Шымкент келбеті

ҚР Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев саяси қуғын-сүргін және ашаршылық құрбандарын еске алу күніне орай арнайы Үндеу жариялап, сол жылдардың тарихын терең зерттеп, құрбан болған боздақтарды толық ақтаумен айналысатын мемлекеттік комиссия құру жөнінде тапсырма бергені белгілі. Шынын айту керек, бұл қазақ қоғамы көптен күткен оқиға болатын. Өйткені, біз рухани жаңғыруды, ұлттық модернизацияны жүзеге асырып, жаңа сапаға көтерілгіміз келсе, қоғамда тарихи сана қалыптастырып, төл руханиятымызға тамыр байлауға тиіспіз.

Мемлекеттік Әнұран, Ту және Елтаңбамыз, яғни мемлекеттік рәміздер туралы конституциялық заңның қабылданғанына, міне, 28 жыл толып отыр.

ҚР Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың ашаршылық пен қуғын-сүргін құрбандарын ақтаумен айналысатын мемлекеттік комиссия құру жөніндегі бастамасы дер кезінде қолға алынған іс.

Шындығын айтқанда сталиндік қызыл террордың зардабын қазақ халқы ғана тартқан жоқ. Тарихтың қатпарлы беттеріне көз жүгіртсек өткен ғасырдың жиырмасыншы – елуінші жылдарында КСРО аумағында тұрған миллиондаған адамдар қуғынға ұшырады. Президенттің бастамасы сәтті жүзеге асып, тарихи шындықтың беті толық ашылған кезде тағдыр тоғыстырған көпэтносты Қазақстан халқы өткеніне қарап бүгінгі ырысты ынтымағының қадірін тереңірек ұғына түседі деп ойлаймын.

Тарихи деректерге сүйенсек, сталиндік депортация жылдарында 3 миллионнан астам адам туған жерінен, елінен күштеп көшіріліп, мүлде жат аймақтарға қоныстандырылған. Қазақ жеріне сол уақытта КСРО-да тұрып жатқан немістердің 38 пайызы, шешен мен ингуштардың 83 пайызы, кәрістердің 59 пайызы, балқарлардың 55 пайызы, қарашайлардың 58 пайызы, гректердің 76 пайызы, күрдтердің 62 пайызы күшпен әкелінген. Олардың жалпы саны кем дегенде 1 миллион 200 мыңды құрайтын-ды.

Депортацияланған барлық ұлттарға тағылған негізгі айып – «сенімсіз халықтар» деп тану. Яғни соғыс жылдары фашистерден азат етілген аймақтардағы тұрғылықты халыққа осындай негізсіз айыптар тағылып, тұтас ұлттар күдікке ілінген.

Күштеп қоныс аударылғандар туған жерінен мал-мүліктерін де, киім-кешектері мен ас-ауқатын да ала алмаған. Жүк таситын вагондарға тиеліп, Қазақстанға келгенде босап қалған мешіттер, мал қоралар мен жертөлелерге орналастырылған, тіпті мыңдаған адам ашық аспанның астында, жапан далада қалған.

Міне, сондай жағдайда қазақ халқы өзі аса қиын жағдайда жартылай аштық хәлінде отырса да тағдыр тәлкегімен ұшыраған өзге ұлттарға қолынан келген бар жақсылығын жасады.

Қасым-Жомарт Кемелұлының тапсырмасына сәйкес құрылатын мемлекеттік комиссияның жұмысы жалпылама айтылып жүрген осы деректерді нақты құжаттармен дәлелдеп, ғылыми негіздеп беруімен құнды болмақ.

ХХ ғасыр отарлаушылар салған лаңға бүгінгі Тәуелсіздік биігінен, ұлттық ұстаным тұрғысынан әділ баға берілсе, бұл – мемлекеттілігімізді нығайта түсетін қадам болмақ.

Мамыражай мамырдың ортасында бірқатар отандық ақпарат құралдары countrymeters.info сайтының мәліметіне сүйеніп Қазақстан халқының саны 19 миллионға жеткенін жарыса хабарлады. ҚР Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің ғылыми болжамына сәйкес Қазақстан халқының саны 19 миллион 180 мыңнан асуы ықтимал. Ерекше назар аударатын дерек республика халқының 57,3 пайызының қалаларда өмір сүріп жатқаны. Бұл қазақтың біртіндеп қалалық ұлтқа айналып келе жатқанын көрсетеді.

КЕЛЕШЕКТЕ ОН АДАМНЫҢ ЖЕТЕУІ ҚАЛАДА ТҰРАДЫ

Адамзат дамуының ядросы – үлкен қалалар. Ғылым мен білім де, капитал мен өндіріс те, мәдениет пен өнер де ірі мегаполистерге шоғырланған. Заманауи зауыт-фабрикалардың ауылдарда емес, инфрақұрылымы мен логистикалық жүйесі жақсы дамыған, үлкен нарықтарға жақын орналасқан ірі қалаларда ашылуы да заңдылық. Осының бәрі жинақталып келіп үлкен қалалардағы еңбек өнімділігінің ауылдағыға қарағанда әлдеқайда жоғары болуына ықпал етеді. Сол себепті ірі мегаполистері жоқ мемлекеттердің бәсекеге қабілетті болуы, дамып кетуі екіталай.
1989 жылғы халық санағының деректеріне көз жүгіртсек, сол жылдары республика тұрғындарының небәрі 47,8 пайызы ғана қала тұрғындары болған. Яғни, халықтың жартысынан көбі ауылда өмір сүріп, еліміз урбандалу деңгейі төмен мемлекеттердің қатарында еді.
Өткен ғасырдың тоқсаныншы жылдарында экономикалық тоқырау алқымнан алған кезде ауыл қазағы лек-легімен қалаға қарай ағыла бастады. Кейіннен мемлекет ауыл шаруашылығына жан-жақты қолдау көрсеткенімен, ауылда да тұрғындардың әлеуметтік жағдайы тұрақтала бастағанымен, бұл процесс әлі де жалғасып келеді. Әл-әзір тоқтамайтынға ұқсайды. Мәселен, 2015 жылғы 1 қаңтардағы статистикалық деректер бойынша қалалықтардың үлесі 55,1 пайызды құраған болса, арада 5 жыл өткенде бұл көрсеткіш 57 пайыздан асып отыр. Яғни, қала халқының үлесі 5 жылда 2 пайызға көбейді деген сөз. Егер осы тенденция жалғаса берсе, 25-30 жылдан кейін Қазақстанда қала халқының үлесі 70 пайыздан асып, еліміздің урбандалу көрсеткіші жоғары дамыған елдердің деңгейіне жақындайды.

Жабайы урбанизацияның зардабы ауыр

«Ауылым – алтын бесігім» деген қағиданы, өсиетті бойына сіңіріп өскен замандастарымыздың біразы ауыл тұрғындарының, әсіресе, жастардың жаппай қалаға көшуін «жақсылықтың нышаны емес» деп қабылдайды. Расында солай ма? Қалалық ұлтқа айналу қазақты жаңа сапаға көтереді. Ол қандай сапа? Неден ұтып, нені жоғалтуымыз мүмкін? Бүгінгі әңгіме осы төңіректе өрбиді...
Әлеуметтанушылар мен демограф-ғалымдар урбанизацияны түрліше классификациялап жатады. Түрлі ғылыми теорияларды баяндап оқырманның уақытын алмай, жалпақ тілмен айтар болсақ, урбанизацияның негізгі екі түрі бар. Оның бірі – мәжбүрлі, екіншісі – жоспарлы түрі. Мәжбүрлі урбанизацияға тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында Қазақстанда басталған процесті жатқызуға болады. Кеңшарлар мен ұжымшарлар тарап кетіп, ауылда жұмыс орындары қалмаған кезде халық амалдап күнелту үшін қалаға қарай ағыла бастады. Ауыл тұрғындарының мұнан басқа таңдауы болған жоқ. Міне, осыны ғалымдар мәжбүрлі урбанизация деп атайды.
Қазақстанда бұл процесс ұзақ жылдар бойы жүрді және ол қоғамда біршама күрделі проблемалардың туындауына әкеп соқтырды. Өйткені, ауылдан келген ағайынды қалада да жұмақ күтіп тұрған жоқ-тын. Қалада да өндіріс тоқыраған, қызмет көрсету саласы да, құрылыс та кенжелеп қалған еді. Мыңдап емес, жүз мыңдап, миллиондап келген адамдарды жұмыспен қамтуға ол кезде үлкен қалалардың да шамасы жетпеді.
Оның үстіне баспанамен қамтамасыз ету жайы күрделі болды. Ауылдан келген ағайынның пәтер жалдап немесе жатақханаларда паналауы әлі де жиі кездеседі. Яғни, мәжбүрлі урбанизация жағдайында халықтың қалаға келіп әлеуметтенуі өте қиын жүрді. Тұрақты жұмысы мен баспанасы жоқ адамдардың көбеюі қалада моральдық-психологиялық ахуалды нашарлатып, әлеуметтік наразылықты арттырды. Бұл өз кезегінде ұсақ қылмыстың, бұзақылықтың, ұрлықтың, қарақшылықтың, тіпті маскүнемдік пен жезөкшеліктің де көбеюіне ықпал еткені шындық.

