Шымкент келбеті

Біз осы күнге дейін қоғамдық сананы жаңғырту, рухани жаңғыру керек деумен келдік. Бірақ, онымыз іске аспай, тек сөз жүзінде қалып отырды. Енді мына қаралы күндер, азалы айлар біздің қоғамның санасын еркімізден тыс өзгертіп, жаңғыртып жатқандай...

Қараңызшы, соңғы күндері әлеуметтік желілерде науқастардың жанын арашалаймын деп жүріп, өздері қауіпті індеттің құрбаны болған шымкенттік және түркістандық 18 дәрігер жайлы бейнеролик таралып жатыр. Әрине, бұл — орны толмас өкініш. Олардың әрқайсысы бір-бір отбасының, тұтас әулеттердің тірегі еді. Аман жүрсе, әлі талай жанның дертіне дауа сыйлайтын білікті маман болатын. Алайда, олар босқа құрбан болған жоқ. Абзал жандар бізге жанкешті ерлік пен жоғарғы адамгершіліктің тамаша үлгісін көрсетіп кетті.
Хәкім Абайдың 37-ші қара сөзінде «Өзің үшін еңбек қылсаң, өзі үшін оттаған хайуанмен бір боласың; Адамдықтың қарызы үшін еңбек қылсаң, Алланың сүйген құлының бірі боласың» деген өсиеті бар. Егер біздің 18 дәрігер қара басының қамын ойласа, індет өршіген кезде демалысқа шығып, үйінде аман-есен отырар ма еді?! Олар өйтпеді, ауруханадағы аласапыранды көре тұра басын алып қашуға олардың ары жібермеді. Қаһармандық пен антына адалдық танытты. Адамдықтың қарызы үшін еңбек етіп, көзсіз ерлікке барып, шын шейіт болды (Шейіттер өлмейді, олар біздің жүрегімізде, жадымызда, тіпті, жанымызда. Тек біз оларды көре алмаймыз).
Енді осы 18 шейіттің ерлігінен қандай тағлым алуға тиіспіз? Осыны бір сәт ойланайықшы. Кешегі қамсыз тірлік кешкен бейбіт күнде біздің қоғамның кісіге дейтін қарым-қатынасы мен құрметі оның мансабы мен танымалдылығына байланысты болып кеткені жасырын емес. Бүгінгі сынақтар адамның адамдығы мансап пен мал-дүниеге, танымалдылыққа байланысты еместігін тағы да көрсетіп жатыр.
Әйтпесе, кеше дүниеден озғанға дейін 18 дәрігердің түр-түсі былай тұрсын, аты-жөнін жалпақ жұрт білетін бе еді? Ал, елдің аузында, хайп пен «лайктың» ортасында жүрген қаншама мегажұлдыздың қайсысының қарапайым дәрігерлердей елге қайыры тиіп жатыр? Демек, біз той мен шоудың қызығына түсіп алып, арзан ойын-күлкінің адамдарын төбемізге көтеріппіз де, шын мәнінде құрметке лайықты жандарды бүкіл қоғам болып назардан тыс қалдырып жүр екенбіз. Демек, танымал болмай-ақ, мансап арқалап, биік мінберге көтерілмей-ақ қоғамға, адамзатқа адал қызмет етуге болады екен.
Бұл елді ел етіп сақтап отырған атынан ат үркетін министр мен депутат, спортшы мен әнші ғана емес, қарапайым мұғалім мен дәрігер, диқан мен малшы, құрылысшы мен жұмысшы екенін енді ұмытпауға тиіспіз. Кейде бізге көктен дайын күйінде салбырап түскендей көрінетін қаншама игіліктің негізінде осындай қарапайым еңбек адамның маңдай тері жатады.
Иә, пандемия осындай қарапайым ақиқаттарды біздің есімізге қайта салып жатыр. Бір күніңді суыт хабар естімей, амандықта өткізудің қандай бақыт екенін көбіміз түсіне бастағандаймыз. Отбасыңның, жақындарыңның жанында өткен әр сағат зор қуаныш екенін, елдің бейбітшілігі мен бірлігі баға жетпес байлық екенін жүрекпен сезіндік. Тек тоқтаусыз тұтынуды ғана машық еткен, шүкірі мен қанағаты кем, құндылықтар жүйесі төңкеріліп қалған біздің қоғамның осы ақиқаттарды ұғынуы үшін жүздеген адамдарымыздан айырылуы керек болған шығар...
Тарихқа зер салсақ, халқымыздың басынан мұнан жүздеген есе ауыр сынақтар өтіпті. Қазақ соның бәрін жеңіп шыққан қайсар халық. Демек, бұл індетті де ертелі-кеш жеңіп шығарымыз анық. Бірақ, ол кеткеннен кейін біздің өміріміз пандемияға дейін және одан кейін болып екіге бөлінетін болды. Сол пандемиядан кейінгі жаңа өмірімізде бейбітшіліктің қадірін біліп, қарапайымдылық пен қанағатшылдықты серік етіп ғұмыр кешсек игі.
Тереңірек ойлансақ, бұл пандемия Жаратқан Иеміздің бізді тура жолға түссін деп аса қамқорлықпен және ерекше мейіріммен жасаған жұмсақ ескертуі секілді. Егер осы ескертуден дұрыс сабақ ала білмесек, алдымызда қандай сынақтар мен апаттар күтіп тұрғанын ойлаудың өзі қорқынышты-ау. Олай болса, осынау қиын-қыстау шақтарда әрбіріміз өзіміздің рухани қалыбымыз туралы ойланайық.

Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретіндегі таңғажайып жетістіктерінің бірі де бірегейі – Нұр-Сұлтан қаласы. Арқаның төрінде орын тепкен Алаштың арайлы астанасы Елорда – Елбасының төл туындысы.

Иә, Елбасы Жарлығымен сонау 1997 жылы желтоқсан айында ел орталығы Алматыдан Ақмолаға көшірілген болатын. Сол сәттен бастап Елорда жүрегі Сарыарқа төрінде соға бастады.
Содан беріде Нұр-Сұлтан қаласының тарихы зор жетістіктер мен мерейлі белестерге толы болды.
Басқасын айтпағанда, бас қаламызда 2017 жылы әлемнің 137 елінің қатысуымен «ЭКСПО – 2017» халықаралық мамандандырылған көрмесінің өткенін айтсақ та жеткілікті. Бұл – Елордамызды әлемнің үздік астаналарының біріне айналдырар нақты қадам болатын.
Нұр-Сұлтан қаласының күні – тек елорда тұрғындарының ғана емес, бүкіл ел халқының мерейлі мерекесі. Себебі, Елорда – әрбір қазақстандықтың көз қуанышы, көңілдегі зор мақтанышы. Қарыштап өсіп келе жатқан жасампаз қалаға қарап жастар жігерленіп, биік мақсаттарға ұмтылса, аға буын өкілдері бүгінгі бейбіт өмірімізге, Алаш жұртының қол жеткізген толағай табыстарына шүкіршілік етеді. Расында, тарихи тұрғыдан алғанда қас-қағым сәт болып саналатын қысқа мерзім ішінде Қазақ елінің жауһар қаласы – Нұр-Сұлтан өз атын тәуелсіздік шежіресіне алтын әріптермен жазды.
Тарихтың тылсым қатпарларына көз жіберсеңіз, қай елде де мемлекет астанасы халық тағдырында ерекше маңызға ие болғанын байқайсыз. Қасиетті қазақ жерінің төрінен орын алған Елорданың дамуы да жас мемлекетіміздің тарихымен тығыз байланысты. Ғалымдар дәлелдеп бергендей, Сарыарқа төсіндегі өзендер бойында ертеде-ақ қала мәдениеті қалыптасқан екен. Ежелде мәдениет пен ғылым-білімнің, сауда мен қолөнердің орталығы болған Бозоқ қаласы да солардың бірі. Заманында дәуірлеген сол қала тарихтың аласапыран кезеңдерінде тағдыр-талайымен топырақтың астында қалыпты. Қараөткел тұсындағы сол тарихи қаланың маңынан 1832 жылы әскери бекініс ретінде Ақмола қаласының іргетасы қаланған. Ал, арада 166 жыл өткенде, яғни 1998 жылы азат еліміздің астанасы Алматыдан Арқа төріне көшірілді.
Қазақстан секілді жас мемлекетіміздің орталығын бір қаладан екіншісіне ауыстыру, расында да, тарихи шешім еді. Сол уақытта Елбасының «Біз Алатаудың бауырындағы Алматыға сия алмағаннан емес, Алматыны қия алмай кетіп барамыз» деген жүрекжарды лебізі ел мен жер тағдыры үшін басын бәйгеге тіккен Ұлт Көшбасшысының жүрек лүпілі мен жауапкершілігіндей білінген-ді.

