Шымкент келбеті

ҚР Парламенті Сенатының депутаттары Нұрлан Бекназаров пен Айгүл Қапбарова Шымкент қаласына жұмыс сапарымен келді. Халық қалаулылары алдымен Маятас, Тоғыс тұрғын алаптарында болып, тұрғындармен кездесті.

Кездесуде тұрғындар қалаға жаңадан қосылған бұл елдімекендерді дамыту үшін соңғы жылдары көптеген жұмыстар атқарылғанын айтып, алғысын жеткізді. Атап айтқанда, қос елдімекендегі барлық жолдар мен аяқ жолдарға жаңадан асфальт төселген. Көшелер жарықтандырылып, аулалар абаттандырылған. Балалардың ойын алаңы мен спорт алаңдары ашылды. Электр желілері мен трансформаторлар жаңартылып, тұрғындар сапалы электр қуатына қол жеткізді. Қазір магистралды кәріз жүйесі жаңартылуда. Биыл осындағы Бауыржан Момышұлы атындағы орта мектептің негізгі ғимараты күрделі жөндеуден өтті. Қазір 300 орындық қосалқы ғимараттың құрылысы жүріп жатыр.
Сонымен қатар Бадам өзенінің үстінен өтетін жергілікті 3 көпірде қайта құру жұмыстары жүргізіліп, ел игілігіне берілген.
Кездесу барысында жергілікті ардагерлер кеңесінің төрағасы Батырхан Ашетов сенаторларға бірқатар проблемаларды да айтты. Олардың ішінде негізгі 2 мәселені бөліп көрсетуге болады. Біріншісі, маятастықтардың үйі қалаға өткенімен ауыл шаруашылық жерлері Төлеби ауданының қарамағында қалған.Соның салдарынан шаруалар субсидия мен басқа да мемлекеттік қолдаудан қағылып отыр. Екіншісі, Бадам өзенінен төнетін су тасқыны қаупі екен. Биыл Еңбекші ауданы әкімдігінің ұйытқы болуымен өзен жағалауы бекітілген. Алайда, өткен көктемдегі су тасқыны іргедегі Елтай ауылын әбігерге салған соң тұрғындар сол жағдай қайталана ма деп алаңдайды. Сондықтан мүмкін болса, Бадамның елдімекендерден өтетін тұсын бетон жабындысымен бекітсе деген өтініш айтады.
Сенат депутаттары тұрғындар көтерген мәселені қала әкімдігімен бірлесе отырып шешетінін жеткізді. Сондай-ақ, Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың тапсырмасына сәйкес ірі қалалардың шетінде орналасқан елдімекендердің проблемаларына баса назар аударылып жатқанын айтты.
Мұнан кейін жоғарғы палата өкілдері қаладағы «Медикер» медицина орталығында және «Цитадельде» болып, Шымкент қаласында денсаулық сақтау мен туризм салаларын дамыту бойынша атқарылып жатқан жұмыстармен танысты.

Қазақ қашаннан болашақтан жақсылық күткен халық. Осы күндері бүкіл еліміз «Барлық қиындықтар мен ауыртпалықтар ескі жылда қалып, келе жатқан сиыр жылы мамыражай әрі берекелі болса екен» деген тілектің үстінде отыр.

Бүгін біз 2021 жылдың 1 қаңтарынан бастап ел өміріне енетін ең маңызды 10 жаңалық пен өзгерісті топтастырып, оқырман назарына ұсынбақпыз. Сонымен:
1. Жаңа жылдың алғашқы күнінен бастап Қазақстанда «Аңсаған сәби» мемлекеттік бағдарламасы жұмыс істей бастайды. Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың тапсырмасымен қабылданған бағдарлама бойынша экстракорпоральді ұрықтандыру бағдарламасына бөлінетін квота саны бірден 7 есе көбейіп, 7 мыңға жетеді. Бұйырса келер жылы сәби исін аңсаған қаншама отбасы арманына жетеді.
2. 2021 жылғы 1 қаңтардан бастап ЖАЛПЫҒА БІРДЕЙ ДЕКЛАРАЦИЯЛАУДЫҢ бірінші кезеңі қолданысқа енгізіледі. Бірінші кезеңде мемлекеттік қызметшілер мен олардың жұбайлары, сондай-ақ мемлекеттік қызметкерге теңестірілген адамдар мен олардың жұбайлары табысы туралы есеп беруі тиіс. Ал, 2025 жылға қарай бүкіл халық қаржыны қайдан тауып, қайда жұмсағанын ашып көрсетуге міндетті болмақ. Мамандар бұл қадам елдегі жемқорлықтың тыйылуына, көлеңкелі экономикамен күрестің күшеюіне ықпал етеді деп есептейді.
3. Сиыр жылының алғашқы күнінен бастап ҚР Салық Кодексіне енгізілген өзгерістер қолданысқа енгізіледі. Оған сәйкес көлік салығын төлеудің шекті мерзімі ағымдағы жылдың 31 желтоқсанынан келер жылдың 1 сәуіріне ауыстырылды. Мәселен, темір тұлпарыңыздың 2021 жылғы салығын 2022 жылдың 1 сәуіріне дейін төлесеңіз болғаны.
4. 2021 жылғы 1 қаңтардан бастап отандастарымыз зейнетақы жинақтарының бір бөлігін тұрғын үй жағдайын жақсартуға, емделуге және қаржы ұйымдарына сенімгерлік басқаруға беру үшін мерзімінен бұрын алу мүмкіндігіне ие болады. Бұл жаңалық қорға қомақты қаржы жинаған 700 мың азаматқа қатысты.
5. Заңнамаға енгізілген өзгерістерге сәйкес, 2021 жылғы 1 қаңтардан бастап 16 жасқа толған әрбір адам жеке куәлік, төлқұжат немесе жүргізуші куәлігін алу үшін саусақ іздерін тапсыруға міндетті. 12-16 жас аралығындағы балаларға дактилоскопия олардың келісімімен және ата-анасының қатысуымен ерікті түрде жасалады. Айта кетейік, Сіздің қолданыстағы құжатыңыз бар болса, оны бірден ауыстыру міндетті емес. Тек қолданылу мерзімі аяқталып, төлқұжатты жаңартқан кезде осы рәсімді орындауыңыз керек. Бұл да қылмыспен күресті күшейту және қоғамдық қауіпсіздікті нығайту үшін жасалып жатқан қадам.
6. Құжаттарға қатысты тағы бір өзгеріс, 1 қаңтардан бастап жеке куәлік, төлқұжат пен жүргізуші куәлігі латын графикасының негізіндегі жаңа қазақ әліпбиімен және тек қана мемлекеттік тілде толтырылады.
7. Сиыр жылының 1 қаңтарынан бастап МӘМС жарнасының мөлшері өзгереді. Бұған дейін жалдамалы жұмысшылардың жалақысынан 1 пайыз сақтандыру жарнасына аударылып келді. Енді оған қоса жұмыс берушіңіз Сіз үшін жалақыңыздың 2 пайызы мөлшеріндегі қаржыны Қорға аударады. Яғни, бұл өзгерістен Сіздің қалтаңызға салмақ түспейді, есесіне сақтандыру жарнасы көбейген сайын Сіздің тегін қолданатын медициналық қызметтеріңіздің тізбесі кеңейеді. Жеке кәсіпкерлер ең төменгі жалақының 1.4 еселенген мөлшерінің 5 пайызын, яғни, 2975 теңге төлейді. Ал, жұмысы тоқтап тұрған ЖК болса, ең төменгі жалақының 5 пайызын, яғни, 2125 теңге төлеуге міндетті. Өзін-өзі жұмыспен қамтыған азаматтар да тап осы көлемде сақтандыру жарнасын төлеуі тиіс.
8. Жаңа жылдан бастап аз қамтамасыз етілген отбасылардың балаларына берілетін Кепілдендірілген әлеуметтік себеттің құрамы өзгереді. Нақтырақ айтсақ, ата-аналар арнайы порталға кіріп өздеріне қажетті азық-түлік пен тауарлар түрін және жеткізушіні таңдай алады.
9. 2021 жылдың 1 қаңтарынан бастап Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес, мемлекеттік аппарат пен квазимемлекеттік сектордағы қызметкерлердің 25 пайызын қысқарту басталады.
10. 2021 жылдың 1 қаңтарынан бастап ескі смартфондарда WhatsApp мессенджері жұмыс істеуін тоқтатады. Қосымша операциялық жүйе iOS 9 немесе Android 4.0.3-ге дейін жаңартылмаған құрылғыларда істен шығады. Ең алдымен, бұл iPhone 4 және оның ерте шыққан модельдеріне қатысты.