Ал, қазіргі жағдай қандай?

Қазір қалада мәжбүрлі және жоспарлы урбанизацияның екеуінің де элементтері кездеседі. Яғни қазір өтіп жатқан үдерістерді екеуінің жиынтық нұсқасы деп қарастыруға болатын секілді. Бір жағынан ауылда әлі де жұмыссыздық мәселесі өте өткір күйінде қалып отыр. «Мәжбүрлі урбанизация толықтай тоқтады» деп айтуға әлі тым ерте. Дегенмен, екінші жағынан соңғы онжылдықта Үдемелі индустриялды-инновациялық даму, «Бизнестің жол картасы», «Қолжетімді баспана», «7-20-25» секілді түрлі бағдарламаларды жүзеге асырды. Бұл бағдарлама әуелде көзделген мақсаттарына толықтай қол жеткізе алмай отырған болуы мүмкін. Отандық өндірістің экспорттық мүмкіндіктерінің төмендігін айтпаған күннің өзінде ол ішкі нарықта импортқа тәуелділіктен де толықтай құтқара алмай келеді. Баспанаға мұқтаж отбасылар да әлі өте көп.
Соған қарамастан қазір ірі қалалардың барлығында индустриялды аймақтар жұмыс істеп тұр. Мәселен, бір ғана Шымкент индустриялды аймағында қазір 40-тан астам шағын және орта кәсіпорын жұмыс істейді, әрі ол жерде 3 мыңға тарта адам жұмыспен қамтылған. Шымкентте мұнан бөлек тағы 2 индустриалды және бір арнайы экономикалық аймақ жұмыс істеп тұр.
Урбанизацияның жоспарлы сипатқа көше бастағанын мемлекеттің тұрғын үй құрылысы бағытындағы саясатына қарап та байқауға болады. 2019 жылы Қазақстанда 10 миллион шаршы метр тұрғын үй салынып, халықтың игілігіне берілді. Бір ғана Шымкент қаласының өзінде өткен жылы 524 мың, өткен 3 жылда 1 миллион 300 мың шаршы метр баспана салынған.
Қарап отырсақ, мемлекеттік бағдарламалар аясында бой көтерген тұрғын үйлердің 60 пайыздан астамы Нұр-Сұлтан, Алматы, Шымкент және Ақтөбе секілді ірі қалалардың үлесінде. Қалғанының барлығы дерлік облыс орталықтарында жүзеге асқан құрылыстар. Егер мемлекет халықтың қалаға қоныс аударуын ынталандыруды көздемесе, мемлекеттік бағдарлама аясында үйдің елеулі бөлігін ауылдар мен аудан орталықтарына салар ма еді?!

Этнодемографиялық фактор – айрықша маңызды

Урбанизацияның қиындықтары туралы аз-кем айттық. Енді оның жақсы жақтарына тоқталсақ. Бұл жерде ескерілуі тиіс ең басты мәселе – этникалық, этнодемографиялық фактор. Ауыл қазағының қалаға этнодемографиялық қысымы тәуелсіздіктен көп бұрын, жетпісінші жылдардың басында басталған. Ғалымдар 1975-1985 жылдар аралығында 2 миллион адамның Орта Азиядан ішкі Ресейге қайта көшіп кеткенін айтады. Соның үштен бір бөлігі Қазақстаннан кеткендер екен. Сол жылдары КСРО-ның еуропалық бөлігіне қоныс аударғандардың орнын ауылдан барған қазақ жастары мен жас отбасылары алмастыра бастаған. Бірақ, қазақты ауылдан шығармай, резервацияда ұстауды көздеген тоталитарлық саясаттың кесірінен бұл процесс өте баяу және ауыр жүрген. Ауылдан барған қандастарымыз қалаға сіңісіп кету үшін қиямет-қайым қиындықтарды бастан өткізген.
Қалада қазақтардың көбеюі негізінен еліміз тәуелсіздік алғаннан кейін пайда болған үрдіс. Мәселен, 1986 жылғы Желтоқсан оқиғасынан кейін Алматыда идеология саласындағы жұмыстар талқыланған үлкен жиын өткені белгілі. Сонда Мәскеуден келген шенеуніктер, ең алдымен, «Қонаев басшылыққа келген кезде Алматы тұрғындарының небары 5 пайызы қазақтар болған, қазір 12 пайызға жетіпті. Мына оқиға орталықта қазақтардың көбейіп кетуінің салдары» дегенді айтқан. Бұл қорлыққа қарасаңызшы, қазақтың астанасында 10 адамның 9-ы – өзге ұлт өкілі болған. Отарлаушылар қалған біреуінің өзін көп көріп отыр. Сөйткен Алматыда қазір, Аллаға шүкір, 60 пайыздан астам қазақтар өмір сүреді.
Небары 20 жыл бұрын Ақмолада 300 мыңдай адам тұрып жатты. Сол жылдары оның көшелерінде ілуде бір болмаса, қазақ кезіктіруіңіз қиын болған көрінеді. Ал, қазір Астананың 1 миллион 150 мыңдай тұрғыны бар. Әрі оның 76 пайызы өз қандастарымыз.
Шымкентте тоқсаныншы жылдардың басында 405 мың тұрғын болған. Мұнда да қазақтардың үлесі 30 пайызға жетпеген. Бүгінде миллионер атанған Шымкент тұрғындарының 70 пайызға жуығын қазақтар құрайды.
Қала берді Атырау, Маңғыстау, Қызылорда өңірлері мен олардың облыс орталықтарында қазақтардың үлесі 90 пайыздан асып кетті. Бұл елдегі урбанизацияның ғана емес, отарсыздандыру, қазақыландыру саясатының да жеңістері мен жемістері екені анық.

Шымкенттің орны бөлек...

Енді мемлекет Шымкентті жоспарлы урбанизацияның ірі орталықтарының біріне айналдыруға баса назар аударып отыр. Қазақ халқының толықтай қалалық ұлтқа айналуында Шымқала айрықша маңызды рөл атқаратын секілді. Миллионды шаһардың алдағы бес жылға арналған даму тұжырымдамасында көрсетілген деректерге назар аударсаңыз бұған көзіңіз жетіп, көңіліңіз сенеді.
Жоғарыда айтқанымыздай, қала урбанизация үдерісінің жүрегіне айналуы үшін әуелі өндіріс дамып, жұмыс орындары көбеюі шарт. Осы мақсатта Шымкентте жаңадан «Агроиндустриалды» және «Жұлдыз» индустриалды аймақтары ашылады. Қазірдің өзінде қос аймақта 40 ірі инвестициялық жоба жүзеге асатыны анықталған. Нәтижесінде қаладағы өнеркәсіп өнімінің көлемі 2019 жылғы 562 миллиард теңгеден 2025 жылға қарай 800 миллиард теңгеге көбейеді.
Мұнан бөлек аталған 2 индустриалды аймаққа алдағы 3 жылда шет елдерден 2,5 миллиард АҚШ доллары көлемінде инвестиция тартылып, 15 кәсіпорын ашылады. Нәтижесінде 2 мың азамат жұмыспен қамтылмақ.
Жалпы, қаланың өңірлік даму жоспарында көрсетілген мәліметтерге сүйенсек, алдағы 5 жылда Шымкентте 80 мың жаңа жұмыс орны ашылады. Қала берді алдағы 5 жылда шаһарда 3 милллион шаршы метр тұрғын үй салынып, 50 мыңға жуық отбасы қоныс тойын тойламақ. Осының бәрі айналып келгенде Шымкентті экономикалық тұрғыда тартымды мегаполиске айналдырып, оның ірі урбанизация орталық болуына негіз қалайды.