Тұңғыш Президент Н.Назарбаев жаңа қала салу арқылы бір жағынан экономиканы өрлетіп, халықтың рухын оятып, ертеңге деген сенімін арттыруға болатынын, екінші жағынан астананы республиканың географиялық орталығына көшірудің ұлттық қауіпсіздік тұрғысынан тиімді екенін күні бұрын бағамдай білді. Кемеңгер саясаткердің осынау көреген шешімінің дұрыс екенін бүгінде уақыттың өзі дәлелдеп берді. Көп ұзамай Нұр-Сұлтан қаласы еліміздің экономикалық, саяси, мәдени өмірінің қайнаған ордасына айналды. Нұр-Сұлтан жаһандық сәулет өнеріндегі бірден-бір қайталанбас «ғасыр жобасы» болып қалады . Әрине, қазіргі заманға сай Елорданың көркін жаңа сәулеттік ғимараттар ашып тұр. Олар қаланың ажарын адам танымастай етіп өзгертті. Елорданың Бас жоспарын жасаған әлемдік сәулет өнерінің шебері Кисё Курокава мен британдық сәулетші Норман Фостердің жобалары бойынша жас қаланы дамытудың ретінде сембиоз, метаболизм және абстракциялық символизм идеялары алынды.
Осылайша, бас қаланың картасында Ақорда, Бәйтерек, «Хан шатыры», Парламент үйі, Министрліктер үйі, Бейбітшілік пен келісім сарайы, Тәуелсіздік сарай, Қазақ елі монументі сияқты көптеген архитектуралық жауһарлар пайда болды.
Бүгінде Нұр-Сұлтан тек сәулетімен ғана мақтанбайды. Ол әлемдегі ірі саяси-экономикалық және мәдени-ғылыми орталықтардың бірінен саналады. Әлемдік деңгейдегі түрлі басқосулар осы бір ару қалада өтіп келеді. Еуропадағы Қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының саммиті, Әлемдік және дәстүрлі дін көшбасшыларының съездері, Шанхай ынтымақтастық ұйымының саммиттері, Еуразиялық Экономикалық одақ елдері көшбасшыларының бақосулары, «Астана» экономикалық форумы сынды алқалы жиындар Нұр-Сұлтанның адамзаттың тағдыршешті мәселелері талқыланатын, жаһандық саяси шешімдер қабылданатын орталыққа айналғанын дәлелдейді.
Ал, өткен 2019 жылы 23 наурыз күні Елорданың тарихында жаңа дәуір басталды. ҚР Президенті Қ. Тоқаев Конституцияға өзгерістер енгізу туралы Заңға және Астананы қайта атау туралы тиісті Жарлыққа қол қойғаны белгілі. Мемлекет басшысының Астана атауын Қазақстанның Тұңғыш Президентінің есіміне ауыстыру туралы шешімі – тарихи әділеттіліктің орнауы. Бұл бастама ең қастерлі құндылығымыз – Тәуелсіздіктің төңірегіне топтасқан халқымыздың бірлігін бекемдей түсуге сеп болды. Елорданың Нұр-Сұлтан деген атқа ие болуы Қазақстанның тұрақты даму идеясын одан әрі нығайтудың нақты көрінісі.
Ақиқатын айтқанда, Есілдің бойында еңсесі биік жаңа шаһардың бой көтеруі халықтың бойында тәуелсіздікке тән жаңа рухын қалыптастырды, елдің ертеңіне деген сенімді күшейтті. Астанамыздың аршынды қадамдары өңірлердің дамуына да серпін берген қозғаушы күшке айналды. Енді, міне, Қазақстан даму жолына, жаңа кезеңіне нық сеніммен қадам басты. Еліміздің алдында жаңа кезеңнің үлкен-үлкен мақсат-міндеттері тұр. Сол жаңа жолға елордамыздың «Нұр-Сұлтан» атауымен ту алып шыққаны өткенге деген құрметтің, ұрпақтар сабақтастығының белгісі болып отыр.
Елорда атауына қатысты айтқан алғашқы ұсынысы Президент Қ.Тоқаевтың алысты болжай алатын, ақиқатты көре білетін көреген саясаткер екенін көрсетті. Себебі, Отанымыздың орталығы Астананың Нұр-Сұлтан аталуы қоғам тарапынан қанша жылдан бері айтылып жүрген салиқалы ұсыныс екенін ескермеуге болмас еді. Игі істің уақтылы іске асқаны нұр үстіне нұр болды. Елорданың Нұр-Сұлтан аталуы Қазақстан халқы сенім білдірген, ел алдында жүрген азаматтардың дербес таңдауы. Нұр-Сұлтан – жасампаздық пен үйлесімділіктің үлгісі, ең бастысы – елім деген Елбасы еңбегінің жемісі һәм жеңісі.
Қорыта айтқанда, Тәуелсіздіктің басты нышанына айналған Нұр-Сұлтан қаласы уақыт өткен сайын құлпырып, Қазақстанның беделін асқақтатып келеді.
Ол еліміздің дербес шешімдер қабылдайтын, Қазақстан халқының ойы мен мен мүдделері, арманы мен мақсаттары іс-жүзіне асырылатын орталық.
Жас елорданың мерекесі әрбір қазақстандықтың жүрегіне қуаныш ұялатып, ертеңге деген сенімді шыңдай түсуде. Қарыштап дамыған жаңа да жасампаз қаланың бүгінгі келбетіне сүйсінбейтін жан жоқ.
Қазақстанның жас елордасы, бүгінгі Нұр-Сұлтан – қарыштап дамыған мемлекеттің, мәңгілік достықтың символы.

Бүгінде бүкіл әлем елдерімен бірге Қазақстан да соңғы онжылдықтардағы ең күрделі дағдарыстардың бірін бастан өткізіп жатыр. Бұған дейінгі дағдарыстар тек экономикадағы қиындықтармен байланысты болса, бұ жолы оған пандемия қосылып тұр.