«Парламенттің және жергілікті өкілді органдардың жаңартылған құрамы еліміздегі әлеуметтік-экономикалық реформаларды сапалы әрі заңнамалық тұрғыдан қамтамасыз етуге баса мән береді.
Алдағы сайлау еліміздің саяси жүйесін жаңартуды қамтамасыз ететін саяси институттарды дәйекті түрде демократияландыруға және жаңғыртуға Қазақстанның аса ықыласты екенін тағы да бір дәлелдейтін болады.
Біздің ортақ миссиямыз – Қазақстанды өркендету, азаматтарымыздың игілігі үшін қызмет ету. Қазақстан халқы аса маңызды тарихи сындарлы сәттерде бір жеңнен қол, бір жағадан бас шығара білді. Халқымыз осы жолы да елімізді жан-жақты жаңғырту бағытындағы жаңа тарихи миссиясын лайықты атқарады деп сенемін. Тәуелсіздіктің 30 жылдығы қарсаңында еліміз кемелдене түсіп, дамудың жаңа кезеңіне шығатынымыз анық.
Мемлекетіміздің барлық азаматтарын белсенді азаматтық ұстанымын танытуға, Парламент Мәжілісінің және мәслихаттардың алдағы сайлауына ұйымшылдықпен қатысуға шақырамын.

Қасым–Жомарт ТОҚАЕВ,
Қазақстан Республикасының Президенті.
(Мемлекет басшысының ҚР Парламенті Мәжілісі және мәслихат депутаттары сайлауын
тағайындау туралы Үндеуінен. 21 қазан 2020 жыл).

«Nur Otan»: Зауыт ұжымымен кездесу өткізді

Nur Otan партиясы Шымкент қалалық филиалының белсенді өкілдері «Оңтүстік» индустриалды аймағында орналасқан «HILL CORPORATION» компаниясының ұжымымен кездесіп, жұмысшыларға партияның сайлауалды бағдарламасында көрсетілген маңызды бағыттарды түсіндірді.

Маторлық май өндіруші зауытта 300-ден астам адам еңбек етеді. Кездесу барысында «Nur Otan» партиясының алдағы бес жылда Шымкентте дамыту мен көркейту бағытында атқарылатын жұмыс жоспары баяндалды.
Өз кезегінде жұмысшылар көкейде жүрген сауалдарын қойып, ой-пікірлерін ортаға салды. Атап айтқанда, қаладағы көлік кептелісі, шалғай елдімекендердегі қоғамдық көліктің жайы, азық-түлік бағаларының тұрақсыздығы және баспана мәселелері сөз болды. Сондай-ақ, кездесуге қатысушылар көп балалы аналарға көмек көрсету, кәсіпкерлікті қолдауға қатысты проблемаларды көтерді.

«Ауыл» партиясы: Адвокаттар алқасына өз бағдарламасын таныстырды

Жуырда «Ауыл» партиясының өкілдері Шымкент қалалық адвокаттар алқасымен кездесу өткізіп, құқық қорғаушыларды өз бағдарламаларының негізгі бағыттарымен таныстырды.

—«Ауыл» партиясының сайлауалды бағдарламасы бес бөлімнен тұрады. Біріншісі – «Ұлы мәдениет —жарқын болашақ» — өскелең ұрпақты дәстүрлі құндылықтар негізінде тәрбиелеу арқылы еліміздің дамуына ықпал ету. Екінші бағыт «Ауыл – елдің алтын бесігі» деп аталады. Яғни, партия ауылды негізгі моральдық-этникалық дәстүр ретінде қарастырады, ал, оның дамуы елдің толыққанды жаңғыртуының негізі деп есептейді. Үшінші бөлім — «Әлеуметтік даму – рухани прогресс негізі». Бұл бағыт бюджеттік сала қызметкерлерін әлеуметтік кепілдіктермен қамтамасыз ету, сән-салтанатқа салынатын салық енгізу, медициналық көмектің сапасы бойынша ұлттық стандарттар құру мәселелерін қарастырады. Бағдарламада «Қазақстандық отбасыға нақты қолдау» және «Жастарға жол» дейтін бағыттар да бар, — деді партияның Шымкент қалалық филиалының төрағасы Қанатбек Досалиев.
Айта кетейік, бүгінде «Ауыл» партиясының 17 өңірлік және 177 аудандық штабы үгіт-насихат жұмыстарын белсенді түрде жүргізуде.

ҚХП:  Халықты несиенің ауыртпалығынан арашалау керек

Қазақстан халық партиясы үгіт-насихат жұмыстарын белсенді түрде жүргізуде. Партия өкілдері Шымкенттегі №1 қалалық аурухана ұжымымен кездесіп, дәрігерлерді өздерінің бағдарламасымен таныстырды.

Қазақстан халық партиясының мүшелері өздерінің бағдарламасы қарапайым халықтың әл-ауқатын жақсартуға бағытталғанын жеткізді. «Әсіресе, мұғалімдер мен дәрігерлердің жағдайын жақсартуды басты назарға алып отырмыз. Өйткені, пандемия денсаулық сақтау саласына тың серпін керектігін көрсетті» дейді олар.
—Тегін білім алу, несиелік амнистия, зейнеткерлік жасын төмендету... Еліміздің тұрғындарын осы мәселелер қатты алаңдатады. Банктер беретін несиелердің үстемақысы тым жоғары. Бұл тұрғындарды қажытып бітті, қарызын өтей алмай жалғаз баспанасынан айырылып жатқан отбасылар бар. Біздің партия осы мәселеге ерекше назар аударады, деді – Қазақстан халық партиясының мүшесі Гүлайша Мүсілтаева.
Айта кетейік, партия атынан Мәжіліс депутаттығына үміткер ретінде 113 азамат тіркелген болса, соның 6-уы шымкенттік кандидаттар.

«Ақ жол» партиясы: Медицинаның дамуына баса назар аударады

«Ақ жол» партиясының кандидаттары Шымкент қаласындағы «Медикер» медициналық бірлестігі ұжымымен кездесті. Кездесуге медициналық мекеменің дәрігерлері, қала жастары, партия мүшелері мен кәсіпкерлер қатысты.

«Медикер» медициналық орталығы 2015 жылдан бастап халыққа қызмет көрсетіп келеді. Мекемеде 350 медицина маманы қызмет атқарады.
Жиында «Ақ жол» партиясы Шымкент филиалынан Қазақстан Республикасы Парламент Мәжілісі депутаттығына үміткер Тұран Әбжанов партияның сайлауалды бағдарламасымен таныстырды.
– Биыл елімізді жайлаған COVID-19 індетімен жан аямай күрескен Сіздерге алғыс білдіремін. Өздеріңіз білесіздер, «Ақ жол» партиясы эпидемияны ескере отырып, дәрігер мен медицина қызметкерінің материалдық жағдайын жақсарту, сондай-ақ, ақ халатты жандардың кәсіби және адами қасиеттерін қорғау үшін олардың мәртебесі туралы арнайы Заң қабылдауды ұсынды. Сіздердің еңбектеріңізді біз әрқашан бағалаймыз және құрметтейміз, – деді
Тұран Әлімханұлы.
Айта кетейік, «Ақ жол» партиясының «Түбегейлі өзгерістер қажет» атты бағдарламасында елімізде терең саяси, экономикалық және әлеуметтік реформа жүргізудің бағыт-бағдарлары көрсетілген.

«ADAL» партиясы: Бос жұмыс орындарының жәрмеңкесін өткізді

«ADAL» партиясының Шымкент қалалық филиалы үгіт-насихат жұмыстарын белсенді түрде жүргізуде. Бұл жұмыс тек қан а партия бағдарламасын талқылауға арналған шаралардан тұрмайды. Сонымен қатар практикалық маңызы бар кездесулер де өткізілуде.

Осындай бірнеше жиын Шымкент қаласында өтті. Мысалы, «БАСТАУ» бағдарламасы түлектерінің екі конференциясы ұйымдастырылды. Конференцияға қатысушыларға кәсіп ашудың жолдары, бизнес-жоспарды қалай құру керектігі, бизнеске қолайлы орын табу және кәсіпкерлікке қатысты өзге де маңызды мәселелер бойынша кеңес берілді.
Партияның сайлауалды науқанының басты бағыттарының бірі – халықтың әл-ауқатын жақсарту. Партияның Шымкент қалалық филиалы осы мақсатта бос орындарының жәрмеңкесін өткізді. Оған 12 жұмыс беруші қатысты. Олар 100-ге жуық бос жұмыс орнын ұсынды.
Айта кетейік, партия күнкөріс минимумын 60 мың теңге деп белгілеп, ең төменгі жалақы мен зейнетақыны және көпбалалы отбасылардың әр баласына берілетін жәрдемақыны осы мөлшерге жеткізуді ұсынады. Сондай-ақ, «адалдықтар» зейнетақы жасын 60 жас деп белгілеу керек деп есептейді.

Тәуелсіздік күні – Қазақстанның әрбір азаматы үшін ұлық та қастерлі мереке. Ғасырлар бойы азаттықты аңсаған елдің арманы орындалған күн.