Қала қазақты прагматизге бастайды

Әрине, қазақтың қалалық ұлтқа айналу процесінің рухани-мәдени аспектілері де бар. Қалаға келген қандастарымыздың өмір салтымен қоса мінез-құлқы, дүниетанымы да өзгеретіні сөзсіз. Қазіргі зиялы қауым тап осы мәселеге көбірек алаңдайды. Дегенмен, осыған ұқсас жағдайды қазақ мұнан бір ғасыр бұрын бастан кешкен-ді. ХХ ғасырдың басында қазақ далалық ұлттан ауыл халқына ауысты. Байтақ далаға тән еркін мінезіміз, дархан жүрегіміз, кеңқолтық салт-дәстүрлеріміз, шаруашылық ерекшеліктеріміз бірте-бірте ауылдық, отырықшылық қалыпқа түсті. Кеңестік биліктің бұл үдерісті күштеп тездетуі өте ауыр зардаптарға әкеп соқтырды. Бірақ, айтайын дегеніміз ол емес.
Айтайын дегеніміз, өзі жылы үйлерде тұрып, қолға қарап қалған азын-аулақ малын қорада бағып, ауылдық аймақ шегінде ғана жүріп-тұратын тірлік біздің аталарымыз бен олардың әкелеріне қиынға соққан. Ұзақ жылдар бойы көп қазақтар бұған көндіге алмаған. Жылдар өтсе де өзінің стихиясын аңсаумен болған. Әсіресе, көктемде жайлауға көшетін мезгіл жеткенде қазақтардың жаны жабырқап сала берген. Кең далаға шығып атқа мініп шапқысы, айналаны жаңғыртып ән салғысы кеп тұрған. Бірақ, уақыт өте сабаға түсіп, ауыл тіршілігіне мойын ұсына бастадық. Ауылда өткен бір ғасыр да қазаққа көп нәрсе берді. Қаншама ғалымдар, жазушылар, спортшылар, дара тұлғалар сол ауылдардан түлеп ұшты. Бір кездегі аталарымыз жатсынған, бөтенсіген ауылды кейінгі ұрпақ қалада сағынышпен еске алып жүр.
Сол сияқты қазір ауылдан келгендердің арасында қалалық тіршілікке бой үйрете алмай жүргендер де көп. Қалада тұрса да етек-жеңі жайылып, тамыр-танысының, туған-туысының бәрін үйіне қонаққа шақырып, той жасаса қарызданып-қауғаланып, миллиондарды шашып жүргендер көп. Мұның бәрі олардың ауылдағы молшылықты, бейғам, жайбарақат өмірді әлі де қимай жүргенін көрсетеді. Уақыт өте келе ақшаны үнемдеп, қаланың талқысы мен дағдысына ауысады, тәртібі мен мәдениетіне де төселеді. Әлі-ақ қазақ прагматизмді бойына сіңіріп алады.
Қазір елімізде ғана емес, бүкіл әлемде азық-түлікке сұраныс артып келеді. Бұл сұраныс тұрғанда Қазақстанның агросекторы жылдан жылға дами береді. Ол дамыған сайын ауыл шаруашылығына жаңа техника мен технология дендеп енгізіле береді. Бұл жағдай өз кезегінде қол еңбегіне, жұмыс күшіне деген сұранысты азайтады. Яғни, қандастарымыздың басым бөлігінің қала халқына айналып, оның тұрмыс-тіршілігіне бейімделуден басқа таңдауы жоқ.
Есесіне, қалалық ұлтқа айналған қазақтың келер ұрпағы заманауи ғылым-білімді игереді, техникалық мамандықтарды меңгереді, кәсіпкерлікті өзінің өмір салтына айналдырады. Демек, урбанизация бізді қалалық ұлтқа ғана емес, бәсекеге қабілетті ұлтқа да айналдыра бастады деген сөз. Тек қоғамдық қатынастарымыз ғана емес, санамыз да нарықтанған тұста ұлттық салт-дәстүрлерімізді жаңа жағдайға бейімдей алсақ болғаны. Яғни, бабаларымыздың бойындағы үлкенді құрметтеу, бауырмалдық, кеңпейілділік, шыншылдық, қанағатшылдық секілді асыл қасиеттерді аталарымыз далалық өмірден ауылдық өмірге қалай алып өтсе, біз оны ендігі жерде қалалық өмірдің де ажырамас бөлшегіне айналдыра білуіміз керек. Сонда қалалық ұлтқа айналған қазақтың жаңа құндылықтар жүйесі дұрыс қалыптасады.
Қорыта айтқанда, қалалық ұлтқа айналған қазақтың мойнына бәсекелестік атты зіл батпан жүк артылды. Енді біз өзіміздің дербес мемлекетіміздің амандығы мен дамуына бір кісідей жауапты екенімізді ұғынуымыз керек.

Жеңіс! Осы бір ауыз сөздің астарында қаншама мән-мағына жатыр десеңізші. Оны әр адам, әр халық өзінше пайымдап, өзінше ұғынады...

Қазақтың дәстүрлі дүниетанымында жеңіс деген, ең әуелі, жауды жеңу емес, өзіңді жеңу. Өз бойыңдағы тәкаппарлықты, менмендік пен көрсеқызар нәпсіқұмарлықты, кертартпалық пен кержалқаулықты жеңіп, ездік пен екіжүзділіктен сақтана білсең, нағыз жеңімпаз болғаның. Жеңілістің ащы дәмін татып, шын жеңістің не екенін түсінген, оның қадіріне жете білген адамның да, ұлттың да бағы ашылып, айдарынан жел еседі.

