұрыпты ұн жеткізілгенін, қазір нан бағасы тұрақты екенін айтты. Нан Жаңаталап тұрғын алабындағы (500 метр қашықтағы) наубайханада жабылып, жеткізілуде. Тұрғындарға нан 75 теңгеден сатылып жатыр. Ал «ЛТД Тұрмыс» мекемесі елдімекенге күніне 2 мезгіл таза ауыз су жеткізіп беруде.
Аудан әкімінің айтуынша, елді мекендегі барлық тұрғындар қауіпсіздік талаптарын мұқият орындап, үй карантинінде отыр. Барлық 2 856 тұрғынға тұрақты түрде тегін медициналық бетперде таратылуда.
Айта кетейік, Тәуелсіздікке 20 жыл тұрғын алабында 132 аз қамтамасыз етілген, 96 көп балалы отбасы өмір сүреді.

Наурыздың игі дәстүрін жаңғыртайық

Биыл коронавирус инфекциясының таралуына байланысты елімізде төтенше жағдай жарияланып, соның салдарынан әз-Наурызда мерекелік шаралар ұйымдастырылмайтын болғаны баршаға мәлім. Еліміз аман, халқымыздың бірлігі бекем болса, бұл қиындықтарды да еңсеріп, жаңару мен жаңғырудың бастауы болған көктем мерекесін әлі талай дүркіретіп тойлармыз. Ал, биылша Наурызды алаңдар мен қоғамдық орындарда атап өтпегенімізбен, ұлттық мейрамымыздың ең игі дәстүрлерін жалғастыруға мүмкіндік бар. Соның бірі – ағаш егу.

«Бір тал кессең – он тал ек» деген қағидаға сүйенген ата-бабаларымыз Наурыз мерекесін, ең алдымен, бұлақтардың көзін ашып, ағаш отырғызудан бастаған. ХХІ ғасыр жағдайында бұл дәстүрді сақтау мен жалғастырудың маңызы айрықша. Әсіресе, Шымкент сияқты күн санап өсіп келе жатқан, индустриалды дамуға бет алған қалада экологиялық ахуал қашан да өзекті.
Иә, жергілікті билік қаланы көгалдандыру мен абаттандыру ісіне ерекше назар аударып келеді. Мәселен, Шымкент қаласы табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасының мәліметі бойынша, өткен жылы қалада 16 168 түп ағаш пен 1 миллионнан астам гүл отырғызылған. Қазір шаһарда 125 көшені, Бадам, Қошқар ата өзендерінің жағалауын және «Асар» шағын ауданын абаттандыру жұмыстары жалғасуда. 2020-2024 жылдарға арналған аумақтық даму бағдарламасында көрсетілген мәліметтерге сәйкес, алдағы 5 жылда Шымкентте 3 тематикалық саябақ ашу жоспарланған. Мұнан бөлек қаланың солтүстік және батыс жағында Нұр-Сұлтан қаласының тәжірибесіне сүйене отырып жасыл белдеу құрылады. Оның аумағы кемінде 14 мың гектарды құрайды. Жалпы, алдағы 5 жылдықта 1 миллион түп көшет отырғызылып, Шымкент шын мәніндегі жасыл қалаға айналмақ.