Тәуелсіздік күні мерекесіне орай ұйымдастырылған салтанатты жиында Шымкент қаласының әкімі Мұрат Әйтенов осылай деді.
– Тәуелсіз ел атану тек биік мәртебе ғана емес, сонымен қатар, орасан зор жауапкершілік. Елдің ертеңіне деген сол жауапкершілікті әрбіріміз тереңнен сезіне білгенде ғана ынтымағымыз ырысты, бағымыз баянды болмақ. Бұл мерекеге Шымкент қаласы да әлеуметтік-экономикалық және мәдени даму бойынша елеулі жетістіктермен келіп отыр, - деді Мұрат Дүйсенбекұлы.
Қала әкімінің айтуынша, Тәуелсіздік жылдары Шымкент қаласының дамуы жаңа деңгейге көтерілді. Еліміз егемендік алған жылы Шымкентте халық саны 400 мың адам болса, бүгінгі күні 1 миллион адамнан асты. Қала аумағы кеңейіп, 116,3 мың гектарға дейін ұлғайды.
М.Әйтенов өз сөзінде қала бюджеті 1994 жылы 1 млрд. теңге болса, бүгінгі күнде 455 млрд. теңгеден асқанын жеткізді. 1991 жылдан бері 6,1 млн. шаршы метр жаңа тұрғын үй пайдалануға берілгенінен дерек келтірді.
–Қол жеткізген табыстарымыздың барлығы – Тәуелсіздіктің, осы жолда жан аямай тер төккен азаматтарымыздың ерен еңбегінің нәтижесі. Қашанда тәу етер Тәуелсіздігіміз тұғырлы, елдігіміз ғұмырлы болсын, – деді шаһар басшысы.
Айта кетейік, мереке қарсаңында еліміздің әлеуметтік-экономикалық және мәдени дамуына, халықтар арасындағы достық пен ынтымақтастықты нығайтуға қосқан елеулі үлесі, белсенді қоғамдық қызметі үшін бір топ азаматтар мемлекеттік наградалармен марапатталды. Олардың қатарында өндіріс, бизнес, білім беру, денсаулық сақтау салаларының үздік қызметкерлері, еңбек ардагерлері, мәдениет және ғылым қайраткерлері, жалпы 46 азамат бар.
Салтанатты жиында Асар шағынауданынан 1200 орындық жалпы орта мектеп, Нұрсәт шағынауданынан бір ауысымда 500 адамды қабылдайтын «Атамекен» медициналық орталығы және түсті металл мен арматура шығаратын өндіріс орны онлайн форматта ашылды.

Тәуелсіздікті тұғырлы етудің бірден бір жолы

Қазақ ежелден-ақ азаттықты аңсаған, еркіндікті сүйген, бостандық үшін күрескен халық. Тіпті, халқымыздың дүниетанымында еркіндік пен теңдік болмыстың негізі ретінде бағаланады.

Еркіндік пен азаттық идеясы сонау ықылым замандардағы мифтік дәуір оқиғаларынан-ақ бастау алады. Ол байырғы түркілік дүниетаным мен наным-сенімдерде де айшықты орын алды. Ал, тарих шындығына жүгінсек, ғұн мен сақ дәуірінен бастау алған еркіндік рухы түркі халықтарының V–VІІ ғасырлардағы жазба ескерткіштеріндегі нақыл сөздермен жалғасын тапты. Дешті -қыпшақ даласындағы азаттық сүйгіш сана-сезіммен ұласып, хандар мен билердің, жыраулар мен батырлардың идеяларымен сабақтасып отырған. Айтайын дегеніміз, Тәуелсіздік халқымызды сол еркіндігімен қайта қауыштырды. Басқаша айтар болсақ, Тәуелсіздіктің Қазақ еліне әкелген ең маңызды игіліктерінің бірі — демократия. Қоғамда сөз бостандығының, азаматтық еркіндіктің, зайырлылық пен тең құқықтылықтың дамуы соның айғағы.
Санаулы күндерден кейін Тәуелсіздіктің отызыншы жылына қадам басқалы отырмыз. Осынау мерейлі мерекенің қарсаңында «Қазақстандағы демократияның жағдайы қалай?» дейтін сауал баршаны толғандыратыны белгілі. Әрі бұл мәселенің жыл сайын желтоқсан айы келгенде қызу талқылана бастауының алыс-жақын тарихымызбен байланысты себептері бар екені баршаға түсінікті. Мемлекеттілікті нығайтудың, тәуелсіздікті баянды етудің қоғамды, елді тезірек демократияландырудан басқа жолы жоқ екенін ескерсек, бұл тақырыптың маңыздылығы айқындала түседі. Сонымен, Тәуелсіздікке қол жеткізгеніне 29 жыл толып отырған Қазақстанның демократиялану деңгейі қалай?
Байқауымызша, осы сауалға жауап берген кезде көп адам бейтараптық пен объективтілікті ұмыт қалдырып, біржақты кетеді. Оппозициялық көзқарастағы сарапшылар «Қазақстанда демократия жоқ» деп кесіп айтады. Ал, екінші тарап «Еліміз демократиялану жолында керемет табыстарға қол жеткізді, демократияның даңғыл жолына түстік» деп асыра мақтанады. Бейтарап ұстанымды басшылыққа алсаңыз, шындық осы екі пікірдің орта тұсында екенін аңғарар едіңіз.
Біздегі демократияны батыс
еуропалық шөмішпен өлшегісі келетіндер көп. Шындығында ол стандарттар бойынша сараласақ, елімізде демократияландыру үдерісі баяу жүрып жатқандай көрінуі мүмкін. Мұны ешкім жоққа шығармайды. Бірақ, бұл жерде Қазақстанның Батыс Еуропада немесе Солтүстік Америкада емес, Орталық Азияда орналасқанын, яғни, шығыс-мұсылман елі екенін естен шығаруға болмайды. Бұл өңірдің реалдары басқаша.
Ұлт Көшбасшысы Нұрсұлтан Назарбаев бірде елді демократияландыру туралы айта келіп «Батыстан келіп бізге ақыл үйреткісі келетіндер көп. Батыс Еуропадағыдай демократия орната қойыңдар дейді. Оларға үнемі мынаны айтумен келемін: Иә, біз – бүкіл әлеммен бірге демократиялану жолында келе жатқан мемлекетпіз. Бірақ, біз американдық та, ағылшын да, неміс те емеспіз. Біз – қазақпыз. Біздегі қоғамның ұлттық ерекшеліктері, өзіндік менталитеті, діні мен дәстүрі бар. Демократия орнату үшін оның бәрінен бас тарта алмаймыз ғой. Батыстағы халықтың басым бөлігі католиктер, оның ішіндегі протестанттар. Протестанттардың негізгі принципі өмірде әркім өзіне жауап береді. Оларда ағайынгершілік, туысқандық қатынастар кейінгі планда тұрады. Бала кәмелет жасқа тола салып үйден кетіп, өз күнін өзі көруі керек. Сонда демократияланудың жөні осы екен деп қоғамдық қатынастардың сол түрін қаз-қалпында қабылдап алуымыз керек пе? Оның үстіне Батыс елдері бүгінгі деңгейге көтерілгенше қаншама ұзақ даму жолынан өтті. Біз де ғасырлық шаруаны бір күнде атқара алмаймыз» деген болатын.
Яғни, Қазақстан өзінің ұлттық ерекшеліктеріне байланысты демократияның өзіне тән, ешкімге ұқсамайтын моделін қалыптастыруы керек. Әрі қазір осы жолда үлкенді-кішілі ізденіс жүріп жатыр. Мұны – бір деңіз.
Екіншіден, демократияның негізгі құндылықтарының бірі – азаматтардың меншік құқығын қорғау. Қазақстан нарықтық қатынастарға көше отырып азаматтардың меншігін қорғау бойынша айтарлықтай табысқа жетті. Бизнеске әкімшілік кедергілерді жою және шағын, орта кәсіпкерлікті қорғау бағытында нәтижелі реформалар жүргізілді. Соның арқасында Дүниежүзілік банктің бизнес жүргізудің жеңілдігі жөніндегі «Doing Business» рейтингінде Қазақстан әлемдегі 190 елдің арасында 25-орынды иеленді. ТМД елдерінің көпшілігі үшін мұндай нәтиже арман күйінде қалып отыр.
Үшіншіден, елімізде демократияның базалық құндылықтарының бірі – пікір алуандылығын, сөз бостандығы мен баспасөз еркіндігін қамтамасыз ету бойынша да ауқымды шаруалар атқарылуда. Әрине, бұл бағытта да жекелеген проблемалар бары рас. Мәселен, қазір Қылмыстық Кодексте жалған ақпарат таратқаны үшін және жала жапқаны үшін қылмыстық жауапкершілік қарастырылған. Атап айтқанда, Кодекстің 130 және 274-інші баптарын бұзған адам 7 жылға дейін бас бостандығынан айырылуы мүмкін. Бұл баспасөз еркіндігі мен сөз бостандығының шектелуіне, журналист қызметінің қиындауына әкеп соқтыруда. Сондықтан осы екі бапты декреминализациялап, қылмыстық жауапкершіліктің орнына әкімшілік жауапкершілік енгізсе дейтіндердің де күн өткен сайын қатары қалыңдай түсуде. Осындай түйткілді мәселелердің болғанына қарамай қазақстандықтар еркін және тәуелсіз ақпаратқа қол жеткізіп отыр. Әсіресе, біздегі әлеуметтік желілердегі сөз бостандығы авторитарлық басқарудағы елдердің түсіне де кірмейді.
Төртіншіден, демократияның тағы бір маңызды құндылығы – әлеуметтік, діни және этникалық азшылық топтардың құқығын қорғау. Қазақстан тап осы бағыт бойынша әлемнің көптеген елдеріне үлгі боларлықтай көрсеткіштерге ие. Әділет министрлігінің мәліметі бойынша, елімізде ресми тіркелген 18 конфессия атынан өкілдік ететін 3 658 діни бірлестік емін-еркін қызмет атқарып келеді. Қала берді, Қазақстанда 130-дан астам этнос өкілі ынтымақта өмір сүріп отыр. Елімізде 9 этностың ұлттық мектептері жұмыс істейді. Қазақстан халқы Ассамблеясы атынан түрлі этностардың өкілдері Парламент Мәжілісінің депутаттығына сайланатыны тағы бар. Біле білсек, осының барлығы – демократиялану жолындағы нақты қадамдар. Сондықтан, Қазақстанда демократия мүлде жоқ деп ауызды қу шөппен сүртуге болмайды.
Дегенмен, «демократияланудың шыңына шықтық» деп көзді тас жұмып мақтана беру де әбестік. Қазақстанның кеше ғана кеңестік-тоталитарлық басқару жүйесінен шыққан, одан беріде суперпрезиденттік басқару жүйесінде болған мемлекет екенін ұмытпауға тиіспіз.
БҰҰ Бас Ассамблеясының сессиясында сөйлеген сөзінде Президент Қасым-Жомарт Тоқаев:
– Қазақстан саяси трансформациясыз әлеуметтік-экономикалық жетістікке жете алмайды. Қазақстанда демократияның енді қалыптасып келе жатқанын түсіну керек. Демократия ұдайы зерттеуді талап етеді. Біз сәтті және сәтсіз тәжірибелерді зерттеп, даму жолдарын іздейміз. Мен өз жоспарымның негізінде қоғам мен билік арасында диалог орнату үшін Ұлттық қоғамдық сенім кеңесін құрдым, – деген болатын.
Шындығында, Қазақстандағы демократияландыру ісі қоғамның әлеуметтік-экономикалық тұрақтылығы мен жеке азаматтардың еркіндігі арасында балансты сақтау арқылы байыппен әрі баяу жүргізіліп келе жатқаны шындық. Айталық, демократияның негізгі принциптерінің бірі – азаматтық қоғамның дамуы, билік тармақтарының бір-бірінен дербес әрі тәуелсіз болуы. Міне, осы тұрғыдан қарағанда бізде демократиялану бағытында атқарылуы тиіс шаруалар әлі де шаш етектен екені даусыз.
Қорыта айтқанда, Қазақстанның алдында өз Тәуелсіздігінің 30 жылдық мерейтойымен қатар атқарылуы тиіс ауқымды міндеттер тұр. Солардың бірі – алдағы сайлауды ашық та әділ өткізу. Сөйтіп, шын мәніндегі көппартиялы әрі ықпалды Парламентті жасақтау. Осы істің үдесінен шыға алсақ, бұл елді демократияландыру және Тәуелсіздікті тұғырлы ету жолындағы нақты қадам болары сөзсіз.