Міне, биыл Ұлы Отан соғысындағы Жеңістің 75 жылдығын атап өткелі отырмыз. Бұл оқиғаның ұлт тарихында алар орны ерекше. Өйткені, осынау Ұлы Жеңіске қазақ халқы да орасан зор үлес қосты. Тарихи деректерге көз жүгіртсек, Қазақстанда сол кезде өмір сүрген 6,2 миллион адамның 1,2 миллионы соғысқа аттанған. Соның ішінде 601 мың азамат туған жеріне орала алмай, майданда шейіт кетті.
Соғыс жылдары қазақ жауынгерлері ерліктің тамаша үлгісін көрсетті. 100 мыңнан астам сарбаз түрлі орден-медалдарға ие болса, 528 жауынгер Кеңес Одағының Батыры атанды.
Қазақ халқы жеңісті жақындатуға майданда ғана емес, тылда да орасан зор үлес қосты. Фашистер КСРО-ның батыс бөлігін жаулап алған тұста Қазақстан негізгі өндірістік базаға айналды.
Мына деректерге назар салыңызшы: 1941-1942 жылдары Қазақстанда 25 кен орны мен шахта, 11 кен байыту фабрикасы, 19 жаңа көмір шахтасы мен 3 разрез, 4 жаңа мұнай кеніші мен Атыраудағы мұнай өңдеу зауыты іске қосылған.
Соғыс кезінде жалпыодақтық мыс құймасының – 30 пайызы, марганец кенінің – 60 пайызы, мыс кенінің – 50 пайызы, металл висмутының – 65 пайызы, плоиметалл кенінің – 70 пайызы, мырыштың 85 пайызы Қазақстанда өндірілді.
Одақтағы мыстың үштен бір бөлігі Қазақстанда өндірілгендіктен, жауға қарсы атылған әрбір тоғыз оқтың жетеуі Шымкент қорғасын зауытында құйылған.
Жалпы, соғыс жылдары
КСРО-ның өзге аймақтарынан қазақ жеріне 142 кәсіпорын көшіріліп әкелінсе, елде барлығы 460 ірі зауыт-фабрика жұмыс істеп тұрған.
Білесіз бе, егер осынша өндірісте тепсе темір үзетін атпал азаматтар еңбек етсе, мұның бәрі ештеңе емес еді-ау. Бірақ, зұлмат жылдары еңбекке жарамды ерлер қан майданға аттанған кезде бұл ауыртпалықтың бәрі әйелдер мен балалардың және қариялардың мойнына түсті.
Тылда еңбек еткен олар майданға 30 миллион пұт – астық, 15 миллион пұт – картоп пен көкөніс, 16 миллион пұт – ет, 3,2 миллион центнер – сүт өнімдерін, 2,5 миллион дана жылы сырт киім жіберген. Қала берді, КСРО-ның жаудан азат етілген аудандарына көмек ретінде қазақтар 500 мың бас мал, оның ішінде 110 мың жылқы жіберген.
Біз көрсеткен деректер Қазақ
станның жеңіске қосқан үлесінің бір парасы ғана. Әрі біз оларды қанша тізбектесек те, бұл цифрлар бәрібір соғыс жылдарында қазақтың басына түскен қайғы-қасірет пен тауқыметтің, халқымыздың жанқияр ерлігі мен жанкешті еңбегінің шынайы өлшемі бола алмайды.
Сенбесеңіз мына бір жазбаға зер салыңыз: « ...«Қызыл батыр» колхозының ауданында 1942 жылы қарашаның 23-і күні ол өз минометімен дәл көздеп атып, жаудың жаяу әскерінің бір взводын жойды. Шарнутовский хуторының түбінде 1942 жылы 26 қараша күні жаудың 36 танкісі үш жақтан батареяны қоршайын деді. Сыпатаев жолдас минометімен атқылап жаудың бірнеше танкісі мен оның соңынан ілесіп келе жатқан жаяу әскерді тоқтатты. Тағы бір неміс танкісі минометке тақап қалғанда оның жолын бөгеу үшін Сыпатаев қолындағы жарылғыш затты бауырына басып, танктің астына түсіп кетті. Сөйтіп жау танкісімен бірге өзін жарып жіберді».
Иә, бұл қазақтың қаһарманы Қарсыбайдың, Кеңес Одағының Батыры Қарсыбай Сыпатаевтың марапаттау қағазынан алынған үзінді.
Майдан даласында мұндай көзсіз ерлікті тек Сыптаев қана жасаған жоқ. Алысқа бармай-ақ, Оңтүстік өңірдің тағы бір тумасы, мынау Қазығұрт ауданындағы Рабат ауылының қарадомалағы Қарақозы Әбдалиев те Мелитополь қаласын азат ету үшін болған шайқаста қолындағы бірнеше гранатасымен бірге жаудың «Тигр» атты алып танкісінің астына түсіп, шейіт кеткен.
Жаумен айқаста өз-өзін ойланбай құрбан еткен бұл неткен ерлік пен өрлік еді?! Бодандықтың қамытын мойнына мықтап киген, жаппай ашаршылықтың кесірінен миллиондаған адамынан айырылған, саяси қуғын-сүргін жылдарында бүкіл элитасы жіпке тізіліп атылған халықтың рухы жасып, жігері мұқалмас па еді?
Жоқ, қазақ халқы басынан өткен сонша зобалаңға қарамай қаншама қаһарман ұл тудырып, жеңіске қарай сеніммен қадам басты. Қайтсе де жігері мұқалмайтын бұл неткен қайсарлық? Осыншама өр рухтың астарында не жатыр? Әрине, иман жатыр.
Сөз басында жеңісті әр адамның, әр халықтың өзінше ұғынып, өзінше қабылдайтынын айттық қой. Ата-бабаларымыз жер бетіндегі шайқастарда кім жеңіп, кім жеңілгеніне қарамай, нағыз жеңіс аса қамқор, ерекше мейірімді, ең әділетті әрі ең құдіретті, барша жаратылыстан қашан да үстем болған Аллаға тән екенін білген және соған шүбәсіз сенген.
Батыр бабаларымыз мал-мүлкін, отбасын, туған жерін, өз Отанын қорғауды Алланың алдындағы парыз деп білген. Азғындыққа, әділетсіздікке қарсы тұрып, зұлымдықпен күресуді адамдық борышы санаған.
«Сапымыз Хақтың, әділеттің жағында болса, бұл соғыстың соңында жеңсек – қаһарман, өлсек – шейіт боламыз» деген сенім Қарсыбайлардың жүрегінен өлім қорқынышын алып тастаған. Өйткені, соғыста өлу шын мұсылман, нағыз қазақ үшін трагедия емес, керісінше екі дүниенің зор бақыты.
Осынау исламдық сенім жүйесі мың жыл бойы бабаларымыздың қанына сіңіп, сүйегіне дарып, ұлттық дүниетанымның негізіне айналды. Яғни, қазақ халқының Ұлы Отан соғысында танытқан өр рухының астарында осындай берік сенім, идеялық негіз жатыр еді.
Бүгінде білерді білмес кей бауырларымыз «Неге біз сол соғысты Ұлы Отан соғысы деп атаймыз? КСРО біздің Отанымыз ба еді? Аталарымыз жат жерді қорғау үшін қан төкті ме?» дейтін ағат әңгіме айтады.
Біріншіден, аталарымыз КСРО жеңілсе, жаудың қазақ жеріне де түбі келіп жетерін білді. Сондықтан олар жат жерді емес, өз Атамекенін қорғау жолында басын құрбан етті.
Екіншіден, Исламда ардақты пайғамбарымыз Мұхаммед Мұстафадан (оған Алланың разылығы мен сәлемі болсын) қалған соғыс әдебі бар. Ол әдептің басты шартының бірі – соғыс кезінде дұшпанның әйелдері мен балаларына және қарияларына зәбір көрсетпеу. Екінші шарты – тұтқынға түскен жау әскерін азаптап, қорламау. Майданда қолында қаруы бар кезінде оны өлтіруге болады. Ал, тұтқынға түсіп, қол-аяғына кісен салынды ма, оның басқа құқығы пайда болады. Ол құқық – адамдық құқығы. Мейлі дұшпан болса да шын мұсылмандар оның құдай жаратқан адам екенін ұмытпаған және соған лайықты қарым-қатынас жасаған.
Адамзат тарихы фашистердің осы қасиетті қағидалардың бәріне қарама-қайшы әрекет жасағанына куә. Ол зұлымдар әйел, бала, қария деп бөлмеді, бәрін бірдей қырып салды. Ал, концлагерлерде тұтқындарға жасалған зұлымдықты сөзбен айтып жеткізу мүмкін емес-тін. Осындай азғындыққа қарсы шайқас жүріп жатқанда жан сауғалап, үйінде жату шын мұсылман, нағыз қазаққа тән қылық емес. Демек, аталарымыз сталиндік жүйені қорғау үшін күрескен жоқ, адамзат баласына қарсы жасалған үлкен қылмыспен күресті. Демек, біздің аталарымыз – нағыз шейіт.
Ұлы Отан соғысы – қазақ тарихындағы көп соғыстың бірі ғана. Әрі біздің бабаларымыз қай соғыста болса да, өз Отанын қорғау мен зұлымдыққа қарсы тұру жолында ғана күрескен. Ешқашан зұлымдардың жағында болмаған. Демек, біз әділеттік жолында миллиондаған перзенті шейіт түскен қаһарман ұлттың, ұлы ұлттың ұрпағымыз.
Қасиетті Құранда «Алла жолында өлтірілгендерді «өлді» демеңдер. Жоқ, олар тірі. Бірақ, Сіздер оны білмейсіздер» дейтін аят бар. Демек, шейіт кеткендер ешқашан өлмейді, олардың рухы мәңгі бізбен бірге жасай береді.
Келер ұрпақтың бойына ата-бабамыздан мирас болып қалған «Шейіттер өлмейді» дейтін осы сенімді сіңіре алсақ, сөйтіп олардың жүрегінен өлім қорқынышын алып тастасақ, қазақтың зұлымдық пен әділетсіздікке қарсы тұрар өр рухын қайта оятсақ, Тәуелсіздігіміз баянды, мемлекеттілігіміз мәңгі болары шүбәсіз.
Міне, 9 мамыр – Ұлы Жеңіс күні мерекесінен алар ғибратымыз осы.

1 мамыр бір-бірімізді мерекемен құттықтап, той тойлайтын күн ғана емес, тарихтың қатпарлы беттеріне көз жүгіртіп, өткеннен сабақ алатын мереке. Өйткені, тарихи тағдыр тоғыстырған Қазақстан халқының өткеніне қарап бүгінгі жүзден астам этностың ырысты ынтымағының қадірін тереңірек ұғына түсінеміз.