Жалпы, мемлекетті басқару деген еш уақытта оңай болмаған. Ал, мынандай қауіпті індет өршіп тұрған сәтте ел басқару деген өртеніп жатқан велосипедті жардың жағасын бойлай айдаумен бірдей. Оңай болса, айдап көріңіз...
Біздіңше, қазір ел билігі отқа оранған велосипедті жанкештілікпен айдап, қиын міндетті ойдағыдай орындап келеді.
Дегенмен, пандемияның бар ауыртпалығы қарапайым халықтың арасында, проблемалардың бел ортасында жүрген жергілікті атқарушы органдардың мойнына түсіп жатқан сияқты.
Індет алқымынан алған азаматтардың жанайқайын тыңдап, олардың талаптарын орындаумен айналысып жатқан және қалыптасқан жағдайға байланысты жедел шешім қабылдап жатқан да сол жергілікті әкімдіктер.
Әсіресе, короновируспен бірге ЖРВИ мен пневмония өршіп кеткен соңғы бір аптада Шымкент қаласының әкімдігінің жұмысы қауырт, арпалысқа толы болғаны байқалады.
Осы күндері Қазақстандағы мемлекеттік басқару жүйесі, соның ішінде атқарушы органдар қысылтаяң шақтарда жұмыс істеу бойынша тамаша тәжірибе жинақтап жатыр. Шенеуніктер дағдарысқа қарсы менеджменттің қыр-сырын іс жүзінде үйреніп, нағыз кәсіби аппарат қалыптасу үстінде. Бір сөзбен айтқанда, біздегі басқару жүйесі короновирус пандемиясынан ысылып, шыңдалып, күшейіп шығатын түрі бар.
Мәселен, індет қаһарына мінген кезде бірінші міндет медициналық көмекті қолжетімді әрі сапалы ету болды.
Ол үшін емдеу мекемелерінде төсек орын жеткілікті болуы тиіс.
Қала басшылығы бұған дейінгі прозизорлы емдеу орындары 89 пайызға толып қалғанын ескеріп, тез арада күндізгі стационарды күшейтіп, провизорлы орындарды көбейту жөнінде шешім қабылдады.
Нәтижесінде сенбі мен дүйсенбі күндері аралығында 1 200 провизорлы төсек орын мен 51 мекемедегі күндізгі статционарда 628 төсек орын әзірленді.
Енді әкімдік жеке меншік клиникалармен келіссөз жүргізіп, нәтижесінде 25 жеке клиникада карантинге қарамастан өздерінде тіркелген пациенттерге МӘМС жүйесінің аясында күндізгі статционарда медициналық көмек көрсететін болды.
Екінші бір күрделі міндет – дәрі-дәрмек тапшылығын жою болды. Азаматтар жаппай вирусқа қарсы препараттар мен антибиотиктерді өз бетінше сатып ала бастады. Өкінішке қарай, кейбір азаматтар дәрі-дәрмекті керегінен артық, тым көп мөлшерде сатып алды. Салдарынан дәрі-дәрмек тапшылығы туындады.
Бұл тығырықтан шығу үшін бірыңғай дистрибьютормен бұрынғы 1 миллиард 800 миллион теңгеге жасалған келісімге қосымша тағы 207,1 миллионға өтінім берілді.
Соның арқасында демалыс күндері Шымкенттегі дәріханалар мен емдеу мекемелеріне қосымша 70 миллион теңгенің дәрі-дәрмегі жеткізілді. Алдағы уақытта бұл жұмыс жалғасады. Жалпы, 852 түрлі дәрілік зат пен медициналық бұйымға өтінім берілген.
Үшінші маңызды әрі дер кезінде атқарылған жұмыс – қосымша дәрігерлер мен медбикелерді жұмысқа тарту. Ол үшін Шымкент қаласындағы медицина академиясымен және 4 медицина колледжімен ынтымақтастық орнатылыпты. Нәтижесінде 84 резидент-дәрігер мен 116 медбике жұмысқа тартылған.
Айналасы 2-3 күнде осынша жұмысты атқару ұйымшылдық пен жеделдікті талап ететіні сөзсіз. Шымкенттегі жергілікті билік осынау күрделі міндеттің үдесінен шыға білуде.
Иә, қаладағы эпедемиологиялық жағдай қиын боп тұр, оны ешкім жоққа шығара алмайды. Бірақ, жауапты органдар қолынан келгенінің бәрін істеп жатыр. Туындаған әрбір мәселеге уақтылы назар аударып, оларды шешуде жедел әрі жинақы әрекет жасап бағуда.
Міне, дағдарысқа қарсы менеджмент деген осы!

Тәуелсіздіктің елең-алаң шақтарында қазақ баспасөзі ұлттық партияның рөлін атқарды дейтін пікір бар. Бұл сөздің растығына ешкімнің таласы жоқ шығар. Ал, қазір заман өзгерді, заманмен бірге адам да, қоғам да өзгерді. Бүгінде күн тәртібіндегі мәселелер осыдан 20-25 жыл бұрынғыдан мүлде бөлек. Олай болса, бүгінгі өзгерген уақытта ұлттық журналистика, оның ішінде қазақ баспасөзі ұлттың сөзін сөйлеп, мұңын мұңдаумен шектелмей, оның нақты мүдделерін қорғай алатындай іргелі қоғамдық институт, қуатты құрал бола алып жүр ме? Немесе сондай дәрежеге жету үшін не істеуіміз керек? Журналистердің төл мерекесі қарсаңында осы сауалдарға жауап іздеп көрсек.