Шымкент қаласында «Ауыл» халықтық-демократиялық патриоттық партиясының кезектен тыс конференциясы өтті. Барлық санитарлық нормалар сақтала отырып ұйымдастырылған жиынға ҚР Парламенті Сенатының депутаты, партия төрағасы Әли Бектаев қатысты.

Әли Әбдікәрімұлы өз сөзінде «Ауыл» партиясының қамтып отырған географиялық аумағы мен мүшелер саны тұрғысынан республикадағы алғашқы үштікке енетінін атап өтті. Бүгінде оның құрамында үлкенді-кішілі 1 мыңнан астам партиялық ұйымдар жұмыс істейді. Тек соңғы 5 жылда партияның бағыт-бағдарының дұрыстығына көз жеткізген 52 мыңдай азамат «ауылдықтардың» қатарына қосылыпты. Осылайша қазір партия мүшелерінің саны 300 мыңнан асып отыр.
Партия төрағасы конференция қатысушыларына саяси ұйымның сайлауалды бағдарламасын таныстырып, оның негізгі бағыттарына тоқталып өтті. Мәселен, онда халықты әлеуметтік қамсыздандыру, соның ішінде көпбалалы отбасылардың құқықтары мен мүдделерін қорғау мәселесіне ерекше назар аударылған.
— Балаларға берілетін жәрдем-ақы ең төменгі кедейлік шегінің 70 пайызына тең. Олай болса, олардың Отанға деген патриотизм мен сүйіспеншілігі де сол деңгейде болары анық. Мұның барлығы Қазақстанға жаңа әлеуметтік саясат енгізу қажет екенін көрсетеді. Жаңа саясат, негізінен, балаларды қорғауға және қолдауға бағытталуы тиіс. Бұл мәселені күні кеше Үкімет басшысының атына депутаттық сауал ретінде жолдадым. Мемлекет әр балаға туғаннан 18 жасқа толғанға дейін кепілді және міндетті әлеуметтік қолдау көрсетуі қажет, — деді Әли Әбдікәрімұлы.
Партия төрағасының пікірінше, балаларға бөлінетін бұл қаржы әлеуметтік көмек немесе жәрдемақы деп аталмауы тиіс. «Бала капиталы» деген атаумен арнайы карточка арқылы әр баланың қажетіне жұмсалуы керек. Ә.Бектаев бала капиталы бүгінгі әлеуметтік стандарттан әлдеқайда жоғары болуы шарт деп есептейді. Сенатор бұл мақсатқа жұмсалатын қаржының болашақта еселеніп қайтарын еске салды.
Айта кетейік, конференцияда Шымкент қалалық мәслихатының депутаттығына кандидаттардың партиялық тізімі қаралып, бекітілді. Сонымен қатар сайлауалды бағдарламаның жобасы талқыланып, партияның XVIII съезіне делегаттар сайланды.

Мәжіліс пен мәслихат сайлауы 2021 жылдың 10 қаңтарына белгіленгені баршаға мәлім. Осы аптада партиялар кандидаттардың тізімін ұсынуды бастады. Бұл кезең 30 қарашаға дейін жалғасады.

Қазақстанда алдағы сиыр жылы маңызды саяси науқанмен басталмақ. Бұл сайлаудың бұрынғыдан қандай ерекшеліктері бар? Елде көппартиялы жүйенің дамуына жол ашыла ма? Қай партияның дайындығы қай деңгейде? Жалпы, тарихи дамудың осы кезеңінде қазақ мемлекетіне қандай Парламент керек? Жаңадан сайланатын фракциялар мен депутаттардан ел не күтеді? Бүгін осы және өзге де сұрақтарға жауап іздеп көрмекпіз.

Партияларды тіркеу: либерализм мен ұлттық қауіпсіздік арасындағы таңдау

Қазақстан бұл сайлауға үлкен дайындықпен келіп отыр. Өткен жылғы Президент сайлауынан бері елде елеулі саяси реформа жүргізілді. Мәселен, «Қазақстан Республикасындағы Саяси партиялар туралы» Заңға енгізілген өзгерістерге сәйкес, ендігі жерде партия құру үшін 40 мың адамның қолын жинау қажет емес, 20 мың сайлаушының қолдауы жеткілікті.
Әрине, Ұлттық қоғамдық сенім кеңесінде сарапшылар бұл көрсеткішті 10 мың адамға дейін төмендету туралы ұсыныс айтқан еді. Тіпті, кейбір саясаттанушылар дамыған демократиялы елдердегідей 3 адамның басы қосылса, партия құруға рұқсат беру керектігін алға тартты. Саяси партиялар ресми тіркеуден өтпей-ақ қызмет атқара беретін Францияны үлгі еткендер де бар.

Иә, азаматтардың қауымдасу еркіндігі, соның ішінде саяси ұйымдарға ерікті түрде бірігу құқығы – демократияның базалық қағидаларының бірі. Оны ешкім жоққа шығара алмайды. Алайда...
Қазақстан секілді енді ғана қалыптасып келе жатқан шағын мемлекет үшін таразының бір басында демократия құндылықтары, либералистік ұстанымдар, ал, екінші басында ұлттық қауіпсіздік пен аумақтық тұтастық тұратынын ұмытпау керек. Таразы басын тең ұстамасақ, қоғамдық-саяси тұрақтылықтан айырылып қалуымыз әп-сәтте. Азаматтардың қауымдасу еркіндігін толықтай қамтамасыз етеміз деп жүргенде күні ертең этникалық, территориялық немесе діни негізде бірлескен топтар саяси сахнаға шыға келуі әбден мүмкін. Қазақстанның жақын тарихындағы «Отандастар» секілді этникалық сипаттағы партиялардың қайта пайда болуы – жақсылықтың нышаны болмасы анық.
Мұның бәрін неге тәптіштеп айтып отырмыз? Өйткені, бүгінде БАҚ пен әлеуметтік желілерде «Жаңа партияларды тіркеуді неге мұнан да жеңілдетіле түспейді, бұл түрімен саяси реформалар тек қағаз жүзінде қалады» деген пікірлер жиі айтылып жүр. Ал, Президент Қ.Тоқаевтың «Саяси реформалар асығыстыққа салынбай, керісінше, кезең-кезеңімен, табанды түрде және жан-жақты ойластырылып жүзеге асырылады» деген сөзінің астарында жоғарыда біз баяндағанымыздай мән-жайлар жатыр.