Десе, де қаланы көгалдандыру тек әкімдіктің міндеті десек, қателесеміз. Қазақстандағы үшінші қаланың гүлденуі – шымкенттіктердің патриотизмі мен белсенділігіне байланысты. Туған жерге, өз қаламызға жанашырлықпен қарап, қамқорлық таныту – перзенттік парызымыз. Ал, Наурызда осы парызды өтеуге мүмкіндік мол. Егер әрбір азамат өз үйінің іргесіне, ауласына немесе көшенің бойына көшет отырғызса, биылғы Наурыз да атаусыз қалған болмас еді.
Мағжан Жұмабаев өзінің ұлттық мерекеге арналған әйгілі мақаласында «Қазақтың Наурызы – тұрмыс мейрамы, шаруашылық мейрамды тұрмыспен, ғылыммен байланыстырып елге пайдалы игі іс жасайтын, халық болып бірігіп ұйымдастыратын мейрам ету керек» деп жазады. Өте орынды айтылған осы сөз арада ғасыр өткеніне қарамай өзектілігін жойған жоқ. Мағжан өсиет еткен игі істің үлкені – Наурызда ағаш отырғызу.
Ағаш отырғызуды арнайы мерекеге айналдыру әлемнің көптеген елдерінде кездесетін үрдіс. Мәселен, Италияда 1923 жылдан бастап 21 наурызда жаңару және табиғат мерекесі өтеді. Қытайда 1981 жылдың 12 наурызынан бастап 11 жастан 60 жас аралықтағы азаматтар 3-5 түп ағаш егуге міндетті. Америка Құрама Штаттарындағы барлық өңірлерінде 1872 жылдан бері ағаш егу дәстүрлі мерекеге айналған. Тайваньда 1927 жылдан бастап ағаш егуді ата салт санайды. Вьетнамда 50 жыл қатарынан бұқаралық ақпарат құралдары халықты жыл сайын ағаш егуге шақырады. Оңтүстік Корея мемлекетінде сәуір айының 5-і өкімет тарапынан заңдастырылған дәстүрлі түрде ағаш егу мерекесі болып бекітілген. Ал, бізге жаңадан мереке ойлап табудың қажеті жоқ. Тарихы сонау мыңжылдықтардың қойнауынан бастау алатын Наурыздағы игі дәстүрімізді сақтап, соны әрі қарай жалғастыра білсек болғаны.
Ардақты пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с) хадисінде «Ақырзаман келіп тұрса да егер бойыңда ағаш егуге жетерлік күшің болса, онда ағаш ек» деген екен. Бұдан артық ағаш егудің маңыздылығын жеткізу мүмкін емес шығар. Олай болса, елімізге бір індет келді екен деп салымыз суға кетпей, Наурызда ағаш егуге асығайық.

Әженің дәмі, әженің әлдиі мен әні есейіп кетсек те қай-қайсымыз үшін қымбат, тәтті сағыныш. Ал, туған шаңырақтан жырақта жүрген, әжесі мен анасының дәмді асын аңсап жүрген сарбаздар үшін үйдің тағамынан артық дәм бар ма?!

Көктемгі мерекелер қарсаңында ҚР Ішкі істер министрлігі Ұлттық ұлан жасақтарының №6698 әскери бөлімінде Шымкент қалалық ардагерлер кеңесінің әжелер алқасы «Әже дәмі» атты іс-шара ұйымдастырды. Мерекелік басқосуда әжелер қауымы Отан алдындағы борышын өтеп жүрген сарбаздарға асылған ет, құрт, май, ірімшік пен бауырсақ секілді ұлттық тағамдармен толтырылған кең дастархан жайды. Сондай-ақ, әскерилер шымкенттік әжелердің орындауында Абай әндерінен қойылған концертті тамашалап, данышпан ақынның өлеңдерін тыңдады.

— Әскери бөлімде Қазақстанның түпкір-түпкірінен жиылған 200-ден астам сарбаз бар екен. Қазір сарбаз атанып, сапта тұрғанымен бәрі де өз балаларымыз бен немерелеріміз секілді жас жігіттер ғой. Олар отбасын, ата-анасын, ата-әжесін сағынып жүр ғой, ұлттық тағамдарымызды аңсаған болар деп бүгін алдарына осындай дастархан жайдық. «Әже дәмі» атты іс-шараны қалалық ардагерлер кеңесінің қолдауымен тұрақты түрде өткізіп келеміз, – деді әжелер алқасының төрайымы Шарапат Құрманбекова.

Жиында Шымкент қалалық ардагерлер кеңесінің төрағасы Исамудин Рысбаев пен қоғам қайраткері Бекет Тұрғараев жас сарбаздарға үлкенге құрмет көрсету мен Отанға адал қызмет етудің маңызы жөнінде өнегелі әңгімелер айтты.