Әңгімені әріректен бастасақ, бәріміздің түпкі мақсатымыз – қазақ мемлекеттілігін нығайту. Ол үшін ел бірлігі қажет екені дәлелдеуді қажет етпейтін аксиома. Бірақ, алдымен елдің бірлігі деген не? Біз ел бірлігі дегенде көбіне этносаралық қатынастарға ғана мән беретін сияқтымыз. Қазақстанда өмір сүретін түрлі этностардың, түрлі диаспора өкілдерінің татулығы, ынтымағы керек, ол өте маңызды. Бірақ, бұл – ел бірлігінің бір ғана аспектісі.
Бізге толық мағынасындағы, мығым ұлттық бірлік керек. Бұл жерде ұлт дегенде тек қазақты ғана айтып отырған жоқпыз. Бүкіл өркениетті әлемдегі қалыптасқан дәстүр бойынша мемлекет пен ұлт деген синонимдер. Осы тұрғыдан қарасақ, Қазақстанның 18 миллионнан астам тұрғынының әрбірі біртұтас қазақ ұлтының, қазақстандық ұлттың емес, қазақ ұлтының өкілдері болып саналады. Осы, яғни толыққанды ұлттық демократиялық мемлекетке айналу – біздің мемлекет ретіндегі стратегиямыз.
Енді осынау ұлттық бірлікті нығайтатындай қуатты күш болу үшін қазақ журналистикасына не керек?
Біздіңше, үш нәрсе керек: біріншісі – сөз бостандығы, ашықтық пен жариялылық;
екіншісі – ақпарат құралдары мемлекеттік тапсырысқа, саяси немесе корпоративтік топтардың демеушілігіне тәуелді болмайтындай қаржылық еркіндік;
үшіншісі – журналистердің кәсіби біліктілігін арттыру. Бұл үш бағытта да бізде проблема жетеді.
Ұлттық бірлік туралы әңгімені қайта жалғасақ, бұл мұратқа жету үшін екі нәрсе керек. Біріншісі – ортақ тілі болуы тиіс. Ол, әрине, қазақ тілі және бұл өз алдына бөлек тақырып...
Екіншісі – ортақ құндылықтар жүйесі. Осы қоғамның әрбір мүшесіне, мейлі ол министр болсын, мейлі шаруа болсын, мейлі банкир не таксист болсын, мейлі орыс немесе өзбек болсын – бәріне ортақ, бәріне қымбат, барлығы үшін маңызды құндылықтарды анықтауымыз керек. Біздіңше, олар – тәуелсіздіктің баяндылығы, осы елдегі бейбітшілік, заң үстемдігі, теңқұқықтылық, азаматтық еркіндік пен әлеуметтік әділеттілік, ашықтық пен жариялылық.
Байқасаңыз, ашықтық пен жариялылық, сөз бостандығы қоғамдық құндылықтар жүйесінің ажырамас бөлігі екен. Өйткені, ашықтық пен жариялылық, шындық жоқ жерде оның орнын көзбояушылық, жасандылық пен жағымпаздық басып кетеді. Ал, кез келген ақпарат құралының ең басты капиталы не? Өз аудиториясының сенімі. Оқырманының, көрерменінің сенімінен айырылған газеттің де, сайттың да, телеарнаның да сөзі желге ұшады. Қазыбек би бабамыздан қалған «Тыңдалмаса – сөз жетім» деген өсиет бар ғой.
Ал, оқырман сенуі үшін телеарна шындықты айтуы керек, газет те тек қана шындықты жазуы тиіс. Әйтпесе, ауылда жастардың тең жартысы жұмыссыз жүргенде күн сайын эфирге шығып алып «Не дейсің, Қазақстан сұмдық дамып бара жатыр» деп хабар тарата берсек, бұл жұрттың әрі-беріден соң ызасын келтіретіні рас қой. Қоғам, ел дамысын десек, ел бірлігі бекем болсын десек, бізге толыққанды ашықтық пен жариялылық керек.
Бұл проблемаға назар аударылмауының салдары қандай? Салдары қазір газет-журналдардың таралымы жылдан-жылға азайып барады. Баспасөзге жазылуды ұйымдастырудың да қаншалықты қиын шаруаға айналғанын осы саланың адамдары жақсы біледі. Яғни таралымның азаюының түпкі себебі – аудиторияның сенімінен айырылғанымыз.
Тәуелсіз зерттеулер қазір шындықты шырқыратып айтады, сойып салады дейтін танымал телеарналардың өзіне тұрғындардың небәрі 30 пайызы сенетінін көрсеткен. Ойланарлық жағдай… Бұл – мәселенің бір қыры.
Екінші жағынан ақпараттық қауіпсіздік дейтін мәселе бар. Біздің елде идеологияға жауапты лауазым иелерінің бірқатары ақпараттық қауіпсіздік дегеннің не екенін енді-енді түсініп келе жатқандай. Әлі де түсінбей жүргендердің пайымдауынша, БАҚ-та ешқандай сын материал шықпаса немесе барынша аз шықса, оның орны сүйінші хабарлармен толып тұрса, ақпараттық қауіпсіздік деген сол ғана. Ал, шын мәнінде ақпараттық қауіпсіздік дегеніміз – ура-патриоттар ерекше назар аударатын «негатив» пен «позитивтің» аясына сыймайтын ауқымды ұғым.
Егер барынша қарапайым сөзбен жеткізсек, егер ұлттық журналистика шындықты айтпаса, онда халық шындықты айтатын ақпарат көздерін басқа жақтан іздеп тауып алады. Қазақ журналистері қоғамдық құбылыстарды объективті түрде талдап, сараптап, проблемалардың түп-төркіні мен туындауы мүмкін салдарын жіліктеп көрсетпесе, әлгі жат ақпарат көздері бір-екі рет шындықты шырқыратып айтып халықтың сеніміне кіріп алады да артынан ақпараттық арандатуды бастап жібереді. Ол кезде оянып Сіз шынайы жағдайды түсіндіргіңіз келуі мүмкін. Бірақ, ол кезде «өтірікшінің шын сөзі зая» болып қала береді.
Екінші бір күрделі проблема – жоғарыда айтқанымыздай, қаржылық тәуелсіздік. Жалпы, мемлекеттің өз ақпарат құралдарына қолдау көрсеткені өте құптарлық қадам. Бірақ, мына мемлекеттік тапсырыс дегеннің өзі астыртын цензура сияқты көрінеді. Біздегі жүйеде «Мынаны жазба» деген шектеу жоқ болғанымен, «мына хабарды мемлекеттік тапсырыстың аясында жарияла» дейтін нұсқау бар. Ақшасын төлеп отырған соң жариялайсыз. Газеттің бетін, эфирдің уақытын сол мемлекеттік тапсырыс аясында жарияланатын материалдар толтырып тастаған соң әлгі сөз еткен ашықтық пен жариялылық, объективтілік деген құндылықтар өзінен-өзі кейінгі орынға ысырыла береді.
Оның үстіне мемлекеттік тапсырыс деген баяғы дотацияның бір түрі ғой. Тек атауы өзгертіліп, қазіргі заңнамаға сәйкестендіріліп қойған дүние. Ал, кез келген сала дамуы үшін оған қаржы дотация емес, инвестиция түрінде құйылуы керек. Қазір Қазақстандағы қай БАҚ-тың 5 немесе 10 жылдық даму жоспары бар. Біз білетін бірде-біреуінде ондай даму жоспары жоқ. Қазіргі ақпарат құралдары алдағы жартыжылдыққа жазылымды ұйымдастырудың, одан қала берсе, тендердің ақшасын игерудің қамымен жүр. Бүйтіп бір күннің, бір жылдың қамымен жүрген жерде даму болмайды. Даму болмаған жерде кері кету басталады.
Не істеу керек? Мемлекеттік ақпараттық саясатты жүзеге асырудың жаңа формаларын іздеген жөн. БАҚ-ты мемлекеттік тапсырысқа таңып қоймай, оны қаржыландырудың басқа бір жолдарын, механизмдерін қарастыратын уақыт жетті.
Ең маңызды мәселенің бірі – журналистердің біліктілігін арттыру.
Ауырлау болса да айтайық, қазір қазақ журналистерінің көбінің кәсіби деңгейі – қазақстандық футболшылардың кәсіби деңгейімен қарайлас.
Екі айырмашылық бар: Біріншіден, футболшылардың біліксіздігі әр матч сайын көрініп қалады, журналистердікі елеусіз қала береді. Екінші жағынан футболшылардың жалақысы 10 мың доллардың о жақ, бұ жағы, қазақ журналисі үшін 1 мың доллар жалақы – арман.
Қазір мемлекет мұғалімдердің, дәрігерлердің, мемлекеттік қызметкерлердің біліктілігін арттыруға ерекше назар аударып отыр. Ал, қатардағы журналистердің кәсіби біліктілігін арттыруға мемлекет көңіл бөліп жатыр ма – жоқ, жергілікті билік қарай ма – жоқ, жұмыс берушіміз ше – оған да біздің кәсіби тұрғыда өскенімізге, тіл үйреніп, білімімізді жетілдіргенімізге қарағанда, қазір жұмыс істеп, әжетіне жарағанымыз маңызды.
Сонда қалай мына ақпарат ғасырында бұл қоғам мен мемлекетке білікті дәрігер мен мұғалім, полицей мен мемлекеттік қызметкер керек те, білікті, шебер журналистер керек емес пе?
Журналистер біліктілігін өз бетінше арттыруы керек деген пікір бар. Біздің жағдайымызда ол да бос сөз болып шығады. Қараңызшы, мен білетін бір тілші айына 290 АҚШ доллары көлемінде жалақы алады. Ай сайын 200 долларға пәтер жалдайды. Ертең пәтер алса, 15-20 жыл сондай көлемде ипотека төлейді. Қалған 90 долларға, яғни күніне 3 долларға ол бала-шағасын асырап, күнелтіп жүр. Бір оның ғана емес, қазақ журналистерінің басым көпшілігінің жағдайы осындай. Сөйтіп жүрген журналистер қайдан өз бетінше шет тілін үйреніп, білімін жетілдірсін?!
Олай болса, қазақ журналистерінің біліктілігін арттыру, жалпы ұлттық журналистиканы дамыту ісі де мемлекеттік деңгейде қолға алынуы тиіс. Осы бағытта арнайы мемлекеттік бағдарлама қабылданса да артықтық етпейтін сыңайлы.