«Кісіге қарап сөз алма... »

Қоғамда пікір қайшылығын туындатқан тағы бір мәселе – ендігі жерде мәслихат сайлауының да пропорционалды жүйе арқылы, яғни, партиялық тізім бойынша өтуі. Заңға енгізілген бұл өзгерісті сынға алушылардың уәждерін тәуелсіз журналист Әсем Жәпішеваның мына пікірі жинақтап көрсететіндей:
– Мәслихат депутаттығына өзін-өзі ұсыну механизмін алып тастау – анти-демократиялық қадам. Белсенді азаматтар мәслихат депутаттығына сайлану үшін 6 партияның біріне мүше болып, кандидаттар тізіміне қосылуға мәжбүр. Ал, жеңіске жетіп алған соң кандидаттар тізімінен кімді депутат етуді партия жетекшілері өз бетінше шешеді. Мұның қай жері әділеттілік?, – дейді ол өзінің Youtube арнасындағы «Тіл кеспек жоқ» атты бағдарламасында.
Иә, бұл – белгілі бір топтың көзқарасы. Әйтпесе, пропорционалды жүйе – көптеген дамыған елдерде қолданылып келе жатқан өте демократияшыл модель. Оның тиімділігі жөнінде белгілі саясаттанушы Айдос Сарым oinet.kz ақпараттық-сараптамалық сайтына берген сұхбатында айтып өтіпті. Ол:
— Мажоритарлық жүйеде шыншылдар не көсемдер жеңе бермейді, керісінше, ұйымы бар, ұжымы бар, бастысы қыруар қаражаты бар, сөзі қысқа, қолы ұзын ығай-сығайлар жеңіп шығады. Елімізде отыз жылда өткен сайлаулар осыны анық көрсетіп болған жоқ па? Мүйізі қарағайдай, аты жер жаратын мықты ақындарымыз да, батырларымыз да жергілікті зауыт басшыларына немесе жергілікті әкімдерге ұтылғанын талай көрдік. Себебі біреу: сайлау сөз бен ұран ғана емес, ең алдымен технология, ең алдымен адам мен қаржы ресурстарын талап ететін дода. Жүз жерден көсем бол, батыр бол, шешен бол, артыңда әрбір ауылды, әрбір аудан мен көшені жаба алатын, сонда күні-түні қонып жұмыс істейтін командаң болмаса сен ұтыла бересің, – дейді.
Шынында, қазіргі мәслихаттардың құрамына көз жүгіртсеңіз мажоритарлық жүйенің жемісі қандай болғанын бірден аңғара қоясыз. Ондағы депкорпустың 75-80 пайызы – кәсіпкерлер, қалтасы қалың жуандар. Мұндай «халық қалаулылары» мінбеге бір көтеріліп алған соң халықтың қалауын билікке жеткізе бермейтіні рас. Олар үшін өңірдің әлеуметтік-экономикалық проблемалары мен рухани-мәдени дамуына қарағанда өз компаниясының корпоративтік мүдделері
маңыздырақ екенін кімнен жасырмақпыз?!
Енді пропорционалды жүйе бойынша мәслихат депутаттарының ең болмағанда жартысы зиялы қауым өкілдерінен, белгілі ғалымдар, танымал журналистер және білікті дәрігерлер мен ұстаздардан, жалпы белсенді азаматтық ұстанымға ие, елге жанашыр азаматтардан сайлана ма деген үміт бар.
Пропорционалды жүйе уақыт өте келе біздегі қоғамдық сананың өзгеруіне әкелуі тиіс. Айтайын дегеніміз, қазақ қашаннан тұлғаларға қарап бой түзеген халық. Бір жағынан ауыз әдебиетіндегі ел жүгін көтерген қаһармандар санамызға қатты әсер еткен болар, екінші жағынан тарихтағы көрнекті тұлғаларды аңсау бар, әйтеуір біздің қоғам арамыздан бір көсемнің шығып, елдегі барлық проблемаларды шешіп тастағанын күтумен күн кешіп келеді.
Әрине, ұлттың пассионарлық қуаты қалпына келіп, сондай дара тұлғалар қалыптасып жатса, нұр үстіне нұр. Алайда, ХХІ ғасыр жағдайында біз шынайы демократиялы елге айналғымыз келсе, қоғамның дамуына деген дербес жауапкершілікті мойнымызға алып үйренуге тиіспіз. Сонда ғана бізде азаматтық қоғам қалыптасады, азаматтық қоғам қалыптасқан кезде ғана біз жеке тұлғалардың емес, озық идеялардың маңына топтасуды үйренеміз. Қоғамдық сана осылай жетілген кезде партиялар да жекелеген саясаткерлердің ұстанымын емес, идеяларды өз қызметінің өзегі етіп алады. Бір ауыз сөзбен айтқанда, пропорционалды жүйе бізге хәкім Абайдың «Кісіге қарап сөз алма, сөзіне қарап кісіні ал» деген өсиетін орындауды үйретеді.

Сайлауда ғана оянып...

Бүгінде Қазақстанның саяси өмірінде бір қызық, бәлкім қайшылықты жағдай орын алып отыр. Мемлекет басшысы
Қасым-Жомарт Тоқаевтың ұсынысымен тиісті заңдарға Парламенттік оппозиция институты туралы норма енгізілді. Сәйкесінше, Мәжілістен орын алған, алайда, басым дауысқа ие емес оппозициялық фракцияға бірқатар өкілеттіліктер беріледі. Заңнамалық тұрғыдан алып қарағанда бұл, әрине, демократиялануға қарай жасалған үлкен қадам. Осылайша, Президент Парламенттің көппартиялы жүйеге өтуіне құқықтық негіз жасап берді. Алайда, бізде Парламенттік оппозиция туралы норма бар болғанымен, оппозицияның өзі бар ма? Бұл сұраққа тап қазір ешкім анық жауап бере алмайды.
Иә, елде биліктің іс-әрекетіне, саясатына көңілі толмайтын адамдар аз емес. Оны өткен жылғы Президент сайлауында оппозициялық кандидат Әміржан Қосановтың 1,5 миллиондай адамның дауысына ие болуынан-ақ көреміз. Бірақ, дәл қазір осы оппозициялық көзқарастағы азаматтардың басын біріктіре алатын, сөйтіп, Мәжілістен ойып орын алып, осынау қалың топтың сөзін сөйлеп, мүддесін қорғайтын, олардың талаптарын билікке орындатып, жүйелі жұмыс істейтін толық мағынасындағы оппозициялық партияны, өкінішке қарай, көріп отырған жоқпыз. Өйткені, өздерін оппозицияның серкесі санайтын талай тұлғалар болғанымен, олардың өзара ынтымағы жоқ. Әрқайсысы көрпені өзіне тартып, «оппозициялық партияның жетекшісі мен болуым керек» деген көзқараста. Бұл да, жоғарыда айтқанымыздай, ортақ идеяның төңірегіне топтасып, ұйыса алмаудың көрінісі, саяси мәдениеттің әлі де ақсап жатқанының белгісі болса керек.
Сонымен алдағы сайлауға заңды тіркеуден өткен 6 партия қатысады. «Nur Otan» партиясының елдегі жетекші саяси күш екені баршаға белгілі. Біз қалған 5 партияның әлеуеті мен дайындығына бір көз жүгіртіп өтсек.
«Ақ жол» демократиялық партиясының саяси аренада 18 жылдық тәжірибесі бар. Бүгінде мүшелерінің саны 175 мың адамнан асады. Еліміздің барлық өңірлерінде филиалдары тұрақты түрде жұмыс істейді. Партия Қазақстан фермерлер одағы, ауған ардагерлерінің Жауынгерлік бауырластар одағы, «Каспий табиғаты» секілді бірқатар қоғамдық ұйымдармен бірлесе жұмыс істейді. Өткен сайлауда 7 пайыздық межеден асып, Парламент Мәжілісінде шағын да болса, өз фракциясын құрған.
Сондай-ақ, 300 мыңнан астам мүшесі бар «Ауыл» халықтық-демократиялық патриоттық партиясы мен 100 мыңға жуық мүшесі бар Қазақстанның коммунистік халық партиясын да атап өткен жөн. Бұл екеуінің де өңірлік филиалдары бар. Әсіресе, біріншісі тек сайлау науқаны емес, былайғы кезде де түрлі іс-шаралар ұйымдастырып, белсенділік танытуға ұмтылып-ақ жүр. Алайда...
Қоғамның бұл партияларға деген көзқарасы әралуан. Кейбір азаматтар бұл үшеуін «Nur Otan» партиясының филиалдары» деп атайды. Мұндай көзқарастың туындауына аталған партия белсенділерінің аракідік өздерінің екінші орынды місе тұтатынын, «түбі бір билікке келу» деген амбициясының жоқ екенін, яғни, пробиліктік партия екенін мойындап, ашып айтып қалуы да себеп болған шығар.
Ендігі қалғаны 2 партия: Сайлау қарсаңында ребрендинг жасап, «Адал» дейтін атауға ие болып, қайта жандануға ұмтылып жатқан «Бірлік» партиясы туралы пікір білдіруге әзір ертелеу сияқты. Бұл партияның қарқыны қандай болады, қандай бағыт ұстанады, оны уақыт көрсетеді.
Қазақстандағы бірден-бір оппозициялық ұйым — Жалпыұлттық социал-демократиялық партиясы. Оның 160 мыңнан астам мүшесі бар. Қала берді электоратпен дұрыс жұмыс істесе, былтыр Ә.Қосановқа дауыс берген жұртты өз жағына тартуға әлеуеті де бар сияқты. Бірақ, өткен жылы ЖСДП-ның жетекшілігіне сайланған жалпақ жұртқа танымал публицист Ермұрат Бапи партияішілік тартыстың салдарынан қайта алынып тасталды. Ал, мұндай медиаидентті тұлғаларсыз дәл бүгін партияның алысқа шабуы да екіталай...
Оның үстіне қоғамның көзқарасы бойынша «Бірлік» пен ЖСДП-ға ортақ басты бір кемшілік бар. Ол — сайлауда ғана оянуы. Бұл саяси ұйымдар электоратпен жұмысты сайлауалды кампания жақындаған кезде ғана бастайды. Негізінде үгіт-насихат науқаны тұтас электоралды кезеңнің финиші ғана ғой. Көптің қолдауына ие болғысы келетін ұйым келесі сайлауға дайындықты осы сайлау өткен күннің ертесіне бастауы тиіс.