Тарихи деректерге сүйенсек, сталиндік депортация жылдарында 3 миллионнан астам адам туған жерінен, елінен күштеп көшіріліп, мүлде жат аймақтарға қоныстандырылған. Қазақ жеріне сол уақытта КСРО-да тұрып жатқан немістердің 38 пайызы, шешен мен ингуштардың 83 пайызы, кәрістердің 59 пайызы, балқарлардың 55 пайызы, қарашайлардың 58 пайызы, гректердің 76 пайызы, күрдтердің 62 пайызы күшпен әкелінген. Олардың жалпы саны кем дегенде 1 миллион 200 мыңды құрайтын-ды. Депортацияланған барлық ұлттарға тағылған негізгі айып – «сенімсіз халықтар» деп тану. Яғни соғыс жылдары фашистерден азат етілген аймақтардағы тұрғылықты халыққа осындай негізсіз айыптар тағылып, тұтас ұлттар күдікке ілінген.
Күштеп қоныс аударылғандар туған жерінен мал-мүліктерін де, киім-кешектері мен ас-ауқатын да ала алмаған. Жүк таситын вагондарға тиеліп, Қазақстанға келгенде босап қалған мешіттер, мал қоралар мен жертөлелерге орналастырылған, тіпті мыңдаған адам ашық аспанның астында, жапан далада қалған.
Міне, сондай жағдайда қазақ халқы өзінің атамекеніне тағдыр тәлкегімен келген өзге ұлттарға қолынан келген бар жақсылығын жасады. Қазақтың жақсылығын көргендердің бірі – Шымкент қалалық шешен-ингуш этномәдени бірлестігінің жетекшісі Саждат Ахметованың әжесі екен.
Туған жерінен ажырап, еркінен тыс жер аударылған байғұс ана кішкентай 6 нәрестесімен бірге қыстың қақаған аязында вагоннан түсіп, далада қалған. Аяздан үсуге айналған балаларына қарауға дәті бармай, үміті үзілуге шақ қалғанда бір қайырымды қазақ азаматы жолығыпты. Ол бүрсең қаққан балаларды көрісімен үстіндегі тұлыбын шешіп, олардың үстіне жауыпты. Содан Саждат ханымның әжесі қазақтардың мейіріміне талай бөленгенін ерекше ықыласпен әңгімелеп береді екен.
– Әжем үстіндегі тұлыбын шешіп беріп, балаларын үсік шалудан аман алып қалған Аманжол есімді кісі туралы жиі айтып беретін еді. Соғыстан кейінгі қиын жылдары өздері де жарымай отырғанына қарамай қазақтар әжемді 6 баласымен үйіне кіргізіп алып, бір үзім нанын бөліп берген екен. Содан әжеміз өз балалары мен немерелеріне қазақтарға қашан да құрметпен қарауды өсиет етіп айтумен өтті, – дейді Саждат Зияутдинқызы.
Оның айтуынша, этносаралық келісім мен татулықты сақтап қана қоймай, одан әрі нығайта түсу үшін аға буын өкілдері жастарға осы тарихты үнемі әңгімелеп отыруы тиіс.
– Өткен жылы Санкт-Петербург қаласында стоматолог дәрігер өз пациентінің Қазақстаннан барып, ресейлік университеттердің бірінде оқып жүрген студент екенін, ұлты қазақ екенін біліп, одан тісін емдегені үшін алуы тиіс ақшадан бас тартқанына куә болдым. Содан әңгімелесе келіп, доктор Шаарана Магамадованың да әулеті кезінде Қазақстанға жер аударылғанын білдім. Оның ата-әжесі ұзақ жылдар бойы Қарағанды облысы, Жаңаарқа ауданындағы Атасу ауылында тұрыпты. Ата-анасы да, өзі де қасиетті қазақ жерінде дүниеге келіпті. Дәрігер «Бүкіл әулетімізбен қазақтардың арқасында аман қалғанымызды біле тұрып, сол ұлттың өкілінен қалайша ақы аламын» деп ағынан жарылды. Шынында да мейірбан қазақ халқына деген ризашылығымызды тек осындай мереке күндері ғана емес, күнделікті өмірде де білдіріп жүруге тиіс екенбіз-ау деген ой келді, – деді Н.Ахметова.
Этномәдени бірлестіктің жетекшісі Қазақстанда барлық этнос өкілдерінің өз тілі мен мәдениетін сақтауына барынша жағдай жасалғанын айтады.
Қазақстанда ешкім біздің құқығымызды шектемейді. Жоғары білім алуымызға, бизнес немесе мемлекеттік қызметпен айналысуымызға барлық мүмкіндіктер бар. Біз өз балаларымыздың болашағына сенімдіміз. Біз – қазақстандықтармыз. Біздің Отанымыз –Қазақстан!
Кейіпкеріміздің пікірінше тап осы ертеңгі күнге деген сенімділік пен ұлтына қарамастан әрбір азаматтың өзін осы қоғамның толыққанды мүшесі ретінде сезінуі – Қазақстанның табысты дамуының кепілі. Әрі мұның бәрі дұрыс жүргізілген ұлт саясатының ғана емес, қазақ халқының кеңпейілдігі мен парасаттылығының жемісі. Сондықтан әрбір азамат ынтымақ пен келісім дейтін қасиетті құндылықтарды көздің қарашығындай сақтауы тиіс.
Иә, 1 мамыр – Қазақстан халқының бірлігі күні – бұл қазақстандықтардың бір-біріне деген мейірімділігі мен махаббатының жарқын мерекесі. Сондықтан әрқайсымыз өз тарихымызды есте сақтап және оны мақтан етуіміз керек. Мұндағы басты мақсат – өскелең ұрпақтың бойында толеранттылық сезімін, бір-біріне деген сыйластықты дарыту және Қазақстандағы этносаралық келісімді дамыту.

Шымкентте індетпен күрес бойынша ауқымды жұмыс атқарылуда

Тарихта небір аласапыран замандар өтті. Оның кейбірін қауымдар, халықтар мен мемлекеттер бір-бірімен соғысып қолдан жасады. Енді біразы адам баласының еркінен тыс табиғи апаттар мен індеттер түрінде орын алды. Әр ғасырда айналып келіп отырған обаның адамзатқа қандай қайғы-қасірет әкелгеніне қарт тарих куә. Бірақ, адамзат өркениеті соның бәрінен аман-есен өтті.

Адамзатты апаттардан алып өткен оның бойындағы күрескерлік рух пен сабыр-төзім, ақыл-парасат пен ғылым-білім, ынтымақ-бірлік пен ТӘРТІП дейтін құндылықтар. Демек, бұл жолы да короновирус пандемиясын осы құндылықтарға арқа сүйеу арқылы ғана жеңе аламыз.
Қазір короновирус індеті бүкіл әлемді шарпып барады. Алдыңғы қатарлы дамыған мемлекеттер экономикасы қуатты, ғылым-білімі мен медицинасы жетілген болғанына қарамастан індеттің таралуын бақылауда ұстай алмай қалды. Осы орайда Қазақстанда мемлекет короновирусқа қарсы уақтылы әрі мейлінше тиімді шаралар қабылдап жатқанын баса айту керек.
Төтенше жағдай режимін қамтамасыз ету жөніндегі Мемлекеттік комиссияның кезекті отырысында ҚР
Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев «Оңтүстік – халқы тығыз орналасқан өңір. Сондықтан індеттің таралуын тоқтатпасақ, жағдайды ушықтырып аламыз» деп, жергілікті атқарушы органдарға карантин шараларының орындалуын қатаң бақылауға алуды тапсырған болатын. Бүгін біз оңтүстік өңірдегі ең ірі қала, басты орталық – Шымкент шаһарында Мемлекет басшысының аталған тапсырмасы қалай орындалып жатқанына шолу жасап көрмекпіз.