ҚР Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың Жарлығымен Парламент Сенатына сайлау биылғы жылдың 12 тамызына белгіленгені мәлім. Осыған орай Шымкент қалалық аумақтық сайлау комиссиясының төрағасы Қайырбек Құнанбаевқа жолығып, саяси науқанға дайындық барысы туралы сұраған болатынбыз.

– Биыл 12 маусым күні Президент Жарлығы жарияланған соң Қазақстан Республикасының Орталық сайлау комиссиясы осы саяси науқанды ұйымдастыру мен өткізудің күнтізбелік жоспарын бекітті. Біз сол 12 маусым күні Шымкент қалалық аумақтық сайлау комиссиясының отырысын өткізіп, аталған күнтізбелік жоспарды бұлжатпай орындау туралы хаттама қабылдадық.
Өзіңізге белгілі, Сенатқа әр өңір мен республикалық маңызға ие қаладан 2 депутаттан сайланады. Биыл 2014 жылғы сайлауда сайланған депутаттардың 6 жылдық мерзімі аяқталды. Ал, 2017 жылы сайланған депутаттардың өкілеттілік мерзімі 2023 жылға дейін жалғасады. Яғни, биыл әр өңірде 1 мандат бойынша сайлау өтеді.
Қазір 13 маусым мен 12 шілде аралығында үміткерлерді ұсыну мен тіркеу жүріп жатыр. Бүгінгі күнге дейін Шымкент қаласында 4 азамат кандидат ретінде ұсынылды. Атап айтар болсақ, қаладағы №77 лицейдің директоры Толқын Аюбаева, Парламент Сенатының депутаты Айгүл Қапбарова, «Нұр Әлем» қоғамдық ұйымының төрағасы Бектай Орманрв және «Медикер ЮК» ЖШС-інің бас директоры Бақытжан Позилов. Барлығының өтініштері қаралды және олардың ҚР Сайлау туралы конституциялық заңының талаптарына сәйкестігі анықталған соң, олар кандидат ретінде тіркелді.