Момын емес – мінезді, парықсыз емес – парасатты болса...

Қазақта «жуас» және «момын» дейтін екі ұғым бар. Бір қараған адамға екеуі ұқсас көрінгенмен, түпкі мағынасы әртүрлі. Бұрынғылар жуастықты жақтырмай «Аса жуас – имансыз» деп қаттырақ айтқан. Өйткені, тым жуас кісі керек кезде жала, әділетсіздік пен зұлымдыққа қарсы бас көтере алмай, оның мінезі ездікке ұласып кетуі мүмкін. Ал, момын деп жайшылықта артық мінезі жоқ, сөзге сараң, сабырлы, байсалды болғанымен, әрі-сәрі күн туғанда найзағай намысы жарқ ететін, өзі және отбасының, қала берді елінің ары мен абыройын қорғап, әлсізге қолдау көрсете алатын адамды айтады. Осындай мінез бен болмыс бәрімізге де керек-ау. Ал, Парламентіміз қандай болуы тиіс?
Момындық жеке адамға жақсы қасиет болғанымен, ел ісіне келгенде ол аздық етеді. Мәжілістің моп-момақан болуын ендігі жерде уақыт көтермейді, халық та кешірмейді. Онсыз да миллион жалақы алса да мыңқиып отыра беретін, елдегі қат-қабат проблемаларды көтеріп, олардың дер кезінде шешілуін талап етіп, атқарушы биліктің алқымынан алмайтын момақан депутаттардан ел шаршады.
Ендігі жерде Парламенттен болсын, мәслихаттан болсын үлкен белсенділік талап етіледі. Бұл орынды да. Өйткені, халықты қажытқан сан алуан мәселелер биік мінберлерден үздіксіз айтылып тұрса, бір жағынан олардың шешілуі жеделдейді, екінші жағынан мұң-мұқтажының назардан тыс қалмағанын көрген халықтың наразылық деңгейі төмендейді. Осы орайда, Президент Қ.Тоқаевтың «Қоғамды толғандырып отырған негізгі мәселелер көшеде емес, Парламентте және азаматтық диалог аясында талқыланып, шешімін табуы тиіс» деген сөзі ойға оралады.
Дегенмен, белсенділікті бетпақтықпен, байбалам салуымен шатастырмау керек. Депутат дейтін мәртебелі мандатты иеленген азаматтар тек батыл мәлімдемелер жасап, өзінің атын шығаруды емес, билікпен конструктивті диалог орната отырып, мәселені шешуді ойлағаны абзал. Бір ауыз сөзбен айтқанда бізге момын емес – мінезді, парықсыз емес – парасатты Парламент керек.

ТҮЙІН:

ҚР Президенті Қ.Тоқаев өзінің 2019 жылғы «Сындарлы қоғамдық диалог – Қазақстанның тұрақтылығы мен өркендеуінің негізі» атты Жолдауында «Мемлекет басшысы ретінде елімізде көппартиялықты, саяси бәсекелестікті және ой-пікірдің сан алуандығын дамытуға ықпал етуді өз міндетім деп санаймын. Бұл саяси жүйе тұрақтылығының ұзақ болуы үшін маңызды. Алдағы Парламент Мәжілісі мен мәслихаттар сайлауы еліміздегі көппартиялық жүйенің дамуына оң ықпал етуі тиіс» деген болатын.
Сол айтқан сайлау да, міне, таяп қалды. Енді Мәжіліс пен мәслихаттарға қанша партия, қай партия өтетінін сайлаушылар шешеді. Ол партиялардың ел дамуына қандай үлес қосатынын да уақыт көрсетеді. Қазіргі ең маңызды мәселе — сайлаудың заң шеңберінде ашық, таза, ең бастысы, әділ өтуі. Өйткені, әділ сайлау өткізіп үйренбейінше ел дамуы туралы ойлаудың өзі қисынсыз.
Сайлаудың бұрмалаусыз, әділ өтуіне, біздіңше, биліктің өзі де мүдделі. Мұны соңғы бір жарым жылда жүргізілген саяси реформаларға қарап та айта аламыз.

—Шыңғыс Жұмабекұлы, Шымкент қаласына қызметке келгеніңізге де жүз күннің жүзі болды. Сұхбатымызды білім саласынан бастасақ. Бір сөзіңізде «Оңтүстіктің оқушылары сапалы білім алмаса, Қазақстан дамымайды» деп қалдыңыз. Білім берудің сапасын жақсарту үшін қандай жұмыс істеліп жатыр?

—Білім саласының екі жағы бар: ішкі мазмұны және сыртқы формасы. Сырты – бұл инфрақұрылым мен құрал-жабдықтар. Іші – оқу бағдарламасының сапасы. Сыртын тез өзгертуге болады. Мектеп апатты болса, бір-екі жылда орнына жаңа мектеп салуға болады. Мектепке балалар сыймай жатса, қосымша құрылыс салып шешуге болады. Ал білім саласының іші, яғни мәні бұлай жылдам өзгере салуы қиын. Мәселеге осы тұрғыдан келсек, Шымкент қаласының білім саласының сырты әлі бүтін емес. Екі апатты, 19 үш ауысымды мектеп бар. Сонымен бірге, тағы 12 мектеп үш ауысымды мектепке айналып кетудің сәл-ақ алдында тұр.
Мұны мемлекет екі жолмен шешуде: мемлекеттік бюджет есебінен және жекеменшік инвестиция есебінен. Жыл соңына дейін Самал-3, Асар-2 шағынаудандары мен Абдулабад тұрғын үй алабында 4 жалпы орта мектептің құрылысы аяқталады. Сондай-ақ, №№17, 23, 63, 84 мектептердің жанында қосымша 4 ғимарат беріледі. Оған қоса, тағы екі өнер мектебі ашылады.
Келер жылы Тұран мен Сайрамда бір-бір мектептен пайдалануға беріледі. Сайрам мектеп-интернаты мен Тоғыстағы №120 мектептің қасындағы қосымша ғимараттың құрылысы аяқталады.
2020-2021 жылдары салынатын жаңа мектеп пен қосымша ғимараттардың барлығын қоса есептегенде небары 7 020 орын ашылады. Яғни, мұнымен мәселе шешілмейді.
Үш ауысымды мектептер негізінен қаланың орталығында орналасқан. Соны ескеріп, бала саны көп мектептерге қосымша ғимарат салуды қарастырып жатырмыз. Атап айтқанда, №№45, 46, 47, 65, 38, 80 мектептер мен №8 лицейге қосымша ғимарат салуға жобалық-сметалық құжаттама әзірленуде.
Дегенмен, бұл да мәселені түбегейлі шешпейді. Биыл бір жылда мектеп оқушылары 12 мың балаға көбейіп, мектеп оқушылары 224 мыңнан асты. Шымкент қаласы мен Түркістан облысында демографиялық өсім жоғары екенін ескерсек, оқушылар саны жылдан жылға көбейе береді.
Осы жағдайды ескеріп, білім саласына жеке инвесторларды тартып отырмыз. Қала әкімі Мұрат Әйтеновтің тапсырмасымен, үш ауысымды мектептер мәселесін шешу үшін іс-шара жоспары жасалды. Барлығы 31 мектеп қамтылды. Биыл жыл соңына дейін үш ауысымды 7 мектеп, 2021 жылы 7 мектеп, 2022 – 2023 жылдары 8 және 9 мектептің мәселесі шешіледі.
Осылардың ішінде 14 мектептің проблемасы жеке инвестиция арқылы шешілмек. Кәсіпкерлер жаңа мектеп салуда немесе бұрын салынған ғимаратты білім беру стандарттарына бейімдеп жатыр. Атап айтсақ, қазіргі таңда 4 тойхананы иесі мектеп етіп ашпақшы.
Білім саласындағы инфрақұрылымды күтіп ұстау да маңызды жұмыс. Биыл 7 мектеп жөндеуден өтті және спорттық 17 ойын алаңы салынды.
Биылғы пандемияға байланысты мектептерге біршама компьютер алынды. Жыл басында 16 оқушыға 1 компьютерден келсе, күні бүгінде 4 оқушыға 1 компьютер келеді.