КАРАНТИН ДЕР КЕЗІНДЕ ЕНГІЗІЛДІ

Бүгінгі таңда жергілікті билікке қойылатын негізгі үш талап бар. Біріншіден, жан-жақты ойластырылған, ақылға қонымды әрі рационалды шешімдерді дер кезінде қабылдай білу. Екіншіден, сол шешімдерді жүзеге асыру барысында жедел әрекет ету, яғни, мобилділік. Үшіншісі, халықпен тиімді кері байланыс орнату. Бұл талаптар былайғы жаймашуақ кезде де маңызды. Ал, қазіргідей төтенше жағдай кезінде мұның маңызы еселеп артты. Біздіңше, Шымкент қаласының әкімдігі осы үш талаптың да үдесінен толықтай шығып отыр.
Бұған дәлел ретінде 2020 жылғы 4 сәуірден бастап қала аумағында карантин режимі енгізілгенін айтуға болады. Сол күндері Шымкентте Сovid-19 вирусын жұқтырғандар саны саусақпен санарлық болатын. Бірақ, қалада індеттің тез таралуына ықпал ететін жәйттер аз емес еді. Атап айтқанда, Түркістан облысындағы 2 миллионнан астам тұрғынның күнделікті тіршілігі осы мегаполиспен тығыз байланысты. Әрі Шымкент – тоғыз жолдың торабында орналасқан қала. Республиканың өзге өңірлеріне Шымкент арқылы күн сайын кемінде 200 мың транзитті жолаушы өтетін. Көлік пен жолаушылар ағыны мұндай көп кезде індеттің қалай тез тарап кетері белгілі. Шымкент қаласының әкімі Мұрат Әйтенов бастаған команда осы қатерді алдын ала болжай білді. Сондықтан, шаһарға карантин режимін енгізі туралы шешім азаматтардың өмірі мен қауіпсіздігін қорғап, денсаулығын сақтау тұрғысынан дер кезінде қабылданған өте орынды шешім болды деп сеніммен айта аламыз.

ҚАЛАДА МҮЛГІГЕН ТЫНЫШТЫҚ

Ендігі мақсат – тұрғындардың карантин режимін бұлжытпай орындап, өзін-өзі оқшаулауына ықпал ету және қала ішіндегі қозғалысты барынша шектеу болатын. Міне, осы тұста жауапты органдар жедел, тиянақты әрі жинақы әрекет етудің тамаша үлгісін көрсете білді.
Ойланып қарасаңыз, төрт ауданнан тұратын, миллион халқы бар алып шаһардағы қайнаған тіршілік пен сабылысқан қозғалысты бір күнде шектеу оңай шаруа емес. Бұл жерде тек қана қатаң шаралар қолданып, полицияның күшіне ғана сүйенуге болмас еді. Қалада қозғалыс азайғанымен, тіршілікті қамтамасыз ететін қызметтер – халықты азық-түлік, дәрі-дәрмекпен қамтамасыз етуден бастап, коммуналдық авариялық мекемелерге дейін жұмысын жалғастыра берді. Осының бәрін үйлестіру үшін қала әкімдігі санаулы күннің ішінде Полиция департаменті және «Атамекен» кәсіпкерлер палатасымен бірлесе отырып «Сергек» қосымшасы арқылы жаңа өткізу жүйесін жасап шықты. Мұның артында басшылар мен жауапты мамандардың орасан зор еңбегі жатқанын айта кеткен жөн.
Жалпы, қазір Шымкент қаласының кіреберістерінде 18 блок-бекет жұмыс істеп тұр. Олардың әрқайсысы бейнебақылау камералармен қамтылған.
Ресми мәліметтерге қарағанда
18 блок-бекетте арнайы автокөлік құралдарымен жалпы 676 қызметкер жұмылдырылған. Оның ішінде 240 полиция қызметкері (18 арнайы автокөлік), 204 медицина қызметкері (18 жедел жәрдем көлік) және қарулы күштердің 232 сарбазы тәулік бойы 3 ауысымда қызмет атқаруда. Одан бөлек прокуратураның 18 қызметкері де жұмылдырылған.
Аталған блок-бекеттерде төтенше жағдай режимін бұзу бойынша 23 жайт орын алып, ҚР Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодекстің 476 бабымен (Төтенше жағдай режимiн бұзу) хаттама толтырылған. Айта кету керек, төтенше жағдай режимiн бұзу 10 айлық есептiк көрсеткiш мөлшерiнде айыппұл салуға не 15 тәулікке дейін әкімшілік қамаққа алуға әкеп соғады.
Ал, қала ішінде карантин режимінің сақталуын 115 полиция қызметкері, Қарулы күштер – 14, Ұлттық ұланның 192 сарбазы қадағалауға алған.
Коронавирус инфекциясының кең таралмауына және қауіпті індеттің алдын алу мақсатында Шымкент қаласында 16 аумақ оқшауланды. Онда 163 полиция қызметкері жұмылдырылған. Медицина мамандары да тәулік бойы қызмет атқаруда. Ошақтарда дезинфекция жүргізіліп, эпидемияға қарсы үздіксіз іс-шаралар өткізілуде.

ШЫМКЕНТТЕ – ЖАҢА ГОСПИТАЛЬ

Шымкентте Сovid-19 вирусын жұқтырғандар үшін қажет төсек-орындар, госпитальдар толық дайын. Нақтырақ айтқанда, қалада барлығы 680 төсек-орынға арналған провизорлық стационарлар бар (қалалық жұқпалы аурулар ауруханасы – 180 төсек, «Мейірім» оңалту орталығы - 120 төсек, «Атамекен» медициналық орталығы - 380 төсек).
Сондай-ақ, 1 456 төсек-орынға арналған карантиндік стационарлар қарастырылған. Мамандардың айтуынша, тап қазіргі қалыптасқан жағдайды есепке алғанда бұл төсек қоры толық жеткілікті. Алайда, көптеген елдерде індеттің таралуы шарықтау шегіне жеткен кезде медициналық құралдар мен төсек орындардың жетіспеушілігі күрделі проблемаға айналып отыр.
Шымкент қаласының әкімдігі осы жәйтті ескерген болса керек, жедел түрде 200 орынды госпитальдың құрылысын бастау туралы шешім қабылдап, жедел түрде іске кірісті.
Жақында қала әкімі Мұрат
Әйтенов жаңа аурухананың құрылысымен танысты. Төтенше жағдай кезінде науқастарды қабылдайтын госпиталь тез құрастырылатын материалдардан тұрғызылуда. Оған қажетті құрылыс заттары толықтай Қазақстанда өндірілген. Жергілікті жерден 400-ге жуық жұмысшы тартылған.
Арнайы аурухана стационар, жан сақтау сынды бірнеше бөліктен тұрады. Ол коронавирус инфекциясын жұқтырған азаматтарды емдеуге қажетті құрал-жабдықтармен толық қамтамасыз етіледі. Емдеу орны санитарлық-эпедемиялық нормаларға сәйкес келеді. Әрі мұнда медицина қызметкерлерінің жұмыстан тыс уақытта жуынуына, тамақтануы мен тынығуына барлық жағдай жасалады.
Мұндағы жұмысты Шымкент қалалық жұқпалы аурулар ауруханасы үйлестіреді. Аталған госпитальдің қызметі инфекциялық аурулардың алдын алуды жақсартады.

МҰҚТАЖ ЖАНДАР ҚАМҚОРЛЫҚСЫЗ ҚАЛМАЙДЫ

Елімізде төтенше жағдай орын алуына байланысты көптеген азаматтар табысынан айырылып, қиын жағдайға тап болды. Осы күрделі кезеңде әлеуметтік тұрғыда әлжуаз отбасыларға қол ұшын беру – мемлекеттің тікелей міндеті. Шымкент қаласында бұл жұмыс ойдағыдай жүзеге асуда. Атап айтқанда Елбасы бастамасымен құрылған «Birgemiz» қорынан 21 864 шымкенттіктің есепшотына 50 мың теңгеден қаржы аударылды.
Сондай-ақ, Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Жарлығына сәйкес төтенше жағдай салдарынан табысынан айырылған Шымкент қаласының 40 586 тұрғыны 42 500 теңге төлемді алды. Өтініштерді қабылдау әлі де жалғасуда.