Соңғы жылдары орын алған оқиғалар мемлекеттің ішкі саясатын, әсіресе, ұлтаралық қатынастарға қатысты саясатты қайта қарау керектігін көрсетіп отыр. Өткен аптаның соңында informburo.kz ақпараттық-сараптамалық порталына берген эксклюзивті сұхбатында Президент Қасым-Жомарт Тоқаев осы мәселеге де ерекше назар аударыпты.

Мемлекет басшысы «Біз ұлтаралық, этносаралық қарым-қатынас мәселесіндегі амалдарымызды қайта ой елегінен өткізуге тиісті екендігіміз сөзсіз. ...Осы жерде тұрып жатқан барлық ұлттар, этникалық топтар шындығына келгенде біртұтас ұлт болып саналады. Шетелде баршамызды «қазақтар» деп біледі. Өйткені, біздің мемлекетіміздің атауы дәл осы сөзбен астасып жатыр» деп атап өтті.

Сөз жоқ, Тәуелсіздікті қорғау, тұрақтылық пен тыныштық, халықтың бірлігі, этносаралық татулық пен конфессияаралық келісім – Қазақстанның негізгі құндылықтары. Бұған дейін солай болған, мұнан кейін де солай болып қала беруі тиіс. Алайда, қазір халықтың санасы өсті, көкірек көзі ашылды. Қалың бұқара елдегі әбден пісіп-жетілген проблемалардың байыбына барып отыр. Бұл проблемалардың себебі неде, салдары қандай болуы мүмкін екенін де парықтай алады. Сол өзекті мәселелердің бірі де бірегейі – қоғамды қазақыландыру ісі, отарсыздандыру процесін аяқтау. Түптеп келгенде, көптің көксегені – толыққанды ұлттық мемлекетке айналу.

Қазақстанда 130-ға тарта этнос өкілдері тұрады. Осыншама этникалық азшылық топтардың ұлттық бірегейлігін сақтау, тілі мен дәстүрін қорғауына мүмкіндік беру, адамдардың қай этнос өкілі болғанына қарамастан азамат ретінде заң алдындағы теңдік принципін қамтамасыз ету – мемлекеттік биліктің борышы. Бірақ, мұның ешқайсысы қазақ ісінің алға басуына, қазақ мүддесінің бірінші кезекке шығуына кедергі болмауы тиіс. Қанша жерден көпұлттымыз десек те, жан саны Қазақстан халқының 1 пайызына жететін диаспораларды санағанда екі қолдың саусағы да толмайды. Ендеше 12 миллион адамнан тұратын мемлекетқұраушы ұлт пен 120 мың мүшесі бар этникалық диаспораның мүддесін бір қатарға қою қисынсыз емес пе?!

Тәуелсіздік алғалы бері Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев орнықты, прагматикалық ішкі саясат жүргізе отырып, отарсыздандыру ісіндегі әр қадамын «жеті өлшеп, бір кесіп», байыппен жүзеге асырып келді. Отыз жылға жуық мерзімде бұл бағытта қандай шаруа тындырылғанын қазір тізбектеп жатқанымыз артық болар. Дегенмен, бүгінде қазақ өз елі, өз жерінде 70 пайызға жетіп, абсолютті көпшілікке айналды. Көп екенін, елдегі шешуші күш өзі екенін сезіне бастады. Демек, халық ендігі жерде қазақыландыру, отарсыздандыруға қатысты бұрынғыға қарағанда батыл шешімдер, жүйелі әрі нақты қадамдар күтеді. Мейлі тіл саясатында болсын, ономастика саласында болсын, ұлт тарихы мен салт-дәстүрін ұлықтауда болсын жаңа леп сезіліп, қазақтың жанына жылу, жүрегіне қуаныш ұялататын шешімдер қабылданып, сондай істер мемлекеттік масштабта қолға алынуы тиіс.