—Кез келген саланың сырты көзге түседі. Адамдар көбіне сыртына қарап бағалап жатады. Ал ішіне қатысты не айтасыз?

—Ішкі мазмұнын жақсарту бойынша да біраз бастама қолға алынды. Солардың бірқатарына тоқтала кетсем. Білім берудің сапасын арттыратын бірден бір адам – мұғалім. Сондықтан мұғалімдердің біліктілігі — білім саласының сапасын айқындаушы фактор. Лайықты мұғалімдер бәсекелестік жағдайда таңдалады. Тамыз айында hr-process.kz порталы іске қосылды. Осы уақыт ішінде жарияланған 511 конкурсқа 692 үміткер қатысып, 349 мұғалім таңдап алдынды. Олардың 133-і ЖОО-ын қызыл дипломмен бітіргендер болса, 17 мұғалім шетелде білім алған. Бұл жүйеге балабақша тәрбиешілері мен колледж мұғалімдерін іріктеуді қостық. Келер жылы педагогтардың біліктілік санаты осы портал арқылы аттестацияланады.
Жалпы, білім саласында 38 қызмет түрі бар (Оның ішінде мемлекеттік қызмет саны – 34). Цифрландырылғаны – 21. Биыл жыл соңына дейін білім саласындағы 13 қызмет цифрланады. Қалған 4 қызмет 2021 жылға жоспарланған. (Мұғалімдерді аттестаттаудан өткізу, директорлыққа құжаттар қабылдау, қорғаншылық, қамқоршылық).
Сонымен бірге білім беру ұйымдарының басшыларын таңдау да қатаң талапқа сәйкес өтіп жатыр. Айталық, 10 ұйымға 38 үміткер құжат тапсырып, 18-і ғана тесттен шекті балды жинай алды. Қамқоршылық кеңес 3 мекемеге басшы болуға талаптанған үміткерді лайықсыз деп таныды. Сөйтіп 7 мекемеге басшы болғысы келген 9 үміткерді конкурстың әңгімелесу кезеңіне жіберді. Комиссия оның ішінен тек 4-еуін ғана «басшысы болуға лайық» деп таныды.
Бүгінгі таңда тағы да Шымкент қаласының білім басқармасына қарасты 8 мекемеге конкурс жарияланды. 38 үміткердің біліктілігін бағалау және тест нәтижесі бойынша 15-і ғана қамқоршылық кеңесте перспективалық жоспарларын қорғауға мүмкіндік алды. Конкурстың қорытындысы келесі аптада белгілі болады.
Биылғы оқу жылындағы екінші жаңалық – бастауыш сыныптарда аптасына бір сағат шахмат сабағы енгізілді. Шахматтың баланың интеллектуалды дамуына тигізетін пайдасы туралы айтпай-ақ қояйын. Қазіргі таңда қаладағы 104 мемлекеттік мектепте шахмат сабағы өтіп жатыр. Мектептерде 1 421 дене шынықтыру мұғалімі бар. Олардың 320-сы бастауыш сыныпқа сабақ береді. Солардың біразы 72 сағаттық курстан өтіп, сертификат алды. 300 мұғалім Қазақстан шахмат федерациясының курсынан өтті.
Мұндай ауқымды жұмысты білікті басшы Жанат Тәжиева бастаған білім саласының 27 мыңнан астам қызметкері күнделікті атқарып келеді.

—Денсаулық саласы коронавирустың ықтимал толқынына әзір ме?

—Денсаулық саласындағы үлкен сынақ – коронавируспен күрес. Таңғы 07-30-да коронавирус жұқтырған бойынша ақпарат келеді. Таңым коронавируспен басталады десем артық айтқаным емес. Өткен аптада 14 жағдай тіркелді. Шымкентте апта сайын 10 мыңнан астам адам тест тапсырады. Жұқтырған адам анықталса, СЭҚ мамандары онымен байланыста болған адамдарды анықтап, оларды карантинге алады.
Соңғы айларда мемлекет коронавируспен күреске біршама дайындалды. Қалада өкпені жасанды желдеткіштің саны 310-нан 612-ге жетті. ПТР тапсыратын 4 зертхана болатын, қазір күніне
3 350 тест қабылдайтын 9 зертхана бар. Үш оттегі станциясы орнатылды, 9 сұйық оттегі резервуары орнатылуда. Біршама құрал-жабдықтар алынды. Былтыр медицина ұйымдарының материалдық-техникалық базасына 1 млрд. теңге бөлінсе, биыл 6,5 млрд. теңгеден астам қаржы бөлінді. Одан бөлек 7 нысан күрделі жөндеуден өтіп жатыр. Олардың ішінде Кардиоорталық пен №3 аурухана жөнделді. №2 аурухана, қалалық перзентхана,
1 және 9 емхана, сонымен бірге Ана мен бала орталығы жөнделіп жатыр.
Дәрі-дәрмектерге арналған тұрақтандыру қоры құрылды. 659 млн. теңге қаралып, коронавирусқа арналған дәрі-дәрмек қоры жасақталып жатыр. Егер кейбір дәрі-дәрмек түрлері тапшы болса, нарыққа шығарамыз.

—Ковид жұқтырған дәрігерлерге өтемақы толық төленді ме?

—Шымкент қаласында 674 медицина қызметкері коронавирус жұқтырды. Төлем бойынша 9 рет комиссия отырысы өтті. Әр жағдай жеке-жеке қаралды. Олардың ішінде 411 қызметкерге 2 миллион теңгеден төленді, қалғаны коронавируспен күреске тартылмаған.
Өздеріңізге белгілі, пандемия басталған кезде Президенттің тапсырмасымен коронавирусты емдеуге тартылған медицина қызметкерлеріне үстемақы тағайындалған болатын. Инфекциялық стационарларда істегендер 1-тәуекел тобы жатқызылып, айына қосымша 850 мың теңге үстемақы төленіп отыр. Провизорлық орталықтарда істейтіндер мен жедел жәрдем дәрігерлері 2-тәуекел тобында. Олар 425 мың теңге алды. Ал, карантин орталықтарында істегендер 3-тәуекел тобы болып белгіленді. Бұл топтағылар 212,5 мың теңге үстемақы алып отырды.
Менің ойымша, үстемақы мөлшері белгіленген кезде тәуекел деңгейі де қарастырылған. Әр медицина қызметкері коронавируспен күреске қатысуға келісім берген кезде жұқтырып алу қауіпі бар екені ескертіледі. Одан бөлек, медицина ұйымдары қорғаныс құралдарымен толық қамтамасыз етілген. Бұдан былай, егер медицина қызметкері жұмыс кезінде коронавирус жұқтырғаны расталса, оған бас дәрігер жауапты болады.
Жеке медицина секторында әбден шыңдалған Бақытжан Позилов бастаған денсаулық сақтау саласының мамандары төтеннен келген вирустан қорғап, халықты қапы қалдырмайды деп ойлаймын.

—Шымкентте біраз дәрігер эпидемия кезінде қайтыс болды. Олардың отбасылары өтемақы алуы тиіс еді. Қаншасы алды?

–Өкінішке қарай, Шымкентте коронавирус пен пневмониядан 21 медицина қызметкері қайтыс болды. Имандары саламат болсын.
Қала әкімі Мұрат Әйтенов көпшілігінің үйіне барып, өзі көңіл айтып шықты. Демеушілер есебінен көмек көрсетілді. Комиссияда марқұм болғандардың құжаттарын қарап шықтық. Олардың ішінде тек бір ғана адам коронавируспен күреске тартылған болып шықты. Дегенмен, Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың тапсырмасына сәйкес, ол кісілер жоғарыда айтылған үш түрлі тәуекел тобында істемесе де әрқайсысының отбасына 10 млн. теңгеден беру туралы шешім қабылданды. Бұл дұрыс шешім болды деп ойлаймын.

—Сіздің қарауыңызда мәдениет саласы да бар. Қандай өзгеріс күтеміз?