– Кандидаттарға қойылатын талаптар жөнінде айтып өтсеңіз.

– Сайлау заңына сәйкес Сенат де­пу­татына кандидаттарды мәслихат де­путат­тары ұсынады, сонымен қатар, азаматтар­дың өзін-өзі ұсынуға да құқығы бар. Азамат Парламент Сенаты депу­тат­тығына үміткер болуы үшін ҚР Конс­титуциясы мен «ҚР Сайлау туралы» Конс­титуциялық заңында көрсетілген барлық талаптарға сай болуы тиіс. Атап айтар болсақ, 30 жасқа толған, жоғары білімді, Қазақстанда соңғы 10 жылда тұ­рақ­ты тұрған, кем дегенде 5 жыл еңбек өтілі бар, өзінің қаласында, аймағында, яғни Шымкент қала­сында соңғы 3 жылда тұрақты тұ­рып келе жа­тқан кез келген азамат кандидат бола алады.

– Сенат сайлауының өзге саяси додалардан өзіндік ерекшеліктері бар ғой. Оқырман қауымға осы сайлаудағы дауыс берудің ерекшеліктері туралы айтып беріңізші.

– Сенат депутаттығына сайлау азамат­тар­дың жанама дауыс беру құқығы ар­қылы жүр­гізіледі. Яғни, ұсынылған кан­дидаттарға сайлаушы ретінде тек қана әр өлкенің мәслихат депут­ат­тары дауыс береді. Бір қарағанда, бұл сайлауға ел тұр­ғын­дары ешқандай дауыс бермейтіндей және ықпал ете алмайтындай көрі­неді. Бірақ бұл ой тек сырттай қара­ғанда ғана. Өйт­кені, Се­­нат депутатын сай­лай­тын мәсли­хат де­пу­таттары кезінде өз­дерін сай­лаған өз өл­ке­лерінің азамат­та­рының көзқарасын есепке алып, солар­дың мүдделерін көз­деуге міндетті.

– Сайлауалды үгіт-насихат науқаны қай уақытта жүргізіледі.

– Орталық сайлау комиссиясы бекіткен күнтізбелік жоспарға сәйкес, кандидаттар үгіт-насихат жұмыстарын 23 шілде мен 10 тамыз аралығында жүргізуге құқылы. Бұл үшін кандидаттар арнайы есепшот ашып, сол есепшот арқылы заңда белгіленген мөлшерде қаражат жұмсай алады. 11 тамыз сайлау алдындағы тыныштық күні болып есептеледі. Ал, 12 тамызда Шымкент қалалық мәслихаты мен аумақтық сайлау комиссиясының бірлескен отырысы өтеді. Онда маслихат депутаттары өздері қалаған кандидатқа жасырын дауыс береді.

– Болашақ сенатордың бойында қандай қасиеттер болуы керек деп ойлайсыз?

– Біздің елімізде Парламенттің құ­ры­лымы, сонымен қатар, оның пала­таларын қалыптастыру тәртібі жалпы­әлем­дік тәжі­рибеге сай. Депутаттық кор­пустың жоға­ры кәсіби деңгейі қа­был­данатын заңдар­дың сапасын қамта­масыз етеді. Сондай-ақ, Сенат заң шығарушы ор­ганында өңірлік мүдделердің тиімді білдірілуін де қамтамасыз етеді. Дегенмен, Сенат де­путаты жұмысының ерекшелігі сонда, ол тек белгілі бір өңірдің атынан өкіл­дік етіп қана қоймай, бұл мүдделерді жалпы мемлекеттік мүдделермен және міндеттермен үйлестіре білуі тиіс. Егер депутаттар осы талаптың үдесінен шыға білсе, Сенат мемлекеттіліктің сенімді тірегі болары сөзсіз.
– Әңгімеңізге рахмет!

«Шымкент — сәулетті қала. Тарихқа тұнып тұр. «Астана, Алматыдан кейінгі Қазақстанның үшінші қаласы — Шымкент» дегенді мен бұрын да айтқанмын. Халқының саны бір миллионға жетерлік қаланың көркі келешекте бүгінгісінен де көркем болады!»
Иә, бұл Елбасы Н.Назарбаевтың осыдан 6 жыл бұрын қаламызға келген сапарында айтқан жылы лебізі болатын. Бүгінде Шымкент Ұлт Көшбасшысының сол сенімін ақтап, күн санап көркейіп келеді. Ол шын мәнінде өткені өрісті, келешегі келісті қала.