Қазір бүкіл өркениетті әлемде мемлекет пен ұлт дейтін ұғымдар синоним ретінде қабылданады. Бір ғана Лондон қаласында 2 мыңнан астам этникалық топтардың өкілдері өмір сүретіні тіркелген. Бірақ, оларды ешкім бөліп-жармайды, бәрін ағылшындар деп атайды. Президент Қ.Тоқаевтың біртұтас ұлт дегенде айтып отырғаны да осы. Яғни, болашақта бүкіл Қазақстан халқы бір ғана қазақ ұлты болып тұтасады.
Басқару формасына, саяси бағытына, экономикалық құрылымының қандай екеніне қарамастан қазір орнықты дамып келе жатқан табысты елдердің барлығы да – ұлттық-демократиялық мемлекеттер. Президент елді осы әбден сыналған, дұрыстығы, тиімділігі дәлелденген жолға қарай бастағаны көңілге қуаныш ұялатып отыр.

Ынтымақ пен бірлікті сақтау бар да, оны одан әрі нығайта түсу деген жауапкершілігі зор жұмыс тағы бар. Себебі, бірліктің іргесін үнемі бекемдей түспесек, бір күні барымыздан айырылып қалуымыз да ғажап емес. Мұны кешегі Қордай оқиғасы тағы аңғарттты.

Иә, Қазақстанда барлық этнос өкілдерінің өз тілі мен мәдениетін сақтауына, ана тілінде білім алуына қолайлы жағдай жасалған. Басқасын айтпағанда, елімізде 9 тілде ұлттық мектептердің жұмыс істеп тұрғаны осы сөзіміздің айғағы. Соның нәтижесінде республикамыздағы этносаралық қарым-қатынастар өзара құрмет пен толеранттылыққа құрылған. Бірақ, тап осылай ынтымағы ұйып отырған талай қоғамдардың екіталай күн туғанда жік-жікке бөлініп, бір-бірімен жауласып кеткенін көре отырып қамданбасқа болмайды. Алысқа бармай-ақ, Украинадағы Донбасс дауы біз секілді көпэтносты қоғамдарды ойландыруы тиіс емес пе?

Ол қоғамдар неге жарасымды бірлігін сақтап қала алмады? Себебі, онда түрлі этностарды толерантты етіп қана қоймай, өзара қабыстырып, тұтастырып жіберетін іргетас, негіз болмады. Негізі жоқ нәрсе үнемі солқылдақ келеді. Демек, ҚР Тұңғыш Президенті Н.Назарбаевтың 2016 жылы жарық көрген «Ұлт жоспары – қазақстандық арманға бастайтын жол» атты мақаласында азаматтық біртектілік пен бірлікке негізделген біртұтас ұлтқа айналу мәселесін қозғауы тегін емес екен.

Елбасы «Қазіргі заманғы әлемде барлық дамыған мемлекеттер – біртұтас ұлттар. Олар бірыңғай экономикалық, саяси және мәдени рет-тәртіппен өмір сүреді» деп қадап айтқан болатын. Демек, тарихи қазақ жерінде өмір сүріп жатқан жүзден астам этностың ХХІ ғасырдағы басты мұраты біртұтас ұлтқа айналу болуы тиіс. Қазақстан халқы біртұтас ұлтқа айналғанда ғана бірлігіміз баянды, өміріміз бейбіт болып, келер ұрпақтарымыз дамыған, өркениетті қоғамда өмір сүре алады.

Әрине, жүз этностың тілі мен танымы ортақ, арман-аңсары мен мақсат-мұраты орайлас біртұтас ұлтқа айналуы – өте күрделі, көп қырлы және ұзақ мерзімді процесс. Бірақ, қанша жерден күрделі болғанымен, бұл – табиғи процесс. Себебі, мемлекет құрудағы мақсаттың өзі біртұтас ұлт қалыптастыру емес пе? Мемлекет – қоғамдық жүйенің ең жоғарғы көрінісі болса, ұлт – оның жемісі. Демек, Қазақстан тәуелсіздік алған сәттен бастап-ақ біздің атамекенімізде жаңа, біртұтас ұлттың қалыптасу үдерісі басталып кеткен десек, артық айтқандық емес.