—Шымкенттің мәдениет саласының инфрақұрылымы қалыптасқан. Қалада 6 театр бар. Мұнша театры бар қала кемде-кем. Мәселен, сатира театры, меніңше, басқа өңірлерде жоқ. Қазақстандағы жалғыз өзбек театры да Шымкентте орналасқан. Сонымен бірге, қалада цирк бар. Менің білуімше, елімізде үш-ақ қалада цирк бар.
Ендігі мәселе осы мәдени ұйымдардың ішін мәнге толтыру. Мәдениет саласына Ханзада Есенова жетекшілік ете бастады. Ханзада Әзімханқызы Алматы қалалық мәслихатында екі шақырылымда депутат болған, Алматы қаласының мәдениет саласын және ЮНЕСКО-ның еліміздегі материалдық емес құндылықтар комитетін басқарады.
Зерттеу көрсеткендей, театрлардың репертуарларын қайта қарап, қойылымдардың сапасын жақсарту үшін жұмыс істелуі тиіс. Мені қатты ойландырған факт: Шымкентте қазақ театрының көрермендері орыс театрымен салыстырғанда төрт есе аз. Оның себеп-салдары зерделеніп, тиісті жұмыс қолға алынады.
Қала әкімі алдымызға қойып отырған тағы бір тапсырма: мәдениет мекемелерін табысты ұйымдарға айналдыру. Қай мекеме қанша табыс тапты – бұл басты өлшем болмақ. Табыс өздігінен түспейді. Қызмет сапасын арттырасыз, яғни, көпшілікке мазмұнды әрі қызықты туынды ұсынасыз, сонда ғана көрермен келеді. Көрермен қанша көп келсе, соншалықты кіріс кіреді.

—Биыл Шымкент – ТМД-ның мәдени астанасы. Жыл қашан және қалай жабылады?

—Пандемияға байланысты көптеген іс-шаралар онлайн режимде өтті. 21-22 қарашада эстафетаны Душанбеге береміз. Оны қалай өткіземіз деп көп ойландық. Бір жағынан эпидталаптар бар, екінші жағынан мәдени іс-шаралар тұр. Онлайн өтсе, қызығы аздау болады, офлайн өтсе, кісі көп жиналып қалады. Соны ескеріп, қалада 5 локацияны таңдап алдық. Біріншісі – поэзия және әдебиет, Абай саябағында екі күн өтеді. Екіншісі – театр және кино Шәмші Қалдаяқов гүлзарында өтеді. «Сақ» киностудиясы түсірген кинолар көрсетіледі. Үшіншісі – хореография және музыка. Қаланың бес жеріне пианино орнатылып, музыканттар ойнап отырады. Төртіншісі – бейнелеу өнері Қызғалдақ алаңында ашық аспан астында көрме өтпек. Бесіншісі – Дәстүрлі өнер мен қолөнер шеберлері Жібек жолы алаңында өнер көрсетеді.

—Әр сенбіде «EcoSana» деп жастармен қоқыс тазалап жүрсіз. «Қоқыс тазалаудан санамыз өзгеріп кете ме?» деп ойлайтын адамдар да болуы мүмкін ғой...

—Сананы өзгерту оңай емес. Адам бойындағы көп әдет пен ой-сана бала күнімізде қалыптасады. Дегенмен, кез келген өзгеріс үйренуден басталады. Үйренудің екі жолы бар: теория және практика. Қоқыс тастауға болмайды деп күнде ақыл айтуға болады, онсыз да айтылып жатыр. Бұл – теория. Ал, практикада қалай болады? Өз қолымен қоқыс жинаған адамдар енді қайтып белгіленбеген орынға қоқыс тастамайды. Бұл – бір. Екіншіден, бұл — жастар үшін кездесу, сөйлесу, әлеуметтенудің таптырмас жолы. Таза ауада, игілікті істің басында бас қосқанға не жетсін?!
Сондықтан экологиялық сана тазалықтан басталады. EcoSana қозғалысының мақсаты – тазалау емес, ластамау. Оны үйрету үшін тазалықтан бастауымыз қажет. Қозғалысты 3 қазанда бастап едік. Күні ертең алтыншы рет тазалыққа шығамыз.
EcoSana қозғалысының басты ұстанымы мынадай: әр адам аптасына кемінде бір сағат табиғатқа қызмет етуі тиіс. Табиғат бізге сәт сайын қызмет етеді. Саф ауасын жұтамыз, кәусар суын ішеміз, қоректенеміз. Адам баласынан да бір алғыс болуы керек қой. Өз ісімізбен алғыс айтудың орнына қоқыс тастап, қарғыс айтамыз. Мұның соңы жақсылыққа апармайды. Экосаналылар түбінде осыны түсінеді.
Тазалық күндеріне 17 командадан 350-ге жуық белсенді жас қатысуда. Бұл бастамамызды көршілес Түркістан, Қызылорда, Жамбыл облыстарының жастары жалғастырып жатыр. Баршасына рақмет айтамын. Бұдан былай әрқайсысы өз көшелерінде тұратын адамдарды ұйымдастырып, өздері тұратын жерді аптасына бір рет тазалап, #EcoSana деп әлеуметтік желілерге жариялап отырады. EcoSana орталығы барлығын ескереді.
Ішкі саясат және жастар, сонымен бірге Дін басқармаларының басшылары Жанар Бектаева мен Әлжан Тұяқбаев бастаған ұжымдар жастармен жұмысты жаңа деңгейге көтеретініне сенімім мол.

—Шымкент республикалық маңызы бар қала. Шын мәнінде республикалық қала ма?

—Қағаз жүзінде республикалық маңыздағы қала, ал, іс жүзінде олай айта алмаймын. Шымкент қайткенде шын мәніндегі республикалық маңыздағы қала бола алады? Егер Батыс пен Шығыстан, Орталық пен Солтүстіктен түлектер Шымкентке келіп, осы қалада орналасқан жоғары оқу орындарына түсіп жатса солай айтуға болады. Ол үшін Шымкенттің оқу орындары мықты болуы керек. Бүкіл Қазақстаннан емделу үшін Шымкентке науқастар келіп жатса, солай айтуға болады. Өнерсүйер қауым еліміздің түпкір-түпкірінен Шымкенттің театрларына келіп жатса, солай айтуға болады.
Шымкент мықты қала болу үшін бұл жерде мықты адамдар жұмыс істеуі керек. Қала әкімі Мұрат Дүйсенбекұлы әр сала бойынша қазір мықты мамандарды шақыртып жатыр. Енді осы жерде тағы бір дилемма туады. Басқа жақтан мықты кадрлар келіп жатса, «неге Шымкенттен емес, неге жергілікті кадрлар тартылмайды» деген әңгіме пайда болуы мүмкін. Бұл – облыстық маңыздағы қалаға тән әңгіме. Алматы мен Нұр-Сұлтан қалаларында жұмыс істедік. Бірақ, ешкім «Неге алматылық емессің, астаналық емессің, Шымкенттен келіп мұнда неге қызмет істейсің деп айтқан» емес. Республикалық маңызға ие қала болған соң, мұнда еліміздің кез келген түкпірінен келіп адамдар жұмыс істеуі мүмкін.

—Шыңғыс Жұмабекұлы, сұхбатта бір жеке сұрақ қойсақ деп отырмыз. Бір сұхбатыңызда «өмірлік миссиям – адам дамуы мен ана тіліміздің мәртебесін көтеру» деген екенсіз. Оны қалай түсінуге болады?

—Өткен ғасырда Виктор Франкл деген ғажап ғалым өмір сүрген. Логотерапия ілімінің атасы. Сол өзінің «Өмірден мән іздеген жан» деген кітабында әлеуметтік зерттеуге сүйене отырып, Еуропа жастарының 25 пайызы, ал Америка жастарының 60 пайызы экзистенциялық вакуумда жүреді екен, яғни өмірден аса мән көрмейді. Мәнсіздік кез келген тағдырды тәлкек етеді. Мәннің болмауы адам өмірін мазмұнсыз әрі мақсатсыз етеді. Сондықтан ғұмырлық мақсат-миссияңды қанша ертерек анықтап алсаң, өмір сүру соншалықты жеңіл болады.
Өмір деген не? Өмір – бұл сапар. Бастауы бар, соңы бар. А нүктесінен Я нүктесіне дейінгі жол. Ал, енді біз сапарға шықсақ, қайда және қашан баратынымызды жобалап білеміз. Нұр-Сұлтан қаласына, Алматыға немесе Түркістанға бара жатырмыз дейміз. Бұл – бірер сағат немесе күнге созылатын бір ғана сапар. Оның өз мақсаты бар. Ал, кейбір кісілер ғұмырлық уақытта не істеп, қайда барарын білмейді. Бүкіл бақытсыздық осы өмірлік мақсаттың жоқтығынан бастау алады.
Өмірлік мақсатымды қалай табам деген сұрақтар туып жатады. Бір ғұлама «Не істеріңді білмесең, адамдарға қызмет ет, сонда өміріңде мән пайда болады» деген екен. Меніңше, адам өзі қалаған іспен айналысқаннан мән табады. Франклдың айтуынша, адам өмірде үш нәрседен мән табады: біріншісі, өмірде із қалдыру, яғни жетістікке жету; екіншісі, мәнді қарым-қатынас, яғни сүйген жар, ұлағатты ұрпақ; үшіншісі, қиындықпен күрес.
Сондықтан менің өмірлік мақсат-миссиям – қазақ тіліне қызмет ету. Осы уақытта көзім жеткен қарапайым шындақ бар. Елдің дамуы әр азаматтың дамуына байланысты десек, әр адамның дамуы сол адам сөлейтін тілде бар өзекті ақпараттың көлеміне тәуелді. Демек, Қазақстанның дамуы түптеп келгенде қазақ тіліндегі контенттің, яғни мазмұнға байланысты. Еліміз дамысын десек, ең алдымен қазақша мазмұнды арттыруымыз қажет.