Археолог ғалымдар Шымкенттің 2200 жылдық тарихы бар екенін ғылыми түрде дәлелдеді. Ұлы Жібек жолының бойында орналасқан көне қала әр дәуірлерде сауда мен мәдениеттің орталығы болған. Басқасын айтпағанда, ХІХ ғасырдың соңында Шымкентте 19 мануфактуралық кәсіпорын жұмыс істеп тұрғаны жөніндегі деректер оның ірі сауда-экономикалық орталық болғанын айғақтайды.
Тәуелсіздік жылдарында Шымкент – мемлекетіміздің өндірістік қарқындылығын арттыруда айрықша үлес қосатындықтан экономикалық даму сатысында оның маңызды рөл атқарып отырғаны сөзсіз. Осынау кезең белесінде Шымкентте 104 кәсіпорын жаңадан іске қосылды. Оның 82-сі «Оңтүстік» арнайы экономикалық аймағы мен индустриалды аймақтарда орналасқан. Осы жылдары 300 мыңнан астам жаңа жұмыс орындары ашылды.

Қалада агроөнеркәсіп кешені қарқынды түрде дамып, егін алқабы 29 мың гектарға дейін ұлғайды. Ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеумен 42 кәсіпорын айналысуда. Ауыл шаруашылығы саласының жалпы өнімі 2019 жылы 29,4 миллиард теңгені құрады. Миллион халқы бар қала маңында аграрлық белдеу қалыптастыру Шымкенттің әлеуметтік-экономикалық тұрғыда жедел әрі табысты дамуына ықпал етеді.
Тұрғындар санының жедел көбеюі құрылыс саласының дамуына серпін берді. 29 жылда Шымкентте 5 миллион 335 мың шаршы метр баспана пайдалануға берілді. 1991 жылы қала аумағында 72 мектеп болса, бүгінде 169 білім ұясы оқу-тәрбие ісімен айналысуда. Тоқсаныншы жылдардың басында Шымкентте 27 денсаулық сақтау нысаны жұмыс істеп тұрса, 2019 жылы – 88-ге жетті.
Ал, осыдан тура екі жыл бұрын, 2018 жылдың 19 маусымында Елбасының тарихи Жарлығымен Шымкент қаласына республикалық қала статус берілгені мәлім. Бұл күн Қала күні ретінде белгіленіп, шымкенттіктер үшін қуанышты мерекеге айналды.
Қазақстандағы үшінші мегаполис атанған Шымкент осылайша дамудың жаңа сатысына қадам басты. Содан беріде Шымқаланы көркейту мен дамыту жолында ауқымды жұмыстар атқарылды. Мәселен, соңғы 3 жылда қаланың шетінде орналасқан 8 елдімекенге табиғи газ, 9 елді мекенге таза ауыз су және 10 елді мекенге сапалы электр қуаты жеткізілген.
Адамзат дамуының ядросы – ірі қалалар, заманауи мегаполистер десек, біздің сүйікті қаламыз күн өткен сайын сол атқа лайықты болып келеді. Ол «ақылды», «жасыл» әрі қауіпсіз қала атана бастады. Соңғы жылдар бедерінде Шымкентте заманауи инфрақұрылым қалыптасып, жаңа шағынаудандар, көрікті ғимараттар, зәулім тұрғын үйлер, мәдениет, спорт және әлеуметтік нысандардың қатары көбейіп келеді.
Алдағы жоспарлар да ауқымды. 5 жылда Шымкентте 3 миллион шаршы метр тұрғын үй пайдалануға беріледі. Бұл 47 мыңнан астам отбасы қоныс тойын тойлайды деген сөз.

Мұнан бөлек жаңадан 5 емхана мен 5 аурухана және 28 мектеп салынады. Қосымша 19 мектепте қосалқы ғимараттар бой көтермек. 2025 жылға қарай қалада газдандыру мен ауыз сумен қамту мәселелері толық шешімін табады.
Жаңадан екі бірдей индустриалды аймақ ашылып, көптеген инвестициялық жобалар жүзеге асады. Шағын және орта кәсіпкерлікке жан жақты қолдау көрсетіліп, осы салада жұмыс істейтіндердің қатары 145 мыңнан 175 мыңға дейін жетеді деген жоспар бар. Нәтижесінде қаламызда жалпы 80 мың жаңа жұмыс орны құрылмақ.
Қорыта айтқанда, Шымкент – тұрғындар саны бойынша еліміздегі үшінші қала ғана емес, Елбасының оған республикалық мәртебе беру жөніндегі тарихи Жарлығынан кейін қаланың кең тынысы ашылып, дамудың даңғыл жолына қарай сенімді қадам басты. Бүгінде Шымкент өзінің демократияланудың бағалы идеалдарына адал екенін көрсетіп,
Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық және саяси жаңғыруына лайықты үлесін
қосуда.

Короновирус пандемиясы халықтың ой-санасы мен өмір салтына ғана әсер еткен жоқ, ол ел экономикасының құрылымын қайта қарау керектігін де айқындап берді. Наурыз айында қарапайым медициналық бетперде тапшылығының жұртты әбігерге салуы шикізат экспортына тәуелді экономиканың қаншалықты солқылдақ екенін көрсетті. Оның үстіне төтенше жағдай режимінің қашан да экономикалық салдары болатыны белгілі.

Шымкент қаласында «Бастау бизнес» жобасы аясында кәсіпкерлік негіздеріне оқыту басталды. Бұл туралы ақпараттық-коммуникация орталығында өткен брифингте Шымкент қаласы Кәсіпкерлер палатасы директорының орынбасары Олжас Жансейітов мәлімдеді.