Сонымен, Қазақстанда қалыптаса бастаған біртұтас ұлт қандай ұлт? Бір нәрсені ашып айтуымыз керек, Қасым-Жомарт Кемелұлы айтып отырған біртұтас ұлт қайсыбір жылдары көтеріліп, кейін қазақ ұлтшылдарының, қоғам қайраткерлерінің табандылығының арқасында тоқтатылған «қазақстандық ұлт» туралы идеямен үш қайнаса сорпасы қосылмайды. Себебі, ол біздің қоғамды тілі – орысша, өмір салты – батыстық үлгідегі қоғам етіп құрып, тек қазақ халқын ғана емес, елдегі барлық этностарды ұлтсыздандыруға бағытталған концепция еді. Ал, Мемлекет басшысы айтып отырған біртұтас ұлт идеясы әр этностың ерекшеліктерін сақтай отырып, азаматтық біртектілік пен біртұтастықты қалыптастыруға негізделген. Бұл жерде «азаматтық» деген сөздің астын сызып көрсету керек. Демек, ең маңызды принцип – біртұтас ұлтты құрайтын азаматтардың қай этностан шыққанына қарамастан, олардың заң алдындағы теңдігі.

Ұлт дегеніміз – бір тілде қалыптасып, аумақтық-әкімшілік, психологиялық, экономикалық рухани тыныс-тіршілігі тұтас тарихи категория. Демек, ұлтты ұлт ететін тілі екені анық. Тап оыс тұста «болашақ біртұтас ұлттың тілі қай тіл болады» деген сұрақ туындамауы тиіс. Президент Қасым-Жомарт Тоқаев Жамбыл облысы Қордай ауданына сапары барысында дүнген диаспорасы өкілдерімен кездесіп, оларға мемлекеттік тілді үйренудің маңызды екенін баса айтты.

«Сіздердің балаларыңыз қазақ тілін үйренуі керек. Сондай-ақ, орыс тілі мен өзінің ана тілін де білуі қажет. Мемлекет сіздердің мәдениеттеріңіз бен дәстүрлеріңізді сақтап, дамытуға жан-жақты қолдау көрсетеді. Дегенмен сіздер, әсіресе, ауылда тұратын азаматтар мемлекеттік тілді білгендеріңіз аса маңызды» деп атап өтті.

Рас, бүгінде Қазақстандағы қоғамдық қатынастарда орыс тілі үлкен басымдыққа ие. Қазақ тілі мемлекеттік мәртебеге ие бола тұрып, ауылдан қалаға, оңтүстіктен солтүстікке қарай қадам басса болды маңдайы тасқа соғыла беретін кереғар жағдай қалыптасып отыр. Өкінішке қарай, қазақтардың елеулі бөлігі қазақ тілінде сөйлемейтін болғандықтан өзге этнос өкілдерінің қазақша білмеуі бүгінде ешқандай кемшілік, айып болып саналмай келеді.

Бірақ, соңғы жылдары бұл жағдай бүйтіп жалғаса бермейтіні айқындала бастады. Мәселен, Білім және ғылым министрлігінің ресми деректеріне қарағанда, елімізде 2019 жылы бірінші сыныптың табалдырығын аттаған бүлдіршіндердің 72 пайызы қазақ сыныбына барған. Осының өзі көп жайды аңғартады. Қала берді демография, көші-қон, қазақтың зияткерлік күш-қуатының жылдан-жылға артуы секілді факторлар түбі қазақ тілін тұғырына қондырары анық. Демек, өзінің өмірін, балаларының болашағын Қазақстанмен байланыстыратын кез келген азамат біртұтас ұлттың өкілі атануға іштей дайындалуы тиіс. Ол үшін қазақ тілін үйреніп, қазақ мәдениеті мен салт-дәстүрін бойыңызға сіңіруіңіз керек. Ал, ол үшін Қазақстан тарихын тану, қазақ әдебиеті мен баспасөзін оқу керек. Бұл бәрінен бұрын болашақта өзіңіздің және балаларыңыздың өмірлік қажеттіліктерін өтеуге керек қадамдар. Бұл мәселенің бір ғана қыры.