АЗЫҚ-ТҮЛІК БАҒАСЫ БАҚЫЛАУДА

Елімізде төтенше жағдай жарияланған күннен бастап қала әкімі Мұрат Әйтеновтің тапсырмасымен бірінші кезекте азық-түлік бағасын тұрақтандыру мәселесі жіті бақылауға алынды. Бұл мақсатқа қажетті қаржы бөлінді.
Мемлекет бекітіп берген әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларының бағасын тұрақты ұстап тұру үшін әкімдік пен «Gramad Retail» ЖШС мен келісім түзілді. Қазіргі таңда аталмыш серіктестік өзінің 2 супермаркетінде азық-түлікті белгіленген бағада сатуда.
Өткен аптада «Gramad» супермаркетіне «Magnum» «Фиркан» сауда желілері де қосылды. Қазір қала аумағында бекітілген бағамен азық-түлік сатып жатқан 21 сауда желісі бар. Оған қоса «Gramad» супермаркеті қаладағы «Алаш», «Жібек жолы», «Қапланбек», «Акбар» және «Айна» базарда арнайы көлікпен жылжымалы сату нүктелерін ұйымдастыруда.
Карантин кезінде азық-түлікпен қатар жеке сақтану құралдарына, атап айтқанда медициналық бетперделерге сұраныс еселеп артқаны белгілі. Осы орайда Шымкентте тұрмысы төмен азаматтарға жалпы саны 76 255 бетперде тегін таратылды.Бұл көп реттік маскалар, сондықтан сабындап жуып, қайта қолдануға жарамды. Айта кету керек, үшінші мегполисте бұл игі іс сақтық шаралары аяқталғанға дейін жалғаса бермек.

БҮГІНГІНІҢ БАТЫРЛАРЫ – ДӘРІГЕРЛЕР

Бүгінде коронавирус инфекциясымен күрес бүкіл әлемде көзге көрінбейтін дұшпанмен арпалысқан қан майданға айналды. Өмір мен өлім таразыға түскен сол майданның алғы шебінде ақ халатты абзал жандар жүр. Әрине, науқастың өмірін сақтау үшін өз денсаулығын қатерге тігіп күні-түні тынбай еңбек етіп жүрген дәрігерлер мен медбикелердің, басқа да медицина қызметкерлерінің қаһармандығы ешбір цифрмен, ешбір соммамен өлшеуге келмейді. Олар – нағыз бүгінгі күннің батырлары. Тұтас халықтың алғысына бөленген ақ халаттылардың еңбегінің толық өтеуін тек Жаратқан Иеміз ғана бере алады.
Десе де оларға әлеуметтік қолдау көрсету арқылы ризашылығымызды білдіру – парыз. Осыны ескерген ел Президенті коронавируспен күресіп жатқан медицина қызметкерлеріне көмек көрсету туралы тапсырма берген болатын. Осыған орай, Шымкент қаласында 1 290 медицина қызметкеріне үстемақы төленеді.
Медицина қызметкерлері жұмысының қауіптілігіне қарай 3 топқа бөлінген. Бірінші санаттағы өте қауіпті жағдайда жұмыс істейтін 24 қызметкерге 8,7 млн теңге бөлінді. Екінші санаттағы қалыпты жағдайда жұмыс істейтін дәрігерлер мен фельдшелерге, 845 медицина мамандарына 258,3 млн теңге бөлінді. Үшінші деңгейдегі қауіпсіздік жағдайында жұмыс істейтін 421 медицина ұйымының қызметкеріне 51,3 млн теңге бөлінді.
Үстемақы алғандар реанимация бөлімдерімен қоса алғанда, жұқпалы аурулар стационарларының дәрігерлері, карантиндік аймақтағы орта және кіші медицина қызметкерлері. Сондай-ақ провизорлық стационар мен жедел жәрдем қызметінің дәрігерлері мен жедел-жәрдем жүргізушілері.

БАНК ҚЫЗМЕТІН ҮЙДЕ ОТЫРЫП ПАЙДАЛАНАСЫЗ

Сәуірдің басында мемлекет табысынан айырылған азаматтарға 42 500 теңге жәрдемақы төлейтіні жөнінде хабар таралды. Осы қаржыдан үмітті қалың көпшілік есепшот нөмірін алу үшін банкке қарай ағылып, бөлімшелер мен банкоматтардың алдында ұзын сонар кезектер пайда бола бастады. Эпидемиялық жағдайға орай қабылданған карантиндік шара кезінде халықтың бір жерге бұлайша көп шоғырланбауы өте маңызды.
Әлеуметтік желілерде банк бөлімшелеріндегі кезектер бейнеленген жазбалар тарай бастаған алғашқы сағаттарда-ақ Шымкент қаласының әкімдігі екінші деңгейлі банктермен бірлесе отырып дереу әрекетке көшті.
Бүгінгі таңда мемлекет тағайындаған 42 500 теңге жәрдемақыға өтініш беруге қажетті есепшот нөмірін анықтау үшін банктерге барудың қажеті жоқ. Қызметтердің барлығы онлайн жүйесінде көрсетіледі. Үйде отырып есепшот ашуға мүмкіндік қарастырылған. Тіпті шот бұғатталып қалса да жәрдемақыға арнайы шот аштыруға болады. Цифрлық жүйенің арқасында енді мобильді қосымша арқылы банктік картаға үйден тапсырыс беріп, оны кейін карантин біткен соң банктің кез келген бөлімшесінен барып алуға мүмкіндік бар.
Қазіргі уақытта қаладағы төрт қаржы институтының филиалдары «Kaspi bank», «Home credit Bank», «Халық банкі» және «Банк Центр Кредит» қызметтерін толықтай онлайн жүйеге көшірді.
Айта кетерлігі, қаламыздағы базарлар мен дүкендер және сауда орындары төлемдерді пост терминалдар арқылы қабылдауды бастады. Бұл өз кезегінде коронавирустың таралуына тосқауыл болмақ. Оған қоса көлеңкелі бизнестің жолын кеседі.
Картасы жоқ азаматтар банктерге қоңырау шалу арқылы немесе онлайн тапсырыс бере алады. Дайын картаны банктер үйлеріңізге жеткізіп береді. Төлем картасын қабылдайтын құрылғы орнатпаған нысандарға әкімшілік шара қолданылмақ.

ОТАНҒА ҚЫЗМЕТ – ПЕРЗЕНТТІК ПАРЫЗ

Ел басына күн туған қиын-қыстау шақта Отанға қызмет ету – әрбір азаматтың перзенттік парызы. Осы орайда Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың әскери міндеттілерді арнайы жиынға шақыру жөніндегі ұсынысына сәйкес Шымкентте ел үшін тер төгуге бел буған азаматтардың қатары көбейіп келеді.
Еріктілер қалалық әскери комиссариатқа барып тіркеліп жатыр. Төтенше жағдай кезінде Шымкент қаласы әкімдігінің тапсырысымен қала бойынша әзірге 100-ге жуық азаматты қабылдау жоспарланған. Олар зазалсыздандыру мен блок-бекеттерде патрульдеу жұмыстарын атқарады. Бұл жолы 35 жасқа дейінгі азаматтар тіркеуге алынуда.
Жалпы, Шымкент қаласындағы залалсыздандыру жұмыстарына 50 автокөлік пен 600-ге жуық адам жұмылдырылған. Сондай-ақ, 200-ге тарта әскери қызметкер қамтылған.