Екіншіден, Қазақстандағы барлық этностар біртұтас ұлтқа айналу үшін ортақ құндылықтар жүйесін қалыптастыруға тиіспіз. Осы қоғамның әрбір мүшесіне, мейлі ол министр болсын, мейлі шаруа болсын, мейлі банкир не таксист болсын, мейлі орыс немесе өзбек болсын – бәріне ортақ, бәріне қымбат, барлығы үшін маңызды құндылықтарды анықтауымыз керек. Біздіңше, олар – тәуелсіздіктің баяндылығы, осы елдегі бейбітшілік, заң үстемдігі, теңқұқықтылық, азаматтық еркіндік пен әлеуметтік әділеттілік, ашықтық пен жариялылық.

Мысалы, Иван Александрович, Шерзат әкә және менің отбасым бір көшеде көрші өмір сүреміз делік. Үшеуміздің этникалық тегіміз, діни сеніміміз, әлеуметтік жағдайымыз, тұрмыстық дәстүріміз, тіпті саяси көзқарастарымыз бен дүниетанымымыз да әртүрлі болуы мүмкін. Енді бізді не біріктіре алады? Біз дос болып, ынтымақпен өмір сүруіміз үшін біздің ортақ мүддеміз, ортақ құндылығымыз болуы тиіс. Мысалы, өмір сүріп жатқан елімізде тыныштықтың болғаны үшеумізге де керек. Осы елдегі хабар алмасудың, білім мен медицинаның сапалы әрі қолжетімді болғаны үшеуміз үшін де маңызды. Соттың әділ болуы, заңды бұзбасақ, ең соңында соттың бізді қорғап қалатын болғаны үшеумізге де керек.

Үшеумізге де керек тағы не бар? Міне, біз осы бағытта ізденуге тиіспіз. Қазір осы ізденіс баяу болса да жүріп жатқан сияқты. Сол ізденістің нәтижесінде жаңағы айтқан ортақ, ұлттық құндылықтар жүйесін қалыптастыруымыз керек. Және билік те, қоғам да сол құндылықтарды қорғау, сақтау және дамыту бағытында тынбай еңбектенуі тиіс. Сонда ғана елдің бірлігі бекем болады.
«Түйені жел шайқаса, ешкіні көктен ізде» дейтін нақыл бар. Бүгінде әлемде геосаяси жағдай шиеленісіп тұр. АҚШ пен Қытай арасындағы сауда соғысына, АҚШ-Иран текетіресіне, күннен күнге өршіп бара жатқан Түркия-Ресей жанжалына қарап отырып, ұлттық қауіпсіздігіміз үшін қалай алаңдамасқа?!

Осындай жағдайда елде тыныштық пен тұрақтылықты сақтап қалу дегеніміз – Тәуелсіздікті сақтап қалу дегенмен бір сөз. Ішкі тұрақтылық пен тыныштық болмаса, мемлекеттілігіміздің іргесі шайқалып сала беретіні ақиқат. Алайда, сол тыныштық пен тұрақтылық тек қазақ халқының төзімі мен сабырының есебінен ғана орнатылмауы тиіс. Бұған елдегі барлық этностық топтар мүдделі болуы шарт.

Осының бәрін ескерсек, бүкіл Қазақстан халқын біртұтас ұлтқа айналдыру – біз үшін мемлекет ретіндегі өмір мен өлім мәселесі. Біртұтас ұлтқа айналғанда ғана Тәуелсіздікті қорғап қала аламыз. Ал, егемендіктен енді айырылсақ, ел болудың ешқандай мәні қалмайды. Әйтпесе, хәкім Абай «Еріксіз түскен ылдидан, Еркіңмен шығар өр артық» дегенді текке айтты деймісіз?!