ТАМАША ТӘЖІРИБЕ ЖИНАҚТАЛУДА

Иә, қазір елдегі ахуал шынында күрделі. Бір жағынан пандемия алқымнан алып жатса, екінші жағынан экономикалық дағдарыс елімізге қосымша ауыртпалықтар әкелді. Дегенмен, Қазақстанның бұл уақытша қиындықтарды жеңіп шығатын қаржылай қоры да, халқының бойында күш-жігері де бар.
Әрі кез келген дағдарыс бізді шыңдай түседі. Осындай қиын-қыстау кезеңде басталған ізденістер мен тәжірибелер болашақта дамудың жаңа сапалық деңгейіне көтерілуімізге жол ашады.
Бұл жөнінде Елбасы «Бірлесе білген ел бәрін жеңеді» деген мақаласында «Кез келген қиындық адамды тығы­рықтан шығуға, өзгеше ойлауға, қалып­тасқан жұмыс тәсілдерін жетілдіруге бастайды. Ал, бұл ғылым мен технологияны дамытуға, сергек өмір салтын қалыптастыруға алып келеді. Бүгінде еңбекті ұйымдастырудың креативті әдістері, тіпті жаңа кәсіп түрлері шыға бастады. Қазір адамдар біртіндеп қағазбастылықтан арылып, қашықтан жұмыс істеу режіміне көшті» деді.
Осыған орай бір ғана мысал айтайық. Бүгінде еліміз қашықтан білім беру бойынша тамаша тәжірибе жинақтап жатыр. Иә, қазір бұл істің өзіндік қиындықтары мен кемшіліктері болуы мүмкін. Алайда, бүгін жинақталып жатқан тәжірибе күні ертең кәдеге асатыны сөзсіз. Сол арқылы біз білім берудің сапасы мен қолжетімділігін арттырып, жаңа технологиялар негізінде жұмыс істеуге машықтанып жатырмыз.
Бүгінде Шымкент қаласында жалпы 213 білім беру ұйымы толығымен қашықтан оқыту форматына көшті. Биылғы 6 сәуірден бастап барлық мектеп оқушылары ІV тоқсанды қашықтан оқыту форматында бастады.
Қалада жалпы 172 мектепте 222 037 оқушы білім алуда.
Оқушылардың 96,7 пайызы электронды құрылғылармен яғни, компьютер, смартфон, планшетпен жабдықталған (214 613 оқушы), қалған 3,3 пайыз (7 424) оқушының телеарналар арқылы білім алу мүмкіндігі бар. 17 253 мұғалім электронды құрылғылар мен интернет желісімен қамтамасыз етілген.
Жоғары оқу орындары 4 цифрлық білім беру платформалары арқылы жұмыс атқаруда. Студенттер саны – 106 723 (практикада – 11 459, сырттай – 22 333).
2020 жылдың 26 наурызынан бастап барлық мектепке дейінгі білім беру ұйымдарының жұмыстары тоқтатылды. Қаладағы барлық балабақша қызметінің уақытша тоқтатылған мерзімінде меншік түріне қарамастан балабақша қызметкерлерінің жалақылары толық көлемде төлену туралы шешім қабылданды.
Жоғарыда айтқанымыздай, бүгінгі таңда мемлекеттік органдар қызметінің тиімділігін бағалаудағы басты өлшемдердің бірі – халықпен кері байланыс орнату.
Бұл тұрғыдан алып қарағанда Шымкент қаласының әкімдігі нәтижелі жұмыс атқаруда. Шымкент қаласының әкімі Мұрат Әйтенов шаһарда карантин енгізілуіне байланысты жергілікті телеарналар және әлеуметтік желілер арқылы мәлімдеме жасап, азаматтарға жағдайды баяндап отырды.
Төтенше жағдай жарияланған алғашқы күндерден бастап құрылған жедел штаб БАҚ пен тұрғындарды жан-жақты сараланған әрі шынайы ақпаратпен толық қамтамасыз етіп келеді. Сондай-ақ, ақпараттық-коммуникациялық орталықта күн сайын түрлі сала басшылары брифингтер өткізіп көпшілікті алаңдататын ең өзекті сауалдарға жауап беруде.
Төтенше жағдай кезінде тұрғындардың сауалдарына тұшымды жауап беру мақсатында қала басшылығының шешімімен арнайы Сall-орталық жұмысын бастаған болатын.
39-50-55 нөміріне тіркелген 9 телефонда күнделікті отыратын мамандар 22 наурыз бен 9 сәуір аралығында азаматтардан түскен 8 707 қоңырауды тіркеп, сауалдарға жауап берді.

16 науқас коронавирустан жазылып шықты

Төтенше жағдай енгізілгелі атқарылған барлық жұмыстың түпкі нәтижесі індеттің таралуына жол бермеу және науқастардың дертінен аман-есен айығуы. Осы тұрғыдан алғанда Шымкентте қолға алынған шаралар алғашқы нәтижелерін бере бастады. Денсаулық сақтау басқармасының соңғы мәліметі бойынша, қалада коронавирус жұқтырған 16 науқас ауруханадан жазылып шықты.

Ал, пітір садақаны онлайн беруге болады

Биыл қасиетті Рамазан айы 24 сәуір күні басталады. Осыған орай Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының төрағасы, бас мүфти Наурызбай қажы Тағанұлы Azattyq Rýhy порталының «Азат алаң» бағдарламасына сұхбат берді. Наурызбай қажы Тағанұлы сұхбатында карантин кезінде пітір садақаны қалай төлеуге болатынына қатысты сұрақтарға жауап берді. Бас мүфти, сонымен қатар, биылғы Рамазан айында кейбір діни жоралғылардың орындалмайтынын, яғни тарауық намазы әдеттегідей жамағатпен оқылмайтынын, көпшілік үшін аузашар берілмейтінін түсіндіріп өтті.

— Ислам діні адамның амандығын, азаматтардың денсаулығын қорғауды бәрінен маңызды деп санайды. Сондықтан, өкінішке қарай, елімізде жарияланған төтенше жағдайға байланысты Рамазан айындағы құлшылық амалдарын орындауда бірқатар шектеулер енгізуге мәжбүр болып отырмыз. Мәселен, биыл пітір садақасы тек онлайн түрде төленеді. Ол үшін біз Каспи банкпен келісім-шарт жасадық. Рамазан басталған күні осы банктің мобилді қосымшасында арнайы баған пайда болады. Сол қызметті пайдалана отырып әрбір азамат өзі тұратын өңірдің орталық мешіті ашқан есепшотқа пітір садақасын аударады. Биыл пітір садақаның мөлшері – отбасының әрбір мүшесіне 370 теңге, – деді Бас мүфти.
Оның айтуынша, ынсап мөлшерінде дүниесі бар, яғни қазіргі өлшеммен алғанда күнделікті қажеттілігінен артылған 127 мың теңгесі бар адамға отбасының әрбір мүшесіне арнап пітір садақа беру – уәжіп амал.
— Мұхаммед (с.ғ.с.) пайғамбарымыздың «Кімде кім Рамазан айында ораза тұтқан адамды ауыз ашар кезінде тамақтандырса, оның бұған дейінгі күнәлары кешіріліп, өзі жұмаққа кіргізіледі» дейтін хадисі бар. Сонда сахабалары «Уа, Расулалла, біздің оған шамамыз келмесе ше» деп сұрағанда Алла елшісі «Ауыз ашқан адамға бір құрма, бір жұтым сүт немесе су берген адамға да сол сауап жазылады» деген. Яғни, басты мақсат — ауыз бекіткен адамды тамақтандыру, ол үшін бір жерге жиналып, бірге отыру немесе мол дастархан жаю міндетті емес. Қазіргі жағдайға байланысты үйде ауызашар өткізуге болмайды. Сондай-ақ, жылдағыдай мейрамханалар мен дәмханаларда, мешіттердің жанында ауызашар ұйымдастыруға тыйым салынып отыр. Есесіне, қазір қоғамдық тамақтандыру орындары үйге дейін жеткізу қызметін көрсетуде, – деді Бас мүфти.
Оның айтуынша, Сіз таныстарыңызға ауызашар беріп, сауапқа кенелгіңіз келсе, оларға телефон арқылы «Мен осы күні Сізге ауызашар беремін. Тағамдар Сіздің үйіңізге жеткізіліп беріледі. Басқа тағам әзірлемеңіз» деп алдын ала ескертесіз. Содан кейін мейрамханаға телефон арқылы хабарласып, өзіңіз әзірлеген тізімдегі адамдардың мекенжайын, жеткізіп беру уақытын және тағам түрлерін айтасыз да онлайн төлем жасайсыз. Осылайша өзіңіз үйден шықпайсыз, бірақ одан Алланың Сізге беретін сауабы ешқандай кемімейді.

— Қазір мұқтаж жандар өте көп. Күнделікті табысын күн сайын жұмыс істеп тауып жүрген отбасылар қаншама болатын. Енді төтенше жағдайға байланысты сол отбасылардың барлығы табысынан айырылып қалды. Мемлекеттің беретін жәрдемақысы ол отбасының күнкөрісіне толық жете бермейтіні де шындық. Сондықтан мешіттерге телефон арқылы хабарлассаңыз Сізге осындай азаматтардың мәліметтерін береді. Ауызашар берейін деген ниетпен сол отбасыларға қаржылай немесе азық-түлік түрінде көмектессеңіз де болады, — деді
Наурызбай қажы Тағанұлы.
Бас мүфтидің айтуынша, ең бастысы Алла разылығы үшін қайырымдылық жасайын деген ниеттің болуы. Сіз ол қайырымдылықты қандай жолмен және қандай формада жасасаңыз да Алла барлығын көріп, біліп тұр. Періштелер бұл жақсылығыңызды амал дәптеріңізге жазып қояды.
Сонымен қатар Бас мүфти тілшінің «Тарауих намазын онлайн түрде оқуға болмас па еді» деген сауалына орай «шариғатта оған рұқсат жоқ» екенін айтты.